Italiyada uyg’onish adabiyoti - Литература - Рефераты

Italiyada uyg’onish adabiyoti

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

Italiyada uyg’onish adabiyoti Reja : 1. Italiya – G’arb uyg’onishining ilk vatani. 2. Dante Alig’eri va O`rta asrlardan Renessansga o`tish. 3. Franchesko Petrarka lirikasida dunyoviy sevgi tarannumi. 4. Jovanni Bokkachchoning « Dekameron” asari va uning gumanistik ruhi. 5. Italiya uyg’onish davri adabiyotining tarixiy ahamiyati.

XIV asrning 2-choragidan dastlab Italiyada kapitalistik munosabatlarning kurtaklari ko`zga ta sh lana boshlaydi. Ayni shu davrdan uning mafkurasi sifatida Renessans harakati ham yuzaga keladi. “Renessans” frantsuzcha so`z bo`lib, “uyg’onish” degan ma`noni bildiradi. Bu harakat feodalizm tuzumi va katolik cherkoviga muxolifotda bo`lib, ular bilan g’oyaviy kurash jarayonida rivojlandi. Renessans Evropaning boshqa mamlakatlarida XV asrning o`rtalarida yuzaga keldi va XVII asrga qadar davom etdi. Bu harakat shaxs erki, uning ozodligini bosh maqsad qilib olgani, sababli uning vakillari o`zlarini gumanistlar deb atadilar. Ma`lumki, lotincha, “gumanist”- so`zi “insoniy” degan ma`noni ifodalaydi. Shu tariqa Renessansning ilk vatani Italiya, uning ilk shoiri esa Dante Alig’eri bo`ldi. Dante Alig’eri ijodi bilan O`rta asrlar adabiyoti yakunlanadi va Renessans adabiyoti boshlanadi. Yodda tuting! Evropa Uyg’onish adabiyoti quyidagi davrlarga bo`linadi: XIV -asr-birinchi davri. XV -asr-ikkinchi (gumanizmning gullab yashnagan davri.) XVI -asr-Renessaning s o` nish davri. Italiya Uyg’onish davri adabiyotini o`rganish Florentsiyalik mashhur adib Dant’e Alig’eri (1265-1321) ijodidan boshlandi. U ikki katta davr oralig’ida yashab ijod qildi. «… U o`rta asrning eng oxirgi va shu bilan birga yangi zamonning eng avvalgi shoiri edi». Dante XIII - XIV asrlarda Italiyaning asosiy madaniy markazi bo`lgan Florentsiyada tug’ildi. U poeziyaga erta berilib, lirik she`rlarini Provans shoirlarining Italiyadagi izdoshlari ta`sirida yaratdi. Shoirning sevgilisi Beatrichega bag’ishlangan she`riy to`plami «YAngi hayot» deb ataladi (1283-1292) va 30 ta she`rni o`z ichiga oladi. SHe`rlar xronologik tartibda joylashgan. She`rlarning mazmuni nasriy xikoyalar, falsafiy izohlar bilan sharhlanadi. Shoir 9 yoshga kirganda o`ziga tengdosh Beatricheni uchratadi va uni sevib qoladi. To`qqiz yildan so`ng ular yana uchrashadilar. Qizning ochiq chehra bilan ta`zim qilishi shoirni hayajonga soladi. O`sha kuni shoir tush ko`radi va bu tushni

