Ichak infeksiyalarini qo’zg’atuvchilari - shillioz va ichak iersinozi qo’zg’atuvchilari - Tibbiyot - Slaydlar

Ichak infeksiyalarini qo’zg’atuvchilari - shillioz va ichak iersinozi qo’zg’atuvchilari

Yuklangan vaqt:

09.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1375.8955078125 KB

Ko'chirib olish

ICHAK INFEKSIYALARINI QO’ZG’ATUVCHILARI: SHILLIOZ VA ICHAK IERSINOZI QO’ZG’ATUVCHILARI 01 0E 0A 0E

SHIGELLALAR  Dizenteriya qo'zg'atuvchisini 1891-yilda A. V. Grigoryev va 1898-vilda yapon olimi Shig aniqlagan. Keyinchalik mana shu avlodga kiruvchi infeksiyani 1900-yilda Fleksner, 1915-yildaZonne, 1917-yilda Shtutser-Shniits, 1934-yilda Larj-Saks kabi olimlar aniqlagan.  Xalqaro tasnifga ko'ra, dizenteriya kasalligini chaqiruvchi mikrob-larga Shig nomiga berilgan Shigella avlodiga kiritilgan.

MORFOLOGIYASI .  Shigellalar tayoqchasimon (2-3x0,4-0,6 mkm), uchlari yumaloq, harkatsiz bo'lib, spora va kapsula hosil qilmaydi, Gram manfiy bo'lib bo'yaladi.  Kultural xossasi. Fakultativ anaerob hisoblanadi. Oziqa muhitiga talabchan emas. Endo, Ploskiryov EMS muhitlarida o'rtacha, yarim tiniq, kulrang, yumaloq, 1,5-2 mm S shaklli koloniya hosil qilib o'sadi. Zonne turi esa yirik, yassi, xira, chetlari g'adir-budur. R shaklli koloniya hosil qilib o'sadi. Suyuq oziqa muhitida loyqalanish, R shaklli cho'kma hosil qilib o'sadi.

FERMENTATIV XOSSASI.  Shigellalarda fermentativ xossasi yaxshi namoyon bo'lmaydi. Laktoza va saxaroza va saxarozani parchalamaydi. Zonne shigellasi esa 2-3 kunlarda ularni kislotagacha parchalaydi. Glukoza va maltozani kislotagacha parchalaydi. Mannitni faqat Fleksner, Boyd, Zonne shigellalari kislotagacha parchalaydi. Proteolitik xosasiga ko'ra indol va vodorod sulfitni hosil qilishi doimiy emas, sutni ivitadi, jelatinani suyultirmaydi. Mannitni parchalashiga qarab barcha shigellalar mannitni parchalovchi va mannitni parchalamaydiganlarga bo'linadi Hozirgi vaqtda Zonne shigellasi to'rtta fermentativ turga bo'linadi. Ular ramnoza va ksilozani parchalashiga ko'ra bir-biridan farqlanadi.

TOKSIGENLIGI  Endotoksin ishlab chiqaradi. Shig shigellasi esa endotoksindan tashqari yana ekzotoksin ham ishlab chiqaradi va bu toksin neyrotoksik ta'sir ko'rsatadi.  Antigenligi. Guruh va turga xos antigenlarni saqlovchi somatik 0 antigenini saqlaydi. Xalqaro tasnifga ko'ra shigellalar to'rt guruhga bo'linadi va lotincha A, B, C, D harflari bilan belgilanadi.  A guruhiga: 1) Grigoryev-Shig; 2) Shtutber-eShmits; 3) Larj-Saks va 8-10 provizorlari kiradi. Bu guruhga kiruvchi a'zolar faqat tur antigenini saqlaydi va arab raqamlari bilan belgilanadi.

