O’lim haqida tushuncha - Tibbiyot - Slaydlar

O’lim haqida tushuncha

Yuklangan vaqt:

26.04.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

484.5234375 KB

Ko'chirib olish

O’lim haqida tushuncha

 O'LIM  Har qanday kasallik har xil oqibat bilan tugaydi. Kasallikning eng qayg'uli oqibati o'limdir. O'lim organizm hayot faoliyatining badar to'xtab qolishi, har qanday tirik jonzot umrining muqarrar nihoyasidir.  Sabablariga qarab o'limning uch turi tafovut qiladi:  1) tabiiy o'lim  2) zo'raki o'lim  3) kasallik sabab bo'lgan o'lim.

 Tabiiy o'lim  inson umrining muqarrar yetib keladigan xotimasi bo'lib hisoblanadi va odatda juda keksa yoshdagi kishilarda ko'riladi. Bunday o'limning sababi organizm to'qimalarining tabiiy ravishda eskirib, funksiyasining asta-sekin so'nib borishi, ya'ni organizmning qarishidir. Biologiyada yuzaga kelgan yangi yo'nalish gerontologiya keksayish, qarish hodisalarini o'rganish bilan shug'ullanadi. Keksalikda uchraydigan kasalliklarni o'rganish geriatriya deb ataladigan fan vazifasi qatoriga kiradi.

 Tabiiy o'lim har qalay ancha kam uchraydi, odam ko'pincha kasalliklardan yoki qanday bo'lmasin biror xil zo'rlik (avtomobil halokati, suiqasd va boshqalar) tufayli o'lib ketadi. Mana shunday zo'raki o'limni sud tibbiyoti tekshiradi.

 Kasalliklar sababli bo'ladigan o'lim patologik anatomiya tomonidan o'rganiladigan hodisa bo'lib, patologik jarayonlar mahalida organizmda boshlanadigan, hayot bilan sig'isha olmaydigan o'zgarishlar natijasida ro'y beradi.

 Kasalliklar tufayli ro'y beradigan o'lim, odatda, asta- sekin keladi va hayotiy funksiyalarning birin-ketin so'nib borishi bilan birga davom etadi. Odam ba'zan, bunday qaraganda, soppa-sog' yurgan mahalida o'lib qoladi, to'satdan o'lish deb shuni aytiladi. Organ va to'qimalar hayot faoliyatining asta-sekin so'nib borish mexanizmini, buning sabablarini tanatologiya deb ataladigan fan o'rganadi.

 Odamda o'lim avvalo nafas va qon aylanishining to'xtab qolishiga bog'liqdir. O'limning asosan ikki bosqichi tafovut kilinadi: klinik o'lim va biologik yoki chin o'lim

 Klinik o'lim nafas va qon aylanishi to'xtab qolganidan keyin bir necha minutgacha (8 minutgacha) davom etib boradigan, o'lish hodisasini hali qaytarsa bo'ladigan bosqichidir. Uning qaytuvchanligi asosan bosh miya neyronlarining gipoksiyadan nechog'lik ko'p yoki kam zararlanganiga bog'liq. Klinik o'lim oldidan predagonal holat bo'lib o'tadi (arterial bosim asta- sekin pasayib borib, odamning es-hushi va miyasining elektr faolligi so'na boshlaydi, yurak ishining maromi o'zgarib, yurak to'xtab ham qoladi asistoliya ro'y beradi).

 Bunday holat jon taslim qilish, ya'ni o'lim talvasasi, agoniya holatiga o'tadi, agoniya holati organizm reaktiv va moslashtiruvchi funksiyalarining so'nggi ko'rinishi bo'lib hisoblanadi.

 Biologik o'lim hujayra va to'qimalardagi barcha fiziologik jarayonlarning qaytmaydigan bo'lib, badar to'xtab qolishidir. Bunda jonlantirish, ya'ni reanimatsiya maqsadida ko'riladigan chora-tadbirlar nafsiz, behuda bo'lib qolaveradi. Shuni aytib ketish kerakki, biologik o'lim avvalo markaziy nerv sistemasining o'limidir, chunki u gipoksiyaga hammadan ko'ra ko'prok sezgir bo'ladi. Yurak ancha kech o'ladi, shunga ko'ra o'limdan keyin, hattoki 20 soatdan so'ng jasaddan ajratib olinsa ham, sun'iy sharoitlarda u o'z faoliyatini tiklab, asliga keltirishi mumkin. Biriktiruvchi to'qima hammadan keyin halok bo'ladi.

 Biologik o'lim boshlanganini ko'rsatadigan anik-tayin ishonchli alomatlar o'limdan keyin boshlanadigan o'zgarshilardir. Bular har xil muddatlarda paydo bo'ladi, shu munosabat bilan ular shartli ravishda ikki guruhga bo'linadi:  I. Ertangi, ilk o'zgarishlar  1) murda sovishi  2) murda dog'lari  3) murda qotishi  4) qonning qayta taqsimlanishi  5) murda qurishi  6) autoliz.

