logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tibbiyot
  4. Serologik reaksiyalarning asosiy komponentlari

Serologik reaksiyalarning asosiy komponentlari

Yuklangan vaqt:

18.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

20.529296875 KB
Ko'chirib olish
Serologik reaksiyalarning asosiy komponentlari Reja: 1. Veterinariya biologik preparatlari va ularning klassifikatsiyasi. 2. Veterinariya biologik preparatlarini tayyorlash prinsiplari va ularning sifatini nazorat qilish. 3. Preparatlarni saqlash va ularni qo’llash. 1. Biologik veterinariya preparatlarga kelib chiqishi biologik vositalar kirib, ular faol va passiv immunitet paydo qilish, kasal hayvonlarni davolash va diagnostikasida ishlatiladi. a) Hayvonlarni faol emlash uchun qo’llaniladigan biopreparatlar. Faol emlash uchun vaksina va anatoksinlar ishlatiladi. Bu preparatlar yuqumli kasalliklarning profilaktikasida ishlatiladi. Profilaktika odam va hayvonlarning yuqumli kasalliklarini oldini olishdir. Vaksina deb turli mikroorganizmlar, mikrob hujayrasining alohida komponentlari, bakteriyalar xayot faoliyati mahsulotlaridan olingan preparatlarga aytiladi. Vaksinalar murakkab immunologik preparatlardir. Uning tarkibiga faol asos antigendan tashqari, stabilizatorlar, antigen ta’sirini faollashtiruvchi moddalar adyuvant va konservantlar kiradi. Vaksinalar quyidagilarga bo’linadi: 1. Tirik. 2. Inaktivatsiyalangan. 3. Polivalent (assotsiatsiyalangan). 4. Kimyoviy. Tirik vaksinalar ko’pincha (mikroorganizmlarni attenuatsiyalangan patogen shtammlaridan olinadi. Bu shtammlar kuchsiz virulent yoki avirulent bo’ladi. Ular turli usullarda olinadi: moyilligi past hayvonlarda passajlar orqali, sun’iy oziq muhitlarida o’stirish orqali, harorat, bakteriofaglar, antibiotiklar ta’sir ettirishi orqali. Attenuatsiyalangan shtammlar patogenligini yo’qotgan, virulentligi past bo’ladi, antigenlik xususiyati saqlangan bo’lib organizmga kiritilganda immunitet shakllanadi. Tirik vaksinalar mikroorganizm yoki viruslar aralashmasi bo’lib konservantlar qo’shilmagan maxsus muhitlarda o’stiriladi. Tirik vaksinalarda ta’sir etuvchi asos sifatida: -Tabiiy bakteriyalarning attenuatsiyalangan shtammlari. - Kasallik chaqiruvchi bakteriya va viruslarning antigen bilan qarindosh (yaqin) bo’lgan nopatogen bakteriya va viruslarning divergent shtammlari; Masalan: BSJ- qoramollarning attenuatsiyalangan shtammidan tayyorlangan. - Gen injeneriyasi yo’li bilan olingan virus va bakteriyalarning rekombinant shtammalari, ya’ni nopatogen virus va bakteriyalarga patogen mikroblarning maxsus antigenlarining geni joylashtiriladi. Rekombinat shtamm maxsus antigenni vektor (o’tkazuvchi, tashuvchi) rolini bajaradi, shu boisdan bunday vaksinalar vektor vaksinalar deyiladi. - Tirik vaksinalar bilan emlashda uzoq muddatga mustahkam immunitet paydo bo’ladi ular bir marta va inaktivatsiyalangan vaksinalardan kamroq dozada qo’llaniladi. Biroq tirik vaksinalarni qo’llashda harorat rejimi qo’llash talablariga qat’iy rioya qilishi lozim. Tirik vaksinalar allergiya va kasallikni qaytalanishni chaqirishi mumkin. Emlashdan so’ng 1 xaftagacha antiseptiklar qo’llash mumkin emas. Veterinariya amaliyotida kuydirgi (STI), cho’chqalarda salmonellez, saramasga qarshi tirik quruq vaksinalar qo’llaniladi. Inaktivatsiyalangan vaksinalar yuqumli kasalliklarning turli usullar yordamida o’ldirilgan shammlardan tayyorlangan preparatlardir. Buning uchun turli fizik kimyoviy omillar (qizdirish, ultrabinafsha nurlanish, formalin, fenol, etanol, mertiolat va boshqalar)dan