Ega bilan kesimning sonda ifodalanishi - Tilshunoslik - Slaydlar

Ega bilan kesimning sonda ifodalanishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8962 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Ega bilan kesimning sonda ifodalanishi www.arxiv.uz

Reja: 1. Ega bilan kesimning Shaxsda mosligi. 2. Ega bilan kesimning Shaxsda mosligi. 3. Ega va uning ifodalanishi. 4. Kesim va uning ifodalanishiwww.arxiv.uz

Ega bilan kesimning shaxs va sonda o‘zaro mosligi 1) Shaxsda mosligi Ega va kesim bir-biri bilan shaxsda hamma vaqt mos bo‘ladi: Biz maktab jamoat ishlarida faol qatnashamiz . Diqqat! Nutqda “Hayron bo‘lasan kishi ” tarzidagi gaplar qo‘llanadi. Bu gapda ega va kesim shaxsda moslashmagan: ega (kishi) 3-shaxsda, kesim esa 2-shaxsdadir. www.arxiv.uz

2) Sonda mosligi I. Fe’l-kesim I va II shaxsda ega bilan hamma vaqt sonda mos bo‘ladi: Biz yordam berdik . II. Kesim III shaxsda ega bilan hamma vaqt sonda moslashavermaydi: Kimsani bildirgan III shaxsdagi ega bilan fe’l-kesim sonda mos bo‘ladi: Dehqonlar ishni boshlab yubordilar . www.arxiv.uz

Ko‘plikdagi kimsani emas, narsa-buyumni bildirsa, fe’l-kesim, odatda, ega bilan sonda moslashmay, birlikda ishlatiladi: Kitoblar olindi. Ot-kesim ko‘plikdagi ega bilan ko‘pincha moslashmaydi: Uyda akam, opam va singlim bor edi . Gapda eganing aniqlovchisi miqdor son bilan ifodalansa, kesim va ega birlik shaklida bo‘ladi: Uchta qiz keldi.www.arxiv.uz

Ega va uning ifodalanishi. Gapning kim yoki nima haqida ekanligini bildirib, boshqa bo;laklarga grammatik tobe bo’lmagan bo’lak ega deyiladi. Ega kim?nima?qayer? so’roqlariga javob bo’ladi: Kishilar (kimlar?) Hakimani va boshqa qizlarni maqtashdi. O’tloqda bedana (nima?) ko’p. Atrof (qayer?) jimjit. www.arxiv.uz

Ega bosh kelishikda bo’lib, odatda, quyidagicha ifodalanadi: 1.Ot bilan: Yoqimli shamol gul hidlarini atrofga taratdi. 2.Olmosh bilan: Ular to’garak mashg’ulotlariga muntazam qatnashadilar. 3.Otlashgan (sifat, son, sifatdosh, taqlid so’z) so’zlar bilan: Yaxshilar ko’paysin, yomon qolmasin. Ikkovimiz dala aylandik. Bilgan bilganin ishlar, bilmagan barmog’in tishlar. Uzoqdan gumbur-gumbur eshitilardi. www.arxiv.uz

4.Ibora bilan: Uning yuzioga oyoq qo’yish axloqimizga zid. 5.Sintaktik birliklar bilan: Otlarning otxonaga olib o’tilmagani Ziyodillani taajjublantirdi. Ayrim paytlarda teng aloqadagi bir necha so’z ham butunicha yoki bo’lak- bo’lak ravishda ega bo’lib kelishi mumkin: Otam bilan akam bozorga ketishdi. Ba’zan ega chiqish kelishigidagi so’zlar bilan ham ifodalanishi mumkin. Bunday paytlarda haqiqiy ega tushirilgan bo’lib, undan oldin kelayotgan chiqish kelishigidagi so’z ega vazifasini ifodalaydigan bo’lib qoladi: Unda ham bu kitoblardan bor. BU gapdagi haqiqiy egani tiklash mumkin: Unda ham bu kitoblardan biri bor. www.arxiv.uz