 II. Kechki alomatlar — murdaning aynab, yemirilishiga olib boradigan transformativ o'zgarishlar (autoliz, chirish).  O'limdan keyin boshlanadigan (ertangi) ilk o'zgarishlar . Murda sovishi. Yurak faoliyati to'xtab qolganidan keyin tana harorati dastlabki bir necha o'n minut davomida odatda avval qanday bo'lsa, shunday bo'lib turaveradi, keyin asta-sekin pasaya boshlaydi atrofdagi havo harorati 16-18° bo'lganda o'rta hisobda soatiga 1°dan pasayib boradi. Jasad terisidagi nam bug'lanishi hisobiga murda harorati ma'lum vaqtga kelib, atrofdagi havo haroratidan 0,5-3° pastga tushib qoladi. Atrofdagi havo harorati 4° dan past bo'lsa, murda sovishdan o'tib, muzlab qoladi. Odam qoqshol, sepsis, toshmali tif kasalligidan yoki ba'zi moddalardan zaharlanib, o'lgan bo'lsa, u holda murdaning harorati yurak to'xtagan paytdan keyin ham biroz muddat 40- 41° gacha ko'tarilishi va bundan ham oshishi mumkin.

 Murda dog'lari badanning pastda yotgan qismlariga qon okib tushib, to'planib qolishi hisobiga jasad terisining o'ziga xos rangga kirib qolishidir. Murda dog'lari yurak faoliyati to'xtaganidan 2-4 soat o'tganidan keyin paydo bo'la boshlaydi. Ularning nechog'lik seziladigan bo'lishi organizm to'qimalarining kanday sur'atlar bilan o'lib borganiga bog'liqdir. Masalan, odam tez o'lgan hollar uchun tarqalib ketgan katta-katta to'q rangli murda dog'lari xarakterlidir (odam mexanik sabablarga ko'ra bo'g'ilib qolgan, o'tkir koronar yetishmovchilik bo'lgan hollarda). Onda-sonda ko'zga tashlanadigan okish murda dog'lari bir talay qon yo'qotishdan keyin, organizm xaddan tashqari ozib ketgan, agoniya uzoq davom etgandan keyin o'lgan xollarga xarakterlidir

 Murda dog'lari odatda ko'kimtir-binafsha rangda bo'ladi. Bu dog'larning qip-qizil bo'lishi odamning is gazi, vodorod sulfid, sianidlardan zaharlanganini bildiradi, organizmi haddan tashqari sovuq qotishidan o'lganini ko'rsatadi; murda dog'larining gungurt-jigarrang tusda bo'lishi kishining gemoglobinni metgemoglobinga aylantiruvchi zaharlar (Bertole tuzi, nitritlar) dan zaharlanganiga xosdir.

 Murda dog'lari hosil bo'lishining uchta bosqichini tafovut qilish rasm bo'lgan: gipostaz (o'limdan keyingi 12-14 soatgacha davom etadi); diffuziya yoki staz (o'limdan keyin 12-14 soat o'tgandan boshlab birinchi sutkaning oxirigacha paydo bo'ladi) va imibitsiya (o'limdan bir kecha-kunduzdan ko'ra ko'proq vaqt o'tgandan keyin boshlanadi). Gipostaz venalarning qonga to'lib-toshib turishi, staz zritrotsitlarning gemolizga uchrashi va qon suyuk qismining tomirlar devoridan diffuziya yo'li bilan chiqib, atrofdagi to'qimalarni qon pigmenti bilan bo'yay boshlashi, imbibitsiya to'qimalarning qonga 105 bo'yalishi pirovardiga yetishi bilan ta'riflanadi

 Murda (muskul) qotishi — skelet muskullari, shuningdek ichki organlarning sillik muskullari va yurak muskulining o'ziga xos tarzda qattiqlashib, kalta tortib qolishidir, buning natijasida murda qotib, bo'g'imlarini bukish uchun bir qadar kuch sarflashga to'g'ri keladi. Murda kotishi yurak urishi to'xtaganidan 2-4 soat o'tgandan keyin ma'lum bera boshlaydi va o'limdan keyin birinchi kunning oxiriga borib, hammadan yaxshi bilinadigan darajaga yetadida, 3-4 kunga kelib o'z-o'zidan barham topib ketadi. Murda qotishining barham topishiga asosan ATF resintezi izdan chiqib, sut kislota to'planib borishi sabab bo'ladi. Odam sepsis, holdan toydiradigan og'ir kasalliklar bilan og'rib yoki ba'zi moddalar (xloral gidrat, zaharli qo'ziqorinlar va boshqalar) dan zaharlanib o'lgan bo'lsa, murdasi salgina qotadi yoki mutlaqo qotmaydigan bo'ladi

