Traxeyalilar (Tracheata) kenja tipi - Zoologiya - Slaydlar

Traxeyalilar (Tracheata) kenja tipi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2611.8271484375 KB

Ko'chirib olish

Name of presentation Subtitle hereTraxeyalilar ( Tracheata ) kenja tipi

Reja: Ikki juftoyoqlilar (Diplopoda), Pauropoda sinflari va filogeniyasi.4 Traxeyalilar Tracheata) kenja tipi уmumiy belgilari. 1 Ko‘poyoqlilar (Myriapoda) уmumiy belgilari. 2 Laboyoqlilar Chilopoda) va Symphyla sinflari.3

Traxeyalilar Tracheata) kenja tipi уmumiy belgilari. Traxeyalilar (Tracheata) kenja tipi yoki traxeya bilan nafas oluvchilar 2 ta yirik taksanga: Кo’p oyoqlilar (Myriapoda) va Oltioyoqlilar (Nexapoda) ga bo’linadi. Traxeyalilarni ajdodlari - mondibula va traxeyalari bo’lgan yer ustida yashovchi individlar bo’lgan.

Traxeya bilan nafas oluvchilarni (Tracheata) asosiy belgilari: 1. Bosh qismini 1-segmentida 1 juft antennalar (moylovlar) bo’ladi. 2 -segment reduksiyalangan, Lekin 2-segment lichinkalik davrida ma’lum bosqichda shakllanib, keyinchalik yo’qolib ketadi. 2 juft antennalar Traxeyalilardan tashqari faqat qisqichbaqasimonlarda mavjud. 3. Nafas olish traxeyalar orqali amalga oshiriladi, har bir segment ikkala yon tomonida bittadan nafas olish trubkachalari – traxeyalar mavjud bo’lib teshigi tashqariga ochilgan. 4. Ayirish organlar juft xaltasimon nefridiylar bo’lib, malpigi naychalari orqali tashqariga tutashgan.

Traxeya bilan nafas oluvchilar yoki traxeyalilar o‘zlarining kelib chiqishi va tuzilishi bilan boshqa bo‘g‘imoyoqlilar (jabralilar, jumladan qisqichbaqasimonlar va xelitseralilardan) keskin farq qiladi. Bular quruq havo muhitida yashashga layoqatlashgan va yer yuzida nihoyatda ko‘p tarqalgan hamda turlar sonining ko‘pligi bilan birinchi o‘rinni egallagan hayvonlardir. Bularning tanasi bosh va bo‘g‘imlarga ajralgan tana qismlardan tuzilgan bo‘lib, boshida bir juft mo‘ylovlari (antenna), og‘iz atrofida og‘iz oldi oyoqchalari, uch juft jag‘lari bo‘lishi, yurish oyoqlarining ko‘pligi yoki uch juftgacha qisqarganligi bilan xarakterlidir.

Murakkab shoxlangan traxeya naychalari nafas olish teshikchalari stigmalar bilan tashqariga ochilgan. Faqat nam tuproq va chirindilar orasida yashaydigan – sodda tuzilgan qadimgi avlodlarida traxeya sistemasi rivojlanmagan (ular terisi orqali nafas oladi). Quruqda yashovchi hayvonlar sifatida bular tanasida ma’lum miqdorda suv zapasining saqlanishi hayotiy ahamiyatga ega. Binobarin traxeyalilarning bir qancha sodda tuzilgan avlodlarida maxsus ayirish organi bo‘lmay, bu vazifani orqa ichak devori bajaradi. Yuqori traxeyalilarning ichak devori bilan tutashgan ipsimon ayirish organi - Malpigiy naychalari esa “suvni tejab ” siydikni kislota holida chiqaradi. Tanada suvni tejash va hosil qilishda yog‘ tanachalari ham katta rol o‘ynaydi.

Nerv sistemasi - markaziy qism bosh miya, halqum osti nerv tuguni va qorin nerv zanjiri shaklida tuzilgan. Ko‘pchilik avlodlarida murakkab ko‘z, teri, sezuv va hid sezuv organlari juda yaxshi rivojlangan. Biroq bularda qon aylanish sistemasi birmuncha soddalashgan. Orqa tomonida joylashgan naychasimon yurak va u bilan tutashgan qon tomirlari – qon aylanish sistemasidir. Traxeyalilarning hammasi ayrim jinsli - hamma turlari otalanib ko‘payadi. Eng ko‘p tarqalgan hasharotlar turli shaklidagi lichinka davrini o‘tib rivojlanadi.

Ko‘poyoqlilar (Myriapoda) уmumiy belgilari. Sirtidan qaralganda halqali chuvalchanglarga yoki qurtlarga o‘xshagan ko‘p oyoqlilar nam va zaxkash tuproqda yoki nam xashaklar va devor – tosh kovaklari orasida hayot kechiruvchi va ko‘p jihatdan sodda tuzilgan tarxeyalilar bo‘lib, kechasi hayot kechiradi. Ko’poyoqlilar yer sharining tropik va mu’tadil zonalarida tarqalgan. Ko’poyoqlilar gavdasi bosh va uzunchoq tana qismlarga bo’lingan. Bosh qismida bir juft antennalari bor.

Tana ko’p sonli segmentlarga bo’lingan va xar bir segmenda juft oyoqlari mavjud. Tana segmentlari ko’krak va qorincha tagmalarga bo’linmagan. Og’iz bosh qismining ostki tomoniga joylashgan. 2 ta mandibullar og’izning ikki yonida joylashgan. Ko’zlar mavjud emas.

