Болаларда нафас тизими касалликларининг асосий синдромлари, нафас йўллари обструкцияси синдроми - Tibbiyot - Slaydlar

Болаларда нафас тизими касалликларининг асосий синдромлари, нафас йўллари обструкцияси синдроми

Yuklangan vaqt:

25.04.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

11815.9140625 KB

Ko'chirib olish

Бола ла рда на фа с тизими ка са лликларининг а со сий синдромлари, на фас йў лла ри о б стру кцияси синдроми

АЛЬБЕРТ ЭЙНШТЕЙН 1879 -1955, Никогда не сумеете решить возникшую проблему, если сохраните то же мышление и тот же подход, который привёл вас к этой проблеме. Мавжуд муаммони ечишда сиз муаммо сабаблари тўғрисида олдингича фикрласангиз ва олдингича ёндошсангиз, ҳеч қачон бу муаммони ҳал қила олмайсиз.

Нафас тизими аъзоларини текшириш усуллари • - анамнез йиғиш; • - кўздан кечириш; • - пальпация; • - перкуссия; • - аускультация; • - лаборатор ва инструментал текширув усуллари . [Т.О. Даминов, Б.Т. Холматова-Болалар касалликлари, Тошкент-2010, 23-26 бет]

1. Анамнез (сўраб-суриштириш) • - Анамнез маълумотларини йиғиш бемор шикоятлари дан бошланади. • - бурун орқали нафас олишнинг қийинлашуви; • - бурундан ажралмалар оқиши (серозли, шиллиқли, шиллиқ – йирингли, конли ажралмалар); • - йўтал (қурук ва нам). • тумов — бу бурун йўлларидан шиллиқ модда ажралиб чиқиши. [Т.О. Даминов, Б.Т. Холматова-Болалар касалликлари, Тошкент-2010, 23-26 бет]

Касаллик анамнези • - касаллик бошланиши сабаби (у касалликлар тарихида албатта кўрсатилган бўлади); • - шу вақтда бола қаерда бўлган ва ким билан мулоқотда қилган (эҳтимол, уйда ота-оналар бетоб бўлиши мумкин ёки мактабда вирус инфекцияси авж олиши ва ҳ.к.); • - касаллик динамикаси – хасталик бошланишида қандай аломатлар (иситма, тумов, йўтал ва ҳ.к.) мавжуд бўлганилиги, улар уй шароитларида, кейинчалик шифохонада ётганда қандай ўзгариши аниқланади; • - қандай даволаш ўтказилган , қандай дори воситалари қўлланилган, уларнинг дозалари, қабул қилиш муддати, самарадорлиги; • - қандай текширувлар ўтказилди ва госпитализациягача унинг натижалари (рентгенография, балғам текшириш, қон таҳлили ва ҳ.к.). [Т.О. Даминов, Б.Т. Холматова-Болалар касалликлари, Тошкент-2010, 26-30 бет]

2. Умумий кўрикдан ўтказиш Қуйидагиларга эътибор қаратиш лозим: • тери қопламлари • оғиз бўшлиги холати, • боланинг умумий ҳолати, • кўкрак қафасининг шакли, • нафас олиш тизимининг функционал хусусиятлари, • бошқа патологик ўзгаришлар [Т.О. Даминов, Б.Т. Холматова-Болалар касалликлари, Тошкент-2010, 32-36, 63-65 бет]

• Кўкрак қафаси пальпацияси чуқур ва юзаки усул да бажарилади. Пальпацияда • овоз титраши, • кўкрак қафасининг резистентлиги аниқланади. Пальпация [Р.Р. Кильдиярова, В.И. Макарова-Пропедевтика детских болезней, Москва-2017 182-183]

Овоз тебранишининг кўкрак кафаси юзасига ўтказилишини баҳолаш усули. • – бу бемор гапираётганда, бақираётганда, йиғлаётганда, йўталаётганда унинг овози таъсирида кўкрак қафасининг тебранишларидир. • Аниқлаш усули. И ккала қўл кафтларининг юзаларини кўкрак қафасининг симметрик қисмларига қўяди ва қўлларини ўпка чўққиларининг олди ва орқа томонидан қуйи кисмларигача аста юргизади. Айни пайтда шифокор бемордан «р» ёки «ш» ҳарфлари бор бўлган («арра», «трактор») сўзларни айтишни илтимос қилади. • Ҳали гапира олмайдиган кичкина болада овоз титрашини у қичқираётган, йиғлаётган ва йўталаётган вақтда аниқлаш мумкин. • Нормал ҳолатда кўкрак қафасининг иккала симметрик қисмлари устида товуш титраши икки томонда бир хил бўлади , лекин юқори қисмларда товуш қуйи қисмларга нисбатан баландроқ бўлади. Овоз титрашини текшириш усули Овоз титраши

