logo
  1. Главная страница
  2. Дипломные работы
  3. Информатика и ИТ
  4. Informatika va at fanini o’qitishda zamonaviy texnik vositalardan foydalanish

Informatika va at fanini o’qitishda zamonaviy texnik vositalardan foydalanish

Загружено в:

26.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1483.5 KB
Скачать
Informatika va at fani ni o’ qitishda zamonaviy texnik vositalar dan foydalanish mavzusidagi 1 Mundarija Kirish I . BOB Ta’lim jarayonida kompyuter va texnik vositalardan foydalanish I.1 O‘qitishning multimedia vositalari I.2 Multimediali proektor I.3 LCD proektorlarining ko ’ rsatkichlari . I.4 Interaktiv electron doska II. Bob Ta’limda zamonaviy texnik vositalardan foydalanish II.1 I nterfaol elektron doskalar dan o ’ qitishda foydalanish II.2 “ Kompyuterning dasturiy ta’minoti” mavzusini zamonaviy texnika vositalari foydalanib o‘tiladigan dars ishlanmasi. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Kirish Ishning dolzarbligi. Axborotlar miqdorining keng ko’lamda ortib borayotganligi ta’lim jarayonida yangidan-yangi talablar qo’ymoqda. Axborotlarni 2 o’zlashtirish va ulardan ta’lim jarayonida yetarlicha hamda samarali foydalanish uchun qulay vositalardan foydalanishga zarurat tug’ilmoqda. Bugungi texnologiyada yuz berayotgan inqilobiy o’zgarishlar aynan axborotlardan ta’lim jarayonida yetarlicha foydalanishni ta’minlashda kompyuter va texnik vositalarni qo’llanishga olib keldi. Bugungi kunda ta’lim jarayoniga kompyuter va texnik vositalarning jadal kirib kelayotganligi, biroq ulardan foydalanuvchilarning tayyorgarlik darajasi hali lozim darajada emasligi tabiiy holdir. Mutaxassislarning islohotlar bilan mutanosibligi ta’minlanishini inobatga olish lozim. Uzluksiz ta’lim-chuqur, har taraflama asosli ta’lim-tarbiya berish, mutaxassis kadrlar tayyorlashning turli-tuman shakl, usul, vosita, uslub va yo’nalishlarining mukammal uyg’unligidan iboratdir. Uning turli komponentlari o’rtasidagi o’zaro aloqadorlik, muayyan usul va uslublarning ta’lim sharoitiga oqilona tadbiq etilishi uzluksiz ta’lim sifatini ta’minlaydi. Dunyoning rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarida ta’limni axborotlashtirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Shu borada, ta’limni rivojlantirish, uning samaradorligini oshirish yo’llari izlanmoqda, ta’limda yangi axborot texnologiyalarini joriy etish masalasi ommalashmoqda. Hozirda barcha ta’lim muassasalari zamonaviy kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalari bilan jihozlanmoqda. Bu esa, pedagoglarning o’z mehnat faoliyatiga yangicha yondashuvni talab etadi. Mamlakatimizda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da belgilangan vazifalardan kelib chiqib, davlat ta’lim standartlari hayotga tadbiq qilinilayotgan bir paytda, talim muassasalaridagi o’quv-tarbiya jarayonini sifatli tashkil etish uchun o’qitishning texnik vositalarini yangi avlodini qollash o’qitish texnologiyasini yanada tezroq rivojlanishiga zamin bo’lib xizmat qiladi. Ta’lim tizimining bugungi vazifasi-talaba (o’quvchi, tinglovchi)larni kun sayin ko’payib borayotgan axborot-ta’lim muhiti sharoitida uning mazmunini jadalashgan holda o’rgatishdan iboratdir. Buning uchun ta’limda o’qitishning zamonaviy texnik vositalarini qo’llash zarur. 3 Ta’lim tizimida o’qitishning texnik vositalarini qo’llash muammolariga bag’ishlangan ko’plab ilmiy tadqiqotlar olib borilgan.Hozirgi kunda ham olib borilayotganligi haqida turli axborot vositalarida bayon qilinmoqda. O ’qitishning zamonaviy texnik vositalari dan uzluksiz ta’lim tizimida qanday foydalanish mumkin, degan masala bugungi kunda dolzarb hisoblanadi. O ’quv yurtlari o’quv jarayonida o’qitishning texnik vositalarini qo’llash borasidagi ilmiy tadqiqotlar N.M. SHaxmayev[4],L.P.Preessman[8], E.L.Belkin[5], L.M. Yoqubov[13], SHmargun N. I. [10] va boshqalar tomonidan olib borilgan. Lekin zamonaviy texnik vositalarini qo’llash uzluksiz ta’lim tizimining barcha bo’g’nlarida qo’llash borasidagi ilmiy tadqiqotlar yetarlicha o’rganilmagan. H ozirgi kunda o ’qitish da zamonaviy texnik vositalar dan foydalanish uning mazmun mohiyatini bilish juda muhimdir. Uning ta’limda qo’llanilishi esa o’quv jarayonini samaradorligini oshirish yo’llaridan biri bo’lib hisoblanadi. Shu jihatdan olganda ishning muammosi dolzarb hisoblanadi. Tadqiqot obyekti . Oliy o’quv yurtlarida zamonaviy texnik vositalarini qo’llash jarayoni , ularni amaliyotga joriy etish va foydalanish. Tadqiqot predmeti. o’quv jarayonida zamonaviy texnik vositalarini qo’llash va undan foydalanish muammolari va istiqbollari. Tadqiqot ishining asosiy maqsadi: - O’qitishning texnik vositalari ni ta’limda qo’llash imkoniyatlarini aniqlash; - O’qitishning zamonaviy texnik vositalarining o’qitish jarayonida foydalanish aniqlashdan iborat . Buning uchun quydagi vazifalarni amalga oshirish lozim: - O’qitishning texnik vositalarini o’qitish jarayoniga ko’maklashish samaradorligi bo’yicha ishlarni tahlil etish; 4 -O’qitishning zamonaviy texnik vositalarining tuzilishi va imkoniyatlarini o’rganish; - O’qitishning zamonaviy texnik vositalarilaridan foydalanish bo’yicha ko’rsatmalar tayyorlash. Ishning ilmiy yangiligi: O’qitishning zamonaviy texnik vositalarining o’qitish jarayoniga ko’maklashish samadorligini aniqlash va undan foydalanish bo’yicha ko’rsatmalar ishlab chiqish. Ishning nazariy ahamiyati 1. O’qitish jarayoniga ko’maklashishga yo’naltirilgan o’qitishning zamonaviy texnik vositalaridan ta’lim da foydalanish bo’yicha ko’rsatmalar va tamoyillari aniqlangan; 2. O’qitishning zamonaviy texnik vositalari yordamida o’quv jarayonini rivojlantirish istiqbollari tahlil qilingan va ularning ta’lim jarayonidagi o’rni aniqlangan. Ishning amaliy ahamiyati 1 . Ishlab chiqilgan sinovdan o’tkazilgan ish natijasidan akademik litsey, kasb-hunar kollejlari, hamda oliy o’quv yurtlarida foydalanish mumkin. I . BOB TA’LIM JARAYONIDA KOMPYUTER VA TEXNIK VOSITALARDAN FOYDALANISH. I.1 O‘qitishning multimedia vositalari Multimediya proyektori kompyuterdan, videokameradan, DVD disklarni tasvirlovchi qurilmalardan olgan axborotni katta ekranda yoritib berishga hizmat 5 qiladi. Hozirgi proyektorlarda turli texnologiyalar ishlatiladi, jumladan suyuq kristalli (LCD) panellarida tasvir yaratish keng tarqalgan, yangi mikroynali (DLP) texnologiya kirib kelmoqda, ayniqsa yuqori unumli va maxsus proyeksion tizimlarda elektron-nurli trubka (SKT) lar ishlatiladi. Hozirda boshqa turlari ham yaratilmoqda. (D-ILA, L COS) LCD-qurilmalar proyektorlarni asosiy ishlash prinsipini bir muncha kino yoki slayd proyektorlarini eslatadi, faqat plenka o‘rnida kristall panel ishlatiladi. Bu holda raqamli elektron sxema yordamida tasvir yaratiladi, lampadagi yorug‘lik nuri obyektiv paneli orqali o‘tadi va ekranda tasvirni bir muncha kattalashtirib yoritib beradi. (DLP)-proyektorida yorug‘lik mikrosxemalar bilan boshqariladigan ko‘pgina mikroynalarda aks etadi hamda obyektiv orqali ekranda namoyon bo‘ladi. (DLP)-proyektoridagi mirosxemalarda rangli tasvirni hosil etishda qizil yashil va ko‘k ranglardan iborat, har biri uchun alohida bo‘lgan uchta paneldan foydalaniladi. Arzonroq (DLP)-proyektorida rang hosil qilish uchun ketma-ket katta chastotali (Bir xotirali sxemalar) orqali ekranga proyeksiyalanadi. Uchta mikroynali chiplardan yurug‘lik taratish imkoni yuqori darajali qimmatbaho proyektorlardagi rang xosil qilishda foydalaniladi. (LCD) panelining tuzilishi va sifatidan, lampalarining kuchlanish toifasidan qattiy nazar multimedia proyektori xar xil yorug‘likdan iborat. Aniqrog‘i yorug‘lik oqimi- bu qurilmalarda bosh o‘lchamlardan biri hisoblanadi, yorug‘lik oqimi qancha yuqori bo‘lsa tasvirni ham xonani yorug‘ligiga qarab shuncha kattalikda bo‘lgan hajmda ko‘rish imkoni bo‘ladi. Kompyuterdagi tasvirni yoritib berishda ekranga quyosh nuri va lampalar tushib turmasa hamda xona yaxshi yoritilgan holda bo‘lsa, turli proyektorlardagi yorug‘lik oqimi bilan ta’minlangnaligi yetarli bo‘ladi. Videotasvirni ko‘rish uchun esa yorug‘lik oqimiga bo‘lgan talab katta, chunki videokadr bo‘lganligi sababli tasvirdagi ko‘pgina axborotlar qoraytirilgan qismda uchraydi, shuning bilan birgalikda tasvirning yoritilish darajasi ko‘z uchun barcha qulayliklarga ega bo‘lishi kerak. proyektorning asosiy xususiyatlaridan yana biri uning Kontrast yorqinlik darajasidir biroq bu ko‘rsatkichlar beruvchi uslubiyatida fikrlarning turlichaligi sababli firmalar bu haqda xech qanday ma’lumot berishmaydi. 6 Foydanavchi bilishi uchun eng asosiysi hozirgi kunda proyektorning har qanday modeli o‘zida kontrast yorqinlikni yaxshi darajada namoyon etadi, faqatgina tashqaridan tushib turuvchi begona vositalardan saqlanishi lozim. Proyektorlarnig navbatdagi imtiyozi biri LCD-panelining DMD-xotira chiplariga bo‘lgan mutanosib o‘lchamlaridir. 