 В guruhiga Fleksner shigellasi kiradi. U murakkab antigenic tuzilishiga ega. U tur antigenini saqlaydi va ular rim raqamlari bilan belgilanadi hamda guruh antigenini saqlab arab raqamlari bilan belgilanadi. Fleksner shigellasining 6 ta serovarianti mavjud.С guruhiga Boyd shigellasi kiradi, uning tur antigeni bo'lib ta serologik turi mavjud. D guruhiga Zonne shigellasi kiradi, uning turiga xos antige mavjud

CHIDAMLIGI.  100°C harorat ta'sirida shu zahoti, 60°C haroratda 20-30 daqiqadan so'ng nobud bo'ladi. Past haroratga chidamli, ho'l meva va sabzavotlarda 10-15 oy saqlanadi. Tik quyosh nuri ta'sirida 2-3 soatdan keyin, Shig turi esa 20 daqiqadan so'n nobud bo'ladi. Desinfeksiyalovchi moddalar ta'sirida 20-30 daqiqadan keyin nobud bo'ladi. Tashqi muhit omillari ta'sirida A guruhiga kiruvch' turlari chidamsiz bo'lib, Zonne turi esa ancha chidamli.

PATOGENEZI.  Og'iz shilliq pardasi orqali tushadi. Oziq-ovqatlar bilan organizmga kirib ichakka tushadi va uning epiteliy shilliq qavatiga o'tadi, bu yerda bo'linib ko'payadi. Ular ichakda qisman nobud bo'ladi. Parchalanganda endotoksin hosil qiladi. Bu toksin esa yo'g'on ichak shilliq qavati sezuvchanligini oshiradi, qon tomirlari o'tkazuvchanligini kuchaytiradi va endotoksin qonga so'rilib, natijada intoksikatsiyani yuzaga keltiradi. Ichak shilliq qavati yallig'lanish natijasida shishiadi, nekrozga uchraydi, gemorragiya yuzaga keladi. Bundan tashqari, endotoksin markaziy nerv sistemasiga ta'sir ko'rsatadi, yiring va aralash ich ketadi.  Shig shigellasi keltirib chiqargan kasallik juda og'ir o'tadi, yog'on ichak shilliq qavatiga chuqur kiradi, qizarish va shish hosil qiladi.

IMMUNITETI  Odamda dizenteriya infeksiyasiga qarshi tabiiy himoya vositasi mavjud. Kasallikdan so'ng kuchsiz immunitet yuzaga keladi. Zonne shigellasi keltirib chiqargan kasallikdan so'ng esa umurnan immunitet hosil boimaydi. Birinchi guruhga kiruvchi dizenteriya shigellalari (Grigoryev-Shig) keltirib chiqargan kasalliklardan so'ng ancha mustahkam antitoksik immunitet hosil bo'ladi.

LABORATORIYA TASHXISI  Bu kasallikning tashxisini aniqlashda, asosan, bakteriologik va serologik usullardan foydalaniladi. Bakteriologik tekshirish uchun bemor najasini mumkin qadar tezroq Ploskirev, Endo muhitlariga ekiladi, chunki dizenteriya bakteriyasi najasda 2 soat yashaydi.  Najas Endo muhitiga ekilganda shigellalar rangsiz, yumaloq, o‘rtacha kattalikda, chetlari tekis, xiraroq S-shakldagikologiyalarhosil qilib o‘sadi. Bu koloniyalardan sof kultura ajratib olinadi va uni har xil xususiyatlariga ko‘ra identifikatsiya qilinadi.

 Serologik usul, dizenteriya bakteriyasiga qarshi antitelolami bemor qoni zardobidan agglutinatsiya reaksiyasi yordamida topishga asoslangan. Ular kasallikning 2-3-haftaIarida eng yuqori miqdorga chiqadi.  Sh.sonnei va Sh.flexneri dan tayyorlangan eritrotsit diagnostikumlar yordamida bilvosita gemagglutinatsiya reaksiyasi (BilGAR) qo'yiladi.

