Infeksiya haqida ta’limot. Yuqumli kasallikni kelib chiqish sharoitlari. Yuqumli kasallik jarayonini o‘ziga xos xususiyatlari - Tibbiyot - Slaydlar

Infeksiya haqida ta’limot. Yuqumli kasallikni kelib chiqish sharoitlari. Yuqumli kasallik jarayonini o‘ziga xos xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

08.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2977.5 KB

Ko'chirib olish

INFEKSIYA HAQIDA TA’LIMOT. YUQUMLI KASALLIKNI KELIB CHIQISH SHAROITLARI. YUQUMLI KASALLIK JARAYONINI O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. MIKROORGANIZMLAR GENETIKASI.

KO’RILADIGAN SAVOLLAR • 1. INFEKSIYA HAQIDA TUSHUNCHA, INFEKSION JARAYONLAR VA INFEKSION KASALLIKLAR. • 2. INFEKSIYA FORMALARI, KO’RINISHI VA KECHISHI. • 3. INFEKSION KASALLIKLARNING KELIB CHIQISHIDA MIKROORGANIZMLARNING ROLI. • 4. MIKROORGANIZMLARNING PATOGENLIGI VA VIRULENTLIGI. • 5. YUQUMLI KASALLIKLARGA TASHXIS QO’YISH USULLARI. • 6. MIKROORGANIZMLARNING GENETIKASI.

INFEKSIYA - (INFECTIO) YUQTIRMOQ, ODAM, HAYVON, O`SIMLIK ORGANIZMLARIGA MIKROB VA VIRUSLAR KIRGANDAN SO`NG KELIB CHIQADIGAN JARAYON TUSHUNILADI. • INFEKSION JARAYON – ORGANIZMGA PATOGEN MIKROBLAR KIRGANDA YUZAGA KELADIGAN FIZIOLOGIK VA PATOLOGIK JARAYONLAR YIG’INDISI BO’LIB, ORGANIZM ICHKI MUHITINING F I ZIOLOGIK FUNKSIYASI N ING BUZILISHIGA OLIB KEL A DI. • INFEKSTION KASALLIK – INFEKSI O N JARAYONNING OXIRGI AVJ OL I SH DARAJASIDIR. INFEKSION KASALLIKLAR QADIMDAN MA’LUM BO`LIB, O`SHA DAVRDAGI XALQ L AR I N FEKSION KASAL LI KLARNING SABABINI TUSHUNMAGANLAR

Infektsion (yuqumli) kasallik Infektsion kasallikning xususiyatiInfektsion kasallikning xususiyati Patogen mikroorganizimlar Sababi Yuqumli boʼlmagan kasallik- lardan farqi Klinik simtom- lari Maxsusligi Maxsusligi ImmunitetYuqumliligi Yashirin davri Kasallik kelibKasallik kelib chiqishichiqishi

Kasallik faktorlari Tashqi muhit faktorlarining taʼsiri Makroorganizim xususiyati Patogenligi Mikroorganizm xususiyati dozasi Virulentligi Toksigenligi Organizimning reaktivligi Maxsus immunitet Nomaxsus ximoya faktorlari

PATOGENLIK VA VIRULENTLIK • PATOGENLIK – TUR BELGISI BOʼLIB ORGANIZMGA PATOGEN QOʼZGʼATUVCHILARNING KIRISHI VA TOʼQIMALARDA PATOLOGIK OʼZGARISHLARNI KELTIRIB CHIQARISHI TUSHUNILADI. PATOGENLIK XUSUSIYATI BAKTERIYA GENOMIDA YOKI ULARNING TARKIBIDAGI PLAZMIDLAR, TRANSPOZONLAR TARKIBIDA BOʼLISHI MUMKIN. • VIRULENTLIK - SHTAMM BELGISI BOʼLIB, BU XUSUSIYATNI MIQDORIY XISOBLASH MUMKIN. VIRULENTLIK PATOGENLIKNI FENOTIPDAGI KOʼRINISHI HISOBLANADI .