640x480 (VGA), 800x600 (SVGA), 1024x768 (XGA) 1280x1024 (SXGA) rusumli kompyuterlar uchun tasvirni aniq yoritib berishda panelda standart o‘lchamlar ishlab chiqilgan. So‘nggi vaqtda eski 4:3 hajmli ekran o‘rniga yangi 16:9 hajmdagi ekranga o‘tganligi belgilab qo‘yildi. Bu esa asosan videotasvirlani yoritib berishda xizmat qiluvchi («KENG XGA»-«WIDE XGA» deb ataluvchi) 1366x768 elementli LCD panelli proyektorlar modelini paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi. Uning videomanbalari-kameralar, magnitafonlardir. DVD –disklarini tasvirlovchilarda ( PAL, SESAM, NTSS) kabi ranglarni ajratuvchi (farqlovchi) tizimli signallar yordamidan xamda chastotalar (davriy takrorlanish) yo‘naltiruvchi toifalaridan foydalaniladi. Proyektorlarning ko‘pchiligi tasvir o‘lchovini oddiy regulirovka qilish xalqa rostlovchilarini aylantirish orqali uni joyidan siljitmasdan oraliqni ma’lum bir o‘lchamga keltiruvchi fokusli o‘zgaruvchan obyektivlar (zum-obyektivlar) bilan ta’minlangan. Agar zum-obyektivlar elektryuritgich bilan jihozlangan bo‘lsa fokusli oraliq masofa va tasvirni keskin ko‘rinishini ta’minlashda masofaviy boshqaruv pulti elektron qurilmasi yordamida amalga oshiriladi. Odatda multimedia proyektorlari videofilmdagi videotasvirlar ovozini eshitish uchun ovozkuchaytirgich qurilmalari bilan jihozlangan Taqdimot marosimlarida ovozni rostlashda pultlardan foydalanish katta samara beradi, biroq katta auditoriyalarda ovozni balandligini yuqorisifatli ravishda ta’minlash imkoni yetarli bo‘lmaganligi uchun maxsus ovozkuchaytirgichlardan 7 foydalanish tavsiya etiladi. Ko‘pchilik zamonaviy proyektorlarda yorug‘lik nuri manbai sifatida oddiy lampalarga nisbatan yuqori darajali yoritish imkoniyatiga ega tiniq spektrli (oq rangli) va 2000 soat ishlaydigan yoysimon lampalardan foydalaniladi. Ba’zi modellardagi lampalarning tejamli ishlash tartibi 1 muddatga ishlatilishga mo‘ljallagan moduli lampalarning ishlatilish muddatini 2 baravarga oshiradi. Multimedia-proyektorlari ultra infra qizil nurli masofaviy boshqaruv pulti bilan jihozlangan. Proyektorlarni boshqarishda tag‘in tasvir ko‘rsatilayotgan shu kompyuterning «sichqonchasi» va klaviaturalaridan foydalanish mumkin. Overxed-proyektorlari Overxed-proyektoralridan A 4 formatli shaffof plenkalarga qayd etilgan tasvirlarni yoritib berishda foydalaniladi. Og‘irligi va hajmiga qarab, apparatlar portativ, yarim-portativli va ko‘zg‘almas modellarga bo‘linadi. Portativli overxed-proyektorlari 7 kg oshmaydigan yig‘ma tuzilishga ega, Oddatda bunday modeldagilar oson yig‘ilishi bilan juda qulay bo‘lib, transportirovka qilish uchun maxsus jamlanish sumkachalar to‘plamiga ega. Odatda qo‘zg‘almas overxed-proyektorlari 8 kgdan 17 kggacha og‘irlikda bo‘lib, auditoriyada doimiy ravishda o‘rnatilib qo‘yishga mo‘ljallangan. Modellerdagi proyeksiyalashni umumiy xususiyatlarga ko‘ra Overxed-proyektorlri nur o‘tkazuvchi va nurni o‘zida aks ettiruvchi turlarga bo‘linadi. Nur o‘tkazuvchi overxed-proyektorlarida lampasi va optik tizimi shisha ostidagi korpusda bo‘lib shu yerda tasvirni namoyon etuvchi shaffof plenka joylashgan.. Nurni o‘zida aks ettiruvchi overxed-proyektorlarida lampa va optik tizimi (obyektiv, kondensor va oyna) namoyish etiladigan shaffof plenka tepasidagi tutgichga o‘rnatilgan bo‘lib, ishchi maydon oynali maxsus yuzadan iborat. Qo‘zg‘almas va yarimportativ modelli proyektorlar nur o‘tkazuvchi tartibda ishlangan bo‘lsa, portativ modellar esa nurni o‘zida aks ettiruvchi taribda 8 ishlangan. Modellar foydalanilayotgan lampalarning katta kuchlanishga egalik toifasi qarab farqlanadi. Bular 250 va 400 Vt kuchlanishga ega galogenli lamplar va 200, 400 va 575 Vt metallogalogenli lamplar. Qizdiruvchi oddiy galogenli lampalar ancha arzon, lekin kam vaqt (o‘n soat) ga xizmat qiladi. Proyeksiya vaqtida tiniq oq rangda ko‘rsatmaydi. Bunday yorug‘lik oqimida ishlaydigan Overxed-proyektorlarida birayo‘la 2 ta lampa hamda 1 tasi kuyib qolsa zaxiradagi ikkinchi lampaga o‘tuvchi maxsus richag o‘rnatiladi. Yoysimon metallogalogenli lampalar ancha qimmat bo‘lib, va tasvirlash jarayonida yuqori sifatli tiniq oq rang bilan ta’minlaydi. Ular yuqori oqimda nur o‘tkazuvchi qo‘zg‘almas modellarda ishlatiladi, xizmat qilish vaqti galaogen lampalarga nisbatan ancha ko‘p. (yuz va ming soat). Overxed-proyektorlarning obyektivi 1 tadan 3 tagacha linzasi bo‘ladi. Uch linzali variofokal obyektivlar, bir linzalik obyektivlardagi tasvirdagi qing‘ir- qiyshiqlik ya’ni notekislikni bartaraf etadi. Overxed-proyektorlaridan auditoriyani maxsus qorong‘ilatishsiz kunduzgi yorug‘likda foydalaniladi. Slayd-proyektorlari Slayd-proyektorlaridan fotoplenkadagi tasvirni proyeksiyalashda foydalaniladi. Bu Rossiyada juda keng tarqalgan va mashhur proyektor. Slayd-proyektorlari uncha murakkab bo‘lmagan tuzilishdan iborat bo‘lib Rossiya ishlab chiqarish korxonalarida sotuvga chiqarilgan va xar bir istagan kishi sotib olishi imkoniyati bo‘lgan. Uzoq muddat maishiy xizmat ko‘rsatish joylaridagi rangli fotosuratlar bosib chiqaruvchi oddiy texnologiyalarni bo‘lmaganligi sababli, rangli pozitivli slaydlar yordamida fotoishqibozlarni dune bo‘ylab kezgan sayoxatlarini xotirasida saklab kolish va uni yordamida namoyish etish imkonini beradi. Bugungi kunda bu apparatlar avvalgidek mashhur bo‘lib, chet el kompaniyalarining professional slayd-proyektorlarining Rossiya bozorlariga kirib kelishi, fan, ta’lim, meditsina, reklama va shou-biznes tizimida keng qo‘llanilmoqda. Ko‘pchilik slayd- proyektorlarida kenligi 35 mm plenkalar ishlatiladi. Biroq 60-millimetrli plenkaga mo‘ljallangan modeli mavjud. Tuzilishi toifasiga ko‘ra ular 2 ta asosiy guruxga bo‘linadi 9 - lineyli (to‘g‘ri chiziqli) slayd-magazin - karuseli ( aylanali) slayd-magazin Uncha qimmat bo‘lmagan proyektorlar avtofokusirovka tizimi bilan jihozlangan. Siz infraqizil nurli yoki kabeli masofaviy boshqaruv pultini tanlab olishingiz mumkin. Kinderman - slayd-proyektorlar qo‘shimcha almashinish va uzunfokusirovkali keng burchakli obyektivlar bilan jihozlangan bo‘ladi. Almashinuvchi optika ekran va xona o‘lchovlarini biri-biriga moslashtirish qulayliklari ya’ni kichik xonada kattta ekran yoki aksincha bo‘lishi imkonini yaratadi. Tasvir namoyishi vaqtida tamoshabinlar noqulay bo‘lmasligi hamda tiniq va aniq o‘lchamda ko‘rish uchun proyektor auditoriyaning uzoqroqdagi devori tepasiga o‘rnatilishi lozim , Markerli doskalar Bular oq magnitli doskalar bo‘lib, maxsus markerlar yordamida yoziladigan va yengilgina maxsus quruq gubka yordamida o‘chirib tashlash imkoniyatiga ega moslama. Markerli doskalar yuzasining toifasiga qarab, Standart va Delux toifaga bo‘linadi. Standart – juda arzon varianti bo‘lib, doskaning yuzasi maxsus ok bo‘yoq bilan qoplangan po‘lat listdan iborat. De1ix- varianti oq emal qoplangan issiqbardosh termik ishlov berishga mo‘ljallangan, po‘lat listdan iborat bo‘lib, shundan keyin doska oynadek silliq, g‘ovaksiz, tuzilishga ega bo‘lib, ancha ko‘p xizmat qiladi. Standart ga nisbatan ancha sifatli va chidamliroqdir. Markerli doskani yuzasi magnitli xususiyatga ega bo‘lganligi sababli unga qog‘ozli hujjatlarni magnit fishkasi yordamida yopishtiriladi. Markernoy doskalar to‘plami to‘rtta har xil rangdagi maxsus markerlar, magnitli quruq almashtiruvchi salfetkalar, 10 magnitli fishkalar va doska tozalovchi spreyadan iborat. Nusxa ko‘chiruvchi doskalar Nusxa ko‘chiruvchi doskalar ma’ruza, seminara, kengash vaqtida doskadagi barcha yozuvlar va suratlarni xotirasida saqlab qolish imkoniyatiga ega. Ma’lumot materiallari faks qog‘ozlariga termoprinter yordamida bosmaga chiqariladi. Doska 10 yuzasidagi 1 dyuymga 200 nuqta hajmda mos keluvchi taxminan 1 dyuymga 40 nuqta belgilangan imkon darajasiga ega. «Panaboard» ™ doskalari uch xil o‘lchamda ishlab chiqailadi.: ya’ni eniga 170 bo‘yiga 90 sm, 80 sm,140 sm o‘lchamliklarda ishlab chiqarilad bundan tashqari ma’lumotlarni ketma-ketlik portidan kompyuterga uzatib, lazerli printerdan bosmaga chiqarib beriuchi interfeysli plataga imkoniyati o‘rnatilgan.Faylga yozib olish yo‘li juda oson bunda siz:, dasturiy ta’minotni ishga tushirib kompyuterni biroz yoddan chiqarib turasiz va butun diqkatni doskadagi bor ma’lumotga jalb etgan holda mos vaziyatga qarab, «kopirovaniya» tugmchasini bosasiz va 15-20 daqiqadan so‘ng fayl tayyor bo‘ladi.faqat uni xotirada saqlab quyishni unutmang. Hujjat-kameralari Hujjat-kameralari – uncha katta bo‘lmagan predmet, vizual tasvirni yoritib beruvchi fotosurat,slaydlar, hujjatlarni asl nusxasini elektron tasvirini tez fursat ichida namoyon qilib beruvchi oddiy qurilma. Tuzilishi jihatidan oddiy bo‘lgan kameralar stol tagligiga mahkamlangan maxsus sharnirda yoki «egiluvchan bo‘yin» aylantirish imkoni bo‘lgan miniatyurali kamerali boshchadan iborat. Videokonferensiyalar vaqtida kamerali boshchasiga bevosita mikrofon o‘rnatiladi bunday o‘lchamlarda rang muvozanatlantiruvchi avtomatik ravishda amalga oshiriladi, tasvirni keskinligini oshirish qo‘lda bajariladi. Boshlang‘ich darajali kameralarda 5 ta-videosignal va kompozit chiqish mavjud. Bazi modellar foydalanish ko‘lamini kengaytiriuvchi utkazuvchi, mikroskoplar, 35-mm slaydlar uchun adapterlar to‘plamlaridan iborat. Murakab tuzilgan hujjat - kameralarida maxsus funksiya ko‘zda tutilgan bo‘lib, rang muvozanatlantiruvchi ham avtomatik ravishda xam qo‘lda amalga oshiriladi, tasvir masshtabini o‘zgartiruvchi almashinuvchi fokus oraliqli obyektivlar, negativ rejim, masalan negativnoy fotoplenkani pozitivnom tasvirda ko‘rishda avtomatik yoki qulda ishlatish mumkin. Bevosita Murakab tuzilgan hujjat – kameralar asosida shaffof yoki oddiy plenkalarni asl nusxasi tasvirni ko‘rishda qo‘shimcha yoritish anjomi o‘rnatiladi. 