 Murda qurishi jasad terisi yuzasidan nam bug'lanib borishi hisobiga odam o'lganidan keyin darhol boshlanadi-yu, lekin oradan bir necha soat o'tganidan keyingina seziladigan bo'ladi. Murda kurishi badanning epidermis bo'lmaydigan joylari, ya'ni ko'z, lab, jinsiy organlarning shillik pardalari yoki epidermis juda yupqa bo'ladigan joylari yorg'oq, barmoqlarning oxirgi falangalaridan boshlanadi. Murda qurishining birinchi belgisi va, demak, o'limning anik alomati ko'z oqlari kurib, ba'zi joylarining teng tomonli uchburchak shaklida xira tortib, sarg'ish-kulrang va qo'ng'irsimon tusga kirib qolishidir, bunday uchburchaklar asosi odatda ko'z rangli pardasiga, uchi ko'z burchaklariga qarab turadi, Larshe dog'lari deb shularni aytiladi. Odam o'lganidan keyin ko'p o'tmay epidermis zararlangan joylar ham tez qurib boradi; bu joylarda «pergament» dog'lar paydo bo'ladi, ular terining ichga tortib turadigan qo'ng'ir-sarg'ish tusli zich joylari bo'lib, tagida kizil rangli tomirlar ko'rinib turadi.

 Atrofdagi havo harorati yuqori va namligi past bo'lgan sharoitlarda murdaning qurishi tezlashib boradi. Murda qurishi odatda badanning ayrim qismlari bilan cheklanadi, lekin atrofdagi muhitda alohida sharoitlar bo'lganida murda boshdanoyoq qurishi mumkinki, bu narsa murdaning mo'miyolanishiga olib keladi.

 Autoliz o'limdan keyin ferment sistemalari aynab, pH kislota tomoniga surilib borishi munosabati bilan gidrolitik fermentlar ta'siri ostida organizmdagi tuzilmalarning parchalanib yemirilishidir. Sirtdan bu jarayon organ va to'qimalarning asta-sekin yumshab, suyuklanib borishi bilan ta'riflanadi, uning nechog'lik seziladigan darajada o'tishi organ va to'qimalardagi proteolitik fermentlar miqdoriga bog'liqdir. Me'da osti bezi, buyrak usti bezlari, taloq, jigarda lizosoma fermentlarining ko'p bo'lishi autoliz alomatlarining ayni shu organlarda dastlab paydo bo'lishiga olib keladi. Qon autolizga ancha tez uchraydi o'limdan keyin boshlanadigan gemoliz aslida autolizning bir ko'rinishidir. Me'da va ingichka ichak tarkibida pepsin, tripsin va boshka birikmalar bo'ladigan hazm shiralari ahamiyatga ega

 . Odam o'lganidan keyin shu fermentlar himoyalovchi to'siq vazifasidan mahrum 106 bo'lgan o'z shilliq pardasiga ta'sir ko'rsatadi. Shunday qilib, shilliq parda o'z-o'zidan hazm bo'la boshlaydi, bu jarayonning nechog'lik tez borishi odamning o'limi oldidan undagi ovqat hazmi qaysi bosqichda bo'lganiga bog'liqdir. O'z-o'zidan hazm bo'lish aksari shilliq parda bilan cheklanadi, lekin emadigan bolalarda me'da va ichak devorlari ham autoliz jarayoniga qo'shilib ketishi mumkin. Ba'zi sharoitlarda me'da shirasi qizilo'ngach, halqumga, hatto traxeyaga tushib qolishi va ezofagomalyatsiyaga, o'pkaning «kislota ta'sirida» yumshab qolishiga sabab bo'lishi mumkin

 O'limdan keyin boshlanadigan kechki o'zgarishlar. Murda chirishi murdada zo'r berib ko'payib boradigan va organik moddalarni, birinchi galda oksil, yog'lar va uglevodlarni parchalaydigan proteolitik fermentlarni ko'p mikdorda ishlab chiqaruvchi talaygina mikroorganizmlar sabab bo'ladigan murakkab biologik jarayondir. Murda chirishi ikki shaklda: irish va chirish shaklida o'tishi mumkin. Birinchi holda bu jarayon vodorodli uchuvchan oddiy birikmalar hosil bo'lishi bilan, ikkinchi holda kislotali birikmalar hosil bo'lishi bilan birga davom etadi. Murdaning chirishi odatda uch bosqichdan — gazlar hosil bo'lishi, to'qimalar yumshab, keyin ularning imbibitsiyalanishi va butunlay irib ketishidan iborat bo'ladi

O'xshashlar

Analizatorlar haqida tushuncha

Antitelogenez haqida tushuncha

Salomatlik haqida tushuncha 2

Hujayra immuniteti haqida tushuncha

Immun tizim haqida tushuncha