Asbob-uskuna, moslama va stanok turlari 5-sinf - Техника и технология - Учебники (по школьные предметы)

Asbob-uskuna, moslama va stanok turlari 5-sinf

Загружено в:

19.04.2023

Скачано:

0

Размер:

3599 KB

Asbob-uskuna, moslama va stanok turlari 5-sinf texnologiya darsligi asosida 19-mavzu:

Metallarga ishlov berishda k о‘ plab asbob-uskuna, moslama va stanoklardan foydalaniladi. Ular ishlatish sohasiga k о‘ ra quyidagi turlarga b о‘ linadi (11-shakl). Siz bilasizki, buyum yasashda aniq o‘lchamlarni olish muhim hisoblanadi. Bu maqsadda turli о‘ lchash va rejalash asboblaridan foydalaniladi. Yasaladigan buyum o‘lchamlari va shaklini aniqlashga o‘lchash deb aytiladi. Chizmadagi shakl va o‘lchamlarni buyum zagotovkasiga ko‘chirishga rejalash deb aytiladi. О‘ lchash va rejalash asboblari bilan 2-jadval asosida tanishish mumkin.

2-jadval 1. О‘lchash va rejalash asboblari Nomi va rasmi Tavsifi va ishlatilishi Zagotovka va buyumlarning chiziqli о‘ lchamlarini о‘ lchash, tayyor detallar о‘ lchamlarini tekshirishda ishlatiladi. Uzunligi 150 mm dan 1000 mm gacha, eni 11 mm dan 35 mm gacha, qalinligi 03 mm dan 1,5 mm gacha b о‘ ladi T о‘ g‘ri burchakli reja chiziqlari chizishda, tayyor buyum va detallarning t о‘ g‘ri burchakliligini tekshirishda ishlatiladigan о‘ lchash va rejalash asbobidir. Ular har xil konstruksiyada tayyorlanadi. Masalan, lekal, kundali, oddiy, yostiqli g о‘ niya turlari bor Masshtabli metall chizgich, g о‘ niya, andaza yordamida rejalash, ya’ni metallga chizish ishlarini bajarishda ishlatiladi. Qattiq p о‘ latdan yasaladi. Ular har xil konstruksiyada tayyorlanadi

Aylana va yoylarni rejalash, kesma va aylanalarni teng b о‘ laklarga b о‘ lish, geometrik yasashlarni bajarishda ishlatiladi. Chilangarlik sirkullari tuzilishiga k о‘ ra oddiy, ignali va boshqa k о‘ rinishlarda b о‘ ladi Reja chiziqlarini о‘ chib ketishini hisobga olib, ularning ustidan nuqta tushirish, markazlarni belgilash, parma о‘ rnini chekichlash uchun ishlatiladi. Uzun о‘ lchamdagi rejalar 25, 60, 100 mm oraliqlarda, qisqa о‘ lchamdagi, shuningdek, egri chiziqli rejalarni 5–10 mm oraliqlarda chekiladi Buklama metr о‘ nta bir xil uzunlikdagi (100 mm li) chizg‘ichlardan iborat. Ular о‘ zaro sharnir bilan biriktirilgan. U uzunligi 100 cm orasida b о‘ lgan buyumlarning ichki о‘ lchamlarini о‘ lchashda ishlatiladi. O‘rama metr katta о‘ lchamlarni о‘ lchashda qo‘llaniladi. Uning lentasi 2; 5; 10; 20; 30 va 50 metr uzunlikda bo‘lishi mumkin Shtangensirkul universal о‘ lchov as bobi b о‘ lib, chiziqli о‘ lchamlarni, tashqi, ichki diametr va chuqurliklarni o‘lchash, tayyor detal va buyumlarning о‘ lchamlarini tekshirish, shuningdek, rejalash ishlarini bajarishda ishlatiladi. Hozirda ularning zamonaviy variantlari ham ishlab chiqarilgan b о‘ lib, ular bilan о‘ lchash oson. Korxonalarda 100 dan 2000 mm gacha о‘ lchash imkonini beradigan, aniqlik darajasi 0,1; 0,05; 0,02 gacha b о‘ lgan shtangensirkullar ishlab chiqariladi. Maktab о‘ quv ustaxonalarida 300 mm gacha о‘ lchash imkonini beradigan shtangensirkullar ishlatiladi

2. Metall qirqish asboblari Chilangarlik qaychilari. Metall qirqishda ishlatiladigan qaychilar dastaki, richagli (mexanik) va elektr qaychilarga b о‘ linadi. О‘ quv ustaxonalarida, k о‘ pincha, dastaki qaychilar ishlatiladi (60-rasm). 60-rasm. Chilangarlik qaychilari: a) t о‘ g‘ri; b) universal; d) richagli (mexanik); e) elektr qaychilar Dastaki qaychilar о‘ naqay va chapaqay b о‘ ladi (61-rasm).