11 Video manbalarga operativ ulovchi kirish hamda komponent signaldan chiqish pereklyuchateli mavjud. Bazi modellar xotira bloki bo‘lib, bir va bir qancha tasvirni saqlab qolib, siz tanlagan televizor yoki proyektorga uzatib berish imkoni yaratib beruvchi jixozlar bilan ta’minlangan. . Guruhlashgan tizim (Goom sistem) – ko‘pincha kabinetga mo‘ljallangan. Ular xar tomondan bir qancha kishi qatnashadigan uchrashuvlar uchun yaratilgan. To‘plamga televizion monitor tovush yorituvchi tizim, asosiy va qo‘shimcha videokameralar, mikrofonlar, videokodek modul, hamda 1 ta invers multipleksor va lokal tarmoqga ulanuvchi interfeys modul mavjud. Bazan videokodek va tarmoqlarga ulanuvchi jixozlar bitta qurilmaga ulanadi. Televizion monitor o‘rnida sifatli televizor bo‘lishi mumkin. To‘plam bir qancha zarur qo‘shimcha jixozlar kiradi. Kengash o‘tkazilayotgan vaqtda biror-bir videolahza yoki shu kengashni yozib olish uchun ko‘pincha videomagnitofon ishlatiladi. Hujjat kameralari rasmlar, chizmalar, hujjatlar tasvirini yoritishda ishlatiladi. Bu majmuaga ma’lumotlarni almashish va matnli, grafikli hujjatlarni birgalikda ishlab chiqish uchun kompyuter vositasini ulab berish mumkin. Barcha ishlab chiqaruvchilar kamerani notiqlarga qaratib (yuzlatib) qo‘yishni ma’qqul ko‘radilar. Bunday xolat ko‘pchilik ishtirok etadigan kengashlarda juda foydalidir. Stol tizimi (Desktop) – abonentlarning shaxsan o‘zi ishlatishi uchun mo‘ljallangan. U asosan maxsus platali shaxsiy kompyuterni tasavvur etadi. Xususan bu to‘plam tarkibida videokamera,va audiomodul (ikkinchisini o‘rnida mikrofon va kolonkadan iborat to‘plamni ishlatish mumkin) bundan tashqari stol tizimiga qo‘shimcha masalan: videomagnitofon ikiknchi videokamera qurilmalarini ulash mumkin. Hujjatli videokamerlar Stol tizimidagi videokonferens-aloqaning dasturiy ta’minotga asoslangan birgalikda ishlash vositasi. 12 Sanoqli daqiqalar ichida turli xonalardagi abonent nuqtalarini videokonferensiya utkazish uchun mos qurilmalar bilan jihozlab beruvchi ixcham tizimlar. Asosan bunday qurilmalar televizion monitor tepasiga o‘rnatiladi. Shuning uchun uni televizion pristavka deb yuritiladi. (Set-top-box). Co‘nggi vaqtda bunday tizimlar, xar ikki tomondan bir necha kishi ishtirok etayotgan aloqa seansida alternativ xulosa chiqarish sifatida ko‘p qo‘llanilmoqda. Buning eng muhim tarafi guruxlashgan tizimlardan juda arzon va funksionallik sifatlarini mos keladi. Bir qancha eng ixcham modellar keyslarda joylashgan. Ularda kamera, monitor, audio tizim va xar xil tarmoqga ulanish interfeysi mavjud. Shaxsiy tizim o‘zida ixtisoslashgan telefon apparatlarini tassavur etadi. Ular miniatyurali kamerachalardan suyuq kristalli ekran bilan jixozlangan va birinchi galda abonentlarning vizual muloqotiga mo‘ljallanagan. Bu apparatlar birgalikda shaxsiy kompyuterlarda ishlash uchun interfeyslarga ulanadi. Axborot texnologiyasi vositalari muayyan amallarni ongli va rejali amalga oshirishda o‘zlashtiriladi. Bu jarayon quyidagilarni o‘z ichiga oladi: kompyuter, shuningdek, printer, modem, mikrofon va ovoz eshittirish qurilmasi, skaner, raqamli videokamera, multi media proyektori, chizish plansheti, musiqali klaviatura kabilar hamda ularning dasturiy ta’minoti; uskunaviy dasturiy ta’minot; virtual matn konstruktorlari, multiplikatsiyalar, musiqalar, fizik modellar, geografik haritalar, ekran protsessorlari va x.k.; axborotlar majmui — ma’lumotnomalar, ensiklopediyalar, virtual muzeylar va x.k.; 13 texnik ko‘nikmalar trenajyorlari (tugmachalar majmuidan tugmachalarga qaramasdan ma’lumot kiritish, dasturiy vositalarni dastlabki o‘zlashtirish va x.k.). Axborot texnologiyalari vositalarining markazida turuvchisi kompyuterdir. Hozirgi kunda kompyuterlar ta’lim tizimida asosan to‘rt yo‘nalishda: o‘rganish obyekti sifatida; o‘qitishning texnik vositalari sifatida; ta’limni boshqarishda; ilmiy-pedagogik izlanishlarda foydalanilmoqda. O‘quv-tarbiya jarayonida kompyuterlar asosan to‘rt tartibda: passiv qo‘llash – kompyuter oddiy hisoblagich kabi; reaktiv muloqat – kompyuter imtihon oluvchi sifatida; faol muloqat – kompyuter talabaga yo‘l – yo‘riq berish va imtihon olishda; interfaol muloqat – kompyuter sun’iy intellekt sifatida, ya’ni talaba bilan muloqat qilishda foydalaniladi. Multimedia – kompyuterda axborotning turli xil ko‘rinishlari: rangli grafika, matn va grafikda dinamik effektlar, ovozlarning chiqishi va sintezlangan musiqalar, annimatsiya, shuningdek to‘laqonli videokliplar, xatto videofilmlar bilan ishlashdir. Multimedia vositalari asosida o‘qitish jarayonida aniq predmetni kompyuter asosida to‘liq o‘qitish, ma’ruza matnlarini taxrirlash, talabalar topshirgan nazorat natijaparining taxlili asosida ma’ruza matnlarini bayon qilish uslubini yaxshilash, o‘quvchi-talabalar axborot texnologiyalarini multimedia vositalari asosida animatsiya elementlarini dars jarayonida ko‘rishi, eshitishi va mulohaza qilish imkoniyatlariga ega bo‘ladi. Multimedia vositalari bilan ishlaydigan o‘qituvchilar qo‘yidagi vazifalarni amalga oshirishlari kerak: - ma’ruza matnlari, amaliyot bilan bog‘lik topshiriqlarni tayyorlash; - uslubiy ko‘rsatmalarni, nazorat savollarini, to‘g‘ri javoblar varantini tuzish; 14 - ishchi dastur va texnologik xaritani tuzish; - bilimni nazorat qilish natijasini tahlil qilish; - ma’ruza matnlarini tahrirlash; - xar bir mavzu bo‘yicha dinamik ko‘rinishda aks etuvchi jarayonlarning animatsiyalarini tasavvur qilish; - mustaqil ishlar bo‘yicha o‘quvchilarga nazariy va amaliy savollar yuzasidan maslahatlar berishni tashkil qilish; - o‘zlashtirilishi murakkab bo‘lgan mavzular bo‘yicha o‘quvchilar bilan suhbat o‘tkazish kabi talablar qo‘yiladi. Qo‘yilgan ushbu talablar buyicha multimedia vositalari asosida dars jarayonini tashkil qilish pedagog-o‘qituvchilarning yumushini osonlashtirib, uquv jarayonini boshqarish, uning samaradorligini yanada ko‘tarishga erishiladi, IIIy bilan bir qatorda ta’lim muassasasi raxbariyatiga o‘kuvchilarning olgan bilimlarini test natijalarini ko‘rib borish va ularning o‘zlashtirish darajasiga baho berish, o‘qituvchilarning ma’ruza matnlari va boshqa mustaqil ishlarga muljallangan materiallarining tayyorlash sifatiga baho berish, multimedia vositalari asosida laboratoriya ishlarini bajarish uchun kompyuterda modellashtirilgan virtual stendlar joroy etish, kursni o‘zlashtirish buyicha uslubiy materiallarni tayyorlash uchun takliflar ishlab chiqish kabilarni amalga oshirish imkoniyatini beradi. Kompyuter-axborot texnologiyalari modelidan foydalanish masalasi o‘qitilayotgan fanning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda dars jarayonida namoyish qilinishi kerak bo‘lgan obyektning ichki, tashqi hossalarini ko‘rsata olishdek muhim vazifani amalga oshirish imkoniyatini yaratadi. Bu esa o‘z navbatida axborot- pedagogik texnologiyalar asosida multimediali elektron darsliklar (MED) yaratish mumkin ekanligini ko‘rsatadi. Multimedia vositalari o‘quv jarayonida quyidagi eng muhim jixatlari bilan alohida ahamiyatga egadir: 15 differensial va individual o‘qitish jarayonini tashkil qilishi; o‘qish jarayonini baholash, teskari aloqa bog‘lashi; o‘zini-o‘zi nazorat qilish va tuzatib borishi; o‘rganilayotgan fanlarni namoyish etishi va ularning dinamik jarayonini ko‘rsatishi. fan mavzularida animatsiya, grafika, multiplikatsiya, ovoz kabi kompter va axborot texnologiyalardan foydalanishi; o‘quvchi-talabalarga fanni o‘zlashtirish uchun strategik ko‘nikmalar hosil qilishi va hokazo. Shuningdek, multimedia vositalarining amaliy tomoni ulardan o‘quv jarayonida foydalanish va kelgusida ta’lim tizimida o‘quv jarayoni uchun ma’lumotlar bazasini va virtual stendlar yaratishdek muhim vazifani amalga oshirishga zamni hozirlaydi. I.2 Multimediali proektor Men birinchi marta kinoga borib, “Eramizdaen million yil ilgari” deb nomlangan filmni tomosha qilganman, unda dinozavrlarni ko’rib, qo’rqqanimdan o’rindiqlar tagiga berkinib olib, butun film davomida yashirinib o’tirganman. O’shanda men besh yoshda edim va shu sababli bo’lsa kerak, film juda qo’rqinshli tuyulgan edi. Bu vaqtda men televizorda ko’plab filmlarni ko’rgan bo’lsamda, katta ekrandagi qahramonlardan qattiq qo’rqqandim. Faqatgina kinoteatrda haqiqiylik hissi yuqoriroq bo’lgan. Bir necha yil o’tgach, men kinomatografiya tarixida aka – uka Lyumerlar tomonidan “Poezdning yetib kelishi” kinoroligini ommaviy rayishda namoyish etganlarida xatto katta yoshdagi kishilar ham o’rinlaridan turib, qochib ketganlarini bilib oldim. Ular ekranda ko’rganlaridan juda qattiq ta`sirlanganlar. O’sha kunlardan boshlab, insoniyat kino dunyosini maksimal darajada haqiqatga 16 yaqinlashtirish maqsadida turli apparatlar yordamida haqiqiy dunyoning proektsiyasini yaratishga intilganlar. Professional kinoda bularning hammasi tushunarli bo’lsa ham juda sifatli havoskorlik filtmlarini suratga tushirishni biz xatto orzu ham qilmagandik. O’n besh yil ilgari savdoda faqatgina 8 mm kinoplyonkali, ovozsiz portativ kinoproektorlari (“Rus” turidagi) va to’g’risini aytish kerak, sifati kinoteatrdagidan ancha yomon bo’lgan kinoni suratga olish uchun to’rt minutlik rolikni plyonkaga yozib olish, uni chiqarish, elim bilan yopishtirish, 15 minutlik qilib ulash kerak bo’lar edi. Rangli televizor va videokamera (aytaylik videomagnitofon ham) paydo bo’lishi bilan shaxsiy “portativ” video muammosi qisman hal etildi. Nima uchun qisman? Chunki katta ekranga oddiy foydalanuvchining hali ham chiqishining iloji yo’q edi, faqatgina kinoteatrlarda va gap tamom. Ammo o’tgan asrning to’qsoninchi yillarining boshlarida multimedia proektor nomi bilan ataluvchi apparatning paydo bo’lishi bilan hamma narsa o’zgardi. “Multi” so’zi ko’pchilik deganini, media esa, video va audio bilan bog’liq jihatlarning hammasi, proektorning ma’nosi tushunarli, albatta, proektor – tasvirni proektsiya qilish (ko’rsatish) uchun qurilmani bildiradi. Zamonaviy videoproektor boshidan raqamli qurilma hisoblanadi, shuning uchun unga videomagnitofonni ham, DVD – pleer, videokamerani, televizor xamda kompyuterni ulash mumkin. Tasvirni oddiy ekranda ham ko’rsatish mumkin, yorug’lik o’tkazuvchi ekranga ham (proektor ekran orqasida turgan holat) tushirish, proektorni ekranga burchak ostida (gorizontal ham, vertikal ham) qo’yish mumkin, shipga «oyog’ini osmondan» qilib osib qo’yish mumkin. Multimediaproektor bir aniq belgilangan fokus masofasiga emas, shuning uchun proektorni turli joylarda va har xil masofada qo’yish mumkin. Zamonaviy proektorlardan xonani qorong’u qilmasdan uni kun bo’yi ishlatish mumkin. Eng portativ proektor tasvirni diagonalli 8 metrgacha o’lchamda ko’rsatishi, eng kuchlisi esa – 36 metr diagonalgacha ko’rsatishi mumkin. Uning ana shu har tomonlama «imkoniyatlariga» qaramay, bu qurilma foydalanishda maxsus bilimlarni talab etmaydi, og’irligi 1,5-5 kg. va kitob hajmidan to diplomat hajmigacha kattalikka ega. Eng kuchli professional 17 proektorlar 38 kg og’ir bo’lmaydi. Proektordan turli joylarda ham foydalanish mumkin. Undan quyidagi sharoitlarda foydalanish mumkin: - uy kinoteatri uchun; - prezentatsiyalar uchun; - ma’ruza (leksiya) mashg’ulotlari uchun; - kontsert va tamoshalar uchun; - restoran va kafelarda; - stentdlarda ko’rgazma faoliyati uchun; - va nihoyat kinoteatrlarda ham. Bizda Toshkentda deyarli hamma kinoteatrlarda aynan raqamli multimediyaproektorlardan foydalanadilar. chet davlarlarda qimmat kinoteatrlarda eng yangi plyonkali kinoproektorlardan foydalanadilar, lekin ovoz raqamli hajmli bo’ladi. Shunday qilib bu ma`noda tarix aylana harakat bilan ilgari bormoqda. Videoproektorlarni qo’llanilgan texnologiyasiga qarab, turlariga ajratish mumkin. Har qanday proektorning asosida (odatda) yarimyorug’ slayd orqali yorug’lik o’tkazish (yoki aks ettirish) yo’li bilan tasvirni namoyon etish, paydo qilish yotadi. 