foydalaniladi. Natijada bakteriya va viruslar xayotchanligini butunlay yo’qotadi, biroq antigenligi va immunogenligi saqlanadi. Inavaksiyalangan vaksinalar korpuskulyar va molekular bo’ladi. Korpuskulyar vaksinalar bunda inaktivatsiyalangan butun bakteriya hujayrasi yoki mikroblarning maxsus protektiv antigenlar saqlovchi struktura elementlari ta’sir etuvchi asos bo’ladi. Molekular vaksinalarda antigen molekular shaklda bo’ladi. Qotma, difteriya va botulizmga qarshi antitoksinlar yaqqol misol bo’ladi. A. Ramon 1923 yilda toksinga 37 0 S haroratda formalin qo’shilib 1 oy saqlansa toksin zaharlilik xususiyatini yo’qotishi, immunitet shakllantirish xususiyatini saqlab qolishini aniqladi. Hozirgi paytda qotma, difteriya, botulizm, MShMlarda klostridiozi, gazli gangrena, stafilakokk infeksiyasiga qarshi anatoksinlar amaliyotda qo’llaniladi. Inaktivatsiyalangan vaksinalar ikki marta yuboriladi. Polivalent vaksinalar bir nechta yuqumli kasalliklar qo’zg’atuvchilari kulturalari yoki bitta tur mikroorganizmlarining bir nechta serovariantlaridan tayyorlangan preparatlardir. Organizm bir nechta antigenlar yuborilganda to’la qimmatli immunitet hosil qilish xususiyatiga ega. Bu assotsiatsiyalangan vaksina tayyorlashga asos bo’lib xizmat qiladi. Assotsiatsiyalangan vaksinalar kompleks vaksinatsiya usuli emlash muddatlarini qisqartiradi, vaqtni va veterinarlar mehnatini tejaydi, stress holatlari sonini kamaytiradi, qisqa vaqt ichida bir nechta kasallik qo’zg’atuvchilarga qarshi chidamlik paydo qiladi. Salmonellez, kolibakterioz, pasterellezga qarshi assotsiatsiyalangan (polivalent) vaksina, leptospirozga qarshi polivalent vaksina, bradzot, yuqumli enterotoksemiya, infeksion agalaktiya va qo’zilar dizenteriyasiga qarshi polivalent konsentratsiyalangan vaksinalar misol bo’la oladi. Kimyoviy vaksinalar bu – mikroorganizmlardan ekstraksiya qilib olingan kimyoviy preparatlar bo’lib antigenlik va immunitet shakllantirish xususiyatiga ega. Bu vaksinalar bir nechta ustunlika ega. Ular ballast oqsillardan yuqori darajadi tozalanganligi, allergik va pirogen xususiyati pastligi, vaksinatsiyadan so’ng asorat bo’lmasligi, hajmi jihatdan kichik dozada qo’llanilishi, uzoq vaqt saqlash imkoniyati, bakteriyalar kimyoviy fraksiyalaridan assotsiatsiyalangan vaksina tayyorlash mumkinligi. Adyuvantlar qo’shilgan vaksinalar depolangan vaksinalar deyiladi. Adyuvant sifatida aluminiy gidroksid, vazelin yog’i, kalsiy xlorid, saponin, lipidlar va h. ishlatiladi. b) Passiv emlash preparatlari guruhiga giperimmun zardoblar, immunoglobulinlar, immunolakton, bakteriofaglar kiradi. Giperimmun zordoblar – mikrob antigeni bilan giperimmunlangan hayvonlarning patogen qo’zg’atuvchi va toksinlarini neytrallash xususiyatiga ega qon zardoblaridir.Davolash va passiv emlash uchun rekonvalensent – kasallanib sog’aygan hayvonlar qon zardobi qo’llanidadi. Rekonvolessent hayvonlardan 1 kg vazniga 15-16 g qon olish mumkin. Immunoglobulinlar – mollar bir kasallikga qarshi giperimmunlangan hayvonlar qoni zardobining suvda eritilgan globulin fraksiyasidir. Immunolakton – bu ma’lum bir kasallikka qarshi giperimmunlangan sigirlarning liofillab quritilgan sut zadobidir. Laktozardobning yuqori faolligi sigirlar sut so’rg’ichlari orqali yelin sisternasiga giperimmunlash orqali erishiladi. Bakterioraglar immunobiologik preparatlar bo’lib faol asos sifatida faglar qo’llaniladi, ya’ni bakteriyalarni lizisga uchratish va inaktivatsiyalash yo’li bilan zararlaydi. Bakteriofag preparatlari faglar bilan ma’lum bir turdagi bakteriya kulturalarini