birinchi sonetida tasvirlaydi. Beatriche obrazi shoirni doimo ilhomlantiradi. «Yangi xayot» G’arbiy Evropa adabiyotidagi birinchi avtobiografik qissa hisoblanadi. Bunda Dante sevgan qalbning nozik ruhiy kechilmalarini ustalik bilan tahlil qila olgan. Dante Beatriche vafotidan so`ng ilmiy-falsafiy masalalar bilan shug’ullanadi. 1307-1308 yillari o`zining mashhur «Ziyorat» traktatini yaratadi. 1305 yil roman tilshunosligi bo`yicha dastlabki tadqiqot - «Xalq nutqi haqida» degan risolani yozadi. «Iloxiy komediya» – Danteni dunyoga mashxur qilgan asari. U o`z asarini «Komediya» deb atagan. O`rta asrlarda qayg’u, g’am bilan boshlanuvchi va yaxshilik, xursandchilik bilan yakunlovchi har qanday asarni «Komediya» deb atashgan. Asar o`rta asr diniy-cherkov adabiyoti ta`siridan ham xoli emas, (allegoriya) simvolika. Asarda uchraydigan 9 raqami (9 kun, 9-osmon) shoir hayotidagi muhim voqealar bilan bog’liqdir. Asarga yozuvchi vafotidan so`ng Bokachcho tomonidan «Ilohiy» so`zi qo`shilgan (Badiiy jihatdan yuksak degan ma`noda). Dante Alig’eri (1265 – 1321 yillar) ijodiy merosi ikki guruhga bo`lib tasniflanadi: 1. Siyosiy – falsafiy asarlar. 2. Adabiy – badiiy asarlar. Uning siyosiy- falsafiy asarlari “Xalq nutqi haqida” (1305 yil), “Ziyofat” (1308 yil), “Monarxiya” (1313 yil) traktatlaridan iboratdir. Dante Alig’eri adabiy-badiiy asarlari esa “YAngi hayot” to`plami hamda “Ilohiy komediya” dostonlaridan tashkil topadi. Bizni muallifning badiiy asarlari qiziqtirgani bois, quyida ularni alohida-alohida olib tahlil etamiz. “Yangi hayot” to`plami Dante Alig’eri tomonidan 1292 yoki 1293 yillarda yaratilgan, deb taxmin qilinadi. Kitobning asosini shoirning 1283 – 1291 yillar lirikasidan saralab olingan she`rlar tashkil etadi. Bular 25 ta sonet, 3 ta kantsona, 1 ta ballada va 2 ta fragmentdir. Asarning she`riy o`zagi nasriy bo`laklar bilan bir- biriga chambarchas bog’langan. Nasriy matn asosan she`rlarning yozilish sabablarini izohlaydi, ular o`rtasidagi mantiqiy bog’liqlikni dalillaydi; shuningdek, uning o`z hayotida ro`y bergan voqealar tadrijiyligini ko`rsatib beradi. “YAngi

hayot” to`plami muqaddima va xotimadan tashqari to`rt qismdan iborat. Bu asar Dante Alig’erining Beatriche Portinariga bo`lgan sevgisi kechinmalariga bag’ishlanadi. B eatriche Portinari Simon dei Bardining javzasi bo`lib, 1290 – yilda 25 yoshida dafatan v afot etadi. Mana shu bilan bog’liq tarzda lirik sub`ektning ishqiy kechinmalari ham ikki xil xarakter kasb etadi. Beatriche hali hayotligi chog’ida uni bashariy xilqat sifatida idrok etgan shoir uning vafotidan so`ng esa ilohiy xilqat sifatida ulug’laydi. 4 – qismda “Yangi hayot”ning asosiy poetik obrazlari – Shoir va Beatriche qatoriga Iztirobli xonim obrazi ham qo`shiladi. SHoir va bu ayol o`rtasida dastlab xayrixohlik ko`rinishida yuzaga kelgan munosabatlar sekin-asta sevgiga o`sib chiqadi. Iztirobli xonim siymosida Beatrichega bo`lgan sevgini tushungan muallif keyinchalik bu boshqa sevgi ekanligini anglab etadi. Biroq ko`ngil talpinishlariga aql barqarorligi qarama-qarshi chiqadi va oxir-oqibat uning Beatriche xotirasini saqlashdan iborat talabi g’olib chiqadi. Asar sarlavhasi to`plamning bosh g’oyasini o`zida muxtasar ifodalaydi, uni aslo tor, shaxsiy ma`noda tushunmaslik kerak. CHunki bu davrda butun G’arb dunyosi ijtimoiy taraqqiyotda yangi yo`llarni qidirayotgan edi. O`z ijtimoiy qarashlari markaziga insonni, uning manfaatlarini qo`ygan Dante Alig’eri shu asno jamiyat va insonni bir-biri bilan aloqadorlikda o`rganadi. SHoirning “Ilohiy komediya” asarini esa haqli ravishda O`rta asrlarning badiiy qomusi deb atash mumkin. Aslida Dante Alig’eri o`z asarini “Komediya” deb atagan. CHunki bu davrlarda fojia bilan tugovchi asarlarning barchasini tragediya deb yuritishgani kabi xayrli yakunlanuvchi har qanday asarlarga nisbatan komediya atamasi ham qo`llanavergan. Unga ilohiy sifatlashi keyinchalik qo`shilgan bo`lib, bunga uning ilohiy mavzuda yozilganidan ko`ra ham juda yuksak badiiy mahorat bilan yaratilgani ko`proq sabab bo`lgan. “Ilohiy komediya” asarida oxirat dunyosi manzaralari chiziladi. Bunda muallif ungacha qalam tebratgan salaflar – Homer va Vergiliy tajribalaridan foydalanadi. “Ilohiy komediya” bizni eng avvalo uning mukammal kompozitsiyasi bilan hayratga soladi. Butun asar qurilishi xristianlik simvolikasida markaziy o`rin tutgan muqaddas uchlikka muvofiq uch raqami va uning o`ziga ko`paytmasi 9 raqami asosiga quriladi. “Ilohiy komediya” 3 qismdan