ODAM TO`QIMASIGA KIRISHI ( VIRULENTLIK FAKTORLARI ) • 1. ADGEZIYA – MIKROORGANIZMNING O‘ZI SEZUVCHAN HUJAYRAGA YOPISHIB OLISHI, YA’NI ADSORBSTIYALANISH XUSUSIYATIGA AYTILADI. BU JARAYON MIKROB H UJAYRASINING TASHQI STRUKTURASIGA (XIVCHINLARIGA, KIPRIKCHALARIGA) VA MAKROORGANIZM HUJAYRASIDAGI RETSEPTORLARGA BORLIQ BO’LADI . BU FAKTORLAR - BAKTERIYALARNI KIPRIKCHALARI, ADGEZIV OQSILLARI, GRAM MANFIY BAKTERIYALARDA POLISAXARIDLAR, GRAM MUSBAT BAKTERIYALARDA TEYXOY KISLOTASI, VIRUSLARDA MAXSUS SUPERKAPSID OQSILLARI, GLIKOPROTEINLAR KIRADI • 2. KOLONIZASTIYA – BAKTERIYALARNING SHILLIQ QAVAT VA HUJAYRA YUZALARIDA KOʼPAYIB YIGʼILIB QOLISH XUSUSIYATI. BU PROTSESS HUJAYRA YUZASI VA HUJAYRA ICHIDA BO`LISHI MUMKIN. HUJAYRA YUZASIDA, MASALAN, XOLERA VIBRIONI ENTEROTSITLAR YUZASIGA YOPISHIB OLIB KO`PAYADI. HUJAYRA ICHIDA, MASALAN, DIZENTERIYA TAYOQCHASI Y ЩЭ G‘ON ICHAK HUJAYRALARIDA KO`PAYADI. • 3. PENETRATSIYA – HUJAYRALARGA KIRISH QOBILYATI.

ODAM TO`QIMASIGA KIRISHI ( VIRULENTLIK FAKTORLARI ) • 4. INVAZIVLIK – TOʼQIMALARDAN OʼTISH VA TARQALISH QOBILYATI. BU PROTSESS MIKROBLARNING FERMENTLAR ISHLAB CHIQARIB, TO`QIMALARNING O‘TKAZUVCHANLIGINI BUZISHI YOKI OSHIRIB YUBORISH QOBILIYATI BILAN BOG’LIQ. BUNDAY FERMENTLARGA KIRADI: • A) GIALURONIDAZA – TO`QIMADAGI GIALURON KISLOTANI PARCHALAYDI. NATIJADA MIKROBNING TO‘QIMAGA KIRISHI VUJUDGA KELADI. • B) NEYRAMINIDAZA – HAR XIL TO‘QIMA TARKIBIGA KIRUVCHI POLISAXARIDLAR, GLIKOLIPIDLAR, GLIKOPROTEIDLARDAN NEYRAMIN KISLOTASINI AJRATIB YUBORADI. NATIJADA TO`QIMANING O‘TKAZUVCHANLIGI OSHADI. • 5. FAGOTSITOZ PROSTESSINI BOSISH - HAR XIL MIKROORGANIZMLARNING KAPSULASI TARKIBIGA KIRUVCHI MO D DALAR HAR XIL BO’LIB ULARNING FUNKSTIYASI XAM HAR XIL. MASALAN, SIBIR YARASI KAPSULASIDAGI POLIPEPTID SHU MIKROBNI FAGOSTITLAR KAMRAB OLISHIDAN SAQLAYDI. • 6. А GRESSIV XUSUSIYATI- ORGANIZIMNING NOMAXSUS VA MAXSUS IMMUN HIMOYA OMILLARIGA QARSHI KURASHISHI.

А gressiv faktorlarga kiradi: 1. Hujayraning yuza strukturasiga kiruvchi turli tabiatli moddalar (bakteriyalar kapsulasi, yuza oqsillari va bosh., bu strukturalar leykotsitlar migratsiyasi va fagotsitozni sustlashtirishi mumkin); 2. Patogen fermentlar- proteazalar, koagulaza, fibrinolizin, letsitinaza, RNK-za, DNK-za; 3. Bakterial toksinlar- bakteriyalarning kasallik keltirib chiqaruvchi zaxarli moddalar hosil qilishi. Toksinlar endo- va ekzotoksinlarga boʼlinadi.