ishlab chiqarish sharoitida zararlash orqali olinadi. Bakteriofitlar yuqumli kasalliklarning diagnostikasi va davolashda qo’llaniladi. Listerioz, kuydirgi, stafilokokk va boshqa infeksiyalar diagnostikasida faglardan foydalaniladi. Salmonellez, kolibakterioz, dizentiriya, pulloroz, parrandalar tifi va boshqa kasalliklarini profilaktikasi va davolashda faglardan foydalanishadi. Ichak infeksiyalarda faglar peroral yo’li bilan berilsa, jarohat infeksiyalarida faglar jarohat yuzasiga sepiladi. v) veterinariya amaliyotida yuqumli kasalliklar diagnostikasida maxsus diagnostik zardoblar, globulinlar, antigen va allergenlar qo’llaniladi. Diagnostik preparatlar kasallikning qo’zg’atuvchilarini, ularning tip variantlarini aniqlash imkonini beradi. Diagnostik zardoblar maxsus antitelolar saqlaydi va serologik reaksiyalarda foydalaniladi. Salmonellez, leptospiroz va kuydirgiga qarshi zardoblardan foydalaniladi. Antigenlar biofabrikada tayyorlanadi kasal va kasallanib sog’aygan hayvonlar qoni zardobida antitelolar topilib diagnoz qo’yiladi. Retrospektiv diagnostika deyiladi. Allergenlar - organizm reaktivligining o’zgartiruvchi mikroorganizmlar yoki ularning ekstraktlaridan tayyorlangan preparatlardir. Bu preparatlar inaktivatsiyalangan mikrob hujayralari aralashmasi yoki ulardan ajratib olingan faol fraksiyalaridir (tuberkulin, mallein, brusellin va b.) Ular yuqumli kasalliklar qo’zg’atuvchilarining maxsus oqsillari hisoblanadi. Ularni kasal hayvonlarning terisi orasiga yoki ko’z shilliq pardasiga yuborilishi terida va shiliq pardalarda yallig’lanish reaksiyasi chaqiradi. 2. Faol maxsus biopreparatlar (vaksina, anatoksin) tayyorlash uchun biofabrika kerakli miqdorda ishlab chiqarish shtammlariga ega bo’lishi lozim. Har qanday biopreparatni tayyorlash uchun zarur meyoriy texnik xujjatlar (MTX- NTD) (preparatni tayyorlash va nazorati bo’yicha yo’riqnoma TSh-texnik shartlar, qo’llash bo’yicha tavsiyalar) zarur. Vaksina preparatlarini ishlab chiqarish quyidagilarni o’z ichiga oladi. 1. Ishlab chiqarish shtamlarini pasport ma’lumotlariga mosligini tekshirish, ya’ni ularning kul’tural-morfologik, tinktorial, biokimyoviy va boshqa xususiyatlari aniqlanadi. 2. Shtammlarni o’stirish uchun oziq muhitlarini tayyorlash. 3. Mikroorganizmlarning boshlang’ich kul’turalarini o’stirish. 4. Ishlab chiqarish shtammining olingan kulturalarini reaktorga ekish; 5. Reaktorda bakteriya shtammlarini chuqur o’stirish. 6. Kulturalarning inaktivatsiyalash, odatda 0,2-0,3% li formalini yoki boshqa inaktivator qo’shiladi: o’stirilgan massa ma’lum muddatda 36-37°S haroratda ushlanadi (biopreparatni tayyorlash bo’yicha yo’riqnomaga asosan). 7. Kulturalar inaktivatsiyasi to’liq amalga oshganligi oziq muhitiga ekib ko’rish yoki laborotoriya hayvonlarini zararlash orqali tekshiriladi. 8. Tayyorlangan biopreparatni qadoqlash saqlab turish (obkatka) va yorliq yopishtirish. 9. Biopreparatni TSh talablariga mosligi bo’yicha sifatini baholash. Hayvonlarning yuqumli kasalliklari diagnostikasi bo’yicha antigen va allergenlar ham umumiy jihatdan shunday tayyorlanadi, biroq ularning ishlab chiqarish xajmini diagnostikum tayyorlashda qo’llanilayotgan shtammlarning maxsus biologik xususiyatlarini, preparatni qo’llanilishini xisobga olinadi, shu boisdan ushbu diagnostikumlarni sifatini baholashning o’ziga xosligi ham mavjud. Passiv emlash va davolash uchun giperimmun zardoblar quyidagicha tayyorlanadi: 1. Ishlab chiqarish shtammlarini kul’tural-morfologik, biokimyoviy patogenlik va boshqa xususiyatlarini tekshirish. 