Serologik reaksiyalarning immunodiagnostikada qo’llanilishi - Tibbiyot - Slaydlar

Serologik reaksiyalarning immunodiagnostikada qo’llanilishi

Yuklangan vaqt:

18.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

18.666015625 KB

Ko'chirib olish

Serologik reaksiyalarning immunodiagnostikada qo’llanilishi Reja: 1. Immunodiagnostika haqida tushuncha. 2. Immunstatus va uni baholash kriteriyalari. 3. Serologik reaksiyalar. 4. Hujayra reaksiyalari.

1. Immunodiagnostika - odam va hayvonlarning infeksion kasalliklariga immunologik tekshirish usullari yordamida diagnoz qo’yishdir. Bu usullarning asosida laborator immunologik reaksiyalar, ya’ni antigen va antitelo o’rtasidagi yoki antigen va sensibillangan limfotsitlar o’rtasidagi reaksiya yotadi. Antigen va antitelo o’rtasidagi reaksiyalar serologik, antigen va limfotsitlar o’rtasidagi reaksiya hujayra reaksiyasi deyiladi. Immunodiagnostika in vitro sharoitida bevosita hayvonlarda qo’yilishi - bu allergik diagnostikadir. (tuberkulyoz, manqa va boshq.). Allergik diagnostika diagnostik manipulyatsiyalarning soddaligi, yuqori maxsusligi, hayotiy diagnoz qo’yilishi klinik belgilarsiz ham kasal hayvonlarni aniqlash mumkinligi bilan qimmatlidir. Serologik diagnostika - serologik reaksiyalar qo’yish orqali amalga oshiriladi. Buning uchun in vitro sharoitida turli diagnostikumlardan foydalaniladi. Maxsus diagnostik zardoblar, antigenlar, komplement, gemolitik zardoblar biologiya sanoatida tayyorlanadi. Bakteriyalar chaqiradigan infeksion kasalliklarning diagnostikasida qo’llaniladigan ko’pchilik serologik reaksiyalar turli diagnostikumlardan foydalaniladi. Bakteriyalar chaqiradigan infeksion kasalliklarning diagnostikasida qo’llaniladigan ko’pchilik serologik reaksiyalar bajarilishi oddiyligi, murakkab asbob-uskuna va komponentlarni talab qilmasligi, yuqori sezgirlikka egaligi, ko’rinishli (demonstrativ)ligi, maxsuslikka egaligi, unga uzoq bo’lmagan muddatda (bir necha soatdan 3 kungacha) diagnoz qo’yilishi bilan ahamiyatlidir. Serologik reaksiyalar odam va hayvonlarning ko’plab infeksion kasalliklarning ekspress-diagnostikasida keng qo’llaniladi. 2. Immun status-bu individ immun tizimining strukturaviy va funksional holati bo’lib klinik va laborotor immunologik ko’rsatkichlar kompleksi bilan aniqlanadi. Immun status (immun profil, immun reaktivlik) ma’lum bir individ organizmning aniq bir vaqtda ma’lum bir antigenga immun javob berish qobiliyatini xarakterlaydi. Immun tizimning faoliyati turli ta’sirlar (infeksiyalar, nurlanish, dori vositalari, klimatik sharoitlar va b.) shuningdek tug’ma va genetik nuqsonlar ta’sirida buzilishi mumkin.

