Главная страница
Дипломные работы
Информатика и ИТ
Elektron jadvalning vazifalari va imkoniyatlari mavzusini multimedia asosida o‘qitish
Elektron jadvalning vazifalari va imkoniyatlari mavzusini multimedia asosida o‘qitish
Загружено в:
26.09.2019
Скачано:
0
Размер:
6876.7578125 KB
Скачать
Похожие
Ta’lim tizimida excel dasturining grafik imkoniyatlarini o’qitish
Informatika o’qitishda grafik organayzerlardan foydalanish
Informatika va at fanini o’qitishda zamonaviy texnik vositalardan foydalanish
Informatikani o`qitishda interfaol ta’lim va uning didaktik imkoniyatlari
C++ tilining multimedia imkoniyatlaridan foydalanish
![KIRISH Hozirgi davrda multimedia texnologiyasi tez rivojlanib borayotgan zamonaviy axborot texnologiyasining asosiy yo‘nalishi sifatida ko‘p sohalarda, jumladan, ta’lim sohasida samarali foydalanib kelinmoqda. Multimedia texnologiyasidan ta’lim sohasida foydalanish bo‘yicha bir qator samarali ishlar olib borilmoqda. Bu jarayonni rivojlantirish bo‘yicha Respublikamizda bir qator farmonlar va qarorlar qabul qilingan bo‘lib, bular meyoriy hujjatlarda o‘z ifodasini topgandir. Barkamol avlod yili” Davlat dasturida “Ta’lim jarayoniga yangi axborot- kommunikatsiya va pedagogik texnologiyalarni, elektron darsliklar, multimedia vositalarini keng joriy etish orqali mamlakatimiz maktablarida, kasb-hunar kollejlari, litseylari va oliy o‘quv yurtlarida o‘qitish sifatini tubdan yaxshilash” ko‘zda tutilgan 1 [1]. O‘zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning 4.9-paragrafida “Barcha bosqichdagi ta’lim jarayonlarini kompyuterlashtirish va axborotlashtirish amalga oshiriladi” , - deb aytilgan[2]. Kompyuter texnologiyasi va undan foydalanishni rivojlantirilishi bo’yicha bir qator amaliy ishlar olib boril moqda . Bu borada O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001 yil 23 maydagi 230-sonli “2001-2005 yillarda kompyuter va axborot texnologiyalarini rivojlantirish”, “Internet” ning xalqaro axborot tizimlariga keng kirib borishini ta’minlash dasturini ishlab chiqishni tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi qarori qabul qilindi [3]. 2002 yil 30 mayda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot–kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to‘g‘risida” gi Farmoni va uning ijrosini amalga oshirish yuzasidan Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 6 iyundagi “2002-2010 yillarda kompyuterlashtirish va axborot kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish dasturi” e’lon qilindi. O’zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish to’g’risida»gi qonunini bajarish maqsadida Xalq ta’limi, Oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirliklari tomonidan qator me’yoriy xujjatlar va dasturlar qabul qilingan bo’lib, axborot tarmog’ini shakllantirish, 1 “Barkamol avlod yili” Davlat dasturi. - T.: O‘zbekiston, 2010. 8-, 32-betlar. 4](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-5.png)
![I-bob. Kompyuter ning texnik va dasturiy taminot Shaxsiy kompyuterning aso s iy va qo’shimcha qurilmalari Kompyuterning asosiy qurilmalari: - tizimli blok - monitor - klaviatura - sichqoncha 1-rasm. Shaxsiy kompyuter Mikroprotsessorlar: mikroprotsessorlar shaxsiy Kompyuterlarning asosiy ichki qurilmasi bo`lib, ular kompyuterning barcha bloklari ishini boshqarish xamda axborot ustida ishlash, jumladan arifmetik va mantiqiy amallarni bajarishni amalga oshiradi. Mikroprotsessorlarda quyidagi qurilmalar mujassamlashgan: boshqarish qurilmasi, arifmetik-mantiqiy qurilma, mikroprotsessorli qurilma, mikroprotsessorning interfeysli tizimi, kiritish-chiqarish porti va boshqalar. Ularning xar biri o`ziga mos amallarni bajaradi [11]. Boshqarish qurilmasi - Kompyuterning barcha bloklariga kerakli vaqtda bajariladigan amal xususiyati va oldingi amallar natijalari bilan bog’liq aniq boshqarish signallarini shakllantiradi va uzatadi. Arifmetik-mantiqiy qurilma - sonlar va belgili tegishli axborotlarga, tegishli barcha arifmetik-mantiqiy amallarni bajaradi. 7](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-8.png)
