Xelitseralilar (Chelicerata) kenja tipi - Zoologiya - Slaydlar

Xelitseralilar (Chelicerata) kenja tipi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2553.1025390625 KB

Ko'chirib olish

Xelitseralilar (Chelicerata) kenja tipi Company name

1. Xelitseralilar tashqi tuzilishi. 2. Qilichdumlilar (Xiphosura) sinfi tavsifi. 3. O‘rgimchaksimonlar (Arachnida) sinfi umumiy belgilari. 4. O‘rgimchaksimonlar (Arachnida) sinfi аsosiy turkumlari va muxim vakillari: Reja:

Xelitseralilar tashqi tuzilishi. Xelitseralilar guruxigа oldin yashagan turlar bilan birga 70 000 dan ortiq tur kirib, bular: o’rgimchaklar, chayonlar, pichano’rarlar, kanalar va xanjar dumlilar hamda oldin yashagan dengiz chayonlarini o‘z ichiga oladi. Cheliceralilar va mondibulatalar hozirgi zamon bo‘g‘imoyoqlilarining egizak tаksoni hisoblanadi.

Aksaryat xelitsiralilar quruqlik hayvonlaridir. Tashqi tuzilishi: Xelitseralilar gavdasi 2 ta tagma boshko’rak (sefalotoraks) va qorincha qismlardan tuzilgan. Boshko’krak (prosoma) qismini birinchi segmenti parapodiyalarni yo’qatgan. Boshqa bo’g’imoyoqlilarda bu segmentdan antennalar rivojlanadi.

Tananing qolgan segmentlari (12 tagacha) qorincha abdomen yoki opistosoma qismini hosil qilgan. Oxirgi segment oxirida nishli dum (telson) bo’lishi xarakterlidir. Xelitseralilarda bu yo’qyu Birinchi juft parapodiyalar – boshko’krakning 2 – segmentidan ikkita ushlovchi xelitseralilar rivojlangan. Har bir xelitsera 2 yoki 3 ta bo’gindan iborat bo’lib, oxirgi 2 ta distal bo’g’inlar qisqich hosil qiladi. Ikkichi juft parapodiyalar – pedipalpalar turli tаksonlarda turli funksiyalarni bajarishga ixtisoslashgan bo’lib, asosan sensor vazifasini bajaradi. Qolgan 4 juft porapodiylar – oyoqlarga aylangan.

Tanasi uch qismdan iborat Bosh ko‘krak (prosoma) dagi yaxshi rivojlangan 4 juft oyoq yurishga xizmat qiladi. Oldingi (mezosoma)dagi oyoq 1 juft oyoq jinsiy oyoqqa aylangan, qolgan bosh jufti esa suvda yashovchi formalarida nafas olishga xizmat qiladi. Ko‘zlari oddiy jinsiy organlarini yo‘li oldingi qorincha I bo‘g‘imiga ochilgan. Tuxum qo‘yib ko‘payadi. 1. Bosh ko‘krak (prosoma) 2. Oldingi qorincha (mezosoma) 3. Keyingi qorincha (metosoma)

Umuman Хeletseralilar - eng qadimgi poleozoy erasida rivojlangan va yuz million yillar davomida nihoyatda xilma-xil yashash muhitida hayot kechirishga muvofiqlashgan hayvonlar bo‘lganligidan adaptatsion evolyutsiya natijasida bir-biridan katta farq qiladigan guruhlar (sinflar, turkumlar) ga bo‘lingan. Lekin buni bir qancha avlodlari suvga yashash hususiyatini saqlab qolgan

Xelitseralilar kenja tipi 3 ta sinfga bo’linadi. 3. Dengiz o’rgimchagi (Pantopoda)sinfi.1. Xanjardumlilar (Xiphosura ) sinfi. 2. O’rgimchaksimonlar (Arachnida) sinfi.

Qilichdumlilar (Xiphosura) sinfi tavsifi Qilichdumlilar (Xiphosura ) sinfi - vakillari hozirgi zamondagi eng yirik xelitseralilardir. Ularning kattaligi 75 sm gacha bo’ladi. Xanjardumlilar yer yuzida silur davridan buyon yashab kelib, ularni aksaryat turlilari qirilib ketgan. Tipik dengiz hayvonlaridir. Hozirgi zamon faunasida 4 ta turi uchraydi. Bitta turi Atlantika okeanining Shimoliy Amerikaning sohillarida, 3 ta turi Osiyo, Koreya,Yaponiya va Filippin, Indoneziya qirg’oqlarida tarqalgan.