Immun statusning buzilishi, immun tizimning to’liq faoliyat ko’rsatmasligi immuntanqisliklar deb ataladi. Immuntanqisliklar tug’ma va orttirilgan bo’lishi mumkin. Tug’ma immuntanqisliklar juda kam uchraydi. Ularning sababi xromosomalarning ikki karra ko’payishi, mutatsiyalar, nuklein kislotalar almashinuvining buzilishi, genomlarning zararlanishi va b. bo’lishi mumkin. Orttirilgan immun tanqislik infeksion va invazion kasalliklarni o’tkazgach, og’ir jarohatlanishlar, nurlanishlar, keng qamrovli xirurgik operatsiyalar, hayvonlarni saqlash va oziqlantirish sharoitlarining buzilishi, antibiotiklarni, infeksion kasalliklarga qarshi maxsus zardoblarni noratsional qo’llanilishi va boshqalar natijasida yuzaga kelishi mumkin. Immun statusni baholash-umumiy klinik tekshirishlar va ko’p sonli laborotoriya testlari asosida amalga oshirilib, bu testlar murakkab bo’lib qimmat reagentlar, laboratoriya uskunalari, yuqori malakali mutaxassislar talab qilinadi. Shu boisdan akademik R.V.Petrov barcha testlarni ikkita darajaga ajratadi. I-darajali testlarga immun tizimning ko’pchilik tibbiyot va veterinariya laboratoriyalarida aniqlash imkoni mavjud bo’lgan ko’rsatkichlari kiritilgan. Bular: - Periferik qondagi limfotsitlarning miqdori va morfologiyasini aniqlash; - T-va B-limfotsitlar miqdorini aniqlash; - Zardobdagi immunoglobulinlarni aniqlash; - Leykotsitlarning fagotsitar faolligini aniqlash; - Terida qo’yiladigan testlar; - Ichki organlarning rentgenoskopiyasi, rentgenografiyasi; II- darajali testlar, bular: - Limfoid organlarning gistokimyoviy tahlili; - Sitotoksinni aniqlash; - Timus gormonlarini aniqlash; - Sitotoksinlar sintezi va sekresiyasini aniqlash va boshq.

3. Serologik reaksiyalar - antitelo saqlovchi zardoblar bilan qo’yiladigan reaksiyalardir. Ularning asosida antitelolarning antigen bilan o’zaro maxsus ta’sirlashishi yotadi. Bu reaksiyalar gumoral reaksiyalar ham deb ataladi. Serologik reaksiyalar soni va modifikatsiyalari juda ko’p. Bu reaksiyalarning laboratoriya immunologik testlar qo’yish texnikasi va qayd etiladigan samaradorligi bilan farq qilsada ularning barchasi antigen va antitelolarning o’zaro ta’sirlashuviga asoslangan. Mikrobiologiya amaliyotida agglyutinatsiya, presitpitatsiya, neytralizatsiya, komplement ishtirokidagi reaksiya “belgilangan” antitelolarni qo’llash bilan qo’yiladigan reaksiyalar keng qo’llaniladi. Antigen va antitelo o’rtasidagi o’zaro reaksiya ikkita fazada boradi. Birinchisi - maxsus, ikkinchisi nomaxsus fazalar: Maxsus fazada antiteloning faol markazi (paratop)ning antigenning mos determinanti (epitop) bilan maxsus bog’lanishi yuz beradi. Antigen bilan antitelo bog’lanishining mustahkamligi va soni antitelolarning affinligi, avidligi valentligiga bog’liq. Affinlik - bu antiteloning antigen bilan maxsus o’zaro tasirlashishining kuchi (darajasi). Affinlik antitelo faol markazi strukturasining antigen dederminanti bilan kompementarligiga bog’liq. Ular bir-biriga qanchalik mos kelsa molekular bog’lar shunchalik ko’p bo’ladi va xosil bo’lgan Ag+At kompleks shuncha mustaxkam bo’ladi. Avidlik - antigen va antitelo o’rtasidagi bog’lanishning mustahkamligidir. Avidlik antitelolarning affinligi va antiegn bog’lovchi markazlarining soniga bog’liq. Affinligi bir xil bo’lganda M sinfi antitelolari yuqori avidlikka ega. Chunki bu antitelolar 10 ta antigen bog’lovchi markazga ega. Serologik reaksiyalarning maxsus fazasi tez sodir bo’ladi. So’ngra nospesifik faza boshlanadi va bu faza uzoqroq davom etadi. Bunda cho’kmalar (agglyutinatsiya) va loyqalanishlar (presipitatsiya) fenomenlari ko’rinadi. Antigenning antitelo bilan o’zaro tasirlashuvining samaradorligi reaksiya o’tayotgan sharoitga bog’liq, ayniqsa muhitning pHi, elektrolitlarning borligi, muhitning haroratiga bog’liq. Serologik reaksiyalar maxsusligi va sezgirligi bilan xarakterlanadi.