![2-ram. Monitorlar Monitorlarning sifatini belgilovchi paramatrlardan biri uning imkoniyat darajasidir. Klaviatura - foydalanuvchi tomonidan ma`lumotlarni va boshqaruv buyruqlarni kompyuterga kiritishga mo`ljallangan. Klaviatura klavishlariga harflar, o`nli raqamlar, matematik, grafik va maxsus xizmat belgilari, tinish belgilari, ba`zi buyruqlar, jadvallar nomlari belgilangan [7]. 3-rasm. Klaviatura Periferiya q urilmalari – protsessorning h isoblash imkoniyatlarini q o`llash apparatlari. Ularga k ompyuterning q o`shimcha q urilma va vositalari kiradi. Masalan: printer, skaner, modem, ra q amli apparatlar, mul'timedia vositalari va bosh q alar. Printer - bu ma`lumotlarni qog’ozga chiqaruvchi qurilma bo`lib, uning matritsali, purkovchi, lazerli turlari mavjud. Matritsali printerlar - yozuv boshog’i ignalar matritsasidan iborat bo`lib, yozuv boshog’i yozuv qatori bo`ylab harakatga keladi. 9](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-10.png)
![Skaner - kompyuterga matn, rasm, slayd, fotosurat ko`rinishida ifodalangan tasvirlar va boshqa grafik axborotlarni avtomatik ravishda kiritishga mo`ljallangan qurilmadir. Skanerlar ishlash prinsipiga qarab quyidagi turlarga bo’linadi: Dastakli skanerlar Planshetli skanerlar Rolikli skanerlar [7]. 7-rasm. Skanerlar Dastakli skanerlarning tuzulishi juda oddiydir: ular qo’l bilan tasvir bo’ylab siljitiladi. Ular yordamida bir marta o’tishda tasvir satrlarining ozgina miqdori kiritiladi (ularning qamrab olishi odatda 105 mm dan oshmaydi). Dastaki skanerlarda qayd qiluvchi chiroq bo’lib, u skanerlashning ruxsat е tiladigan tezligi oshganligini operatorga bildirib turadi. Planshetli skanerlar е ng ko’p tarqalgan; ularda skanerlovchi kallak asl nusxaga nisbatan avtomatik siljiydi; ular ham varaqli, ham risolalangan hujjatlarni (kitoblarni) skanerlash imkonini beradi. Skanerlash tezligi: bir betga (A4 o’lchamli) 2-10 sekund. Rolikli skanerlar е ng avtomatlashtirilgandir; ularda asl nusxa skanerlovchi kallakka nisbatan avtomatik siljiydi, ko’pincha hujjatlar avtomatik beriladi, lekin skanerlanadigan hujjatlar faqat varaqli. Modem (Modulyator-Demodulyator ) – telefon tarmog’i orqali boshqa kompyuterlar bilan axborot almashishni ta‘minlaydi[7]. Multimediya vositalari – kompyuter yordamida musiqa va ovozli ma‘lumotlarni ko’rsatishni ta‘minlaydi. Multimediya vositalari - bu kompyuter texnologiyasining turli xil fizik ko’rinishga е ga bo’lgan (matn, grafika, rasm, tovush, animatsiya](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-12.png)