iborat bo`lib, bular “Do`zax”, “Atrof” va “Jannat”dir. Asarning har bir qismi 33 qo`shiqdan tarkib topgan. Unga yana bir qo`shiq – muqaddima ham qo`shiladi va va qo`shiqlar soni 100taga etadi. “Ilohiy komediya” matni trtsina, ya`ni uchlik bandlaridan tashkil topgan. Dante Alig’erining bu shoh asarida uning siyosiy va axloqiy kontseptsiyasi o`z ifodasini topgan. SHu sababli undagi barcha obrazlarni majoz sifatida talqin qilish va ularni siyosiy va axloqiy aspektda olib tahlil etish zarur. Asar markazida turuvchi asosiy obrazlar ham uchta bo`lib, bular Dante, Vergiliy va Beatrichelardir. Ular o`zlarida Insoniyat, Dunyoviy Aql va Ilohiy Aql kabi tushunchalarni ifodalaydi. “Ilohiy komediya” syujeti qop-qorong’u o`rmonda adashgan SHoirning tepalik tomon yurishi va uning oldidan 3 ta hayvon: epchil bars, yo`lbars va bo`ri to`sib chiqishi bilan boshlanadi. Dante Alig’erining badiiy falsafasiga ko`ra tepalik ham, unda makon tutgan uch hayvon ham siyosiy va axloqiy ravishda o`ziga xos ma`noga egadir. CHorasiz yana qop-qorong’u vodiyga qaytgan shoir bu erda Vergiliyni ko`radi va unga hozircha yangi yo`l tanlashi zarurligini bildiradi. Bu aylanma yo`l bo`lib, u Do`zax, A`rof hamda Jannatdan o`tadi. Do`zax va A`rofni Verigiliy rahnamoligida bosib o`tgan Dante Jannat qopqasi oldida Beatrichega ro`baro` keladi. Ayni choqda Vergiliy ko`zdan g’oyib bo`ladi. Chunki xristianlik e`tiqodiga ko`ra ma`jusiy bo`lgan Vergiliyning jannatga kirishi ta`qiqlangan edi. SHoir oxirat dunyosining bu uch makonini tasvirlar ekan, ayniqsa Do`zax tasvirida yuksak mahorat namoyon etadi. Bir so`z bilan aytganda, Dante Alig’eri “Ilohiy komediya”da o`z zamonasining ruhiy hayotini to`la va o`sha zamon xalqlariga muvofiq ravishda aks ettiradi, uning nuqsonlarini ayamay fosh etadi. Franchesko Petrarka (1304-1374) yirik olim notiq va shoir. U butun hayoti davomida qadimiy (antik) adabiyot yodgorliklarini o`rgandi. Tsitseronning xatlari va 2 ta ma`ruzasini topdi. Qadimiy avtorlardan TSitseronni «o`z otam» asar Vergiliyning o`z og’am deb atadi. YUnon tili bilan shug’ullanadi. Agar Dante o`z asarlarini ital’yan tilida yozgan bo`lsa, Petrarka asosan lotin tilida ijod qildi. CHunki lotinni u asosiy adabiy til hisoblar edi. Petrarkaning lotin tilida yozgan asarlarini 2 guruhga: Poetik va ahloqiy-falsafiy