КЎКРАК ҚАФАСИНИНГ РЕЗИСТЕТЛИГИНИ АНИҚЛАШ Кўкрак қафасининг резистетлигини аниқлаш учун кўкрак қафаси симметрик қисмларида олди ва орқа томонида ўртадаги чизиқ бўйлаб ва ёнларда иккала қўл билан бир вақтнинг ўзида босилади; бу жараёнда пайдо бўладиган қаршилик субъектив равишда аниқланади.

ПЕРКУССИЯ - Кўкрак қафасининг перкуссияси т инч жойда, иссиқ хонада ўтказилади. Шифокорнинг қўллари тоза, қуруқ ва илиқ бўлиши, узун тирноқлари бўлмаслиги керак. - Шифокор ҳолати: олд томонида перкуссия қилаётганда шифокор беморнинг ўнг томонида бўлади, орқа томонида бу амални бажараётганда эса – мижознинг чап томонида туради; умуман олганда, перкуссия йўли билан аниқ маълумотларни олиш учун шифокор эгаллайдиган ҳолат унинг учун қулай бўлиши лозим. - Беморнинг ҳолати унинг ёши ва аҳволининг оғирлигига боғлиқ: [Р.Р. Кильдиярова, В.И. Макарова-Пропедевтика детских болезней, Москва-2017 183-188]

• - 2 ёшга тўлган бола тик тургани яхши ёки кўкрак қафасининг симметрик қисмлари бир хил жойлашган ҳолда ўтириши лозим; • - эмизикли чақалоқни она вертикал ҳолатда ушлаши, ўзига босиб туриши ва бола танасининг икки томонини симметрик ҳолатда сақлаб туриши керак; • кўкрак қафасининг ён юзалари перкуссия қилинаётганда бола қўллари билан қарама-қарши елка бўғимини ушлаб олиши ёки кафтларини энсага ташлаши мумкин. • - Бемор хотиржам бўлиши ва йиғламаслиги керак. Акс ҳолда перкуссия бола қичқиришлари орасидаги танаффуслар (бола навбатдаги нафас олаётганда) вақтида ўтказилади.

• Билвосита перкуссия ўтказаётганда шифокор ўнг қўлининг ярим эгилган учинчи бармоғи билан (бармоқ-болғача деб аталади) кўкрак қафасига қўйилган чап қўлининг учинчи бармоғининг (у бармоқ-плессиметр деб аталади) иккинчи фалангасига уради. Перкуссия қоидалари: • - бармоқ-плессиметр чап қўлининг бошқа бармоқларига нисбатан кўкрак қафасига бироз зичроқ (лекин кучли эмас) қўйилиши лозим; • - чап қўлнинг II ва IV бармоқлари III бармоқдан четроқда туриши ва унга тегиб турмаслиги керак; • - бармоқ-болғача 2-3 марта уради ва шифокор шу заҳотиёқ пайдо бўлаётган овозни эшитади, сўнг бармоқ-плессиметр тезда бошқа нуқтага ўтади; • уришлар қисқа бўлиши лозим, яъни бармоқ-болғача бармоқ- плессиметрга тезда уради ва шу заҳотиёқ орқага қайтарилади; • - янада баланд овозга эришиш учун фақат билак бўғимида қўл панжалари ҳаракатланиши керак, бармоқ-болғача эса бурчак остида эгилганлигича қолади; • - бирмунча паст овозга эришиш учун билак бўғимида деярли ҳеч қандай ҳаракатланиш бўлиши керак эмас, фақат панжалар ўзагидаги бўғимда бармоқни бирозгина ҳаракатлантириш лозим; • - лекин бир беморни текширувдан ўтказаётганда барча уришларнинг кучи солиштирма мақсад билан бир хил бўлиши керак: • - бармоқ-плессиметр қовурғалар оралиқлари бўйича жойлашади.