Хусусиятлари Экзотоксинлар Эндотоксинлар Учраши Грам мусбат ва грам манфий бактерияларда Грам манфий бактерияларда Жойлашуви Ҳужайра ичида ва ташқарида Ҳужайра ичида Кимёвий табиати Оқсил, пептидлар “ ЛПС-оқсил” комплекси 100º С стабиллиги Стабил эмас Стабил Формальдегид билан инактивацияга учраши Инактивацияга учрайди Инактивацияга учрамайди Гомологик АТ билан нейтрализация бўлиши Тўлиқ нейтрализация бўлади Қисман нейтрализация бўлади. Биологик активлиги Ҳар бир токсин учун индивидуал Ҳамма токсинлар учун умумий. Заҳарлилиги*(токсиген ) 100- 1 000 000 0,1Bakterial toksinlar xarakteristikasi

INFEKSIYA MANBASI INFEKSIYA QO ZG ATUVCHINING MANBAI ODAM VA XAYVONLAR ʼ ʼ XISOBLANADI. INFEKSIYA QO‘ZGATUVCHISINING O‘TISH MEXANIZMI HAR QAYSI TURDAGI MIKROORGANIZMLAR UCHUN HAR XIL BO`LIB, MIKROORGANIZMNING KASAL ORGANIZMIDA JOYLASHGANIGA VA CHIQISH YO‘LLARIGA QARAB FARQLANADI. KELIB CHIQQAN MANBALARGA QARAB HAMMA INFEKTSION KASALLIKLAR 4 GRUPPAGA BO LINADI: ʼ А NTROPONOZLAR – INFEKSIYA MANBAI ODAM; ZOONOZLAR – INFEKSIYA MANBAI XAYVON; А NTROPOZOONOZLAR - INFEKSIYA MANBAI ODAM VA HAYVONLAR . SAPRONOZ – KASALLIK MANBASI TASHQI MUHIT (TUPOQ VA BOSH.NARSALAR. GAZLI GANGRENA BOTULIZIM, QOQSHOL).

INFEKSIYANING YUQISHI YO‘LLARI BILAN BORADI • 1) OG’IZ ORQALI (ENTERAL) - OVQAT, SUV BILAN YUQADI (DIZENTERIYA, QORIN TIFI, VABO). • 2) XAVO TOMCHILARI - ORQALI QO‘ZGATUVCHILAR NAFAS YO`LLARIDA JOYLASHADILAR (GRIPP, STAFILOKOKKLAR). • 3) TRANSMISSIV YO‘L BILAN - QO‘ZGATUVCHI QONDA BO‘LIB, QON SO ‘RUVCHI XASHAROTLAR ORQALI O‘TADI. • 4) PARENTERAL- SHPRITS, JARROXLIK BUYUMLARI • 5) KONTAKT YO‘L BILAN: • A) TO‘GRIDAN TO‘GRI KONTAKT YO‘L BILAN . MASALAN, VENERIK KASALLIKLAR. • B) TO‘GRI BO‘LMAGAN YO‘LLAR BILAN – IFLOSLANGAN BUYUMLAR ORQALI. MASALAN, DIZENTERIYA. • 6) VERTIKAL – ONADAN BOLAGA

INFEKTSION KASALLIKLAR RIVOJLANISH DAVRLARI • INKUBATSION DAVR; • PRODROMAL DAVR; • А SOSIY KLINIK SIMPTOMLARINING RIVOJLANISH DAVRI; • TUZALISH DAVRI.

INFEKSTION KASALLIKLAR RIVOJLANISHIDAGI DAVRLAR • 1.INKUBATSION DAVR . • 1) MIKROORGANIZMNING TEZ KO‘PAYISH DAVRI. • 2) TOKSIK MODDA MIQDORIGA. • 3) ORGANIZMNING REAKTIVLIGIGA. • 2. PRODROMAL DAVR – INKUBATSION DAVRDAN KEYIN BOSHLANIB, HAR XIL KASALLIKLAR UCHUN UMUMIY SIMPTOM VUJUDGA KELADI (BOSH OG’RISHI, BO’SHASHISH, TEMPERATURA KO‘TARILISHI). 4 – 5 SUTKA DAVOM ETADI. • 3. ASOSIY KLINIK SIMPTOMLARNING RIVOJLANISH DAVRI – KASALLIKNING AVJ OLGAN DAVRI. BU DAVRDA KASALLIK QO‘ZGATUVCHISINING TURIGA BOG’LIQ BO‘LIB, HAR BIR KASALLIKNING O‘ZIGA XOS SPETSIFIK SIMPTOMLARI PAYDO BO‘LADI. BUNING DAVOM ETISHI INFEKSIYA TURIGA BORLIQ. • 4. TUZALISH DAVRI – ORGANIZMNING NORMAL FIZIOLOGIK FUNKSIYASI TIKLANADI.