asarlarga bo`lish mumkin. Lotin tilida yozilgan «Afrika» dostoni (1338-1342) Rim yozuvchisi Vergiliyning «Eneida» dostoniga taqlid qilish asosida dunyoga kelgan. 9 qo`shiqdan iborat ushbu asar tugallanmagan. Dostonda Afrikani zabt etgan Rim milliy qahramoni Stsipionning g’alabalari tasvirlanadi. Petrarkaning «Mashhur kishilar haqida», «Unitilmaydigan narsalar haqida» nomli tarixiy asarlari ham bor. Birinchi kitobda Rimning mashhur kishilari (Aleksandr Makedonskiy, Gannibal’) biografiyasi tasvirlanadi. Ikkinchisida ilgari yashagan avtorlarning asarlaridan parchalar, misollar va hikmatli so`zlar keltirilgan. Petrarka uchun ital’yan tilida yozilgan asarlari unchalik katta ahamiyat kasb etmagan bo`lsada, u keyinchalik ital’yan tilidagi she`rlari bilan shuhrat qozondi. SHoir nafaqat Italiya adabiyotida balki butun Evropa she`riyatida o`ziga xos yangi yo`l, uslub yaratadi. Provans, ital’yan shoirlari va Dant’e singari u ham sevgi lirikasi bilan shug’ullanadi. Petrarka o`z sevgilisini Laura deb ataydi. U haqida faqatgina 1327 yil 6 aprelda uchratib qolganini va oradan yigirma yil o`tgandan so`ng Laura vafot etishiganini ma`lum qiladi xolos. Unga bag’ishlangan she`rlarini «Kantson’eri» («Qo`shiqlar kitobi») deb ataydi. Keyinchalik «Madonna Lauraning hayoti» va «Madonna Lauraning vafoti» degan ikki qismga bo`lgan. To`plamda 317 sonet va yigirma to`qqiz kantson (she`r) bor. Masalan, shoirning SHukur Qurbon tomonidan tarjima qilingan «Madonn Laura hayoti»ga bag’ishlangan quyidagi sonetini keltirish mumkin: O, bu bol takallum, o, qarash qiyg’och, Kurgummi sizni bot, eshitgummi botq Kuyida xuniga cho`mgan Muhabbat, Taqdiridan rozi o bu sumbul soch! O, bu, ajib chehra, qahri boshda toj, Zormanu ko`rgani, cho`chirman, hayhot! O, bu ishq choyshabi va`da qilgan tot!

YOtsam yondiradir, hohlasang-da, qoch! Navozish va sehru jodu ko`rsatib, Qiyo boqur ahyon-ahyonda bir-bir, Ma`no qorishadir bor hayotimga Va shu on hasad-la olay, deb tortib – Shu zarra haqqim bor, fortuna-taqdir Bemon g’animday shoshar oldimga Sevgi mavzusidan tashqari siyosiy falsafiy mavzularda ham she`rlar bor. Ko`pchilik Petrarka biograflari Laurani to`qima obraz deb ta`kidlaydilar. Laura haqida quyidagi ma`lumotlarni keltirish mumkin xolos: Laura 1307 yilda tug’ilgan, 1325 yilda dvoryanin Poganga turmushga chiqqan va 11 farzandning onasi bo`lgan. 1348 yilda o`lat kasalidan vafot etgan. Lauraga bag’ishlangan birinchi she`r 1330 yilda yozilgan. SHoir Dante ta`siri ostida o`z sevganini sahovatli, borliqqa ijobiy ta`sir etuvchi qilib ko`rsatsa ham, go`zallikni sahovat bilan teng deb bilmaydi. Uning sevgilisi Lauraning xususiyatlari real. Laura oshiqqa beiltifot ayoldir. SHuning uchun shoirni sevgisi hayoliy bo`lib qoladi. Asarda shoir qalbidagi ikki xil sevgi - yuksak ruhiy muhabbat bilan real xissiy muhabbat o`rtasidagi qarama-qarshilik o`z ifodasini topadi. To`plam oxirida Petrarka Bibi Maryamdan «gunoh»lari uchun kechirim so`raydi. Petrarka lirikasining a h amiyati katta bo`lib, u Italiya lirikasini mistika, allegorizmlardan tozaladi. Petrarkada ishqiy lirika ilk bor real dunyo extiroslarni kuylashga yo`naltirildi. Franchesko Petrarka (1304 – 1374 yillar) asarlarida ham Renessans g’oyalari juda yuksak badiiy shakllarda kuylanadi. Uning bosh asari sifatida “Kantson’ere”, ya`ni “qo`shiqlar kitobi”ni qayd etish zarur. Dante Alig’erining “YAngi hayot” asari kabi u ham sevgi mavzuiga bag’ishlangandir. SHoir 1327 yilda Avliyo Klara ibodatxonasida yosh va go`zal bir juvonni uchratib uni sevib qoladi. U 1346 yilda vafot etsa-da muallif unga bag’ishlab she`rlar yozishdan to`xtamaydi. Petrarka bu ayolni o`z she`rlarida Laura nomi bilan yuritadi.