Omburlar. Ombur – mix sugʻurish, narsalarni qisib ushlash, egish, qirqish uchun ishlatiladigan ikki jagʻli asbobdir (62-rasm). Otvyortka turli detallarni biriktirishda foydalaniladigan shuruplarni burab b о‘ shatish va qotirish uchun ishlatiladigan dastaki (q о‘ l) asbobdir (63-rasm).

Chilangarlik arralari. Turli xil qalinlikdagi tunuka va listlarni, har xil profildagi prokatlarni arralashda chilangarlik arralari ishlatiladi. Arralash y о‘ li bilan pazlar, shlitsalar ham ochiladi. Chilangarlik arralari dastaki va stanokli turlarga b о‘ linadi (64-rasm). Zubilo. Metallar zubilo va kreysmeysellar yordamida qirqiladi va tarashlanadi (65-rasm).

Chilangarlik bolg‘alari. Metallarni bolg‘alash (egish, bukish, t о‘ g‘rilash), parchinlash, zubilo yordamida qirqishda chilangarlik bolg‘alaridan foydalaniladi (66-rasm). Ular kvadrat (t о‘ g‘ri to‘rtburchak), doiraviy muxrali bo‘lib, og‘irligi 200, 400, 500, 600 g gacha b о‘ ladi.

Yupqa tunukalarni egish, bukish, tekislash va boshqa ishlarni bajarishda yog‘och to‘qmoq lardan foydalaniladi (67-rasm). Sandon yaxlit metall taglik b о‘ lib, uning ustida metallarni t о‘ g‘rilash, parchinlash, qirqish kabi ishlar amalga oshiriladi (68-rasm).

Egovlar. Egovlar bir qirrali, yarim doirali, uch qirrali, kvadrat, yumaloq va maxsus egovlarga (69-rasm) bo‘linadi. 69-rasm. Egov turlari: 1 – bir qirrali; 2 – yarim doirali; 3 – uch 1 2 3 4 5 qirrali; 4 – kvadrat; 5 – yumaloq. 3. Parchinlash va tunukasozlik asboblari Parchin mix turlari. Parchin mixlar materialiga va ishlatilish sohasiga qarab turli konstruksiyada tayyorlanadi. Ular sterjenining diametri 1 mm dan 37 mm gacha b о‘ lgan yarim yumaloq kallakli (3); yashirin kallakli (2); yarim yashirin kallakli (1); yassi kallakli (4); konussimon kallakli (5); pistonsimon (6) k о‘ rinishida b о‘ ladi.

Tortqich va tutqich. Tortqich (1) parchin mix о‘ tkazilgandan s о‘ ng parchinlanadigan qismlarni birbiriga jipslash uchun ishlatiladi. Uning uchi parchin mix sterjeni kiradigan qilib parmalangan b о‘ ladi. Parchin mix о‘ tkazilgan birikmani tutqich (2) ustiga о‘ rnatib bolg‘alab, kallaklashdan oldin tortqich bilan tortib jipslab olinadi. Tutqich va ezgich. Tutqich (2) uchida parchin mix kallagiga mos sferik о‘ yiqchasi b о‘ lgan, bolg‘alash vaqtida kallakni ezilishdan saqlaydigan taglik tayanchdan iborat b о‘ lib, sandon vazifasini о‘ taydi. U tiskiga yoki maxsus tayanchlarga о‘ rnatiladi. Qisqichning ish qismida parchin mix kallagiga mos о‘ yiqchasi b о‘ lib, xomaki bolg‘alash y о‘ li bilan hosil qilingan kallakni ezib (3), biriktiruvchi kallak hosil qilishda ishlatiladi.