INFEKTSION JARAYON FORMALARI • MONOINFEKSIYA – 1TA QO ZG ATUVCHI CHAQIRGAN BO LSA;ʼ ʼ ʼ • А RALASH INFEKSIYA- 2-3 TA INFEKSIYA CHAQIRSA; • IKKILAMCHI INFEKSIYA- KASALLIK VAQTIDA IKKINCHI QO ZG ATUVCHI YUQSA; ʼ ʼ • REINFEKSIYA - ORGANIZMGA QAYTADAN OLDINGI INFEKSIYA YUQSA; • SUPERINFEKSIYA - KASALLIKNIN O TKIR DAVRIDA YANA ʼ BOSHQA QO ZG ATUVCHINI KASALLIK KELTIRIB CHIQARSA. ʼ ʼ

INFEK S ION PRO TS ESS FORMALARI • ORGANIZMGA QO’ZGATUVCHINING KIRISH YO‘LIGA QARAB EKZOGEN VA ENDOGEN INFEKSTIYALARGA BO`LINADI. KASALLIKNING DAVOM ETISHIGA QARAB 2 GRUPPAGA BO‘LINADI: • 1. INFEKSTIYANING O‘TKIR FORMASI – BUNDA ORGANIZMDA INFEKSIYA QOLMAYDI. • 2. SURUNKALI FORMA —TUZALGANDAN KEYIN HAM ORGANIZMDA UZOQ, VAQT SAQLANADI. • AGAR INFEKSIYANI 1 TA QO‘ZGATUVCHI CHAQIRGAN BO‘LSA, MONOINFEKSIYA DEYILADI. • AGAR ORGANIZMGA BIR VAQTNING O`ZIDA 2 – 3 XIL QO`ZGATUVCHILAR YUQSA, ARALASH INFEKSIYA DEYILADI. • BIR KASALLIK KECHAYOTGAN VAQTDA IKKINCHI QO‘ZGATUVCHI YUQADIGAN BO‘LSA, IKKILAMCHI INFEKSIYA DEYILADI. • ORGANIZMGA QAYTADAN OLDINGI QO‘ZGATUVCHI YUQSA REINFEKSIYA DEYILADI. • KASALLIK TUZALMASDAN TURIB YANA BOSHQA KASALLIK QO`ZGATUVCHISI YUQSA, SUPERINFEKSIYA DEYILADI. MASALAN, GONOREYA , SIFILIS.

INFEKSIYANING YUQISH YOʼLLARI ТЕРИ • KIRISH ESHIGI: SHILLIK KAVAT • YARALAR, JAROHAT YUZASI • • GEMATOGEN • LIMFOGEN • XARAKATLANISHI : PERINEVRAL • TO’QIMA BO’YLAB • • NAJAS • SIYDIK • CHIQISH YO’LI: BALG’AM • TER BEZLARI • KO’KRAK SUTI

• VIRUSLAR Q ON GA TARQALSA VIRUSEMIYA DEYILADI. • BAKTEREMIYADA M IKROB QONDA KO‘PAYMAYDI. • MIKROB QONDA KO‘PAYSA, SEPTITSEMIYAN I KELTIRIB CHIQARADI. • BAKTERIYA TOKSININING QONGA TUSHISHI TOKSINEMIYAN I KELTIRIB CHIQARADI. • INFEKSTION KASALLIKLARNING TARQALISHI. • EPIDEMIYA – INFEKSTION KASALLIKLAR BILAN • KASALLANISHNING YUQORI DARAJASI. ODATDA, MA’LUM VAQT DAVOMIDA MUAYYAN TERRITORIYADA QAYD QILINADI. • SHAROIT BO‘LGANDA EPIDEMIYA TERRITORIYA BO‘YLAB TARQALADI VA INTENSIVLIGI ORTIB BORADI. • ENDEMIYA – (YUNON.EQETO MAHALLIY) KASALLIKLARNING MA’LUM BIR TERRITORIYADA UZOQ VAQT TARQALISHI. • PANDEMIYA – EPIDEMIK KASALLIKNING BIR MAMLAKAT VA BIR NECHA MAMLAKAT, QIT’ALARDA INTENSIV TARQALISHI. PANDEMIK TARQALISH HAVO – TOMCHI YULI BILAN YUQIB, INKUBASTION DAVRI QISQA YUQUMLI KASALLIKLARGA XOS. MASALAN: GRIPP.