PROFILAKTIKASI.  Bemorlarni vaqtida aniqlash, ajratib qo'yish, gospitalizatsiya qilish vaqtida tashxis qo'yish, dezinfeksiya ishlarni olib borish. Aholi orasida sanitariya maorifi ishlarini olib borish muni ahamiyat kasb qiladi.  Maxsus profilaktikasi. Buni qo'llash natija bermaydi. Bemor bilan muloqotda bo'ganlarga dizenteriya bakteriofagi beriladi. Davosi. Komplekslashgan. Sulfanilamid va antibiotiklar bilan javolanadi. Spetsifik davosi yo'q.

IYERSINOZ  Ichak iyersinozi o‘tkir yuqumli ichak kasalligi bo‘lib, me’da-ichak tizimining zararlanishi (gastroenterit va enterokolit shaklida kechadi), intoksikatsiya va allergik alomatlar bilan xarakterlanadigan zoonoz kasallik, ko‘pincha bolalarda uchraydi. Dastlab bu kasallik to‘g‘risidagi xabar 1939- yilda Shlyayfshtgyn va M.Kolmen tomonidan berilgan. 1940-yillarga kelib bu kasallik yer yuzida, ayniqsa, issiq iqlirali hududlarda keng tarqaldi. Kasallikning qo‘zg‘atuvchisi Y.enterocolitica hisoblanadi.

MORFOLOGIYASI.  Y.enterocolitica bakteriyalari tayoqcha shaklida, ikki tomoni bir oz bukilgan bo'lib, uzunligi 0,8-2,0 mkm, eni esa 0,5-0,8 mkm. Gram usuli bilan manfiy bo ‘yaladi. Odatda ular alohida- alohida joylashadi. Spora hosil qilmaydi, ammo nozik kapsulaga ega. Y.enterocolitica harakatchan, ustida peritrix joylashgan 5-10 ta xivchinlari bor. Ular past haroratda va suyuq muhitlarda 22-29°C da yaxshi harakatlanadi.

 Fermentativ xususiyati. Y.enterocolitica biokimyoviy xususiyatlari jihatidan faol, ko‘pgina qandlar, spirtlarni kislota hosil qilib gazsiz parchalaydi. Foges-Proskauer reaksiyasi, 22-28°C o‘stirilgandamusbat, 37°C da esa manfiy bo‘ladi. Nitratlarni nitritlargacha qaytaradi.  Y.enterocolitica saxaroza va ramnozani parchalashi hamda indol hosil qilishiga ko‘ra 5 ta biologik variantlarga bo‘linadi.  Toksin hosil qilishi. Y.enterocolitica endotoksinga xos zaharli modda ishlab chiqaradi, u haroratga chidamli, ba’zan esa haroratga chidamsiz ekzotoksin ajralishi mumkin.

ANTIGEN TUZILISHI.  Y.enterocolitica bakteriyalari somatik O- va xivchinli H-antigenlarga ega. O-antigen hujayra devoridagi lipopolisaxarid bilan bog‘liq. Iersiniyalar barcha shtammalarining ustida enterobakteriyalarga xos bo‘lgan antigenlar bor. Ular asosan.ichak bakteriyalari oilasiga kiritilgan urug‘ bakteriyalari antigenlari bilan umumiydir. lersiniya bakteriyalarida 34 xil O-antigeni va 20 xil H-antigeni borligi aniqlangan. Ulardan Y.enterocolitica 03, 08, 09 serologik variantlari keng tarqalgan bo‘lib, odamlardakasallik qo‘zg‘atadi. 0‘zbekiston respublikasida ham, asosan, bu serologik variantlar uchraydi.  Y.enterocolitica ning fagotiplarini maxsus fagotiplar yordamida aniqlash mumkin. Hozir kulturalar 10 ta fagovarlarga bo ‘linadi.