Ko’poyoqlilar (Myriapoda) guruhi traxeya bilan nafas oluvchi 13000 turni birlashtirgan 4 ta sinfga bo’linadi. 4. Simfilalar (Symphyla) sinfi. 1. Laboyoqlilar ( Chilopoda) sinfi. (Qirqoyoq) 2. Ikkijuft oyoqlilar yoki kivsyaklar ( Diplopoda) sinfi. ( Mingoyoq) 3. Pauropodalar ( Pauropoda) sinfi.

Laboyoqlilar (Chilopoda) va Symphyla sinflari. Laboyoqlilar yoki qirqoyoqlilarni 15 juftdan 19 juftgacha (hamisha toksonli juft oyoqlari bo’ladi) oyoqlari bo’ladi. Laboyoqlilarning tanasi 25-30 sm gacha, kunduzi, tuproqning ustki qavati, tosh, kesak, eski devorlar orasida yashirinib kechqurun aktivlashadi. Hamma avlodlari yirtqich. Turli mayda hayvonlar, hatto baqa, kaltakesak va mayda sut emizuvchilar bilan oziqlanadi. Ular yer yuzini quruqlik qismini hamma joylarida uchraydi. Ko’pchiligi tunda hayot kechiradi. 2800 ta turi qayd qilingan va 5ta turkumga bo’lingan.

Qorin-yelka tomoni yapaloqlashgan va ancha chidamli qattiq xitin bilan qoplangan. Tanasi harakatchan, oyoqlari, jag‘lari, jag‘oyoqlari va kuchli zahar bezlari yirtqichlik bilan hayot kechirishga yaxshi moslashgan. Boshida bir juft ko‘zi va uch juft jag‘lar yaxshi rivojlangan. Oldingi juft ko‘krak oyoqlari kuchli xitinlashgan nayzasimon jag‘oyoqlarga aylangan. Bu o‘roqsimon nayzalarning uchiga zahar bezlarining yo‘li ochilgan. Ko‘p oyoqli mazkur nayzalarini hayvon tanasiga sanchib, zaharlab o‘ldiradi. Ba’zi turlarining zahari odamga ham kuchli ta’sir etadi.

Simfilalar (Symphyla) sinfi. Simfilalar nihoyatda kichik ko’p oyoqlilar bo’lib, yer yuzining barcha o’rmonlari nam tuproqlarda tarqalgan 160 ga yaqin turni birlashtiradi. Simfilalar juda kichik ko’p oyoqli hayvonlar bo’lib, uzunligi 1 – 8 mm gacha boradi. Rangi oq. Tanasi ko’plab segmentlarga bo’lingan. Antennasi bosh qismi old tomoni 2 yonida joylashgan. Simfilalar ayrim jinsli. Urug’lanishi tashqi. Erkak individlar ko’payish vaqtida “spermatofor” hosil qiladi. Simfila erkagining jinsiy organi teshigi 4 – segment ostki tomonidan tashqariga ochilgan. Simfilalarning jinsiy xulq atvori o’ziga xos bo’lib, erkaklari ko’payish vaqtida 150 – 450 tagacha spermatofor hosil qilib oyoqlariga yopishtirib olib yuradi.

Ikki juftoyoqlilar (Diplopoda), Pauropoda sinflari va filogeniyasi. Ikki juft oyoqlilar (Diplopoda) sinfi. Mazkur jonivorlarning har bir tana bo‘g‘imida ikki juftdan oyoqchalari bo‘lganligi shu nom bilan atalgan. Ikki juft oyoqlilar yoki kivsyakalar oyoqlari eng ko’p bo’lgan ko’poyoqlilar. Ba’zi turlarini oyoqlar soni 710-ta gacha bo’ladi. Kivsyaklar yashirin xayot kechiruvchi tungi hayvonlardir. Tunlarda yer yoriqlarida, tosh-shag’allar ostida daraxtlar pustlog’I va barglari ostida yashaydi. Ko’pchilik turlari g’orlarda tarqalgan.

Diplopodalarni 10000 dan ortiq turi qayd qilingan bo’lsada, mutassislarni fikricha yana 70000 ga yaqin turlari o’zini kashf etilishini kutib yotibdi. Diplopoda butun yer yuzida tarqalgan bo’lib aksariyat turlari tropik mintaqalarga yashaydi. Ikki juft oyoqlilarni 6 ta katta turkumi bor.

Adabiyоtlar: 1. G.G.Abrikosov va boshqalar. «Zoologiya» 1 - 2 jilt. T: 1966. 2. V.F.Natali «Umurtqasiz hayvonlar zoologiyasi». T: 1966. 3. S.P. Naimov. «Umrtqali hayvonlar zoologiyasi» 1995 y. 4. O Mavlonov .Sh.Xurramov «Umirqasizlar zoologiyasi» T. 1988 y. 5. E.I.Lukin «Zoologiya» Moskva 1989

O'xshashlar

Xelitseralilar (Chelicerata) kenja tipi

Qisqichbaqasimonlar (Crustacea) kenja tipi

O’zbekistondagi asosiy zararkunanda hasharotlar va ularning tarqalishi

Yassi chuvalchanglar tipi

Ignatanlilar tipi - Echinodermata