Текшириш мақсади ва усули га қараб: солиштирма, топографик перкуссия мавжуд бўлади.

ПЕРКУТОР ТОВУШ ЎЗГАРИШЛАРИ . • Перкутор товушнинг қисқариши – ўпка тўқимасидаги яллиғланиш ҳолатларида: пневмония, ўпка шиши, плевра бўшлиғидаги суюқлик билан ўпка тўқимаси сиқилганда, ўсма ва б. • Тимпаник товуш – ўз ичида ҳаво бўшлиқлари мавжуд ҳосилалар бўлганда ( туберулез кавернаси, абсцесс, ўсма, диафрагмал чурра, пневмоторакс, эксудатив плеврит вақтида суюқликдан юқори қисмда). • Қутичасимон товуш – ўпка тўқимасининг эластиклиги камайиши ва ҳаво билан тўлалиги ( бронхиал астма).

Аускультация • — бу нафас олаётганда ўпкада ва ўпка тўқимасида пайдо бўладиган овозларни стетоскоп (фонендоскоп) ёрдамида эшитиш усули. [Р.Р. Кильдиярова, В.И. Макарова-Пропедевтика детских болезней, Москва-2017 188-190]

Аускультация қоидалари: • ўпкани иккала томондан эшитиш керак • эшитиш жараёни симметрик участкаларда ўтказилади, олинган маълумотлар солиштирилади, айниқса ўпка тўқимаси чекланган равишда зарарланганда (ҳар бир нуқтада 2–3 мартадан нафас олиш ҳаракатлари); • эшитиш жараёни бола бурун орқали нафас олаётганда бошланади, шундан сўнг ундан оғиз билан бир неча марта чуқур нафас олишни илтимос қилиш керак – бу қўшимча товушларни кучайтиришга имкон беради; • кичкина бола чуқур нафас олишига эришиш учун унинг бурнини бир неча сонияга бекитиб қўйиш, болани қитиқлаш, бармоқ билан астагина трахеяга босиш мумкин; бу жараёнда шифокорга боланинг йиғиси ёрдам беради, чунки йиғлаётганда бола чуқур нафас олади.

Нормал нафас олишнинг қуйидаги турлари мавжуд: • везикуляр, • пуэрил, • бронхиал турлари.

• Янги туғилган чақалоқлар ва 3–6 ойлик гўдакларда ўпкаларининг эластик тўқималари етарлича ривожланмаганлиги сабабли, бирмунча суст нафас эшитилади • 6 ойликдан бошлаб 5–7 ёшликкача бўлган болаларда пуэрил нафас эшитилиб, аслида у кучайтирилган везикуляр нафас ҳисобланади. Айни пайтда нафас олишнинг иккала фазасида ҳам бирмунча кучли ва давомли шовқин эшитилади.

Болалар пуэрил нафас олиши уларнинг нафас олиш органларининг қуйида келтирилган ўзига хос хусусиятлари мавжудлиги билан изоҳланади: • - интерстициал тўқима кучли ривожланиб, ўпка тўқимасининг енгиллигини камайтиради ва ларингеал нафас катта миқдорда қўшилиши учун имкон яратади; • - кўкрак қафасининг ўлчамлари кичик бўлганлиги сабабли товуш тирқишидан эшитиш нуқтасигача масофа кичик бўлиб, бу ҳам ларингеал нафас қўшилишига ёрдам беради; • - бронхлар оралиғи тор; • кўкрак қафасининг юқори эластиклиги ва деворининг юпқалиги унинг тебранишини оширади.

• 7 ёшдан каттароқ болаларнинг нафаси аста-секин везикуляр хусусиятга эга бўла бошлайди. Аввалига у ўткинчи бўлади, яъни пуэрил ва везикуляр нафас ўртасида оралиқ ҳолатни эгаллайди. Нафасни эшитиш жараёнида қуйидаги жойларга алоҳида эътибор қаратилади: • қўлтиқости жойлари – сегментар пневмонияда бронхиал нафас эрта пайдо бўлиши; • умуртқанинг икки томонидаги бўшлиқлари (паравертебрал бўшлиқлар) – кичик болаларда пневмония ҳолати тез-тез локализация бўлиши, айниқса spina scapulae устида (ўпканинг II, VI, Х сегментлари шикастланиши); • умуртқа ва курак ўртасида (ўпка илдизи қисми) – пневмония ва сил касаллигининг инфильтратив шакли бошланиши; • куракости қисмлари – крепитациянинг эрта пайдо бўлиши;

Инструментал ва лаборатор текшириш усуллари • Болаларда нафас тизими аъзоларини текширишда кўкрак қафаси рентгенографияси, компьютер томография, бронхография ўпкада қон айланишни бахолаш учун ўпка артериографияси ва радиоизотоп сканирлаш усуллари дан фойдаланилади.