Keyinchalik asar ikki qismga bo`linadi, ulardan dastlabkisi “Madonna Lauraning hayoti”, keyingisi esa “Madonna Lauraning vafoti” deb ataladi. Kitob “Kantson’ere” deb nomlangan bo`lsa-da, unda kantsonalardan ko`ra sonetlar ko`proqdir. To`plamga kirgan sonetlar soni 317 tani tashkil etgani holda kantsonalar soni esa 29 tadan ortmaydi. “Kantson’ere”ning lirik syujeti shoirning ko`tarinki ruhiy muhabbati bilan real hissiy muhabbati o`rtasidagi konflikt asosiga qurilgandir. Asarda sevgi mavzuidan tashqari siyosiy va falsafiy mazmundagi she`rlar ham uchraydi. Masalan, “Mening Vatanim”, “Oliy ruh” kabi she`rlarda vatanparvarlik g’oyalari bilan birga papa hokimiyati nuqsonlari, ma`naviy buzg’unchiliklar fosh etiladi. Petrarkaning lotin tilida yozilgan “Afrika” dostoni (1336 – 1342 yillar) esa Vergiliyning “Eneida” dostoni ta`sirida yaratilgandir. SHoir tugallanmagan bu asarida Afrikani zabt etgan Rim milliy qahramoni Stsipion g’alabalarini madh etadi. Rim tarixchisi Tit Liviydan olingan material asar syujeti uchun manba bo`lib xizmat qilgan. Djovani Bokkachcho (1313-1375) Uyg’onish davrining etuk olimi va adibidir. Bokkacho Florentsiyalik savdogar va frantsuz ayolining nikohsiz farzandi bo`lib, Parijda tug’ilgan. Onasi vafotidan so`ng Florentsiya va Neapolda o`sib ulg’aydi. 1338 yili «Filokolo» romani yaratildi. 1339 yilda esa antik syujetga asoslangan «Tezeida» dostonsi yozib tugallandi. 1348 yilda Evpopa adabiyotidagi ilk psixologik asarlardan bo`lgan prozada yozilgan «F’yametta» qissasini tugatdi. YOzuvchi unda sevgilisi tashlab ketgan ma`shuqani xis-tuyg’u va ruhiy azoblarini ustalik bilan tasvirlaydi. «Dekameron» (1352-1354). Xalq og’zaki ijodining eng yaxshi namunalari va antik adabiy meroslarini o`rganish, ulardan ijodiy foydalanish natijasida Bokachcho novella janrini yangi, yuqori bosqichga ko`tardi. U novella janriga yangi, gumanistik mazmun, realistik xarakter kiritishi bilan, uni «tuban» janrdan «yuqori» janrlar qatoriga ko`tardi. YOzuvchi hikoyalarning maqsadi o`quvchining ovutish va qiziqtirishgina bo`lmay, balki kishilarga yangi ong, madaniyat va go`zallik idealini singdirishdan iborat