![11 8-rasm.Multimedia vositalar (xayvonlar tasviri), video va sh.o’.) va yoki turli xil tashuvchilarda mavjud bo’lgan (magnit va optik disklar, audio- va video-lentalar va h.k.) axborotdan foydalanish bilan bog’liq sohasidir. Multimediya vositalariga quyidagilar kiradi: ma‘lumotlarni audio - (nutqli) va videokiritish va chiqarish qurilmalari; yuqori sifatli tovushli (sound) va video - (video) platalar, videoqamrash platalari (video grabber), ular videomagnitofondan yoki videokameradan tasvirni oladi va uni kompyuterga kiritadi; yuqori sifatli kuchaytirgichli, tovush kolonkali, katta video е kranli akustik va videoqabul qiladigan tizimlar, naushnik, mikrofon, proyektor, videoglaz, Web-kamera [4]. Plotterlar - grafik axborotni (chizmalar, sxemalar, rasmlar, diagrammalar va b.) kompyuterdan qog’ozli yoki boshqacha ko’rinishdagi tashuvchiga chiqarish qurilmasidir. Ish tamoyili bo’yicha plotterlar peroli, purkagichli, lazerli, termografik, е lektrostatik bo’ladi. 9-rasm.Plotter Planshet – kompyuterga biror chizma va tasvirni maxsus qalam yordamida kirituvchi qurilma. 10-ram. Planshet 1.2.Amaliy dasturiy ta’minot Dasturiy ta`minot deganda kompyuterga kiritib qo`yilgan axborotlarga ishlov berishni va kompyuterning ishini ta`minlovchi barcha dasturlar majmuasi tushuniladi. Dasturiy ta`minot kompyuterning ikkinchi muhim qismi bo`lib, u ma`lumotlarga ishlov](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-13.png)
![beruvchi dasturlar majmuasini va kompyuterni ishlatish uchun zarur bo`lgan xujjatlarni o`z ichiga oladi. 12 Barcha dasturiy ta`minotlarni uchta kategoriya buyicha tasniflash mumkin; - sistemaviy dasturiy ta`minot; - amaliy dasturiy ta`minot; - dasturlash texnologiyasining uskunaviy vositalari; Sistema dasturlari kompyuterning ishlashi uchun zarur dasturlar bo’lib, u kompyuterning ishlashini boshqaradi, uning turli qurilmalari orasida muloqatni tashqil qiladi. Kompyutyerdan foydalanishni osonlashtiruvchi sistema dasturlarining yadrosi operatsion sistemalardir. Amaliy dasturiy ta`minot - bu foydalanuvchilarning o`zlari uchun va o`zlari tomonidan yaratiladigan dasturlar to`plami. Uning tarkibiga amaliy dasturlar va amaliy dastur paketlari kiradi. Amaliy dasturlar paketi - bu amaliy masalalarni echish uchun mo`ljallangan dasturlar to`plamidir. Ularga - ilmiy hisoblashlar, modellashtirish va boshqalar misol bo`ladi [11]. Amaliy dasturlar predmet sohadan olingan alohida masalalar va ularning to’plamini yechish uchun qaratilgan bo’lib, amaliy masalalarni yechish uchun mo’ljallangan. Bunday dasturlar majmui amaliy dasturlar paketi (APP) qisqacha amaliy dasturlar deb ataladi. Amaliy dasturlar bu ma’lumotlar bilan ish jarayonida foydalanadigan dasturlarni o’z ichiga olib, bularga matn ma’lumotlarni yaratish va taxrirlash, rasm va tasvir ma’lumotlarni yaratish yoki uzgartirish, malumotlar ombori bilan ishlash, musiqa va video ma’lumotlarni ko’rib chiqish va taxrirlash kiradi. Amaliy dasturlar foydalangan ma’lumotlar turiga ko’ra guruxlanadi: matn muxarrirlari (Word, Lexicon, WD, Notepad, Write va xokazo), rasm va tasvir muxarirlari, rasm va tasvirlarni kursatuvchi dasturlar (Corel, Adobe Photoshop, Imaging, ACDSee, Paint vaxokazo), musiqa va video muxarrirlari, musiqa va video ko’rsatuvchi dasturlar (Adobe Premier, Winamp), jadvallar muxarriri (Lotus, Excel va xokazo), ma’lumotlar ombori bilan ishlovchi dasturlar (Access, Dbase, FoxPro va xokazo), o’yin dasturlari, o’rgatuvchi dasturlar, bugalteriya va moliya dasturlar, va boshqalar. Tatbiqiy dasturlarning yirik bir qismini kompyuter yordamida axborotga ishlov berishning tayanch dasturiy vositalari bo‘lmish MS Offis dasturlari paketi tashkil qiladi.](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-14.png)