Serologik reaksiyalarning maxsusligi deganda antigenning faqat o’ziga komplementar antitelolar bilan ta’sirlashishi tushuniladi. Sezgirligi deganda antigen yoki antiteloning minimal miqdorini aniqlash tushiniladi. Serologik reaksiyalar: a) Hayvonlar qoni zardobidagi noma’lum antitelolarni ma’lum antigen yordamida aniqlashi uchun; B) Mikroorganizmlarning noma’lum turini ma’lum antitelo yordamida aniqlash uchun qo’yiladi. Bundan tashqari serologik reaksiyalar hayvonlar kasallanib sog’aygach yoki emlangandan so’ng organizmning himoya kuchlarining faolligini aniqlash imkonini beradi, immunitetning mustahkamligini baholash mumkin bo’ladi. 4. Hujayra reaksiyalari antigenning sensibillangan limfotsitlar bilan reaksiyasidir. Ayniqsa ahamiyatli bo’lgan hujayra reaksiyasi bu allergik diagnostikadir. Bu organizmning hujayra va to’qimalarning maxsus allergenlarga yuqori sezgirlik ko’rsatishi yordamida yuqumli kasalliklarni aniqlash usulidir. Infeksiyaga chalingan organizm allergenning kiritilishiga (teri ichiga, teri ostiga, shilliq pardaga) allergik reaksiya bilan javob beradi va bu mahalliy (giperemiya, shish, og’riqlilik) yoki umumiy xodisalar (holsizlik, tana haroratining ko’tarilishi, nafas olish sonining tezlashishi, yurak faoliyatining buzilishi)da namoyon bo’ladi. Infeksiyaga chalinmagan organizmga allergen yuborilganda bunday belgilar kuzatilmaydi. Allergik tekshirishlar manqa, tuberkulez, brusellez, paratuberkulez, tulyaremiya, epizootik limfangoit, kuydirgi va boshqa kasalliklarda qo’llaniladi. Hujayra reaksiyalariga: limfotsitlarning blastransformatsiyasi reaksiyasi, makrofaglar migratsiyasini to’xtatish reaksiyasi, sensibillangan granulotsitlarni antigen bilan jarohatlash (zararlash) reaksiyasi, leykotsitlarni lizisga uchratish reaksiyalari kiradi.

Asosiy adabiyotlar 1. Вербицкий А.А., Алешкевич В.Н и др. Микробиология и иммунология. Учебное пособие Минск-2019. 2. Salimov X. va boshqalar. Epizootologiya. Darslik. Toshkent, 2016 yil . Xorijiy adabiyotlar 1. Fenner’s. Veterinary Virology (United States of America 2016 year). 2. M.Jackson Veterinary clinical pathology. America 2010 year. Qo’shimcha adabiyotlar 1. Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 29 b. 2. Mirziyoyev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU, 2017.– 47 b. 3 . Bazarov X.K., Abdulakimova A.B. Veterinariya virusologiyasidan o ’ quv qo ’ llanma. Samarqand 2016 y. 4. Самуйленко А.Я., “Инфекционная патология животных” Том 1 Москва 2009. 5. Петров Р.В. Иммунология. Учебник. Москва 1983 й Internet saytlari : 1 . www.Ziyo.net.uz . 2. www.vetjurnal.uz 3. www.sea@mail.net21 4. www.veterinariy.actavis 5. www. fvat@.academy.uzsci.net

O'xshashlar

Serologik reaksiyalarning asosiy komponentlari

Serologik reaksiyalar. PR, IFA, baktekrioliz reaksiya

Homiladorlik davrida dori vositalarining qo’llanilishi

Nisbiy miqdorlar ularning tibbiyotda qo’llanilishi

Neytrallash reaksiyasi va uning virusologiyada qo’llanilishi