INFEKTSION KASALLIKLARNING MIKROBIOLOGIK DIAGNOSTIKA USULLARI • 1. MIKROSKOPIK YOKI BAKTERIOSKOPIK USUL • 2. BAKTERIOLOGIK USUL • 3. SEROLOGIK • 4. ALLERGIK • 5. VIRUSOLOGIK • 6. EKSPRESS DIAGNOSTIKA – IFA USULI PZR

MIKROORGANIZMLAR GENETIKASI • TIRIK ORGANIZMNING IRSIY BELGILARINING NASLDAN NASLGA O`TISHINI VA O`ZGARUVCHANLIKNI O`RGANADIGAN FAN GENETIKA DEB ATALADI. • TEKSHIRISHLAR SHUNI K O‘ RSATDIKI HAR BIR KEYINGI AVLOD HAR XIL FAKTORLAR TA’SIRIDA BELGILAR KELTIRIB CHIQARISHI MUMKIN. BU BELGILAR OLDINGI AVLODDARDAN FARQ QILAR EKAN. BU XUSUSIYATNI O’ZGARUVCHANLIK DEB ATALADI. SHUNDAY QILIB, IRSIYAT VA O‘ ZGARVCHANLIK BIR BIRIGA BOGLIQ.

GEN 2 XIL: • 1. STRUKTUR GEN • 2. REGULYATOR GEN • STRUKTUR GEN – MIKROORGANIZMLAR HAQIDA SINTEZLANADIGAN INFORMASTIYANI TASHUVCHI GENLAR • REGULYATOR GEN — STRUKTUR GENNING ISHINI BOSHQARIB TURADI. • MIKROORGANIZMLARNING TASHQI MUHIT FAKTORLARI TA’SIRIDA MORFOLOGIK, KULTURAL, BIOXIMIK VA BOSHQA XUSUSIYATLARINING O‘ZGARISHI BIR BIRI BILAN BOGLIQDIR. • M: BAKTERIYA XUJAYRASI FIZIOLOGIYASINING O‘ZIGA XOS O‘ZGARISHI MORFOLOGIK XUSUSIYATINING UZGARISHIGA OLIB KELADI.

BAKTERIYA XUJAYRASIDA 2 XIL O‘ZGARISH KECHISHI MUMKIN • 1. FENOTIPIK —AVLODDAN AVLODGA O‘TMAYDIGAN • 2. GENOTIPIK —AVLODDAN AVLODGA O‘TADIGAN. • FENOTIPIK O‘ZGARUVCHANLIK – MODIFIKA TS IYA. • BIR NECHA BELGILARNING FENOTIPIK O`ZGARISHIGA MODIFIKASTIYA DEYILADI. • MODIFIKASTIYA FAKTORLAR TA’SIRI TO`XTATILGANDAN KEYIN YO` Q OLADI. FENOTIPIK O`ZGARUVCHANLIKDA BAKTERIYA HUJAYRASINING MORFOLOGIK, KULTURAL, BIOXIMIK VA BOSHQA XUSUSIYATLARI O’ZGARADI.

GENOTIPIK O‘ZGARUVCHANLIK • GENOTIPIK O‘ZGARUVCHANLIK MUTATSIYA VA GENETIK REKOMBINASTIYA NATIJASIDA KELIB CHIQADI. • MUTATSIYA - (L О T. MUTATIO) – GENLARNING AVLODDAN AVLODGA O‘TADIGAN STRUKTURA O‘ZGARISHIGA AYTILADI. O‘ZGARTIRILGAN BELGILARI BO`LGAN BAKTERIYALAR MUTANTLAR DEYILADI. MUTANT HOSIL Q ILISHDA Q ATNASHGAN FAKTORLAR MUTAGENLAR DEYILADI. BAKTERIYALAR MUTATSIYALARI 2 GA BO`LINADI: • 1. SPONTAN - O‘ZICHA H OSIL BO`LADIGAN. • 2. INDUSTIRLANGAN - Y O‘ LLANGAN. • SPONTAN MUTATSIYALAR O‘ZICHA KONTROL QILINMAGAN FAKTORLAR YORDAMIDA HOSIL BO‘LADI. • INDUSTIRLANGAN MUTATSIYALAR EKSPERIMENT ORQALI MAXSUS TA’SIR YORDAMIDA HOSIL QILINADI (MASALAN, XIMIYAVIY MODDALAR, NURLANISH, TEMPERATURA VA BOSHQALAR.)