Семиотика Диагностиканинг иккинчи бўлими - семиотика, ёки симптомлар ва синдромлар, яъни патологик ҳолат ёки касалликнинг белгилари ҳақидаги таълимот (греч. Symptoma – белгиларни мос келиши).

• Синдром – бу бирор касалликга хос бўлган симтомлар йиғиндиси бўлади. Айрим ҳолларда синдром деб касалликни этиологияси ва патогенези аниқ бўлмасада, клиник манзараси аниқ бўлганда ҳам касаллик деб тан олинмасдан синдром деб айтилади.

Симптомлар • субъектив ва объектив, • аниқ ва яширин • носпецифик и специфик • шарт ва эхтимолли • биринчи (бош) ва иккинчи даражали (тасодифий) • патогномоник и нопатогномоник.

НАФАС ОРГАНЛАРИ ПАТОЛОГИЯСИ СЕМИОТИКАСИ • Мажбурий ҳолат • Цианоз • Танглай (бодом) безларини яллиғланиши • Қўл бармоқларини «барабан таёқчалари» шаклида ўзгариши • Кўкрак қафаси формасининг ўзгариши • Йўтал • Ҳансираш • Ўпка товушини перкуссияда ўзгариши, овоз дириллаши • Крепитация • Плевра ишқаланиш шовқини ( шум трения плевры)

КЎКРАК ҚАФАСИДА ОҒРИҚ Қўкрак қафасидаги оғриқни қўйидагича талқин қилиш мумкин. • кўкрак қафасидаги оғриқни нафас олиш акти билан боғлиқ ёки боғлик бўлмаслиги • Доимий оғриқ, нафас олганда унинг кучайиши • Нафас олиш билан боғлиқ бўлмай, ҳаракатланганда • (умуртқалар, қовурғалар, мушак ва б.билан боғлиқ) кўкрак қафасида оғриқ бўлиши • Нафас олиш, йўтал, акса уриш, кулгу вақтида кўкрак қафаси соҳасида оғриқ бўлса, плевранинг зарарланганлиги тўғрисида ўйлашимиз мумкин.

КЎКРАК ҚАФАСИ ФОРМАСИ ЎЗГАРИШЛАРИ . • Кўкрак қафасини цилиндрсимон шаклдаги бўлиши – оғир бронхобструктив касалликлар (муковисцидоз, бронхиал астма). • Кўкрак қафасини зарарланган томонда кўтарилиши – эксудатив плеврит • Кўкрак қафасини зарарланган томонда пасайган бўлиши - сурункали пневмония, пневмосклероз. • Кўкрак қафасининг бир томони нафас олишда иштирок этмаслиги – плеврит, ателектаз ҳолатларида.

ЙЎТАЛ СЕМИОТИКАСИ Фарингеал йўтал Ҳиқилдоқнинг кириш қисмида шилимшиқ тўпланиши ёки халқумнинг шиллиқ қавати қуриши натижасида юзага келади ва такрорланувчи бўлади. Ўткир ва сурункали фарингит, бронхитнинг енгил шаклларпи сабаб бўлишги мумкин . Оддий қуруқ йўтал Круп ҳолатидаги йўталОддий нам йўтал Балғам ажралмаган ҳолда доимий тонга эга бўлган йўтал. Одамда томоқ ва нафас йўлларини қичитувчи таъсир қилиб, нохушлик ва ноқулайлик туғдиради. Кўпинча бронхит ва ларингитни дасатлабки кунларида учрайди. Алоҳида тонга эга қаттиқ йўтал. Ларингеал йўтал- ўзининг хириллаш обертони билан ҳиқилдоқ касалликлари учун типик белги. Д ифтерияда йўтал секин овозсиз бўлади, Вирусли крупда (грипп, қизамиқ, парагрипп ва б) йўтал хириллаш, лающий бўлиб, бунда овоз сақланиб қолади. Бронхит, синусит, бронхоэктаз, пневмонияда бронхларнинг шиллиқ қаватини таъсирланиши натижасида юзага келадиган ( ўртача баландликдаги) йўтал, чўзилувчан бронхитда эрталаблари оғиз тўла балғам ажралиши мумкин .Йўтал – ўпка ва нафас йўлларидан ҳавони қаттиқ босим остида чиқаришидан олдин ёпиқ овоз бойлами ёрдамида тўхтатлади.

