Ҳамза Хакимзода Ниёзий - Литература - Рефераты

Ҳамза Хакимзода Ниёзий

Загружено в:

09.09.2022

Скачано:

0

Размер:

45 KB

Ҳамза Хакимзода Ниёзий Режа : 1. Ҳамзанинг ижодий мероси ҳақида ; 2.Ҳамзанинг ҳаёти ва ижодий фаолияти; 3.Ҳамза-жадид, муаллим. 4.Ҳамза-шоир, тараққийпарвар арбоб; 5.Ҳамза-драматург; 6.Ҳамза-маърифий,маданий ишлар ташкилотчиси.

Ҳамза Хакимзода Ниёзий- ХХ аср ўзбек адабиёти ва маданияти тараққиётига улкан ҳисса қўшган йирик намояндаларидан, шоир, педагог, драматург ва театр арбоби. У серқирра ижодкор сифатида бадиий адабиётнинг ҳамма турларида қалам тебратди, адабиий ижод билан ўқитувчилик, режиссёрлик, мусиқа санъатини қўшиб олиб борди. Натижада ўлмас назмий ва саҳна асарларини яратди. Девон, «Миллий ашуллар учун миллий шеърлар мажмуаси», «Заҳарли ҳаёт ёҳуд ишқ қурбонлари», «Майсаранинг иши» каби шеърий тўплам ва драмалари мана шундай ижоднинг ёрқин намуналаридир. Ҳамза Туркистон ўлкасида жадидчилик ҳаракати шаклланаётган бир паллада бадиий ижодга кириб келди ва бу ҳаракатнинг бутун мазмунидан шаклу шамоилигача унинг бадиий ижодида ва амалий фаолиятида ўз ифодасини топди. Жадид педагоги сифатида усули савтия мактаблари очиб, улар учун дарслик ва мажмуалар яратди. Ҳамза 1889 йил 6 мартда Қўқонда зиёли – табиб Ибн Ямин Ниёз ўғли оиласида туғилган. Ибн Ямин ўзбек, араб, форс тилларида мукаммал саводли бўлиб, Қўқон уламолари орасида катта эътиборга лойиқ табиб эди. Ҳамза дастлаб маҳалла мактабида, 1899–1906 йилларда Қўқон мадрасаларида ўқиган, бир мунча вақт рус – тузем мактабида рус тилини ўрганган. Ҳамзанинг ижодий такомилига «Шўро» журнали каби «Таржимон», «Вақт», «Тараққий», «Хуршид», «Шуҳрат», номидаги газеталар ҳам кучли таъсир кўрсатган. Ҳамза 1910 йили Тошкентда, 1911 йили Қўқонда усули жадид мактабларини очиб ўқитувчилик қилган. Бироқ Чор маъмурлари унинг мактабларини ёпиб қўяверади. 1912 йили у ҳаж сафарига чиқади. Афғонистон, Хиндистон, Туркия, Арабистон мамлакатларининг марказий шаҳарларида бўлади. Ҳамза қаерда бўлмасин, у ернинг таълим-тарбия, ўқув муссасалари билан танишади. У ҳаж

сафаридан қайтгач, ижодга берилади. 1914 йилда дастлаб Марғилонда кейин Қўқонда усули жадид мактаби очади. Бу ҳақда таржимаи ҳолида: 1914 йилнинг охирларида Марғилонда мактаб очдим. Саккизинчи ойгача бормай Андрей исминдаги Скоблев маориф раҳбари томонидан мажбурий ёпилди.. . Ундан яна Ҳўқанд келиб, йўқсил болалар учун пулсиз ўқиш мактаби очдим.. . ўзим 4 ойча давом эттиргандан кейин уезд начайлиги Мединский томонидан тинтув бўлиб ёпилди. Лекин ҳеч бир қандай қоғозларим қўлига тушмагани учун қамалмай қутулдим». Ҳамзабу даврда янги мактаблар учун «Енгил адабиёт», «Ўқиш китоби», «Қироат китоби» каби дарсликларни яратади. Ҳамза ўз ижодини анъанавий лирик шеърлар ёзишдан бошлаган. У «Ниҳоний» (яширин, маҳфий) таҳаллусида ижод қилди. 1905-1914 йилларда ушбу таҳаллусда яратган шеърларини тўплаб, «Девони Ниҳоний»ни тузган. Девонга шоирнинг 177 шеъри киритилган бўлиб, улардан 150 таси ғазал, қолганлари маснавий, мураббаъ, муҳаммас, мусаддас ва 1 та мактубдан ташкил топган: булардан 165 та шеър ўзбек тилида, 2 та шеър ўзбек ва рус тилида ширу-шакар жанрида ёзилган. Шоир ижодида муҳим ўринни ажойиб шеърий гулдасталари – «Миллий ашулалар учун миллий шеърлар мажмуаси» эгаллайди. Бу умумий ном остидаги 7 шеърий тўпламга 1915-17 йилларда ёзилган шеърлари киритилган. Бу шеърий тўпламлар: «Атиргул», «Оқгул», «Қизилгул», «Пуштигул», «Сариқгул», «Яшилгул», «Сапсаргул». Уларда халқнинг ижтимоий-сиёсий онгини уйғотиш, илм маърифатга даъват этиш ғояси етакчи эди: Бу ниҳон қон йиғлаб миллат учун лайлу наҳор, Ёз ўтуб, қиш келди ҳоло, бизга бўлган йўқ баҳор, Сарсари боди жаҳолат қилмак истар тору мор, Чора шул мактаб очайлик, шояд ўлсин сабзазор,