Bolg‘alash. Parchinlashda, k о‘ pincha, kvadrat muxrali bolg‘alar (4) ishlatiladi. Bukish moslamalari. Tunukasozlikda tunukalarni t о‘ g‘rilash, bukish, choklash kabi ishlar bajariladi. Bunda bolg‘alash ishlari yog‘och t о‘ qmoq bilan bajariladi. Metall bolg‘alar bilan bolg‘alashda tunukalar ezilib, iz hosil b о‘ ladi, buyum sifati buziladi. Tunukalarni qiyish, ularning qalin-yupqaligiga qarab dastaki va stul qaychilari bilan olib boriladi. Bukish ishlarini bajarishda qanday shaklga keltirilishiga qarab uchburchak (a), kvadrat (b), yumaloq (d) va boshqa turli xil moslamalardan ham foydalaniladi.

4. Kavsharlash va payvandlash asboblari Buyum tayyorlashda biriktirishning kavsharlash usulidan ham foydalaniladi. Kavsharlashda qismlar kavshar deb ataluvchi maxsus metall qotishmalar bilan ajralmaydigan qilib biriktiriladi. Kavsharlash turli xil koviya (kavsharlagich)lar bilan bajariladi (70-rasm). 70-rasm . Koviya turlari.

Metall buyumlarni qizdirib payvandlash 2 xil usulda amalga oshiriladi. 1. Metallni elektr yoyi yordamida q о‘ lda payvandlash (71-rasm). 2. Gaz alangasida payvandlash (72-rasm).

5. Metallga ishlov berish stanoklari 1. Parmalash stanogi. Chilangarlik о‘ quv ustaxonalarida, asosan, stolga о‘ rnatiladigan parmalash stanogidan foydalaniladi. Bu stanok tuzilishining soddaligi, ishlatilishining osonligi bilan boshqa stanoklardan farq qiladi. 2. Frezalash stanogi. Frezalash stanoklarida gorizontal, vertikal va qiya yassi, shakldor yuzalarni shakllantirish, t о‘ g‘ri va vintsimon ariqchalar va pazlar ochish, g‘ildiraklarda tishlar kesish, tashqi va ichki rezbalar ochish kabi ishlar bajariladi.

3. Tokarlik-vintqirqish stanogi. Tokarlik-vintqirqish stanoklari xilma-xil ishlarni bajarish uchun m о‘ ljallangan. Bu stanoklarda sirtqi silindrik, konussimon va shakldor yuzalarni y о‘ nish; silindrik va konussimon teshiklarni y о‘ nib kengaytirish; tores yuzalarni y о‘ nish; sirtqi va ichki rezbalar qirqish; teshiklar parmalash, zenkerlash va razvyortkalash; zagotovkalarni qirqib tushirish, qisman kesish va boshqa ishlarni bajarish mumkin. 4. Jilvirlash stanogi. Jilvirlash stanoklari, asosan, texnologik jarayonning oxirgi tozalab va pardozlab ishlov berish operatsiyalarini bajarish uchun m о‘ ljallangan.

6. Pardozlash asboblari va pardoz materiallari Jilvir qog‘oz. Jilvir qog‘oz bir tomoniga mayda qattiq minerallar yoki shishakukuni yelimlab yopishtirilgan ip mato yoki qog‘ozdan iborat bo‘lib, pardozlashda ishlatiladi (73-rasm). Jilvir qog‘ozlar yirik va mayda donali b о‘ lib, donalarning о‘ lchamiga qarab quyidagicha raqamlanadi: 12, 16, 20, 24, 36, 60, 80, 100 120, 140, 170, 200, 280. Raqamlar ortib borishi bilan jilvir qog‘oz mayda donali b о‘ lib boradi. Metall buyumlarni silliqlashda yog‘och, plastmassa va metalldan yasalgan turli shakllardagi maxsus silliqlash moslamalari hamda jilvirlash mashinasidan foydalaniladi (74-rasm).

Polirovkalash metall buyumlari yuza qismlariga maxsus vositalar yordamida pardoz berishning yakuniy jarayoni hisoblanadi. Bu jarayon ham dastaki moslamalar bilan va maxsus mashinalarda amalga oshiriladi. Bunda yasalgan buyum o‘ta chiroyli ko‘rinishga keladi. Bundan ko‘pincha avtomobillarni pardozlashda foydalaniladi.

Похожие

Asbob-uskuna va moslama turlari 5-sinf

Asbob-uskuna va moslamalar. Xavfsizlik texnikasi qoidalari 5-sinf

Tikuv mashinasining turlari va tuzilishi 5-sinf

Qo‘l ishlari uchun asbob-uskunalar va ulardan foydalanish tartibi 5-sinf

Texnika turlari. Texnikaning klassifikatsiyasi va tavsiflari 5-sinf