18 Kinoproektorlarda kinoplyonka kadrlari (slaydlar) ma`lum tezlikda juda katta kuchga ega yorug’lik manbai oldidan tortib o’tkazilib, ekranda harakatlanuvchi suratni aks ettiradi. Zamonaviy proektorlarda slaydlar (plyonka) rolini turlicha qurilmalar bajarishi mumkin. Shuning uchun videoproektorlarni besh turga ajratish mumkin: - CRT proektorlari – ular uchta nurlanish kineskopidan iborat bo’lib, R, G va B boshlang’ich ranglarda rangli plyuminofora Bilan katta bo’lmagan yorqin tasvirlar yaratadi. Bu tasvirlar uchta ob`ektiv bilan optik mustaqil (alohida) kanallarda ekranga tushiriladi, bu erda optik aniq moslashadilar va umumiy rangli tasvirni tashkil etadilar. Proektorlarning bu turi 60 yildan ortiq vaqt mavjud bo ’ lib , hamma proektorlar orasida eng yuqori sifatli kartinkaga egadir . A mmo CRT proektorlarining hamma ustunliklarni to ’ la ko ’ rish , yuqori sifatli , professional video yozuvli , yaxshilab qorong ’ ilatilgan xonada , diogonali 2 metrdan boshlab , ekranda tomosha qilingandagina mumkin bo ’ ladi . CRT proektorlari juda ham katta bo ’ ladi ( hammasi ham odatda 60 kg dan og ’ ir ) va malaka , ehtiyotkorlik bilan aniq ishlashni talab etadi . Har qanday joyini o ’ zgartirilgandan keyin ekranda uchta boshlang ’ ich tasvirlarni birlashtirish , moslashtirish uchun mutaxassis tomonidan sozlashni talab etadi . Ulardan boy klublar va katta tashkilotlarda foydalaniladi , chunki bu tashkilotlar eng yaxshi sharoit va rang uzatish imkoniyatlariga egadir . Kichik zallarda faqatgina statsionar qurilma sifatida foydalaniladi . - Qaytarilayotgan yorug ’ lik ( nur ) oqimini modulyatsiyalaydigan proektorlar ( Light Vale yorug ’ lik klapanli proektorlari va ILA – Image Light Amplifier proektorlari ) dir . Bu turdagi proektorlar yorug ’ lik oqimini qaytarish va uni modulyatsiya qilish asosida ishlaydilar . Bu turdagi ko ’ plab proektorlardan CRT proektsion kineskopi asosidagi ( Cathode – Ray Tube – el . Nurli trubka ) Light Vale yorug ’ lik klapanli proektorlar va u ham CRT - kineskoplari va mikroko ’ zgulimodulyatorlar asosidagi ancha yangi ILA proektorlari eng ko ’ p foydalaniladiganlari hisoblanadi . Light Vale yorug ’ lik klapanli proektorlarida quyuq rangsiz suyuqlik ( moy ) ning yupqa yuzasining unga elektronning tushishi 19 ostida deformatsiyalanishi fizik xossasidan foydalaniladi . Televizion tasvirning elektr maydoni ta ` siri ostida suyuqlikning yupqa qatlamida yorug ’ lik oqimini modulyatsiya qiluvchi difraktsion to ’ siq vazifasini bajaruvchi relefli rastr paydo bo ’ ladi . ILA texnologiyasi Hughes - IVE qo ’ shma korxonasining mahsuloti bo ’ lib , 1992 yildayoq bu tenxnologiyaning imkoniyatlari tajribalar bilan isbotlangan edi 3000 TVL ( televizion tarmoq uchun , misol uchun televizorda tasvir zichligi 280- 400 TVL ) tasvir zichligida yorug ’ lik oqimi 12000 lyumengacha va kontrastligi 1000:1 gacha bo ’ ldi . 1996 yil Yaponiyada ILA savdo markasida birinchi namunalari ishlab chiqarildi . A mmo bu turdagi proektorlardan keng foydalanib bo ’ lmaydi , narxi ham qimmat , hajmi ham to ’ g ’ ri kelmaydi . Shuning uchun bu maqolamizda uning ishlash printsiplarini tushuntirib o ’ tmaymiz , lekin ular bunga loyiqdirlar . - D - ILA proektorlari ( Direct - drive Image Light amplifier ) – bu JVC Professional Products kompaniyasi tomonidan yaratilgan bo ’ lib , uning savdo markasi hisoblanadi . Bu proektorlar ham ILA turidagi qaytariladigan yorug ’ lik oqimini modulyatsiya qiladi , ammo CRT - kineskopidan foydalanmaydi . Yorug ’ lik og ’ imi uchta JK g ’ aytaruvchi panellardan g ’ aytariladi va rangli tasvirni yuzaga keltiradi . JK qaytaruvchi panellarning juda kam issiqlik yo ’ qotishi bilan birga boshqa muhim ustunliklari ham bor . Piksellar kiritadigan polyarizatsiya boshqarilishi bilan maydondagi ( polevoy ) Tranzistor joy egallamaydi , balki uning orqasida ( undan keyin ) elektronika bilan past ( podnojka ) da joylashadi . Bularning hammasi tasvir zichligi qobiliyati va tasvir yorqinligini oshiradi . Qaytaruvchi JK – panellarili proektorlarni yaralishi muvaffaqiyatlari haqida birinchi xabarlar 1997 yilda paydo bo ’ ldi va JVC Professional , Hughes - IVE , In Focus va Pionerfirmalari tomonidan ishlab chiqarila boshlandi . Juda yaxshi ko ’ rsatkichlariga qaramay , bu proektorlar unchalik keng tarqalmadi , bunda uning narxi ham ahamiyatga ega bo ’ ldi . Keyingi yillarda ko ’ pchilik kompaniyalar qaytaruvchi matritsa LCOS texnologiyasi qo ’ llanilgan ( Light Crustal on silicon – selikonli suyuq kristallar ) D - ILA proektorlarini faollik bilan ilgari surmoqdalar , ularda polevoy tranzistor va polistirolli kondensatorlarni bevosita umumiy kremniyli podnojkada yaratish 20 uchun diffuzion jarayonlar qo ’ llanilgan , bu esa pikselizatsiya darajasini pasaytirish va oqibatda tasvir zichligini oshirishga imkon beradi . I.3 LCD proektorlarining ko ’ rsatkichlari . Bu ko’rsatkichlarni ikki asosiy guruhlarga ajratish mumkin. Birinchisi – turli interfeysli turli qurilmalarni ulash imkoniyati (raz`yomlari mavjudligi). Ikkinchisi –tasvir ko’rsatkichlarini ulash uchun raqamli manbalari mavjudligi: trapetsianal buzilishlarni kuzatish, tasvirni gorizontal va vertikal inversiya imkoniyati, 16:9/5:4 formatida ko’rsata olish imkoniyati, tasvirni vertikal – gorizontal surish xizmati, prezintatsion xizmatlari (havorang yoki ko’ra ekran, “kadrni to’xtatish”, bir qismini raqamli kattalashtirish, parda yopish, ko’rsatkich (kursor), ma`ruzachi taymeri, “stop-kadr” yoki “kartinka v kartinke” xizmatlari va shu kabilar ). Zamonaviy proektorlarga ko’plab qurilmalarni ulash mumkin, kompyuterni ham, (noutbukni ham) videomagnitofon, DVD-proigrivatel, videokamera (shu jumladan raqamlisi ham), televizor yoki TV-tyuner (rakamlisini xam), rakamli fotokamerani, o’yinlar qo’shimchasini ham ulash mumkin. Buning uchun proektorda quyidagi raz`yomlar bo’lishi mumkin: -kompyuterni ulash uchun analogli RGB (15-pin Hd D-sub), raqamli RGB (DVI- D) audio (stereo mini-jack); -videosignal manbaini ulash uchun –S-Video (mini din 4 pin) kompozit (RCA), komponentli (RCA), audio (RCA L va R kanallari uchun). Yuqori yorqinlikka ega professional modellarida tashkil etuvchi signallar bilan ishlashga katta e ` tibor beriladi . Y , B - Y , R - Y asosiy turlaridan foydalanishdan tashqari Y , Cb , Cr , DVD 21 yuqori sifatli proigrivatellarda qo ’ llaniladigan , Y - Rb - Pr (4:3 SDTY ) standartli chiziq oralab va progressiv razvyortkali ( DTV ) raqamli televidenie va 1920×1080 elementgacha rastrli bo ’ linishli keng ekranli (16:9 HDTV ) format tasviri signallari bilan ishlashi ham ko ’ zda tutilgan . - analogli RGB tashqi uzatgich (15- ND D - sub ). Bir vaqtning o ’ zida proektor va monitorni ulash uchun qulay . - tovush uzatgichi - audio ( stereo mini - jack ), tashqi audiotizimini ulash uchun ( har bir proektorda 2-3 Vattli kichik quvvatli dinamik o ’ rnatilgan , lekin odatda bu etarli bo ’ lmaydi ). -boshqaruv interfeysi- R S-232 (15-pin Hd D-sub) va yaqindan boshlab UZB . Proektorlarning ba`zi modellaridi Flash Card ulanishi uchun portlar bo’lishi mumkin, undan raqamli kameralar va fotosuratni namoyish etish uchun foydalaniladi. PCMCIA interfeysi raz`yomi ham qo’llanishi ham mumkin. Ana shu interfeys yordamida ba`zi ishlab chiqaruvchilar PCMCIA radiokartasi yordamida kompyuterdan proektorga ma`lumotlarni uzatishni tashkil etish imkoniyatini ham qo’llashlari mumkin, bu juda qulay, chunki proektordan to kompyutergacha masofa va joylashishi uchun cheklanishlar va shnurlar yo’q. Videoproektordan foydalanish Videoproektordan foydalanish umuman olganda toza tutish va havo filtrini tozalab turish va almashtirishdan iborat bo’ladi. Havo filtrini har 100 ish soatidan keyin 22 bajarish kerak, agarda u chang va tutunli xonada ishlatiladigan bo’lsa kamroq vaqtda almashtirish zarur. Bu juda muhim shart, chunki proektor qizishi rejimini kuzatib borish – uning buzilmasdan ishlashi garovidir. Shuning uchun proektorni o’rnatayotganda uning havo kiradigan yo’llariga havo bemalol kelib turishini ta`minlashga e`tibor berish kerak. Noto’g’ri issiqlik almashuvi yoki havo filtrining ifloslanishini ko’rsatuvchi aniq belgisi proektorning ko’p ishlamay turib, qizishini ko’rsatuvchi indikatorning yonib turishi yoki uning avtomatik o’chib qolishi hisoblanadi. I.4 Interaktiv elektron doska Interaktiv doska – bu kompyuterdagi tasvirlarni proektor orqali namoyish etadigan sensorli ekrandir. Maxsus dasturiy ta’minot matn, rasm, video va audio ma’lumotlar va ob’ektlar, hamda Internet-resurslar bilan ishlash va ular ustiga yozuv va izohlar tushirish