![14 1.3.Elektron jadvallar Ma’lumotlarni jadval ko’rinishida tasvirlash ularni tahlil qilishni ancha soddalashtiradi, hisob-kitoblar samaradorligi va sifatini oshirish uchun avtomatlashtirilgan hisoblash ishlarini amalga oshirishda elektron jadvallardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Jadval ko’rinishida tasvirlanadigan masalalrni yechish uchun maxsus amaliy dasturlar paketi ishlab chiqilgan bo’lib, ulardan biri elektron jadvallar deb ataladi. Elektron jadvallar - avvalo iqtisodiy masalalrni hal qilish uchun mo’ljallangan, lekin uning yordamida muhandislikka doir masalalarni yechishda ham, masalan, formulalar bo’yicha hisob-kitoblarda muvaffaqiyatli ishlatilmoqda [14]. Elektron jadvallar qo’llanilayotgan sohalar juda ko’p bo’lib, ular: moliyaviy buxgalteriya; ish haqini hisoblash; har xil iqtisodiy-texnik hisoblar; kundalik, xo’jalik mahsulotlarni sotib olish hisoblari va boshqalar. Turli xildagi ma’lumotlarni qayta ishlashni jadval ko‘rinishida tasvirlash imkoniyati mavjuddir. Chunki ma’lumotlarni jadval ko‘rinishida qayta ishlash axborotlar taxlilini osonlashtiradi. Masalan, ko‘p miqdordagi ma’lumotlarni qayta ishlashda turli hisob operatsiyalaridan foydalaniladi. Bu operatsiyalarni avtomatlashgan tizimlarda bajarish ma’lumotlarni qayta ishlash sifatini, hamda hisoblashlar effektivligini oshiradi. Shu sabab kompyuterda bunday masalalarni yechish uchun elektron jadvallar, ya’ni jadval protsessori deb ataladigan maxsus dasturlar paketi ishlab chiqilgan. El е ktron jadvallar asosan iqtisodiy masalalarni е chishga muljallangan bo'lsa-da, uning tarkibiga kiruvchi vositalar boshqa soxaga t е gishli masalalarni е chishga xam, masalan, formulalar bo’yicha xisoblash ishlarini olib borish, grafik va diagrammalar kurishga xam katta yordam b е radi. Zamonaviy kompyut е rlarning dasturiy ta'minotining tarkibiy qismiga kiruvchi MICROSOFT OFFICE pak е tidagi asosiy vositalardan biri jadval prots е ssori d е b ataluvchi EXCEL dasturidir. EXCEL WINDOWS op е ratsion qobig’i boshqaruvida el е ktron jadvallarni tayyorlash va ularga ishlov b е rishga muljallangan. Shuning uchun EXCEL](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-16.png)
![15 dasturini o’rganish muxim axamiyat kasb etadi va xar bir foydalanuvchidan EXCEL ishlay olish ko’nikmasiga ega bo’lish talab etiladi.MICROSOFT EXCEL el е ktron jadvali xisoblash vositasi sifatida qaralib, iqtisodiy va moliyaviy masalalarni е chishda yordam b е ribgina qolmay, balki xar kungi xarid qilinadigan oziq-ovqatlar, uy-ruzg’or buyumlari xamda bankdagi xisob raqamlari xisob-kitobini olib borishda xam yordam b е ruvchi tayyor dasturdir [6]. MICROSOFT EXCEL dasturida matnlar — bu raqamlar, bo’sh joylar va boshqa b е lgilardan iborat bo’lgan ixtiyoriy k е tma-k е tlikdir. E lektron jadvalining dastlabki dasturi 1979 yili Vikicalk (Vikiblencalculatork – ko’rinib turuvchi kalkulyator) nomi bilan Software Artk firmasida yaratilgan. Bu dastur Apple II kompyuteri uchun ishlab chiqilgan va ko’p jihatdan uning bozorda ommabopligi aniqlangan. 1981 yil IBM PC kompyuteri paydo bo’lishi bilan bu tipdagi kompyuterlar uchun elektron jadvallar ishlab chiqila boshlandi. Vikicalk va Kupercalk dasturlarining yangi ko’rinishlari paydo bo’ldi, shu bilan birga Microsoft – Multiplan firmasining birinchi amaliy dasturi paydo bo’ldi va u elektron jadvallar yangi avlodining erkin yulduziga aylandi. Hisoblashlar natijalarini ko’rgazmaliroq tasvirlash uchun joylashtirilgan grafik rejimlarning paydo bo’lishi bu elektron jadval rivojlanishining navbatdagi qadami bo’ldi. 1983 yil LOTUS firmasining 1-2-3 paketlari chiqib, kutilgandan ham ziyodroq muvaffaqiyatga erishdi. Ammo 1997 yil Microsoft firmasi tomonidan Excel dasturi taqdim etildi, u hozirgi kunda ham o’z sinfida eng quvvatli dastur hisoblanadi. Bu dastur ixtiyoriy axborotni (matnlar, sonlar, sana va