GENOTIPIK O‘ZGARUVCHANLIK • BAKTERIYA MUTATSIYASI NATIJASIDA ANIQLASH MUMKIN: • 1. MORFOLOGIK XUSUSIYAT O‘ ZGARISHINI • 2. KULTURAL X.U. • 3. MIKROORGANIZMLARDA DORIVOR PREPARATLARGA CHIDAMLILIKNING HOSIL BO‘LISHINI • 4. AMINOKISLOTALAR SINTEZINING YO‘QOLISHINI. • 5.KASAL CHAQIRUVCHI XUSUSIYATNING YO’QOLISHINI.

GENETIK REKOMBINATSIYA • BUNDA GENETIK MATERIALNING DONORDAN RETSIPIENTGA O‘TISHINING O‘ZIGA XOSLIGI O‘RGANILADI. • O‘ZIDAN DNK NI TRANSFORMATSIYA QILUVCHI BAKTERIYALAR DONORLAR DEYILADI. • O‘ZIGA SHU DNK TA’SIRINI OLUVCHI BAKTERIYALAR RETSIPIENTLAR DEYILADI. • BIR BAKTERIYADAN IKKINCHI BAKTERIYAGA GENETIK MATERIALNI O‘TKAZISH 3 XIL YO‘L BILAN BORADI: • 1.TRASFORMASTIYA. • 2.TRASDUKSTIYA. • 3.KON’YUGASTIYA.

GENETIK REKOMBINATSIYA • TRANSFORMASTIYA – GENETIK MATERIALNING DONOR XUJAYRADAN RETSIPIENTGA O`TISHIGA AYTILADI. TRANSFORMASTIYA BIR TURDAGI HAR XIL SHTAMMLI BAKTERIYALAR ORASIDA, HAR XIL TURDAGI BAKTERIYALAR ORASIDA BO’LISHI MUMKIN. • TRANSDUKTSIYA - GENETIK AXBOROTNI (DNK) DONOR BAKTERIYADAN RETSIPIENT BAKTERIYAGA BAKTERIOFAGLAR YORDAMIDA O‘TKAZISHGA AYTILADI. • 3 XIL TRANSDUKSTIYA TAFOVUT QILINADI: • 1) UMUMIY. • 2) MAXSUS. • 3) ABORTIV.

• 1 . UMUMIYDA BAKTERIYA XUJAYRASINING HAR XIL JOYLARIDA JOYLASHGAN XROMOSOMALARINI O‘TKAZADI. DONOR BAKTERIYA RESTIPIENT BAKTERIYAGA HAR XIL BELGILARINI O‘TKAZISHI MUMKIN. • MASALAN, YANGI FERMENTLAR ISHLAB CHIQARISH QOBILIYATINI, DORI PREPARATLARIGA CHIDAMLILIK. • 2 . MAXSUS TRANSDUKSTIYA – BUNDA BAKTERIYA HUJAYRASI JOYLASHGAN MAXSUS XROMOSOMALARDAN JOYLASHGAN MAXSUS GENLARNI FAGLAR YORDAMIDA O‘TKAZISH. BUNDA FAQAT MA’LUM BIR BELGILARI VA XUSUSIYATLARI O‘TADI. • 3. ABORTIV TRANSDUKSTIYA – BUNDA FAGLAR YORDAMIDA DONOR BAKTERIYANING QAYSIDIR BIR XROMOSOM FRAGMENTI O‘TADI. BU FRAGMENT RESTIPIENT BAKTERIYA XROMOSOMASIGA KIRMAYDI, SHU BAKTERIYA STITOPLAZMASIDA AYLANIB YURADI . RESTIPIENT BAKTERIYA XUJAYRASI BO’LINGAN VAQTDA ESA SHU IKKI QIZ BAKTERIYANING BIRIGA KIRADI. IKKINCHI QIZ XUJAYRA O‘ZGARMAGAN XOLDA BULADI. • KON’YUGATSIYA – GENETIK MATERIALNI BIR BAKTERIYADAN BOSHQAGA KONTAKT YO‘LI BILAN O‘TKAZISH.

DNK REPLIKASTIYASI • REPLIKATSIYA – TAKRORLANISH (LOTIN TILIDAN) DNKGA BOG’LIQ DNK POLIMERAZA FERMENTI ISHTIROKIDA BORADI. BAKTERIYA HUJAYRASIDA TEZLIGI MING NUKLEOTID BIR SEKUNDDA BIR AVLODGA BERILADIGAN XATOSI MLRD NUKLEOTIDGA BITTA NUKLEOTID. EUKARIOT HUJAYRALARIDA 100 NUKLEOTID BIR SEKUNDIGA.