imkonini beradi. Interaktiv doska nafaqat taqdimot ko‘rinishidagi ma’lumotlarni, balki barcha turdagi ma’lumotlarni berish bilan birga odatiy matn yozish (konspekt qilish)ni bartaraf etib, vaqtdan unumli foydalanish imkoniyatini beradi. Tinglovchilar dars yakunida dars jarayonida keltirilgan barcha ma’lumotlar va yozuvlarni fayl ko‘rinishida yozib olish va undan keyinchalik ham foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Interaktiv doskalar ma’lumot olish samaradorligini oshiradi. Barqarorlashib ulgurgan interaktiv texnologiyalarning dunyobozori mavjud bo‘lib, uning o‘z etakchilari va o‘rtamiyonalari mavjud. Ularning hammasi ham biznes, ta’lim, tibbiyot va boshqa sohalar uchun texnologiyalar ishlab chiqadi. To‘lig‘icha buyurtmachiga yo‘nalgan kompaniyalarning paydo bo‘lishi soha rivojiga qo‘shimcha impuls bag‘ishladi. Endilikda bu kabi kompaniyalar ishi mijozlar fantaziyasi va mablag‘lari byudjetiga bog‘liq bo‘lib qoldi. Interaktiv jihozlar ishlab chiqarishda dunyoda etakchilik qilayotgan Prometheam (Buyuk Britaniya, Activboard interfaol sinf doskalari), Interwrite Learning (AQSH, Interwrite tm Board), Smart Technologies Inc (Kanada, SMART Board), Hitachi (YAponiya, Hitachi Starboard IT)), Polyvision (Koreya, Poly Vision IT), 23 Panasonic (YAponiya, Panasonic Panaboard nusxa ko‘chiruvchi va interfaol doskalar) va boshqalar nafaqat interaktiv qurilmalarni boshqarishni, mashg‘ulotlar davomida ilovalar yaratish va boshqa funksiyalarni, balki anchagina samarador ishlashni ham tutib turadigan ixtisoslashtirilgan dasturiy ta’minotni taklif qilishadi. Ta’lim oluvchilar kabi o‘qituvchi ham ma’ruza konspektining yoki boshqa mashg‘ulotning istalgan o‘rniga, muhim jihatlarni yodga olish, xotirada tiklash uchun qatnashishi mumkin, konspektning o‘zi esa harakatlar ketma-ketligi va real mashg‘ulotning umumiy muhitini qayta yaratadi. Bunday o‘quv materialining jiddiy farqi ularning samaradorligidan iborat: o‘qituvchi materialning (matn, grafik, interfaol) sharhlab berish va mustahkamlash zarur bo‘lgan o‘rinlariga e’tiborini jamlaydi, materialni passiv taqdim qilish bilan taqqoslaganda yaxshiroq tushunish va o‘zlashtirishga erisha boradi. Interfaol doskalarda qo‘llanadigan texnologiyalar to‘rt asosiy tipga bo‘linadi: Sensor analogli-rezistiv texnologiya Unda o‘lchash tizimi analoglidir. Biroq olingan axborot raqamli ko‘rinishda qayta ishlanadi. Interfaol doskaning analogli-rezistiv echimi gorizontal va vertikal bo‘yicha ming nuqta bilan o‘lchanadi. Analogli-rezistiv doska eskirishga chidamli mat yuzali poliefik plastik bilan qoplangan va nur Interwrite Learning va Smart Technologies interfaol sinf doskalarining qiyosiy xarakteristikalar jadvali Ishlab chiqaruvchi (mamlakat) Interwrite Learning ( AQSH ) Smart Technologies (Kanada) Tipi Raqamli Analogli Texnologiya Elektromagnetik Sensor (rezistiv) Material Metall Plastik YUzasi Matli Glyansli (silliq) Ish sohasi maksimal o‘lchamlari (tomonlar nisbati 4:3) sm 172x132 156x117 Interfeys RS 232, USB, bluetooth USB, radiokanal Tashqi/ichki echim 4000/1000 300/60 Operatsion tizimni quvvatlash Windows 98, NT, 2000 ME, XR, MAS OS, Linux Windows 95, 98, NT, 2000, ME, XR, MAS OS Ixtisoshlashtirilgan dasturiy ta’minot Interwrite Software Smart Board Software Kompyuter bilan doskani boshqarish imkoniyati Ha Ha Masofadan ishlash imkoniyati Ha Ha 24 Sozlanadigan foydalanuvchi interfeysi Tugmalar Ha/ ha Ha/yo‘q Marker doskalar uchun standart quruq artiladigan markerlar bilan yozish imkoniyati Ha Tavsiya qilinmaydi YUzasi qisman buzilganda doskaning ish qobiliyatini saqlab qolishi Ha Yo‘q Og‘irligi, kg 16,3 13,6 Etkazib beriladigan komplekt Marker diametri, mm 11 Ma’lumot yo‘q Qo‘shimcha markerlar qiymati 1 Ma’lumot yo‘q Plashnetning mavjudligi (alohida etkazib beriladi) Istalgani to‘gri keladi Yo‘q Simsiz planshetning mavjudligi (alohida etkazib beriladi) Interwrite PAD 400 Ha Interaktiv panelning mavjudligi (alohida etkazib beriladi) Interwrite Panel (17*) Simpodium Ovozlashtirishtizimining mavjudligi (alohida etkazib beriladi) Interwrite PRS va Interwrite PRS RF Sentero tarqalishi keng burchagiga ega bo‘lgan ko‘p qatlamli “pirogdan” iborat. YUzasi anchagina yumshoq bo‘lib. Bosganda biroz egilishi uchun shunday ishlangan. Sensor analogli-sensitiv doska bilan ishlash uchun maxsus markerlarga ega bo‘lish shart emas, garchi komplektda butafor rangli markerlar va lastik etkazib berilsa-da, barmoq yoki ko‘rsatkich (ukazka) dan foydalanish mumkin. Elektrmagnit texnologiya Elektrmagnit texnologiyadan foydalanilganda doska qattiq yuzaga ega. Qatlamli struktura ichida vertikal va gorizontal koordinata o‘tkazgichlaridan iborat qalin regulyar panjaralar o‘rnatilgan. Uchida induktivlik katushkasi bo‘lgan elektron pero (marker), faol va passiv bo‘lishi mumkin, koordinata o‘tkazgichlardan raqamlari pero uchining joylashish o‘rnini belgilaydigan elektrmagnit signallarni topadi. Elektrmagnit doskalar, odatda, foydalanuvchi harakatlariga analogli-rezistiv doskalarga qaraganda tezroq javob qiladi. Lazer texnologiyasi Tizim ikkita infraqizil lazer burchak o‘lchagichdan iborat bo‘lib, ular, odatda, doskaning yuqori burchaklarida joylashtiriladi. Burchak o‘lchagich ishlashi anchagina sodda: doimiy burchak tezlikda aylanadigan oyna IQ nurni shunday yo‘naltiradiki, u radar antennasi misoli doskaning butun yuzasini bir nuqtadan turib skanerlaydi. Lazer interfaol doskada barmoq yoki oddiy marker bilan ishlab bo‘lmaydi - pozitsiyalashdagi xatolarni kamaytirish uchun doska yuzasiga perpendikulyar holatda tutish maqsadga muvofiq bo‘lgan maxsus marker kerak. Ultratovush/infraqizil texnologiya eBeam nomi bilan patentlangan tizim yorug‘lik va tovush to‘lqinlarini tarqalishidagi farqlardan foydalanadi. Elektron marker bir paytning o‘zida ham infraqizil nur, ham ultratovush taratadi. Doska burchaklarida joylashtirilgan IQ- datchik va ultratovush mikrofonlar signallarni qabul qiladi, shundan keyin o‘rnatilgan elektron tizim uoarning kelib tushish vaqtidagi tafovutga qarab, marker koordinatalarini hisoblaydi. Elektron marker, xuddi elektron lastik (o‘chirg‘ich) 25 kabi batareyadan ishlaydi. Ultatovush/infraqizil texnologiyaning asosiy kamchiligi elektrmagnit va lazer texnologiyalaridagi kabi maxsus elektron markerdan foydalanishning talab qilinishidadir. StarBoard interaktiv doska – bu kompyuterdagi tasvirlarni proektor orqali namoyish etadigan sensorli ekrandir. Maxsus dasturiy ta’minot matn, rasm, video va audio ma’lumotlar va ob’ektlar, hamda Internet-resurslar bilan ishlash va ular ustiga yozuv va izohlar tushirish imkonini beradi. Interaktiv doska nafaqat taqdimot ko‘rinishidagi ma’lumotlarni, balki barcha turdagi ma’lumotlarni berish bilan birga odatiy matn yozish (konspekt qilish)ni bartaraf etib, vaqtdan unumli foydalanish imkoniyatini beradi. Tinglovchilar dars yakunida dars jarayonida keltirilgan barcha ma’lumotlar va yozuvlarni fayl ko‘rinishida yozib olish va undan keyinchalik ham foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Interaktiv doskalar ma’lumot olish samaradorligini oshiradi. Interaktiv doskani keng tadbiq etish borasida hal etilishi zarur bo‘lgan muammolardan biri professor-o‘qituvchilarni bu qurilma bilan samarali ishlashga o‘rgatishdir. O‘quv materiallarining elektron variantlarini tayyorlash uchun professor-o‘qituvchilardan axborot fazolarini loyihalash tajribasiga ega bo‘lish va axborotlarni samarali strukturalarini yaratishda interfeyslardan foydalana bilish tajribasiga ega bo‘lish talab qilinadi. Quyida foydalanuvchi uchun boshlang‘ich amallarni bajarish usullari keltirilgan. Keltirilgan amallarni o‘qish bilan birga bajarish tavsiya etiladi . Tayyorlash StarBoard ulanishini tekshiriladi (zarur holatda kalibrovka amalga oshiriladi) Ishga tushirish Ishga tushirilgan holatda qo‘yida ekran namoyon bo‘ladi. Interaktiv doska bo‘limi tanlanadi. 26 YOzish Buning uchun Uskunalar panelidan, [Pero] ni tanlang. O‘chirish O‘chirish uchun Uskunalar panelidagi [Lastik] dan foydalaniladi. Pero rangini o‘zgartirish [StarBoard] tugmasi bosiladi, [Instrument ы ]> [Palitra] tanlanganda quyidagi oynacha chiqadi va bundan ixtiyoriy rang tanlanadi. CHiziq qalinligini o‘zgartirish StarBoard] > [Instrument ы ] > [Tol щ ina linii]. Saqlash / CHiqish Dasturdan chiqish uchun [StarBoard] > [V ы xod] ni bosiladi. Quyidagi ko‘rinishdagi muloqot oynasi chiqadi. Nom beriladi va [Soxranit] tugmasi bosiladi. 27 Saqlangan ma’lumotni ochish Boshlang‘ich muloqot oynasidan Soxranenn ы e dann ы e tanlanadi. Saqlangan fayl oldida joylashgan tugmasi bosiladi va [Otkr ы t] tugmasi bosiladi. Salomlashish oynasi StarBoard Software ishga tushirilganda quyidagi ekran namoyon bo‘ladi. Bu ekran ish rejimini tanlash imkonini beradi. Misol uchun interaktiv doskadan foydalanish uchun [Interaktivnaya doska] tanlanadi. Uskunalar paneli StarBoard Software Uskunalar Paneli rejimi ishga tushirilganda quyidagi ekran hosil bo‘ladi. Uskunalar Paneli yordamida barcha amallar bajariladi. CHizish / O‘chirish  [Pero] chiziq chizishda foydalaniladi.  O‘chirish uchun Uskunalar panelidagi [Lastik] dan foydalaniladi.  Ekranni to‘liq tozalash uchun [Ochistit] tugmasidan foydalaniladi.  Pero rangini o‘zgartirish uchun [Palitra] tanlanadi.  CHiziq qalinligini o‘zgartirish uchun tugmasidan foydalaniladi. 28 Siljitish Sahifani siljitish uchun [Prokrutka] tugmasini bosgan holatda tepaga/pastga o‘tkaziladi. [Navigatsiya] tugmasi ham o‘tkazish uchun ishlatiladi. Uni bosgan holatda quyidagi muloqot oynasi chiqadi: Sahifa qo‘shish YAngi sahifa qo‘shish uchun tugmasi bosiladi. SHuningdek, [SHablon...] tugmasi yordamida ham yangi sahifa yaratish mumkin. Ixtiyoriy shablon tanlab sahifa yaratish mumkin. Sahifaga o‘tish Bir nechta sahifadan iborat hujjatda sahifalararo oldinga va orqaga o‘tish mumkin: orqaga – [Nazad] , oldinga – [Vpered] . SHuningdek, sahifalar ro‘yxati orqali ham o‘tish mumkin: [Spisok Stranits] . Saqlash / Ma’lumotlarni chop etish YAngi ma’lumotni saqlash dasturdan chiqish vaqtida amalga oshiriladi. 