hokazolarni) qayta ishlab chiqish va saqlash imkonini beribgina qolmasdan, balki qilgan ishingizni natijasini bezash, ko’rgazmaliroq ko’rsatish va chop etish imkoniyatini beradi. Bunda WinWord dasturidagi tahrirlash vositalaridan foydalanish mumkin. Excelning ommaviy imkoniyatlarini o’zlashtirish qiyin emas ammo, dasturning murakkabligi va imkoniyatlarning juda kengligi sababli, ular bilan tanishish uzoq vaqt davom etishi mumkin, binobarin aynan ish jarayonida uning yangi – yangi imkoniyatlarini ko’chirish mumkin. Excelda tayyorlangan har bir hujjat (ma’lumotli jadval) ixtiyoriy nom va .xls kengaytmadan iborat fayl bo’ladi. Excelda odatda bunday fayl “Ish kitobi” (Workbook)](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-17.png)
![17 II-bob.Multimedia va elektron jadvaldan foydalanish sohalari 2.1. Multimedianing shakllanishi va mazmuni Axborot texnologiyalarining tezkorlik bilan rivojlanishi natijasida multimedia texnologiyasi yaratildi va turli sohalarda qo`llanila boshlandi [5]. Multimedia atamasining lug’aviy ma`nosi [multum+medium] (yoki [ingl. multi+media]) kabi ikkita so`z yig’indisidan tashkil topgan bo`lib, multi - ko`p, media - muhit ma`nosini anglatadi. Atama ilmiy va o`quv adabiyotlarida "ko`p vositalilik", "multimedia muhiti", "ko`pqatlamli muhit", "multimedia - bittadan ko`p bo`lgan mediadir", "mahsulot tashuvchi vosita", "ma`lumot tashuvchi vosita" kabi talqin qilinib kelinmoqda, hatto, ayrim adabiyotlarda "Hozirgacha multimedianing aniq ta`rifi mavjud emas"ligi ham e`tirof etilgan. Hozirgi davrda multimedia atamasi ko`p qirrali bo`lib, turli xil tushunchalarni ifodalashga tatbiq etib kelinmoqda. Masalan, mul'timedia texnologiyasi; mul'timedia mahsuloti; multimediali kompyuter; multimedia dasturi; multimedia didaktik vositasi va boshqalar shular jumlasidandir. "Multimedia" tushunchasining adabiyotlarda yoritilgan bir nechta ta`rifini keltiramiz: "Multimedia - deganda turli shakldagi ma`lumotlarni qayta ishlovchi vositalar majmuasi tushuniladi", "Multimedia - bir vaqtning o`zida turli ko`rinishdagi axborotlardan: matn, grafika, tovush va boshqalardan foydalanishni ko`zda tutgan foydalanuvchi interfeysining kontseptsiyasi", "Multimedia - bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida axborotning an`anaviy va original turlari asosida o`quv materiallarini o`quvchilarga etkazib berishning mujassamlashgan holdagi ko`rinishidir", "Multimedia - gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir" , "Multimedia - bu maxsus texnologiya bo`lib, dasturiy va texnik moddiy ta`minot asosida k ompyuterda bir va q tning o`zida matnli, tasviriy axborotni tovushli va h arakatli h olda ( h attoki videofilm h olatida) ifodalash imkoniyatidir", "Multimedia - tasvirli ma`lumotlar bilan ishlashga q odir bo`lgan vosi t а h isoblanadi", "Odatda, multimedia deganda, turli shakldagi ma`lumotlarni q ayta ishlovchi vositalaр majmuasi tushuniladi", "Multimedia - k ompyuter tizimida matn, tovush, videotasvir va turli animatsiyalarni mujassamlashtirish imkonini beruvchi zamonaviy axborotlar texnologiyasidir".](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-19.png)