bo`lmog’i ham kerak, deb biladi. 1348 yili Florentsiyada o`lat kasali tarqalib, epidemiya sog’ qolgan kishilarni xulq-atvoriga ham ta`sir etmay qolmadi. O`rta asr diniy urf-odatlar, narigi dunyo azoblari haqida uydirmalar yanada avjiga chiqdi. SHunday og’ir sharoitda Bokachcho «Dekameron» asarini yaratdi. Asarda 100 ta novella bor. Novellalarning biri ikkinchisiga maxsus ulovchi hikoyalar vositasida bog’lanadi. Asar o`lat kasali tarqalishini tasvirlashdan boshlangan. Florentsiyalik yigit va qizlar (7 ta qiz va 3 ta yigit) shahardan chiqib ketib, bog’i eramga borishib, o`lat va vahimani aql-idrok bilan engishga intiladilar. («Dekameron» - yunon tilidan o`n kunlik degan ma`noni anglatadi). 10 kunda 100 novella eshitiladi. Har kungi o`tirishni boshqarish uchun qirol yoki qirolicha saylanadi. Chin sevgini kuylash, feodal-dvoryan tabaqalari urf-odatlarini qoralash, ko`plab ruhoniylarni buzg’unchiliklarini ochib tashlash, oddiy kishilarni xarakterini ma`qullash novellalarning asosiy mavzusidir. Novellalarda ishq- muhabbat mavzusi katta o`rin egallaydi. Masalan, beshinchi kunning, 1- novellasida sevgining ijodkor, ilohiy kuchi haqida hikoya qilinadi. Novellaning syujeti quyidagicha: Kipr orolida Aristipp degan kishi yashagan. Uning o`g’illaridan biri Golezo baland bo`yli qomati kelishgan, ammo tentaksimon yigit bo`ladi. Mullimlarning nasihatlari ham, otasining kaltaklari ham unga ta`sir qilmaydi. Kishilar uni CHimone («hayvon») deb ataydilar. U otasining buyrug’i bilan qishloqdagi xizmatkorlar orasida yashaydi. Bahor kunlarining birida CHimone chashma yonida uxlab yotgan efigoniyani ismli qizni ko`rib, unga maftun bo`lib qoladi. U otasi oldiga borib, unga ham akalari kabi kiyim qilib berishini so`raydi. Visolga erishish istagi tez orada uni savodli va odobli yigit bo`lishga majbur etadi. Musiqa va ashula, harbiy mashqlarni o`rganadi va nihoyat efigoniyaning visoliga etishadi. Muhabbat - insonlarni hayvoniy dag’allikdan holi qiluvchi, g’aflat uyg’usi bosayotgan aqllarni hushyor etuvchi kuch ekanligini tasvirlash Uyg’onish davrini asosiy belgisidir.

Asardagi asosiy g’oyalar antiklerikal yo`nalishdadir, ya`ni eski diniy urf- odatlardan erkin muhabbat ustun chiqadi. 6 kunning 10-novellasida cherkovdan chiqqan Chipollaning kirdikorlari fosh qilinadi. CHipolla odamlarni laqillatib yuradi. Bir kuni u dehqonlarga farishtaning patlarini ko`rsatmoqchi bo`ladi. Ikki masxaraboz, qutidagi to`tining patlarini olib, o`rniga ko`mir solib qo`yadi. CHipolla xalqqa patni ko`rsatmoqchi bo`ladi ammo qutidan ko`mir chiqadi, lekin u o`zini yo`qotmaydi, bu avliyo Lavrentiy kuydirilganidan so`ng qolgan, «ko`miri» deb, odamlarning kiyimlariga xoj solib, ularni laqillatib, yanada ko`proq sadaqa yig’ib oladi. Bokachcho kichik xajmdagi xikoyalari orqali o`sha davr hayotining turli manzaralarini realistik aks ettirishi bilan qadrlidir. U novellalar tiliga katta e`tibor bergan bo`lib, ular qisqa va yorqin obrazlidir. XIV , XV , XVI asr Italiya novellistlari Bokachcho asarlarining tilidan o`rganadilar. Jovanni Bok k achcho (1313 – 1375 yillar) Dante va Petrarkalarni o`z ustozi deb bilardi. U garchi Dante va Petrarka darajasida shon-shuhrat topolmagan bo`lsa- da, novella janrini shakllantirgan adib sifatida tarixga kir di. Xuddi shu orqali Bokkachcho ijodida Italiyan uyg’onishining birinchi, demokratik davri uning chuqur xalqona ildtzlari bilan bevosita va to`la aks etdi. Bokkachchoning g’oyaviy va ijodiy taraqqiyotini uning ilk roman va dostonlarisiz anglab olish mumkin emas. Bular “Filakolo” (1338), “Filostrato” (1338), “Tezeida” (1339), “Ameto” (1341), “F’ezalon parilari» (1345 – 1346), “F’yametta” (1348) asarlaridir. Bu asarlar Jovanni Bokkachchoning shoh asari bo`lgan “Dekameron” novellalar to`plami (1352 – 1354)ni nafaqat g’oyaviy mazmun, balki badiiy shakl jihatidan ham tayyorladi. Masalan, Bokkachcho “Filakolo”dayoq kiritma hikoyalar usuliga murojaat qilgandi. “Dekameron” Yunoncha 10 kunlik degan ma`noni bildirib, adib darhaqiqat 10 kunlik voqealarni qalamga oladi. Asar tarixiy asosga ega bo`lib, 1348 yilda Florentsiyada dahshatli o`lat kasali tarqaladi. Juda ko`p kishilar yostig’ini quritgan bu ofat kishilar ruhiyatiga ham ta`sir o`tkazmay qolmaydi. O`rta asr diniy urf-odatlari, narigi dunyo azoblari haqidagi tasavvurlar yana avjiga chiqadi. Shunday vaziyatda Bokkachcho yangi fikrlarni targ’ib qiladigan kitob