29 Ayni vaqtdagi holatni saqlash uchun Uskunalar panelidagi [Soxranit] tugmasi bosiladi. [Spisok Stranits] muloqot oynasida ma’lumotni xohlagan vaqtda saqlash mumkin. Ma’lumotni saqlash uchun [Soxranit] tugmasi bosiladi. Ma’lumotni chop etish uchun [Pechat] tugmasi bosiladi. Ishni tugatish Ishni tugatish uchun [V ы xod] tugmasi bosiladi. Ma’lumotni saqlash uchun [Soxranit] tugmasi bosiladi. Berilgan sozlamalar bilan dasturni yuklash "Ekran privetstviya" rejimida salomlashuv ekrani ishga tushadi. "Doska" rejimida interaktiv doska ishga tushadi. "Panel Instrumentov" rejimida uskunalar paneli ishga tushadi. "Znachok paneli zadach" rejimida StarBoard piktogrammasi masalalar panelida chiqadi. Dastur ishga tushishi uchun piktogramma bosiladi. Amalni bekor qilish / Amalni takrorlash Amalni bekor qilish uchun [Otmenit] tugmasi bosiladi. Bekor qilingan amalni takrorlash uchun [Otmenit] tugmasi bosiladi. [Umnoe Pero] dan foydalanish vaqtida [Otmenit] tugmasi bosilsa qo‘lda chizilgan rasm holiga qaytadi. CHizish / Figura va matnni o‘chirish Geometrik figurani chizish uchun menyusidagi amallardan foydalaniladi. Matn kiritish uchun [Tekst] tugmasidan foydalaniladi. Matnli ob’ektni klaviaturadan matn terish yo‘li bilan ham yaratish mumkin. 30 Figura va matnni [Lastik] orqali o‘chirish mumkin emas. Ularni o‘chirish uchun [V ы brat] yordamida belgilab [Udalit] tugmasi bosiladi. Ob’ekt yaratish Tasvir, matn, peroda chizilgan barcha ma’lumotlar ob’ekt hisoblanadi. Ob’ektni siljitish, tarsformatsiya qilish mumkin. Ob’ektni belgilash uchun [V ы brat] ni bosing va kerakli ob’ekt ustiga bosing. Belgilangan ob’ektni xohlagan joyga surib qo‘yish mumkin. Ob’ektni trasformatsiya qilish aylantirish uchun chegaralaridagi markerdan foydalaniladi. Bir nechta ob’ektni belgilash uchun [V ы brat] tugmasi tanlanadi va kerakli ob’ektlar belgilanadi. SHuningdek, [V ы brat neskolko] tugmasidan foydalanib ob’ektlarni belgilashimiz mumkin. Bir necha ob’ektni guruhlash uchun [Gruppirovat] tugmasidan foydalaniladi. Guruhlangan ob’ektlarni ajratish uchun [Razgruppirovat] tugmasidan foydalaniladi. Nusxa ko‘chirish va qo‘yish  Belgilangan ob’ektdan nusxa ko‘chirish uchun [Kopirovat] bosiladi.  Nusxasi olingan ob’ektni qo‘yish uchun [Vstavit] bosiladi.  Belgilangan ob’ektdan kesib olish uchun [V ы rezat] bosiladi.  [Klon] yordamida belgilangan ob’ekt nusxasini yaratish mumkin.  Belgilangan ob’ektni o‘chirish uchun [Udalit] bosiladi. Vaqtinchalik menyu Ob’ekt belgilanganda yonida vaqtinchalik menyu chiqadi. Bu menyu orqali turli xil amallarni bajarish mumkin.  Qo‘lyozma matnni belgilab menyudan grafik matnga aylantirish mumkin.  [Zablokirovat] amalidan belgilangan ob’ektni himoyalash uchun foydalaniladi.  [Razblokirovat] amali ximoya qo‘yilgan ob’ektni himoyadan chiqarish uchun ishlatiladi 31  [Iskat v Google/Wikipedia] belgilangan matnni Google/Wikipedia qidirish imkonini beradi.  [Razbit tekst] belgilangan matnni so‘zlarga va qatorlarga bo‘lish imkonini beradi.  Gipermurojaat qo‘yish uchun [Redaktirovanie giperss ы lki] amalidan foydalaniladi.  Matnni tahrirlash uchun [Redaktirovat tekst] amalidan foydalaniladi.  Ob’ekt nusxasini ko‘chirish uchun [Kopirovat] amalidan foydalaniladi.  Ob’ektni kesib olish uchun [V ы rezat] amalidan foydalaniladi.  [Klon] amali ob’ektni nusxasini olish uchun ishlatiladi.  Ob’ektni o‘chirish uchun [Udalit] amalidan foydalaniladi.  Vaqtinchalik menyu yordamida ob’ektlarni guruhlash va ajratish mumkin.  Ob’ektni Clip Art grafik fragmenti sifatida saqlash uchun [Zaregistrirovat kak kartinku] ni tanlang.  [V ы rovnyat] amali orqali ob’ektlarni aylantirish va ma’lum chegaraga to‘g‘rilash mumkin.  [Uporyadochit] amali ob’ektlarni ustma-ust joylashishini o‘zgartirish imkonini beradi.  Ob’ekt tarkibini o‘zgartirish uchun [Svoystva ob’ekta] amalidan foydalaniladi. Hujjat qo‘shish Grafik tasvir va slaydlardan foydalangan holda sahifa yaratish uchun "Izbrannoe" amalidan foydalaniladi. Bu holatda quyidagi muloqot oynasi ekranga chiqadi: Ushbu muloqot oynasidan hujjat turi tanlaniladi. Hujjatni tahrirlash uchun [Prosmotr] amalidan foydalaniladi. Amallar ro‘yxati Ish vaqtida turli formatdagi hujjatlarga o‘tish uchun [Spisok Zadach] tanlanadi. Bu holatda quyidagi muloqot oynasi ekranga chiqadi: 32 Hujjatlarga o‘tish ketma-ketligi tanlanadi. Aqlli pero (Umnoe pero) Ixtiyoriy chizilgan figura aniq geometrik figura ko‘rinishiga keladi. Misol uchun: , , , , , , va h.k. Rejimlarga o‘tish Quyida turli xil rejimlar keltirilgan: PK Ekrani PK ga o‘tish rejimi. Videoni ishga tushirish Tashqi qurilmalardan videotasvirni ishga tushiradi. Hujjatlar Slaydlarni ochish, videoni ko‘rsatish, hujjatlarni ko‘rish va tahrirlash imkonini beradi. Konferensiya Telekonferensiyani ishga tushiradi. Matnni import qilish StarBoard da matnni turli ko‘rinishda import qilish mumkin. Matnni yagona ob’ekt ko‘rinishida va qator yoki so‘zlarga bo‘lgan holda import qilish mumkin. 33 Alohida matnli ob’ektlarni keyinchalik tahrirlab odatiy ko‘rinishda qo‘yish mumkin. SHuningdek, tahrirlangan matnni ham formatlarini saqlagan holda (masalan matnning shrifti) import qilish mumkin. Matnni ikki xil usul bilan import qilish mumkin: Matndan nusxa ko‘chirib StarBoard ga qo‘yiladi. Microsoft Word yoki boshqa matn muharriridan StarBoard oynasiga surib qo‘yish mumkin. Qo‘yish vaqtida matni import qilish oynasi chiqadi. Matni import qilish oynasidan quyida keltirilgan rejimlardan birini tanlash mumkin : Rejim Izoh Edinыy tekstovыy ob’ekt Matn tahrirlash mumkin bo‘lgan yagona matnli ob’ekt sifatida qo‘yiladi. Razbit na slova Matn so‘zlarga bo‘lingan holda qo‘yiladi. Razbit na stroki Agar matn ikkita va undan ko‘p qatorlardan iborat bo‘lsa, qatorlarga bo‘lingan holda qo‘yiladi. Format Windows Meta File Tahrirlash imkoni mavjud bo‘lmagan yagona ob’ekt sifatida qo‘yiladi. Bu holatda matn formati saqlanib qoladi. Tezkor tugmalar «Interakiv doska»da quyidagi tezkor tugmalardan foydalanish mumkin : Tugmalar Vazifasi Ctrl+C Nusxa ko‘chirish Ctrl+V Qo‘yish Ctrl+X Kesib olish Ctrl+P CHop etish Ctrl+A Hammasini belgilash Ctrl+Z Bekor qilish Ctrl+Y Qaytarish Ctrl+G Guruhlash Ctrl+U Guruhni ajratish Ctrl+T YAngi matnli ob’ekt Del O‘chirish Ctrl+N YAngi sahifa Ctrl+O Fayl ochish PgDown Keyingi sahifa PgUp Oldingi sahifa Ctrl+L Sahifalar ro‘yxatini ko‘rsatish Alt+Enter Tasvirni to‘liqligicha ekranga tushirish Hujjatga fayl biriktirish 34 StarBoard hujjatiga videofilm, audiofayllar kabi tashqi resurslarni biriktirish mumkin. Dokument menyusidagi Vlojeniya tugmasi ekranga quyidagi muloqot oynasini chiqaradi. Otkr ы t – tanlangan faylni yangi saqifada ochadi. Izvlech – biriktirilgan fayl StarBoard hujjatidan qattiq diskka yoziladi. Dobavit – YAngi fayl biriktirish. Udalit – biriktirilgan faylni o‘chiradi. Zakr ы t – Oynani yopish. Gipermurojaat qo‘shish Gipermurojaat qo‘yish uchun ob’ektni belgilab vaqtinchalik menyudan Redaktirovanie giperssыlki amalidan foydalaniladi. Gipermurojaat turi Gipermurojaat turlari: 'Net', 'Vlojenie, 'Fayl' yoki 'Web-stranitsa'. Ne ustanovlena – har qanday murojaatni o‘chiradi. Vlojenie – faylni biriktirish. Fayl – faylga ss ы lka berish. Web-stranitsa – web-sahifaga murojaat qo‘yish. Stranitsa dokumenta – hujjatdagi sahifaga ss ы lka berish. Videoni ishga tushirish StarBoard Software ni ishga tushirgan vaqtda quyidagi ekran chiqadi: 35 [Interaktiv ekran] dan [Video] tanlanadi va kerakli video fayl tanlanadi. Tashqi qurilmadan videoni ishga tushirish uchun [Vneshnee video ustroystvo] tanlanadi. Video rejimi quyidagi ko‘rinishga ega: Ishga tushirish / to‘xtatish [Vosproizvedenie] - ishga tushirish. [Pauza] - to‘xtatish. CHizish / O‘chirish Video ustiga ixtiyoriy chiziq chizish mumkin. CHiziq chizish uchun [Pero] dan foydalaniladi. O‘chirish uchun [Lastik] dan foydalaniladi.. [Ochistit] yordamida chizilgan barcha chiziqlarni tozalash mumkin. Ekran rasmini import qilish [Foto ekrana] video va unga qo‘yilgan barcha ma’lumotlarni izoh sifatida saqlash imkonini beradi. Slaydlarni ishga tushirish 36 Salomlashish oynasidan [Interaktiv ekran] ni tanlab PowerPoint fayli ishga tushiriladi. Faylni tahrirlash uchun [Prosmotr] tanlanadi. Amallar uskunalar paneli orqali bajariladi. PK Ekrani PK Ekrani ko‘rinishi YUqoridagi oynadan [Upravlenie PK] tanlanadi. Kompyuter boshqaruvi rejimi ishga tushirilgan vaqtda uskunalar paneli ko‘rinadi. 37 Bu rejim kompyuterni boshqarish imkonini beradi. Ishni boshlash uchun sichqonchaning chap tugmasi , o‘rta tugmasi , o‘ng tugmasi yoki chap tugmasi ikki marta bosilishi tanlab olinadi. TELEKONFERENSIYA Bosh kompyuter va qatnashchilar Telekonferensiya Bosh kompyuter va unga ulangan bosh kompyuterlar bilan amalga oshiriladi. Qatnashchilar xohlagan vaqtda Bosh kompyuterga ulanishlari mumkin. Bosh kompyuterni ishga tushirish [Telekonferensii] ni tanlagan vaqtda quyidagi muloqot oynasi namoyon bo‘ladi: [Glavnыy kompyuter] tanlanadi. [Soedinit] ya’ni ulanish tanlanganda quyidagi muloqot oynasi ishga tushadi: Qatnashchilar guruhidan qatnashchi tanlanib konferensiya boshlash mumkin. [Razreshit Uchastniku soxranenie i pechat] orqali qatnashchi imkoniyatlarini cheklash mumkin. Qatnashchi sifatida ishga tushirish [Telekonferensii] ni tanlagan vaqtda quyidagi muloqot oynasi namoyon bo‘ladi: [Prisoedinitsya] tanlanadi. 