![19 o`rnatilgach, yozuv ishlari kompyuterda bajariladigan bo`ldi. 1983 yilda Microsoft matn muharriri Multi-Tool Wordni taqdim etdi. 1984 yilda Hewlett-Packard kompaniyasi birinchi lazerli printerni ishlab chiqdi. 1982 yilda SONY korporatsiyasi tomonidan CD (kompakt disklar) da standart yozuvlarning amalga oshirilishi - mul'timedianing matn shaklidagi komponentasini yanada rivojlantirdi [4] . Audio shaklidagi komponentalariga tovush va uni yozish, nut q (ovoz berish, shar h lash) va musi q iy ta`minotlar kiradi. S h ulardan, dastlabkisi - tovush XIX asr boshlarida gramplastinkalarda, keyinchalik magnitofonlar uchun magnit lentalariga yozila boshlandi. 1980 yildan boshlab esa kompakt disklarga yozish va undan foydalanish yo`lga qo`yildi, jumladan, 1982 yilda Polygram kompaniyasi Audio CDni ishlab chiqdi. SONY kompaniyasi esa, o`sha yili standart yozuvlarni CD disklarga yozishni tavsiya etdi. Natijada, CD disklarda yozish texnologiyasi rivojlanib ketdi. Ayni bir paytda mikrofon yordamida nutq va musiqa yozish ham shakllandi. Video shaklidagi komponentalariga tashkil etuvchilariga videotasvirlar, grafikli tasvirlar (rasm, tasvir), ma`lumot grafiklari va h okazolar kiradi. Videotasvirlar dastlab magnit lentalarida yozilib, videomagnitofonlarda namoyish etila boshlandi, so`ngra videotasvirlarni yozish kompakt disklarda amalga oshirildi. Kompakt disklardan foydalanish maqsadida, 1982 yilda Hercules kompaniyasi oq- qora tasvirli videokartani (platani) ishlab chiqdi. Bu multimedianing video komponentasini rivojlantirishdagi dastlabki qadam edi. 1984 yilda IBM kopaniyasi birinchi rangli monitor va videoadapter VGAlarni ishlab chiqdi. O`sha yillari multimedianing grafik komponentalari ham rivojlana boshladi. 1983 yilda VISI Corp kompaniyasi IBM-PC kompyuteri uchun birinchi grafik "qobig’i"ni ishlab chiqdi. 1986 yilda esa, Adobe kompaniyasi o`zining birinchi grafik redaktori - "Adobe III lustratos"ni foydalanishga tavsiya etdi. Kompakt disklari va ularning rivojlanishi. Multimedianing shakllanishida kompakt disklarning yaratilishi va rivojlanishi katta rol o`ynadi. 1982 yilda yaratilgan CD kompakt disklar yildan yilga takomillashib bordi. 1983 yilda Philips va SONY kompaniyalari CD- ROM disklarni va disk yurituvchini yaratdi. 1986 yilda A Q SHning Sietl sha h rida CD-](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-21.png)
![20 ROMlar bo`yicha birinchi anjuman bo`lib o`tdi. Anjuman CD-ROMlarni standartlashtirish va shaxsiy kompyuterlarda qo`llashni tavsiya etdi. qozirgi kunda kompakt disklar va disk yurituvchilarning yangi avlodlari - DVD va boshqalar yaratilishiga qaramasdan, CD ROMlar o`z mavqeini tushirgani yo`q. Multimedianing animatsiya samarasi. Multimedianing komponenta axborot turlaridan biri - axborotlarga animatsiya samarasini berishdir. Bu multiplikatsion filmlarda rassomning chizgan qator chizmalari va rasmlarini tez (bir daqiqada 24 kadr tezlikda) namoyish etilishi asosida sodir bo`ladi. Hozirgi kunda multifikatsion filmlar k ompyuterda 3D.Flash dasturi asosida yaratilmoqda. Multimediada esa maxsus dasturlar ( Power Point, Adobe Flash, Swish, Adobe Premiere, Media Player, CD Player va h .k.) or q ali amalga oshiriladi [4] . 1986 yil Amig kompyuterida birinchi marta maxsus rolikda tovush (musiqa) bilan birgalikdagi animatsiya effekti namoyish qilinib, multimedianing shakllanishi nihoyasiga etkazildi va bu yig’ilishda to`laqonli multimedia texnologiyasi yaratilgani e`tirof etildi. S h unday q ilib, multimedia 1986 yil rasmiy ravishda yaratilgan ("tu g’ ilgan") deb h isoblanadi. Multimedianing mazmunini tasavvur etish va tushunish uchun, birinchi navbatda q uyidagi ikkita ta qq oslashni keltirish ma q sadga muvofi q : Birinchi ta qq oslash. Ma`lumki de hq onchilik ma h sulotlari temir yo`l transporti vagonlariga ortilib markaziy sha h arlarga jo`natiladi. Buning uchun, birinchi galda mahsulotlar, masalan, kartoshka, piyoz, sabzi, karam, turp, sholg’om, qovun, tarvuz