yaratishni mo`ljallaydi va “Dekameron” timsolida bu ijodiy niyatini amalga oshiradi. Asar syujeti o`latning tarqalishi ekspozitsiya bilan boshlanadi. Mana shunday bir sharoitda 7 nafar yosh qiz va 3 nafar yigit Florentsiya yaqinidagi eram bog’iga chiqib ketadilar. Ular har kuni o`z ichlaridan bir kishini qirol yoki qirolicha qilib saylab o`z vaqtlarini xushchaqchaqlik bilan o`tkazadilar. Bir kunda o`n kishi o`nta hikoya aytadi va bu erda o`tkazilgan 10 kun mobaynida ular soni 100 taga etadi. Bu hikoyalar novellalar shaklida qoliplovchi hikoya ichiga kiritilib, Apuleyning “Metamorfozalar” romani tipidagi asar yuzaga keladi. N.Komilovning “Tafakkur karvonlari” asarida bu novellalardan 87 tasi syujetining Sharqona ildizlari haqida ma`lumot beriladi. Bokkachcho bu asarga kirgan novellalarda Renessans ruhiga mos tarzda real hayotdan zavqlanish g’oyasini ilgari suradi. Renessans harakati dastlab Italiyada kurtak yoygani kabi Renessans adabiyoti ham dastlab Italiyada yuzaga keldi va shakllandi. Uning boshqa Evropa xalqlari Renessans adabiyotiga ta`sirini boshqa biror bir adabiyot bilan qiyoslab bo`lmaydi.

Adabiyotlar: 1. I.Karimov “Barkamol avlod orzusi”. T.: Sharq, NMK, 1999 , -- 184 bet. 2. Chet el adabiyoti tarixi.Namunaviy dastur va Ishchi dastur.2004, T.: Nizomiy nomidagi TDPU, 2004 3. Alimuhammedov A. Antik adabiyot tarixi. T.: O`qituvchi, 1976 ,-416 bet. 4. Komilov N. Tafakkur karvonlari. T., Ma`naviyat. 1997. 5. Homer. Iliada. T.: G’.G’ulom nomidagi Adabiyot va san`at nashriyoti, 1988. 6. Homer. Odisseya. Ikkinchi qo`shiq g’g’ “Jahon adabiyoti” 2001,№8, 58 – 66 –bet. 7. F.Sulaymonova. Sharq va G’arb. T.: O`zbekiston, 1999. 8. F. Boynazarov. O`rta Osiyoning antik davri. –T.: O` kituvchi , 1991. 9. F.Boynazarov. Qadimgi davr tarixi . Jizzax, “Sangzor”, 2002.

Похожие

Angliyada uyg’onish adabiyoti

Ispaniyada uyg’onish davri adabiyoti. M.Servantes ijodi

O`rta asrlar va Uyg’onish davri adabiyoti. O`rta asrlarda Evropa adabiyoti

Romantizm adabiyoti

Turkman adabiyoti