38 Quyidagi muloqot oynasi ishga tushadi: Ulanishni sozlash Ulanishni sozlash uchun kompyuterning IP manzili ko‘rsatiladi. Agar IP manzil ma’lum bo‘lmasa, u holda quyidagi muloqot oynasi orqali amalga oshirish mumkin: [Sozdat] tugmasi bosiladi. Sozlamalarni o‘zgartirish uchun [Redaktirovat] dan foydalaniladi. Sozlamani o‘chirish uchun [Udalit] bosiladi. [Sozdat] yoki [Redaktirovat] tugmalari bosilganda quyidagi muloqot oynasi chiqadi: Ulanish nomi va IP manzil ko‘rsatiladi. Qatnashchilar guruhi 39 Telekonferensiya vaqtida Bosh kompyuter Qatnashchilarni chaqirishi mumkin. YAngi guruh yaratish uchun [Sozdat] tugmasi bosiladi. Sozlamalarni o‘zgartirish uchun [Redaktirovat] dan foydalaniladi. Sozlamani o‘chirish uchun [Udalit] bosiladi. [Sozdat] yoki [Redaktirovat] tugmalari bosilganda quyidagi muloqot oynasi chiqadi: Guruh nomi va sozlamalar kiritiladi. Boshlovchi vazifalari Boshlovchi – telekonferensiya vaqtida ekranga uzgartirishlar kiritish imkoniyati mavjud foydalanuvchidir. Boshlovchi bosh kompyuter orqali [Vedu щ iy] tugmasini bosgan holda tanlanadi. Ko‘p hollarda Bosh kompyuter boshlovchi vazifasini bajaradi. Sinxron / Asinxron rejimlar Sinxron rejimda hamma foydalanuvchilar ekranida bir xil ma’lumotlar namoyon bo‘ladi. Assinxron rejim esa boshqa sahifalarni ham o‘tish imkonini beradi. Sinxron va asinxron rejimlarga o‘tish uchun [Sinxronno] tugmasidan foydalaniladi. Telekonferensiya vaqtidagi amallar 40 Telekonferensiya vaqtidagi hamma yozuvlar qatnashchilar ekranida ham namoyon bo‘ladi. Ekrandagi ma’lumotlarni faqatgina boshlovchi o‘zgartirish huquqiga ega. Qatnashchilar ro‘yxati Qatnashchilar ro‘yxatini ko‘rish uchun [Uchastniki] bo‘limi tanlanadi. Quyidagi muloqot oynasi namoyon bo‘ladi: Bu oyna Boshlovchini almashtirish, yozuv kiritish, qatnashchilarni qo‘shish, sinxron rejimdan assinxron rejimga o‘tish imkoniyatini beradi. Qatnashchilar Konferensiya qatnashchilari : Bosh kompyuter Bosh kompyuter Boshlovchi Boshlovchini ko‘rsatadi Qatnashchi(Soedinen) Ulangan qatnashchini ko‘rsatadi Qatnashchi (Asinxronno) Assinxron rejimidagi qatnashchini ko‘rsatadi. Qatnashchi (Ne soedineno) Ulanmagan qatnashchini ko‘rsatadi Pravo zapisi - har bir qatnashuvchi uchun yozish huquqi. Vedu щ iy - Bosh kompyuter Boshlovchilik huquqini tanlashi jarayonida qo‘llaniladi. Vedu щ iy - Qatnashchi Boshlovchilik huquqini tanlashi jarayonida qo‘llaniladi. Zametki - Sinxron/Asinxron rejimga tezkor o‘tish. V ы xod - CHiqish. Konferensiyadan to‘liq chiqish uchun [V ы xod] tugmasi bosiladi. SAQLASH / CHOP ETISH 41 SAQLASH Dasturdan chiqish vaqtida ma’lumotlarni saqlash Dasturdan chiqish saqlangan izohlar va ochiq hujjatlar Soxranennыe Dannыe bo‘limida saqlanadi. Kiritilgan ma’lumotlarni saqlash uchun: 1. Uskunalar panelidan [StarBoard] ni tanlab [V ы xod] bosiladi. 2. [Podtverdit soxranenie] oynasi chiqadi. Fayl va muallif nomini kiritib [Soxranit] tugmasi bosiladi. Ekranga kiritilgan izohlar avtomatik ravishda saqlanadi. Kiritilgan izohlarni yuklash uchun: 1. Ekranda kiritilgan izohlar ko‘rsatiladi. 2. Uskunalar panelidagi [StarBoard] tanlanadi va [Dokument] > [Foto Ekrana] tugmasi bosiladi. Tahrirlash vaqtida ma’lumotlarni saqlash: Birinchi usul: Uskunalar panelidagi [StarBoard] tanlanadi va [Dokument] > [Soxranit] tugmasi bosiladi. Ikkinchi usul: 1. Uskunalar panelidagi [StarBoard] tanlanadi va [Vid] > [Spisok stranits] tugmasi bosiladi. 2. [Soxranit] ni tanlab menyu saqlash parametri ko‘rsatiladi. Tahrirlangan ma’lumotlarni fayl sifatida saqlash: 1. Uskunalar panelidagi [StarBoard] tanlanadi va [Vid] > [Spisok stranits] tugmasi bosiladi. 2. [Soxranit] ni tanlab [Eksport v fayl] tanlanadi. Ma’lumotlarni html, pdf yoki yar fayllar ko‘rinishida saqlash mumkin. Oldin saqlangan yar-fayllarni saqlash uchun [Soxranit] tugmasi bosiladi. Sahifani grafik tasvir ko‘rinishida saqlash uchun [Eksport stranits ы v graf. fayl] tanlanadi. Ma’lumotlarni rasm ko‘rinishida saqlash 1. Saqlanishi ko‘zda tutilgan ob’ekt tanlanadi. 2. Menyu dan Zaregistrirovat kak kartinku orqali amalga oshiriladi. Rasmlarni ko‘rish uchun Uskunalar panelidagi [StarBoard] tanlanadi va [Instrument ы ] -> [Kartinki] tugmasi bosiladi. Saqlangan rasm [StarBoard] papkasida saqlanadi. Ma’lumotlarni shablon ko‘rinishida saqlash 1. Uskunalar panelidagi [StarBoard] tanlanadi va [Vid] -> [Spisok stranits] tanlanadi. 2. Saqlanadigan sahifa tanlanadi va tugmasi bosiladi. SHablonni ko‘rish uchun Uskunalar panelidagi [StarBoard] tanlanadi va [Dokument]>[SHablon...] tugmasi bosiladi. Saqlangan rasm [StarBoard] papkasida saqlanadi. CHOP ETISH 42 Fayllarni sahifalar bo‘yicha, bo‘limlar bo‘yicha yoki to‘liq chop etish mumkin. Faylni chop etish uchun: 1. Uskunalar panelidagi [StarBoard] tanlanadi va [Rejim] > [Pechat] > [Pechat] tugmasi bosiladi. 2. Bu holatda chop etish muloqoti namoyon bo‘ladi. Faylni to‘liq chop etish uchun [Pechat]>[Pechatat vse] tugmasi bosiladi. Faylning bir bo‘limini chop etish uchun shu bo‘lim tanlanadi [Pechat]>[Pechatat razdel] tanlanadi. Faylning ma’lum sahifasini chop etish uchun sahifa tanlanadi va [Pechat]> [Pechatat stranitsu] tanlanadi. SOZLAMALAR Bu bo‘limda StarBoard ning turli xil sozlamalari keltirilgan. Peroni sozlash Peroni sozlash ekrani Salomlashish ekranidan [Nastroyki] tanlanadi va [Nastroyka Pera] tugmasi bosiladi: Nastroyka bokov ы x knopok pera(*1). Peroning yon tugmalarini sozlash uchun [Knopki] kerakli knopka tanlanib [Operatsii] tugmasi bosiladi. [Funksiya] dan [Klaviatura] tanlanganda klaviatura funksiyasi ni bajaradi. Buni sozlash uchun [Redaktirovat] dan foydalaniladi. Nastroyka dvoynogo najatiya pera. [Nastr. dv. najatie] tugmasi bosiladi va [Oblast dvoynogo najatiya] o‘rnatiladi. Peroni Kalibrovka qilish 43 Pero va kursor ekranda bir-biriga to‘g‘ri kelmagan holatda [Kalibrovka pera] amalga oshiriladi. Kalibrovka qilish uchun [Nastroyki] bo‘limidan [Kalibrovka] tanlanadi. Pero bilan ekranning tepa o‘ng tomonidan boshlab simvollarning o‘rtasiga peroning uchi bosiladi. Indikator oynasi Elektron pero tugmalari vazifasini ko‘rish imkonini beradi. Umumiy sozlamalar Uskunalar panelidan [StarBoard] ni tanlab [Nastroyki] > [Nastroyki] tanlanadi. [Nastroyki] muloqot oynasidan [Glavn ы e] tanlanadi. Funksionirovanie pera na ekrane PK Peroning kompyuter ekranidagi funksiyalarini sozlash. [V ы polnit snimok rabochego stola i pisat na nem] holatida Office hujjatlari [Obzor] rejimida ochiladi. [Pisat neposredstvenno na rabochem stole] holatida yozilganlarni saqlash uchun [Zaxvat]. ni tanlang. Podtverjdenie pri ochistke O‘chirish vaqtidi tasdiqlash uchun so‘rov beradi. 44 Sglajivanie narisovann ы x liniy CHizilgan chiziqni to‘g‘rilashni so‘raydi. Skr ы t kursor vo vremya pisma YOzish vaqtida kursorni berkitadi. Zaxvachennoe izobrajenie Olingan rasmni ko‘rsatish/ko‘rsatmaslikni sozlaydi. Proektor Proektordan foydalanish/foydalanmaslikni sozlaydi. Prsomotr Sahifa parametri, foni va oyna hajmini sozlaydi. 45 Dokumentы Rejim otkr ы tya – [PowerPoint Prezentatsiy], [Word] va [Excel] bir-biridan ajratilgan holda ochishni sozlaydi. “Open” dialogue box – Hujjatni ochish vaqtida Windowsning standart muloqot oynalaridan foydalanishni tasdiqlaydi. Import – Hujjatni rasm ko‘rinishida import qilishni ta’minlaydi. Soxranenie Faylni saqlash, joylashuvi va nomlanishi parametrlarini sozlash uchun xizmat qiladi. Panel instrumentov 46 Piktorgramma hajmi, uzunligi, menyu tarkibi, amallarni joylashuv tartibini sozlash uchun xizmat qiladi. Tarmoq Tarmoq orqali yuboriladigan ma’lumot hajmi, xavfsizlik parametri, va lokal kompyuter haqidagi ma’lumotlarni sozlaydi. Raspoznavanie 47 Aqlli pero orqali chizilgan belgilarni avtomatik tarzda tanib, parametrlarini sozlaydi. Figurы Aqlli pero orqali chizilgan figuralarni avtomatik tarzda tanib, parametrlarini sozlaydi. 48 Korrektirovka [Korrektirovat avtomaticheski] – chiziqlar holatini korrektirovka qilish sozlamalari amalga oshiriladi. [Setka] – ekranda setka chiqarish va ob’ektlarni setka bo‘yicha joylashtirish imkonini beradi SOZLAMALAR (PROFIL)NING SAQLANISHI Foydalanuvchi profili Bunday profil turli xil sozlamalarni o‘z ichiga oladi va ( .pro fayl) sifatida saqlanadi.  Profillar Moi Dokument ы yoki USB xotira kabi tashqi ma’lumot tashuvchilarda saqlanishi mumkin USB.  Oxirgi foydalanilgan profil StarBoard Software dasturi ishga tushirilgan vaqtda avtomatik ravishda yuklanadi. Profillarni saqlash Foydalanuvchi tomonidan yaratilgan profil avtomatik ravishda Default.pro ko‘rinishida saqlanadi. 1. Profilni saqlash uchun uskunalar panelidan [StarBoard] > [Nastroyki]>[Profil polzov.]>[Soxranit] amali bajariladi. Bu holatda [Soxranenie profilya] muloqot oynasi namoyon bo‘ladi. 2. Moi Dokument ы va tashqi ma’lumot tashuvchilar [Raspolojenie Profilya] da ko‘rsatilgan. Saqlanish joyi ko‘rsatilgan holda [Soxranit] tugmasi bosiladi. Profilni yuklash YAratilgan profil quyidagi ko‘rinishda yuklanadi: 1. Uskunalar panelidan [StarBoard] > [Nastroyki] > [Profil polzov.] > [Zagruzit] amali bajariladi. Bu holatda [Zagruzka profilya] muloqot oynasi namoyon bo‘ladi. 2. Moi Dokument ы va tashqi ma’lumot tashuvchilar [Raspolojenie Profilya] da ko‘rsatilgan. Administrator sozlamasi 49 Telekom [Telekom] muloqot oynasini ishga tushirish uchun Windows' [Pusk]- >[Programm ы ]->[StarBoard Software]->[Nastroyka StarBoard Software] ni ishga tushirgan holatda [Telekom] bo‘limi tanlanadi. CHaqiruv porta nomeri standardt holatda - [28413]. CHaqiruvni qabul qilish uchun [Razreshit] tanlanadi, aks holda [Zapretit]. Telekon Telekon moduli Moduldan foydalanmaslik uchun [Ne ispolzovat] tanlanadi. Nastroyki Telekon moduli sozlamalarini o‘zgartiradi. Drugoe 50 Foydalanuvchi profili – foydalanuvchi profili sozlamalari YUklanish sozlamalari - StarBoard Software dasturi yuklanishining ko‘rinishlari. 