va boshqalarga ishlov berilib (saralanib va tozalanib) omborxonalarda to`planadi, so`ngra vagonlarga ortiladi. a) Ma h sulotni vagonga ortish ikki usulda amalga oshirilishi mumkin: 1) vagonga fa q at bir turdagi ma h sulot, masalan, fa q at kartoshka ortilishi mumkin; 2) vagonga bir necha turdagi ma h sulot - kartoshka, piyoz, karam, sabzi, turp ortilishi mumkin. S h unday q ilib, birinchi h olda bitta vagonda bir turdagi ma h sulot, ikkinchi h olda esa bitta vagonda besh turdagi ma h sulot jo`natiladi. b) Iste`molchi ishlov berilgan va omborxonada to`plangan ma h sulotni shu erning](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-22.png)
![25 kerakli narsani topish uchun dasturning barcha qismlarini axtarish shart emas. Bu osonroq va tezroq ishlashga imkon beradi. Tasmaning uchta qismi m а vjud. Ular ilovalar, guruhlar va buyruqlardir [7]. Ilovalar : Tasma yuqorisida quydagi asosiy ilova mavjud: Fayl, Gl а vn а ya, Vst а vk а , R а zm е tk а str а nisi, Formuli, Dannie, R е s е nzir о v а ni е , Vid. Guruhlar : Har bir ilova mos keluvchi elementlarni birga ko’rsatadigan bir necha guruhlarga ega. 17-rasm. Excel dasturi oynasining Tezkor foydalanish paneli yuqori chap burchakda joylashgan bo’lib, unda odatda tez-tez ishlatiladigan Saqlash, Bekor qilish va Qaytarish buyruqlari joylashgan bo’ladi . Yangi buyruqlar qo’shish uchun paneldagi uchburchak belgisini bosib kerakli buyruqlar tanlanadi. 26](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-27.png)
![III-bob. Elektron jadvalning vazifalari va imkoniyatlari mavzusini multimedia asosida o`qitish 3.1. Elektron jadvalning vazifalari va imkoniyatlari mavzusi Kompyuter texnologiyasining rivojlanib borishi va insonning ish faoliyatida keng qo’llanilishi ta’sirida ma’lum bir yo’nalishdagi dasturlarga bo’lgan talab yanada ortdi. Ma’lumki, dasturlarning ishlab chiqilishi va rivojlanishi qo’llaniladigan sohadagi maqsadlardan kelib chiqadi.Masalan, matn muharrirlari va protsessorlari matn ko’rinishidagi ma’lumotlarni qayta ishlash uchun, kerak bo’lsa, grafik muharrirlar tasvirlar ustida kerakli amallar bajarish uchun xizmat qiladi. Kalkulyatorni ishlatib ko’rgan har bir foydalanuvchi hisob-kitob natijalarini saqlab qo’yish, oraliq hisob-kitoblarni kerakli vaqtda olish yoki boshlang’ich ma’lumotlarni o’zgartirishda hisob-kitobni qayta bajarish kabi ma’lumotlarga duch keladi. Masalan, bir o’quvchining o’zlashtirish darajasi – reytingini hisoblash uchun barcha fanlardan olgan ballari jamlanib 100 ga ko’paytiriladi, keyin fanlardan olishi mumkin bo’lgan maksimal ballga bo’linadi. Bunday olib qaraganda, bu ish qiyin emasdek ko’rinadi. Lekin shu oddiy arifmetik amallarni 10 ta yoki 50 ta yoki 500 ta o’quvchi uchun bajarish kerak bo’lsa-chi? Yoki boshlang’ich ma’lumotlar o’zgarsa-chi? Bu ishlarni kalkulyatorda bajarish juda ko’p vaqt va mehnat talab qiladi. Ikkinchi tomondan, MS Word dasturida ishlaganingizda ko’rdingizki, ma’lumotlarni jadval ko’rinishida tasvirlash tahlil qilishni ancha soddalashtiradi [8]. Yuqoridagi muammo va imkoniyatlar sababli hisob-kitoblarni osonlashtiruvchi va avtomatlashtiruvchi dasturlarga bo’lgan talab kuchaydi. Odatda, bunday dasturlarni elektron jadvallar yoki jadval protsessorlari deb nomlashadi. Elektron jadvallarning asosiy vazifasi ma’lumotlarni jadval ko’rinishida tasvirlash va qayta ishlash bo’lib, birlamchi vazifasi hisob-kitoblarni avtomatlashtirishdir. Elektron jadvallar qo’llanilayotgan sohalar juda ko’p. Masalan: moliya, buxgalteriyaga oid (xususan, ish haqini hisoblash), har xil iqtisodiy, texnik hisoblar, kundalik, xo’jalik mollari va mahsulotlarni sotib olish hioblari va hokazolar. Elektron jadvallar beradigan imkoniyatlar dasturlarning turlariga bog’liq bo’lib, asosan, quyidagilardan iborat: 30](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-31.png)