MIKROORGANIZMLAR GENETIKASI • KEYINGI 40 YIL DAVOMIDA MIKROORGANIZMLAR GENETIKASI SOXASIDA BUYUK KASHFIYOTLAR SODIR BULDI. BU ESA O`Z NAVBATIDA BOSHQA FANLARNING YANADA RIVOJLANISHIGA SABAB BO‘LDI. • MIKROORGANIZMLARNING BA’ZI BIR XUSUSIYATLARI ULARDAN GENETIK OB’EKT SIFATIDA FOYDALANISH IMKONINI BERDI: • 1) MIKROORGANIZMLAR GAPLOID, YA’NI BIRGINA XROMOSOMAGA EGA. SHU SABABLI DOMINANTLIK HOLATI KUZATILMAYDI. • 2) MIKROORGANIZMLAR JUDA HAM TEZ KO‘PAYADI. SHUNING UCHUN BIR NECHA SOAT DAVOMIDA LABORATORIYADA KO‘P MIQDORDA MIKROB POPULYATSIYASINI OLISH MUMKIN. • 3) BAKTERIYALAR VA VIRUSLARDAGI IRSIY USULLAR JUDA HAM SEZGIR VA ANIQ. SHU SABABLI 10 9 DARAJADAGI, YA’NI JUDA KAM MIQDORDAGI MUTANTLARNI HAM ANIQLASH IMKONINI BERADI. • 4) BAKTERIYALARDA DONOR VA RETSIPIENT HUJAYRALAR BOR. • 5) BAKTERIYALAR SITOPLAZMASIDA DNKDAN TASHKIL TOPGAN ALOHIDA PLAZMIDA, TRANSPOZON VA IS QO‘SHIMCHA KETMA – KETLIK BOR.

BAKTERIYALAR GENETIKASI • 1865 YIL G. MENDEL, • 1869 YIL F. MISHER BIRINCHI MAROTABA IRSIYAT BIRLIGI HISOBLANGAN DNKNI AJRATIB OLISHADI. 1880 YILGA O`TGANDAN SO`NG ANIQLANDIKI, GEN TASHIB YURUVCHI OQSIL EMAS, BALKI DNKDIR. 1928 YILDA F.GRIFFITE PNEVMOKOKKLARDA O’RGANDI. • GEN UCH FUNDAMENTAL FUNKTSIYA BAJARADI: • 1) UZLUKSIZ IRSIYLIK – BU DNKNING YARIM KONSERVATIV REPLIKATSIYA MEXANIZMI ASOSIDA BO`LADI. • 2) ORGANIZMNING STRUKTURASI VA FUNKTSIYASINING BOSHQARILISHI GENETIK KOD YORDAMIDA BO‘LADI. BUNDA ASOSLAR: A, T, G, ST QATNASHADI. • 3) ORGANIZMLAR EVOLYUSTIYASI MUTASTIYALAR VA GENETIK REKOMBINASTIYA ORQALI BO‘LADI.

1966 YILDA GENETIK KOD TO`LIQ OCHIB BERILDI. GENETIK KOD ASOSIY XUSUSIYATLARGA EGA. • 1 . KOD TRIPLETI YA’NI KODON (FUNKSTIONAL BIRLIK, AMINOKISLOTANI KODLOVCHI) UCHTA XARFDAN (ASOSDAN) IBORAT. • 2. QO’SHNI KODONLAR XAR BIRI ALOXIDA MUSTAQIL TRIPLETDAN IBORAT, YA’NI UZLUKSIZ KOD, • 3. TURMA KOD, YA’NI XAR BIR AMINOKISLOTA BITTADAN ORTIQ KODON BILAN KODLANADI. • 4. BIRORTA XAM AMINOKISLOTALARNI KODLAMAYDIGAN TRIPLETLAR, YA’NI «AXAMIYATSIZ», XAMMASI BO’LIB UCHTA. • 5. GENDA KODONLARNING JOYLASHISH KETMA – KETLIGI SHU GEN KODLAYDIGAN POLIPEPTID ZANJIRIDAGI AMINOKISLOTA JOYLASHISH KETMA – KETLIGINI BELGILAYDI. • 6. UNIVERSAL KOD – XAMMA TIRIK JONZOT GENETIK INFORMASTIYA YOZILISHI UCHUN SHU BITTA KODDAN FOYDALANADI.