51 II. Bob Ta’limda zamonaviy texnik vositalardan foydalanish 2.1 I nterfaol elektron doskalar dan o ’ qitishda foydalanish Hozirgi kunda Respublikamiz ta’lim muassasalari o‘quv jarayonida asosiy talablardan biri zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalardan foydalanib talabalarning o‘zlashtirish darajasini oshirish, ularni mustaqil ta’limga o‘rgatish, berilayotgan bilimlarni tushunishlarini ta’minlash yo‘llarini yaxshilashdan iborat. O‘quv jarayonida qo‘llanilayotgan zamonaviy texnik vositalaridan biri - interfaol elektron doskalari hisoblanadi. Ular oddiy markerli doskalar kabi ko‘rinishga ega bo‘lib, ularda yozilayotgan har bir matn, grafik ko‘rinish, chizma, jadval kabilar daqiqalarda tez doska displeyida paydo bo‘ladi. Elektron doskalarning ta’limda asosiy afzalliklari quyidagilar: Auditoriya talabalarni diqqat-e’tiborlarini bir obyektga yo‘naltirish; Dars mavzusiga oid natijalardan nusxa olish, elektron pochta orqali jo‘natish, saqlash imkoniyatlarining mavjudligi; Dars jarayonida matn, tovush, animatsiya, grafikalardan birgalikda foydalanish imkoniyatining kengligi; Mavzuni tushuntirish jarayonida ma’lumotlarni tahrirlash uchun elektron qalamdan foydalanishning mavjudligi; Hozirgi kunda Respublikamizdagi ta’lim muassasalari o‘quv auditoriyalarida Prometneon LTD firmasi ishlab chiqargan Activboard interfaol elektron doskalaridan keng foydalanib kelinmoqda. Activboard interfaol elektron doskalari konferensiya prezentatsiyalarini namoyish etish uchun mo‘ljallangan qulay texnika vositasi hisoblanadi. Interfaol elektron doska ACTIVboard dasturiy ta’minotlarda ishlash imkoniyatini beradi va bu orqali sizni tinglab turuvchi auditoriya a’zolariga ma’lumotlarni yetkazish sifatini oshiradi. Activboard interfaol elektron doskalaridan foydalanish auditoriyadagi har bir qatnashuvchining faol ishtirokiga imkon yaratadi. Elektron qalam orqali kompyuterni sichqoncha kabi boshqarish mumkin. 52 ACTIVboard - interfaol elektron doska 1,25 m, 1,62 m, 1,99 m yoki 2,45 m diagonalli bo‘lib, kompyuter va proyektor bilan birgalikda ishlaydi. elektron qalam faol ekran orqali kompyuterni boshqarib, qalam kontekst menyu va bajaruvchi ikkita tugmachadan iborat. ACTIVboard - interfaol elektron doskaning Windows tizimining istalgan ilovasida ishlay oladi . Infraqizil portli panel yordamida faol ekranni auditoriyaning istalgan joyidan turib boshqarish mumkin. Bu kabi yangi texnika vositalari va texnologiyalari yordamida ta’limda dars samaradorligini oshirish hozirgi kunda oldimizga qo‘yilgan maqsad bo‘lishi lozim. Oliy ta’lim muassasalarida o‘qitiladigan informatika va axborot texnologiyalari fanidan “Kompyuterning dasturiy ta’minoti” mavzusini zamonaviy texnika vositalari va texnologiyalaridan foydalanib o‘tiladigan dars jarayonini ko‘rib chiqamiz. 2.2 “Kompyuterning dasturiy ta’minoti” mavzusini zamonaviy texnika vositalari va texnologiyalaridan foydalanib o‘tiladigan dars ishlanmasi. Mavzu: Kompyuterning dasturiy ta’minoti Darsning maqsadlari : Ta’limiy: talabalarga zamonaviy texnika vositalaridan foydalanib kompyuterning dasturiy ta’minoti ni o‘rgatish. Tarbiyaviy: talabalarga zamonaviy texnika vositalaridan foydalanish madaniyatini shakllantirish. Rivojlantiruvchi: talabalarga kompyuterning dasturiy ta’minoti mavzusi bo‘yicha nazariy bilim va ko‘nikmalarini rivojlantirish. Bunda o‘qituvchi darsga yuqori darajada tayyorgarlik ko‘rib, darsga oid yangi materiallar to‘plashi va to‘plangan materiallar talabaga tushunarli bo‘lishi lozim. Dars turi: Nazariy mashg‘ulot – bunda o‘qituvchi darsni olib borish uchun didaktik materiallarni oldindan tayyorlab qo‘yadai. Dars materiali zamonaviy fan yangiliklarini o‘z ichiga olgan, talabaga tarqatma material ko‘rinishada berib yuboriladigan yoki talabani qiziqtiradigan matn, video, animatsion, audio kabi axborotlar ko‘rinishda bo‘lishi talaba uchun vaqt tejamkorligi va o‘zlashtirish samaradorligini oshiradi. Bu ko‘rinishdagi axborotni tayyorlashda o‘qituvchiga 53 kompter, mikrafon qurilmasi, Snagit, EasyGIFAnimator kabi dasturiy vositalar yordam beradi. Bu kabi tayyorlangan dars materiali talaba uchun uy sharoitida televizor va DVD player qurilmalari yordamida dars mashg‘ulotlarini o‘qishi, ko‘rishi, eshitishi mumkin. Darsga qo‘llaniladigan uslublar: ko‘rsatmalik, aqliy hujum, blits-so‘rov. Xonaning jihozlanishi: Videoproyektr, elektron doska, tarmoqqa ulangan kompyuterlar Darsdan kutilayotgan natijalar: Talabalar kompyuter, proyektor, elektron doskadan foydalanish nazariyasiga ega bo‘ladilar. Talabalar kompyuterning dasturlari bilan ishlashni o‘rganadilar. Darsning borishi Darsning tashkiliy qismi : O‘qituvchi bu darsni tashkil etish uchun darsga doir ma’lumotlarni oldindan tayyorlab qo‘yadi va dars yakunida test asosida bilimlarini baholashini aytadi. 54 Darsning mazmuni: O‘qituvchi darsning tashkiliy qismini o‘tkazib darsdan kutilayotgan natijalarni talabalarga e’lon qiladi. O‘tilgan mavzular bilan yangi mavzuning bog‘liqliligini aytib o‘tadi. Yangi mavzuni elektron doskaga yozib kompyuterning dasturiy ta’minoti haqidagi ma’lumotlarni misollar bilan qayta boshlaydi. O‘qituvchi tomonidan operatsion sistemaning bajaradigan vazifalarini, imkoniyatlarini, qo‘llaniladigan sohalarini elektron doskada tasvirlanadi. Yangi mavzuni mustahkamlash: O‘qituvchi yangi mavzuni mustahkamlash uchun talabalardan test sinovi o‘tkazadi. O‘zlashtirish natijalar asosida tayyorlangan dars materiali talabalarga tarqatiladi. Yuqoridagi dars ishlanmasi qisqa, sodda texnologiyada tashkil etilgan bo‘lib darsning ba’zi bir jihatlari to‘liq bayon etilmagan ammo bu dars jarayonida elektron doskaning ishlatilishi odatdagi darslardan ko‘ra vaqtni tejaydi, dars davomida talabani bilim saviyasini oshiradi hamda dars mavzusi uchun oldindan tayorlangan tarqatma material talabaning mustaqil ta’lim olishiga yordam beradi. 55 XULOSA. Texnika bilan samarali munosabatda bo’lish va ulardan oqilona foydalanish uchun oo’qituvchi bilimlarning ma’lum sistemasini o’rganib chiqishi, tegishli tajriba orttirishi kerak. O’quv muddatini o’zgartirmay o’quv tarbiya jarayonini qulaylashtirish, o’quvchi va talabalarga puxta va chuqur bilim berish, ularda bilim olish ko’nikmalarini hosil qilish kabi vazifalarni amalga oshirishda o’qitishning zamonaviy texnik vositasi alohida o’rin tutadi. O’qutuvchi texnik vositasining imkoniyatlarini to’la tushunishi va undan foydalashni bilish muhim hisoblanadi Multimediaproektorlar ma`lumotlarni tasvirlash sohasida insoniyatning eng katta ixtirosidir. Monitorlardan farqli ravishda proektorlarni uzoq vaqt tomosha qilish sog’likka zarar etkazmaydi, chunki zararli nurlanishga ega emas. proektor o’quv jarayonida juda qulay, chunki deyarli hamma uchun boshqarishda juda oddiy, tasvirning haqiqiylikka yaqinligi esa ma`lumotlarni “o’zlashtirish” da ikki barobar oshadi. D ars jarayonida elektron doskaning ishlatilishi odatdagi darslardan ko‘ra vaqtni tejaydi, dars davomida talabani bilim saviyasini oshiradi . Ishining natijasi shundan iboratki, barcha foydalanuvchilar o’z faoliyatlarida qo’llash imkonini beradi. Bundan tashqari , nafaqat informatika fani o’qituvchilari boshqa fan o’qituvchilari ham foydalanishlari mumkim. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 56 1. I.Karimov. Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. T.: “O‘zbekiston”. – 1998. 2. I.A.Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. T.: “Manaviyat”, 2008, 61 – bet 3. L.P. Pressman Metodika primeneniya texnicheskix srestv obucheniya. – M.: P rosve щ enie, 1988. 192 c. 4. SHaxmaev N. M. Texnicheskie sredstva obucheniya. - M .: Znanie, 1975. 191c 5.Belkin E.L., Karpov V.V., Xarnash P . I. Texnicheskie sredstva obucheniya. – YAroslavl, 1977. 6.Driga I. I., Rax G .I. Texnichesie sredstva obucheniya v ob щ eobrazovatelnoy shkole.- M.: Prosveshenie, 1985. 7.Zavade A. S. Uchebnoe kino na urokax istorii v V-VII klassax.-M.: MGIUU, 1981. 8.Pressman L. P. Osnov ы metodiki primeneniya ekranno-zvukov ы x sredstv v shkole.-M.: Prosve щ enie, 1976. 9.CHashko L. V. Grafoproektor na urokax.-Kiev: Radyanska shkola, 1981 (na ukr. YAz.). 10.SHmargun N. I. Ekranno- zvukov ы e posobiya v obuchenii fizike.-M.: Prosve щ enie,1985 11.G.V. Karpov, V. A. Romanin. Texnicheskie sredstva obucheniya. M.:”Prosve щ enie”,M.,1979. 12.T.Hioyatxo'jayev. Kinoproyektsion apparatlar.T.: O’qituvchi , 1975. 13.L.M. Yoqubov va boshqalar O’qitishning texnikaviy vositalari T.: O’qituvchi , 1985. 140 bet. 14.B.Ziyomuhammadov, M. Tojiyev. “Pedagogik Texnologiya-Zamonaviy o’zbek milliy modeli” T.: “Lider Press” 2009 15.Bespalko V. P. O vozmojnostyax sistemnogo podxoda v pedagogike. “ Sov pedagogika”, 1989 №7.C.59-60. 57 16.Monaxov V.M. Metodologiya pedagogicheskoy texnologi akademika V.M. Monaxova. – M.:”Mixaylovka” MSOP,1997. 17.Tolipov O’. Q., Usmonboyeva M. Pedagogik texnologiya: nazariya va amaliyot. Monografiya.-T.: “Fan”,2005. 18.Ishmuhamedov R.J. Innovasion texnologiyalar yordamida ta'lim samaradorligini oshirish yo'llari. Toshkent, 2003. 19.Nazarova T.S. Pedagogicheskie texnologii: nov ы y etap evolyusii. //Pedagogika. 1997, №3 20.Klarin M.V. Pedagogicheskie texnologii v uchebnom protsesse. M.: Znanie, 1989. 21.Guzeev V. Ot metodik – k obrazovatelnoy texnologii. //Narodnoe obrazovanie, 1998, №5. 3.3 Internet tarmog‘i ma’lumotlari 1. www.de.uz - Masofaviy ta’lim tizimiga bag‘ishlangan veb sayti. 2. www.tatu . –TATU veb sayti. 58

Похожие

Informatika o’qitishda grafik organayzerlardan foydalanish
Informatika fanini o‘qitishda innovatsion ishlanmalar yaratish texnologiyasi
Informatikani o`qitishda interfaol ta’lim va uning didaktik imkoniyatlari
Elektron jadvalning vazifalari va imkoniyatlari mavzusini multimedia asosida o‘qitish
Ta’lim tizimida excel dasturining grafik imkoniyatlarini o’qitish