2. Oziq muhitlarini tayyorlash, bakteriyalarni o’stirish va ularni inaktivatsiyasi. 3. Giperimmun zardob olinadigan hayvonlar uchun antigen tayyorlash va uning sifatini baholash, ya’ni sterilligi, zararsizligi va immunogenligi aniqlanadi. 4. Hayvonlarni MTH (NTD) da ko’rsatilgan sxema bo’yicha giperimmunizatsiyasi. 5. Produsent hayvonlardan qon olish, uni separatsiyalash (plazmani erirotsitlardan ajratish), plazmani defibrinlash, zardobni olish va uni konservatsiyalash; 6. Zardobni tindirish, filtrlash, qadoqlash va yorliq qo’yish. 7. Preparatni texnik shartlar reglamenti ko’rsatkichlariga mosligi bo’yicha sifatini baholash. Immunoglobulinlar giperimmun zardoblardan ularning oqsillarining fraksiyalari ajratib olib tayyorlanadi. Diagnostik zardoblar ham yuqoridagi tartibda olinadi biroq maydaroq hayvonlar (qo’y, quyon, dengiz cho’chqasi) ishlatiladi, davolash uchun zardoblar yirik hayvonlar (ot, ho’kiz, mul, eshak) dan olinadi. Diagnostik zardoblar zararsizligiga tekshirilmaydi, biroq sterilligi, maxsusligi va faolligiga tekshiriladi. 3. Preparatlarni saqlash va ularni qo’llanilishi. Biopreparatlarni qorong’u, quruq xonalarda 2-15°S haroratda saqlash lozim. Turli xil preparatlar bitta xonada saqlanishi mumkin, ammo alohida shkaf va javonlarda turiga qarab saqlanadi. Xona qulflanishi va muhrlanishi, kalit ma’sul xodimda bo’lishi lozim, u saqlash rejimi, preparatlarni kirimi va chiqarilishi uchun javobgar bo’ladi. Harorat rejimi va namlik har kuni tekshirilib alohida jurnalga yozib boriladi. Dorilar saqlash rejimini taminlovchi sovutish uskunalarida ham saqlanishi mumkin. Yaroqsiz va yaroqli preparatlarni birga saqlash mumkin emas. Yaroqsiz biopreparatlar komission tarzda avtoklavlash yoki qaynatish yo’li bilan zararsizlantiriladi (hisobdan chiqariladi). Vaksina va anatoksinlar yo’riqnomasiga asosan dozasi, qo’llash usuli, necha marta yuborilishini inobatga olinadi. Adovantlar saqlovchi preparatlar qo’llashdan oldin gomogen massa hosil bo’lguncha qizdiriladi. Tarkibida mineral yog’lar saqlovchi emulsiyali vaksinalar suv hammomida 36-37°S gacha qizdiriladi so’ngra bir xil massa hosil bo’lguncha chayqatiladi. Yaroqlilik muddati o’tgan preparatlarni qo’llash mumkin emas. Liofillangan preparatlarni eritish uchun tavsiyanomasida ko’rsatilgan erituvchilardan foydalaniladi. Biopreparatlarni yil mavsumidan qatiiy nazar ularning sifatini pasaytirishga yo’l qo’yilmaydigan sharoitda ta’minlanishi lozim. Asosiy adabiyotlar 1. Вербицкий А.А., Алешкевич В.Н и др. Микробиология и иммунология. Учебное пособие Минск-2019. 2. Salimov X. va boshqalar. Epizootologiya. Darslik. Toshkent, 2016 yil . Xorijiy adabiyotlar 1. Fenner’s. Veterinary Virology (United States of America 2016 year). 2. M.Jackson Veterinary clinical pathology. America 2010 year. Qo’shimcha adabiyotlar 1. Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 29 b. 2. Mirziyoyev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU, 2017.– 47 b. 3 . Bazarov X.K., Abdulakimova A.B. Veterinariya virusologiyasidan o ’ quv qo ’ llanma. Samarqand 2016 y. 4. Самуйленко А.Я., “Инфекционная патология животных” Том 1 Москва 2009. 5. Петров Р.В. Иммунология. Учебник. Москва 1983 й Internet saytlari : 1 . www.Ziyo.net.uz . 2. www.vetjurnal.uz 3. www.sea@mail.net21 4. www.veterinariy.actavis 5. www. fvat@.academy.uzsci.net

O'xshashlar

Serologik reaksiyalarning immunodiagnostikada qo’llanilishi
Serologik reaksiyalar. PR, IFA, baktekrioliz reaksiya
Agglutinatsiya reaksiyasi
Immunofluoressensiya reaksiyasi
Jigarning asosiy kasalliklari