GENETIK SISTEMA QUYIDAGI XUSUSIYATLARGA EGA: • 1. REPLIKASTIYA MEXANIZMI ORQALI O`Z —O`ZIDAN IKKILANISH. • 2. BOSHQARUVCHI MRNK YORDAMIDA IFODALANISH. • 3. MUTATSIYA, REKOMBINATSIYA, TRANSPOZON ELEMENTLARI YORDAMIDA O‘Z-O‘ZIDAN YANGILANISH. • 4. REVIZIYA, REPARATSIYA, SUPRESSIYA MEXANIZMLARI ORQALI O‘Z-O‘ZINI HIMOYALASH, TURLASH.

BAKTERIY A PLAZMIDLARI PLAZMIDLAR — BAKTERIYA XUJAYRASINING XROMOSOMASIDAN TASH Q ARI DNK MOLEKULASI XISOBLANADI. BULAR SITOPLAZMADA JOYLASHIB, XAL Q A TUZILISHIGA EGA. PLAZMIDLAR H AM BIR Q ANCHA GENLAR H OSIL Q ILADI. B U GENLAR DNK XROMOSOM GENLARIGA BOG ’ LI Q B O‘ LMAGAN H OLDA ISHLAYDI. PLAZMI D LARNING ASOSIY BELGILARI: 1.MUSTAQIL RAVISHDA REPLIKATSIYA QILISH QOBILIYATIGA EGA. 2. BIR HUJAYRADAN BOSHQA HUJAYRAGA O‘ TISH. 3. O‘ ZIGA YANGI GENLAR BIRIKTIRIB OLISH. PLAZMIDLARGA QUYIDAGILAR KIRADI: 1 – PROFAGLAR. 2 – F FAKTORLAR 3 – K FAKTORLAR 4 – BAKTERIOTSINOGEN ( COL- .FAKTORLAR)

PROFAGLAR LIZOGEN XUJAYRALARDA QATOR O`ZGARISHLAR CHAQIRADI. BU O`ZGARISHLAR NASLDAN NASLGA O’TADI. MASALAN; TOKSIN HOSIL QILISH QOBILIYATI. F – FAKTORLAR (FERTIL) – BU AVTONOM HOLATDA TURADI VA KON’YUGATSIYA PROSTESSIDA ISHTIROK ETADI. K – FAKTORLAR – BU XUJAYRADA DORI PREPARATLARIGA REZISTENTLIK (CHIDAMLILIK KELTIRIB CHIQARADI.) BIRINCHI MAROTABA K —FAKTOR ICHAK TAYOQCHASIDAN KEYINCHALIK SHIGELLADAN AJRATIB OLINGAN. BAKTERIOSTINOGEN FAKTORLAR – COL FAKTORLAR BIRINCHI MAROTABA ICHAK TAYOQCHASI KULTURASIDA TOPILGAN, SHUNING UCHUN KOLITSIN DEB NOMLANGAN. KEYINCHALIK ULAR BOSHQA BAKTERIYALARDAN XAM ANIQLANGAN. MASALAN, VABO VIBRIONI – VIBRIOTSINLAR STAFILAKOKKLARDAN STAFILOTSINLAR VA BOSHQALAR. COL FAKTORLAR – BU KICHKINA AVTONOM HOLDAGI PLAZMID BO’LIB, OQSIL MODDALAR SINTEZINI BUZADI VA BAKTERIYALAR O’LIMINI KELTIRIB CHIQARADI. BAKTERIOSTINLAR SEZUVCHI XUJAYRALAR TASHQARISIGA ADSORBSTIYALANIB, XUJAYRA METABOLIZMINI BUZADI VA XUJAYRANI O’LIMGA OLIB KELADI. AGAR BAKTERIYALARGA ULTRABINAFSHA NURLAR BILAN ISHLOV BERSAK, KOLITSIN ISHLAB CHIQARUVCHI BAKTERIYALAR SONI KO’PAYADI.

O'xshashlar

Yuqumli kasalliklar

Yuqumli kasalliklar 2

Infeksiya va immunitet, infeksiya tushunchasi. Infeksiya manbalari va ularning asosiy qoʻzgʻatuvchilari. Ozuqa infeksiyasi

Ovqatdan zaharlanish yuqumli kasallik qo'zg'atuvchilari - salmonellez, botulizm kasaliklarini laboratoriya tashxisi

Yuqumli va yuqumsiz kasalliklar