Immun tizim haqida tushuncha - Tibbiyot - Slaydlar

Immun tizim haqida tushuncha

Yuklangan vaqt:

18.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

17.9306640625 KB

Ko'chirib olish

Immun tizim haqida tushuncha Reja : 1. Immun tizimining markaziy organlari. 2. Immun tizimning periferik (ikkilamchi) organlari.

1. Sut emizuvchilarda immun tizimning markaziy organlari suyak iligi, timus va peyer blyashkalaridan tashkil topgan bo’lsa parrandalarda Fabritsiy bursasi ham mavjud. Timus (ayrisimon bez). Dj.Miller (1969) va F.Bernet (1964) ishlari bilan limfoid tizimda va immunitetni shakllanishidagi timusning ahamiyati isbotlandi. Timus ikkita katta bo’lakdan tashqil topgan bo’lib bu bo’laklar o’z navbatida kichik bo’lakchalardan iborat mag’iz va po’stloq qismlari mavjud. Po’stloq qismida timotsitlarning ko’payishi faol ravishda amalga oshadi. Ular progressiv ravishda differensiallanadi va yetuk T-limfotsitlarga aylanadi. So’ngra ular mag’iz qismiga va u yerdan qonga o’tadi. Timus T-limfotsitlardan tashqari qonga faol gormonsimon moddalarni ajratadi. (Gumoral omillar) va ular T-limfotsitlarni yetilishiga yordam beradi. Odamlarda timus embrional rivojlanishining avvalida 1-oyida 3-4-bronxial cho’ntakning ektodermasidan paydo bo’ladi. Limfa tugunlari esa 3 oydan so’ng shakllanadi. Boshqa sut emizuvchi va parrandalarda ham limfoid to’qimalarning rivojlanishi shunday kechadi va faqat muddatlari ularning ontogenezi bilan bog’liq bo’ladi. Yosh o’tishi bilan timus atrofiyaga uchrab boradi. Timusning absolyut massasi jinsiy yetuklilik davriga to’g’ri keladi, keyin pasayib boradi. Nisbiy massasi esa tug’ilgandan boshlab kamayib boradi. Organ hech qachon to’liq yo’qolib ketmaydi. Timusning limfoid parenximasi 17 yoshda butun organ massasining 50-55% ini tashkil etsa 60 yoshga borib 10% ini tashkil qiladi. Yangi tug’ilgan hayvonlarda 1.5-3 oy ligida timus olib tashlansa og’ir trofik va immun tizmlarga olib keladi. (Wasting sintrom). Bu sindrom oriqlash, o’sishdan orqada qolish, junning to’kilishi, dermatitlar va diareya bilan harakterlanadi. Taloq, limfa tugunlari atrofida uchraydi. Periferik qonda limfopeniya, neytrofilez kuzatiladi. Ayrisimon bezi olib tashlangan hayvonlarda immun javob pasayishi kuzatiladi. Ayniqsa gipersezgirlikning sekinlashgan tipi reaksiyasi pasayadi. Fabratsiy sumkasi parrandalarda limfoid to’qimaning o’ziga xos kollektori hisoblanadi. Bu organ kloakaning dorsil qismida joylashgan bo’lib, uning divertikulasi hisoblanadi. Uning asosiy struktura elementi bo’lib po’stloq va modulyar xududga ega

limfa tuguni xizmat qiladi. Po’stloq hududida bir nechta qismi limfotsitlar qavatidan tashkil topgan. Uning ostida endodermal kelib chiqishga ega bazal epitelial qavat joylashgan. Fibritsiy bursasi embrional rivojlanishning 12-13 kuni oralig’ida shakllanadi (tovuqlarda). Ushbu organning involyusyasi jo’jalarda hayotning 7-xaftasidan boshlanadi. Organ olib tashlansa antitelolar sintezining tanlab yo’qolishiga olib keladi. Biroq gipersezgirlikning sekinlashgan tipdagi hujayra reaksiyalari to’liq saqlanadi. Bu tajribalar T- va B-tizim immunitetini ajratish imkonini beradi. Limfatik follikulalar guruhi (peyer blyashkalari). Sut emizuvchilarda Fabritsiy bursasining analogi bo’lgan organ topilmagan, qaysiki gumoral immun javobning markaziy organi bo’lsin. Bursaning ekvivalenti sifatida ingichka ichak devorida joylashgan limfatik follikulalar yig’indisi qaraladi. Buni to’g’ridan-to’g’ri hammasini olib tashlashning iloji yo’q. Suyak iligi. Sut emizuvchilarda fabritsiy bursasining analogi umuman yo’q va V- tizim limfotsit hujayralari suyak iligining o’zida paydo bo’ladi degan fikrlar mavjud. Suyak iligi qon hosil bo’lishi va limfopoez uchun yarim poeent stvol hujayralarini yetkazib beradi. Boshqacha aytganda qon hujayralarining barchasining boshlang’ich birliklari o’z-o’zini qo’llab turuvchi populyatsiyasi mavjud. Stvol hujayralar suyak iligidan qonga o’tadi orgnizmda aylanib ayrisimon bez va boshqa limfoid organlarga beradi va ularda limfopoetik differensiallashuvi amalga oshadi hamda T- va B-limfotsitlarning ko’payishi va to’planishi kuzatiladi. Stvol hujayralar barcha limfoid to’qimalar uchun, urug’lik material sifatida xizmat qiladi va shu boisdan suyak iligi shubhasiz immun tizimning markaziy organlaridan biri hisoblanadi. Odam suyak iligida 1,5% retikulyar hujayralar, 60-65% limfoid hujayralar (turli daraja yetuklikdagi), 6-8% limfotsitlar, 1-3% monotsitlar, 0.4% megakariotsitlar, 0.4% plazmatik retikulyar hujayralar va 26% atrofida eritroblastlar saqlanadi. Qon hosil qiluvchi stvol hujayralar morfologik identifikatsiya qilinmagan. Odamlarda stvol hujayralarning suyakdan qonga migratsiyasi tempi o’rganilmagan. Sichqonlarda har kuni stvol hujayralar umumiy sonining 2% i suyak iligidan chiqib turadi.