CHIDAMLILIGI.  Y.enterocolitica lar tashqi muhitga birmuncha chidamli, ayniqsa, past haroratda uzoq muddat yashaydi, jumladan 18-20°C li suvda 1,5 oy, 40°C da esa 8 oygacha, najasda uy haroratida 7 kun, muzlatilgan holda 3-4 oygacha tirik saqlanadi. 3- 4°C li quduq suvida, sutda 3 haftagacha, yog‘larda esa 5 oygacha yashaydi. Bu bakteriyalar nam tuproqda 200-300 kungacha tirik saqlanadi. Iersiniyalar past haroratda tirik saqlanibgina qolmay, balki ko‘payadi ham. Ayniqsa, yangi uzilgan meva va sabzavotlarda ular ancha vaqtgacha patogenligini saqlab qoladi.

KASALLIKNING ODAMLARDAGI PATOGENEZI.  Y.enterocolitica kasal tashib yuruvchi hayvonlar, kemiruvchilar, qushlar najasi bilan tashqi muhitga tushadi. Infeksiyaushbu mikroblar bilan zararlangan suv, tuproq, sabzavot, sut va boshqa oziq-ovqatlarni iste’mol qilganda yuqadi. Me’da-ichak sistemasiga tushgan bakteriyalar ichak epiteliy hujayralariga kirib ko‘payadi (fakultativ hujayra ichi parazitlari). Bemorda bosh og‘rig‘i, darmonsizlik, qayt qilish, qorinda og'riq, isitma, ko‘ngil aynishi, ishtaha pasayishi kabi belgilar paydo bo‘ladi. Bunda o‘tkir gastroenterokolitga xos belgilar qayd qilinadi. Keyinchalik bakteriyalar qonga tushib, bakteriyemiya rivojlanadi va butun organizmga tarqaladi, oqibatda jigar, taloq va boshqa a’zolar shikastlanadi.

IERSINIYALARNI DIFFERETSIATSIYA QILISH

 Immuniteti. Bemor sog‘aygandan so‘ng turga xos immunitet hosil bo'Iadi. Bemor qon zardobida agglutininlar, komplementni biriktiruvchi antitelolar, lizinlar va boshqa antitelolar hosil bo ‘ladi. Ammo immuniteti uzoq davom etmaydi.  Laboratoriya tashxisi. Kasallikka tashxis qo‘yishda bakteriologik usul muhim ahamiyatga ega. Tekshiriladigan materiallar bemor najasi, qoni, peshobi, halqumidagi shilimshiq modda maxsus oziq muhitga ekiladi. Uning yuzasida o‘sib chiqqan koloniyalardan sof kultura ajratib olinadi, so‘ng identifikatsiya qilinib serologik variantlari aniqlanadi. Y.enterocolitica ni najasdan ajratib olish uchun sefsulodin, irgazan va novobiotsin (CIN-agar) kabi mahsulotlar saqlaydigan selektiv muhitlar ishlatiladi.

DAVOSI VA PROFILAKTIK ASI.  Kasallikni davolashda levomitsetin, tetratsiklin guruhiga kiradigan antibiotiklar yaxshi natija beradi. Aminoglikozidlardan - kanamitsin, gentamitsin, neomsin va streptomitsin ham ishlatiladi.  Iersinozning maxsus profilaktikasi ishlab chiqilmagan, odatda salmonellyozda amalga oshiriladigan chora-tadbirlar ichak iyersinozida ham qo‘llaniladi.

O'xshashlar

Tug‘ma pastki ichak tutilishi

Tug’ma ichak tutilishi. Malrotatsiya sindromi, pilostenoz

Me’da va o’n ikki barmoqli ichak yara kasalligi

Ichak yuqumli kasalliklari qozg'atuvchilari keltirib chiqaradigan kasalliklarini labarator tashxisi

Oshqozon ichak sekretsiyasi faoliyatiga ta’sir etuvchi dori vositalar farmakologiyasi