Эй мусулмонлар, қачон бир дарда дармон истариз? Миллата шавкат, тараққий шаъну даврон истариз? Ҳамзанинг «Миллий ашулалар учун миллий шеърлар мажмуаси»даги мазкур 7 тўпламга кирган шеърлари, матбуотда эълон қилинган шеър ва публисистик мақолалари, яратган драмалари, «Миллий роман» лари унинг жадидчилик ҳаракатининг бадиий адабиётдаги йирик намоёндаларидан бирига айланганлигини кўрсатади. Ҳамза «Қулоқ ноталари ила эшитилиб келмиш миллий табаррук ашулаларимизнинг ўрни йўқолмасун учун баъзи қабиҳ шеърлар ўрнига» миллий руҳ, миллатнинг истиқлол ҳақидаги орзу- интилишларини ифодаловчи сўзлар билан бу халқ куйларини музайян қилиш, бу билан миллатни уйғотиш вазифасини ўз олдига қўйган. Ҳамза миллий истиқлол ғояларининг мусиқа, халқ қалбига тезроқ ва таъсирлироқ кириб бориши мумкинлигини яхши тушунган. Шоирнинг биринчи жаҳон уруши арафасида халқ орасида машҳур бўлган «Лўм-лўм Мамажон» ашуласи оҳангида яратган. «Йиғла Туркистон» шеърини олиб кўрайлик. Лўм-лўм, лум-лум Мамажон, Мамажон, Истаконда чой ичган, лўм-лўм Мамажон. Ҳамза миллатни жаҳолат, истибдод ботқоғидан қутқариш учун қандай ижодий-маърифий ишларни амалга оширган. Шоир сифатида миллий тараққиётга элтувчи қайси шеърларни ёзган? Ҳамза милатини жаҳолат, истибдод, илмсизлик туфайли фожеи аҳволга тушган Туркистонни йиғлашга даъват этади: сен шундай йиғлагинки, хатто «рухсиз танлар тебрансин», сени шундай аҳволга солган, ўзини зиллатга (тубанлик), хорликка ботган миллат уйғонсин! «Лўм-лўм

Мамажон» ашуласидаги шўҳ оҳанг ўрнини қайғу ва унинг оҳангида миллатни илм-фанга даъват эгаллайди. Дариғ тутманг илм учун кетса молу жон, Ўқув фарзлиги минг йўл Қуронда фармон, Маърифатсиз тонулмас, ахкоми имон, Илмсизга айтилмас комил мусулмон, Йиғла, йиғла, Туркистон, йиғла Туркистон, Руҳсиз танлар тебрансун, йиғла Туркистон. Ҳамза 1928 йилнинг августида шўро ҳукуматининг топшириғига биноан Шоҳимардонга боради, у ерда мавжуд ҳукумат сиёсатини барқарор қилишда, руҳонийларга қарши курашда фаол иштирок этади ва 1929 йил 18 март куни шу курашнинг қурбони бўлади.

АДАБИЁТЛАР . 1. Ҳамза. Асарлар. V томлик. I - V том. Т.1989 й. 2. Миллий уйғониш даври ўзбек адабиёти. Т. 2004 й. 3. К.Ҳошимов ва бошқалар. Педагогика тарихи. Т. 1996 й. 4. www . wiki . arxiv . uz / xamza _ hakimzoda _ niyoziy . 5. www.ozbekadabiyoti.uz

Похожие

Хамза Хакимзода Ниёзий

Ҳамза Ҳақимзода Ниёзий 5

Ҳамза Ҳакимзода Ниёзий ижоди

Ҳамза Ҳакимзода Ниёзий 1

XX аср ўзбек адабиёти тарихи.( Махмудхужа Бехбудий, А. Авлоний, Фитрат, Хамза Хакимзода Ниёзий)