Boshko’krak qismi tuzilishi ot taqasi shakliga o’xshaydi. Xanjardumlilar sohilga chiqib 1000 tagacha tuxum qoyib ko’payadi. Tuxum rivojlanishi trilobitlarning lichinka rivojlanishini eslatadi. Hozirgi paytda juda kam qolgan xanjardumlilar xeletseralilarni kelib chiqishini o’rganishda juda katta nazariy ahamiyatga ega.

O‘rgimchaksimonlar (Arachnida) sinfi umumiy belgilari. O‘rgimchaklar sinfi tuzilishi va hayoti bilan bir-birlaridan birmuncha farq qiladigan turkumlar: chayonlar, o‘rgimchaklar, salpuglar, soxta chayonlar, kanalar va bir necha turkumlarni o‘z ichiga oladi. Ko‘pchilik turlari yirtqich . Ko‘pincha hashoratlar va boshqa umurtqasiz hayvonlar bilan oziqlanadi. Bir qancha turlari (kanalar) hayvonlar yoki o‘simlik tanasida parazitlik yoki tayyor mahsulot bilan oziqlanadi.

Qisqichbaqachayonlar (Eurypterida). Qisqichbaqachayonlar - yerda ordovik davrida paydo bo’lib, perm davrida butinlay qirilib ketgan. Bu dengiz chayonlari suvda yashagan. Ular dengizda va chuchuk suvlarda yashab ayrim turlari quruqlikda ham yashashga moslashgan. Evripteridlar eng yirik bo’g’imoyoqlilar bo’lib ayrim turlari uzunligi 3metrgacha borgan. Evripteridlar hozirgi chayonlarga ko’pgina tomonlari bilan o’xshasada ular xanjardumlilarga qarindosh sanaladi. Qisqichbaqachayonlarni faqat qazilma qoldiqlari bizgacha yetib kelgan.

Chayonlar (Scorpiones) turkumi. Chayonlar turkumiga mansub bo‘lgan o‘rgimchaksimonlar (bularning 600 tacha turi ma’lum) paleozoy erasidan, ya’ni bir necha yuz million yillardan buyon yashab kelayotgan va dastlabki avlodlarining tushilishi va qiyofasini saqlab kelgan bo‘g‘imoyoqlilar bo‘lib, paleozoyning sillurdavrida suvda yashagan avlodlariga ko‘p jihatdan o‘xshash maxluqlardir.

Chayonlar – tungi hayvonlardir, ular kunduzi tuproq ichidagi yoki tosh-g‘isht kovaklari orasidagi “uyalarida” yotib, kechalari “ov”ga chiqishadi va dumini yuqoriga qayirgan holda tez yugurib harakat qiladi. U yo‘lida uchragan hashoratlar, o‘rgimchak va boshqa mayda hayvonlarni pedipalplari bilan ushlab, yeydi. Agarda kattaroq qo‘ng‘iz (hatto, mayda sichqon yoki kaltakesaklar) uchrab qolsa ularni chaqib o‘ldirgach, yeya boshlaydi. Och qolgan chayonlar, hatto o‘z avlodlari (jumladan bolalarini) yeyishdan ham qaytmaydi.

Adabiyоtlar: 1. G.G.Abrikosov va boshqalar. «Zoologiya» 1 - 2 jilt. T: 1966. 2. V.F.Natali «Umurtqasiz hayvonlar zoologiyasi». T: 1966. 3. S.P. Naimov. «Umrtqali hayvonlar zoologiyasi» 1995 y. 4. O Mavlonov .Sh.Xurramov «Umirqasizlar zoologiyasi» T. 1988 y. 5. E.I.Lukin «Zoologiya» Moskva 1989 6. B.А.Kuznеtsov, A.Z.Chеrnov, L.N.Katonova «Kurs zoologiya». M.1989 y.

O'xshashlar

Qisqichbaqasimonlar (Crustacea) kenja tipi

Traxeyalilar (Tracheata) kenja tipi

Yassi chuvalchanglar tipi

Ignatanlilar tipi - Echinodermata

Yumshoq tanlilar tipi – Mollusca