2. Limfatik tugunlar - limfatik follikulalarni tashkil qiluvchi asosiy struktura. Limfa tugunlarining po’stloq va po’stloq osti (parakortikal) qavatlari farqlanadi. Po’stloq qismi timusga bog’liq bo’lmagan xudud deb atalsa, parakortikal xudud timusga bog’liq hudud deb nom olgan. Bunday nomlanishiga sabab agar hayvonning ayrisimon bezi olib tashlansa parakortikal qavat atrofiga uchraydi va aksincha immun tizimning hujayra tipi rivojlansa bu qavatning faolligi oshadi. Gumoral tipdagi immun tizim rivojlansa markazlar soni oshadi va medulyar sohada plazmatik hujayralarning to’planishi kuzatiladi. Limfa suyuqligi limfa tugunlaridan yirik limfa tomirlarida yig’iladi va ko’krak bo’limi orqali yuqori vena bo’shlig’iga qo’yiladi. Limfaning yagona hujayra elementi kichik mikrotsitlardir. Har minutda qonga ko’p miqdorda limfotsitlar tushib turadi. Har kuni qonga uning odatdagidan bir necha bor ko’p limfotsitlar tushib turadi. Bu fakt prinsipial ahamiyatiga ega, chunki limfotsitlar to’qima kapillyarlari va limfa tomirlari orqali limfa tugunlariga boradi va yana ko’krak oqimiga qaytadi. Immun tizimning asosiy hujayralari - limfotsitlarning doimiy resirkulyatsiyasi amalga oshadi. Antigen bilan stimullanmagan paytda limfa tugunlardagi limfotsitlarning 95% ini sirkulyatsiya orqali kelgan limfotsitlar tashkil qiladi (embrional markazda hosil bo’lgan limfotsitlar emas). Taloq qizil va oq pulpadan tashkil topgan. Qizil pulpada ko’p miqdorda eritrotsitlar bo’ladi. Limfoid to’qima oq pulpada arteriolalar bo’ylab joylashgan bo’ladi. U ham xuddi limfa fallikulalari kabi joylashgan ko’payish markazlari va tor parakortikal timusga bog’liq zonasi mavjud. Taloqda limfa tomirlari yo’q. Taloqning limfoid to’qimasi va qon o’rtasida limfotsit va stvol hujayralarning sirkulyatsiyasi, almashinuvi sinuslarning trabekulalari va reitikulyar to’qima orqali amalga oshadi. Taloqning limfoid to’qimalari ko’proq gumoral immun raeksiyalarda qatnashadi va ko’p miqdorda antitelo ishlab chiqaruvchi plazmatik hujayralar to’planishini ta’minlaydi. Vena ichiga antigen yuborilganda antitelo asosan taloqda ishlab chiqariladi. Qon immun tizimning periferik to’qimalariga kiradi. Unda qon hosil qiluvchi stvol hujayralar va har ikki tipdagi limfotsitlar sirkulyatsiya qiladi. Monotsit va neytrofillar fagotsitor funksiyani bajaradi. Odamda qonlagi leykotsitlarning 30% ini limfotsitlar

tashkil qiladi. Inson qonidagi sirkulyatsiya qiluvchi limfotsitlarning umumiy soni 10 milliardni tashkil qiladi. Jigar muhim immun vazifalarini bajaradi. Jigar embrional davrda limfopoezning kuchli organi hisoblanadi. Jigar o’tkir bosqich oqsillarni (mannoza lektinni biriktiruvchi s-reaktiv oqsil) sintezlaydi, shuningdek komplement tizimi oqsillarini sintezlaydi. Jigarda turli subpopulyatsiyadagi limfotsitlar saqlanadi. Jumladan T va NK hujayralarni xususiyatlarini o’zida mujassam qilgan noyob limfotsitlar (NKT-hujayralar) saqlanadi.

Asosiy adabiyotlar 1. Вербицкий А.А., Алешкевич В.Н и др. Микробиология и иммунология. Учебное пособие Минск-2019. 2. Salimov X. va boshqalar. Epizootologiya. Darslik. Toshkent, 2016 yil . Xorijiy adabiyotlar 1. Fenner’s. Veterinary Virology (United States of America 2016 year). 2. M.Jackson Veterinary clinical pathology. America 2010 year. Qo’shimcha adabiyotlar 1. Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 29 b. 2. Mirziyoyev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU, 2017.– 47 b. 3 . Bazarov X.K., Abdulakimova A.B. Veterinariya virusologiyasidan o ’ quv qo ’ llanma. Samarqand 2016 y. 4. Самуйленко А.Я., “Инфекционная патология животных” Том 1 Москва 2009. 5. Петров Р.В. Иммунология. Учебник. Москва 1983 й Internet saytlari : 1 . www.Ziyo.net.uz . 2. www.vetjurnal.uz 3. www.sea@mail.net21 4. www.veterinariy.actavis 5. www. fvat@.academy.uzsci.net

O'xshashlar

Immun tizim va immunologik reaktivlik

Analizatorlar haqida tushuncha

Antitelogenez haqida tushuncha

Salomatlik haqida tushuncha 2

Hujayra immuniteti haqida tushuncha