Kesim va uning ifodalanishi, turlari. Ega haqidagi xabar (hukm)ni bildirib, unga grammatik tobe bo’lgan bo’lak kesim deyiladi. Kesim nima qildi?nima qiladi?nima qilar?qandaydir? (u) kim? (u) nima? (u) nechta? Singari so’roqlarga javob bo’ladi: Safarov aytgan gaplarni hammamiz tushundik. Havo mayin, osmon tip-tiniq. Kesim ifodalangan hukm ikki xil (tasdiq va inkor) bo’lganligi uchun kesim ham t a s d i q va i n k o r kesimga ajraladi: Men bordim. Men bormadim. Agar gap tarkibida sira, aslo, hech, zinhor, birorta ham so’zlari ishtirok etgan bo’lsa, kesim ham inkor shaklida bo’ladi. Kesim, odatda, quyidagicha ifodalanadi: www.arxiv.uz

1.Fe’l bilan: Halol mehnat insonni ulug’laydi. 2.Sifat bilan: Shahar go’zal. 3.Ot, son, olmosh, ravish bilan: O’zbekistonning poytaxti - Toshkent. Ikki o’n besh - bir o’ttiz. Dangasaning vaji ko’p. 4.Ibora bilan: Sobir so’zining ustidan chiqdi. Kesimlar qaysi so’z turkumi bilan ifodalanishiga qarab 2 xil bo’ladi: 5.Fe’l-kesim fe’l yoki uning sifatdosh, ravishdish shakllari bilan ifodalanadi. Fe’l-kesim tuzilishiga ko’ra 2 xil bo’ladi: www.arxiv.uz

1)Sodda fe’l-kesim bir so’z bilan ifodalanadi: Men keldim. 2)Murakkab fe’l-kesim quyidagicha tuziladi: a) Ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmasidan iborat bo’ladi: Odamlar tarqala boshladi. b) Sifatdosh va to’liqsiz fe’ldan iborat bo’ladi: Mashg’ulot haftada bir marta o’tadigan bo’ldi. 2.Ot-kesim ot, sifat, son, olmosh, ravish, harakat nomi, modal so’z bilan ifodalanadi.Ot va otlashgan so’zlar bosh, jo’nalish, o’rin-payt va chiqish kelishigi shaklida bo’lishi mumkin. Ot-kesim tuzlishiga ko’ra ikki xil: www.arxiv.uz

1)Sodda ot-kesim bir so’z bilan ifodalanadi: Uyat o’limdan qattiq. 2)Murakkab ot-kesim quyidagicha tuziladi: a) ot, sifat, son, olmosh, ravish hamda bo’lmoq fe’li yoki to’liqsiz fe’ldan iborat bo’ladi: Mehnat qancha qiyin bo’lsa, noni shuncha shirin bo’ladi. b) Yo’q, bor, oz, ko’p, zarur, lozim, kerak kabi so’zlar hamda bo’lmoq fe’li yoki to’liqsiz fe’ldan iborat bo’ladi: Uzoqda ko’ringan sharpa bir zumda yo’q bo’ldi. v) Harakat nomi hamda kerak, lozim kabi so’zlardan iborat bo’ladi: Choyxona yangi solingan qishgi binoga ko’chib kirishi va bayramda ochilishi kerak edi. www.arxiv.uz

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati: 1. A.Hamroyev “Ona tili” o`quv qo`llanma 2. M.Asqarova “Xozirgi o`zbek adabiy tili” 3. “ Til va adabiyot” jurnali 4. N.Erkaboyeva “Ona tili” o`quv qo`llanma 5. Internet ma`lumoti www.arxiv.uz

O'xshashlar

Ega va uning ifodalanishi

Gap bo’laklari. Bosh bo’laklar. Ega, uning ifodalanishi. Kеsim, uning ifodalanishi, turlari. Bog’lama

Ega

Gap bo'laklari

Ega va kesim orasida tirening ishlatilishi