![21- rasm 32 Nusxa xususiyatlari quyidagi rasmdagi kabi bo ’ lishi mumkin : - Nusxa to’liq xususiyatlari bilan; - Faqat formulani; - Faqat qiymatini; - Faqat formatlarini - Faqat izohni; - Qiymatiga shartlar bilan; - Chegara chiziqlarisiz; - Faqat ustun kengligini; - Arifmetik amallar bajarish va boshqalar. Excel dasturi ishga tushirilganda u shartli – Книга 1(Kitob1) nomi bilan yangi hujjat hosil qilishni taklif etadi. Tavsiya etilgan kitobda 3 ta varaq ( Л i ст 1, Л i ст 2, Л i ст 3) bo’lib, zaruratga qarab Joylashtirish menyusining List (varaq) bo’limi yordamida yangi varaqlar qo’shish mumkin bo’ladi. Varaqni o’chirish Tahrir menyusining Varaqni o’chirish , nomini o’zgartirish Format menyusi Varaq bo’limining Qayta nomlash ( Пере i меновать ) buyrug’i yordamida amalga oshirilishi mumkin [8]. Bitta kitobda 1 dan 255 tagacha varaq joylashtirish mumkin. Varaqlardagi ustunlar soni 256 ta bo’lib, ular lotin alifbosi harflari bilan tartiblanadi, ya’ni A, B, …, Z, AA, AB, … , IV. Satrlar soni Excel 2003 naqlida 65536 ta bo’lib, 1 dan to 65536 gacha bo’lgan natural sonlar yordamida tartiblangan. Yangi kitob hosil qilish uchun quyidagi imkoniyatlardan biri tanlanadi:](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-35.png)
![ Fayl menyusidagi C оздать (Hosil qilish) buyrug’ini tanlash yoki Ctrl+N birgalikda bosish; Uskunalar panelidagi piktogrammani tanlash. Ikkala usulda ham ekranda shartli Кн i га 2 nomli yangi kitob ochiladi. Keying hosil qilinadigan yangi hujjatlar esa mos ravishda Кн i га 3, Кн i га 4 va hokazo nomi bilan ochiladi. Odatda, tayyorlangan hujjatni fayl ko’rinishida biror nom bilan saqlab qo’yish mumkin. Excel dasturi asosida tayyorlangan faylning kengaytmasi .xls (eslang, Wordda - .doc, Bloknotda - .txt, Paintda - .bmp ) bo’ladi. 33 Excel elektron jadvalida quyidagi arifmetik amal va belgilarni qo’llash imkoniyati mavjud: qo’shish – “+”, ayirish – “-”, ko’paytirish – “*”, bo’lish – “/”, darajaga ko’tarish – “^”, amalning bajarilish tartibini jadallashtirish – “()”, sonlarni butun va kasr qismiga ajratish – “,”. Elektron jadvallarda jadval bo’ylab sichqoncha, kursorni boshqarish (yo’nalish) klavishlari, shuningdek, Ctrl+Home va Ctrl+End klavishlarini birgalikda bosish yordamida harakatlanish mumkin. 3.2. Elektron jadvalning vazifalari va imkoniyatlari mavzusiga oid tayyorlangan multimedia vositalari Elektron jadvalning vazifalari va imkoniyatlari mavzusiga oid multimedia vositalari tayyorlash uchun Microsoft Power Point dasturining imkoniyatlaridan foydalanamiz. Microsoft Power Point – universal, imkoniyatlari keng bo‘lgan, ko‘rgazmali grafika amaliy dasturlari sirasiga kiradi va matn, rasm, chizma, grafiklar, animatsiya effektlari, ovoz, videorolik va boshqalardan tashkil topgan slaydlarni yaratish imkonini beradi[13]. Slayd – ma’lum bir o‘lchamga ega bo‘lgan muloqat varaqlari hisoblanadi. Unda biror maqsad bilan yaratilayotgan namoyish elementlari joylanadi. Slaydlar ketma- ketligidan iborat tayyor ko‘rgazmani kompyuter ekranida, videomonitorda, katta ekranda namoyish qilish mumkin. Ko‘rgazmani tashkil qilish – slaydlar ketma-ketligini va jihozlash demakdir. Power Point dasturi yordamida barcha ko‘rgazmali qurollarni](/data/documents/70e25413-e390-4b91-81cf-1979a32e6cd3/page-36.png)