( )ЙЎТАЛ СЕМИОТИКАСИ давоми Ҳуружсимон йўтал Йўтал пайдо бўлгандан кейин йўтал актини давомли (серии кашлевых толчков) бўлиши. Кўпинча болаларда кўкйўтал касаллигида, бронхларда ёт жисм бўлганда ёки муковисцидоз касаллигини ўпка шаклида кузатилади . Балғам билан қон ажралиши.Психоген йўтал Йўтал борлада қайталанувчи характерда бўлиб, типик генезга эга. Респиратор симптомларга диққат ва эътиборни қаратиш ҳам болада йўтал рефлексини кучайтириш мумкин. Бронх- ўпка йўлларида капиллярлар ёрилиши, томирлар ўтказувчанлиги ошиши, эритроцитлар диапедези натижасида бемор балғамида қон томчилари ёки қоннинг элементлари бўлиши. Битонал йўтал Икки тонли чуқур йўтал бўлиб, йўтал вақтида биринчи юқори тонли ҳуштаксимон ва кейин паст майин тонли тонли йўтал эшитилади. Нафас йўлларини торайиши учун хос белги, бронхларда ёт жисм ёки катталашган паратраҳеал лимфатугунлар билан қисилиш, бўқоқ, бронхиолит ва ларинготрахеитда кузатилади .

Нафас ритми бузилиш семиотикаси ЭУПНОЭ - мўтадил эркин нафас олиш БРАДИПНОЭ - нафас олиш сони камайиши ва секин нафас олиши Нафас олишни баҳолаш боланинг ёшини ҳисобга олган ҳолда нафас ритми ва сонини аниқлаш орқали амалга оширилади ДИСПНОЭ – қийналиб, зўриқиб, ҳансираб нафас олиш, айрим ҳолларда цианоз билан ОРТОПНОЭ - боланинг ўтирган ҳолатда қийналиб нафас олиши (қўлларга суянган ҳолатда қийналиб нафас олиш) ОЛИПНОЭ - нафас ҳаракати кучайиши натижасида, катта ҳажмда нафас олишни таъминлаш ОЛИГОПНОЭ - нафас ҳаракатини сустлашиши натижасида нафас олиш ҳажмини камайиши ТАХИПНОЭ- нафас олиш сонини тезлашиши АПНОЭ- нафас олишни тўхташи . Гиперпноэ - нафас олиш сони нафас амплитудаси ошиши Гипопноэ - нафас олиш сони нафас амплитудаси камайиши

Нафас ритми бузилиши Чейн-Стокс типда нафас олиш Нафас цикли аста секин ошиб бориб, максимал даражага етгандан кейин, нафас чуқурлиги секинлик билан минимумгача камаяди ва пауза кузатилади, бу даврда бемор ҳушни йўқотиши мумкин. Диссоциаланган Грокко нафаси Куссмаул тип нафас олиш Биот типида нафас олиш Нерв регулятор аппаратнинг координацион функцияси бузилиши натижасида нафас мускулатурасининг алоҳида гурухларини гармоник ва кетма-кетлиги фаолияти бузилиши. Секин ёки тез чуқур нафас ҳаракатларига ёрдамчи мушакларни ҳам жалб этилиши билан характерланади. Бир маромда (равномерных) нафас ҳаракати ва давомли пауза алмашинуви кузатилиб, нафас сони ва пауза давомийлиги ўртасида қатьий қонуният йўқ .Даврий( периодик) нафас олиш - давомийлиги даври 15 с ( чала туғилган болаларда респиратор дисстресс-синдромда). Норитмик (норегуляр) нафас - ( оғриқ, бош мия ичи гипертензияси) нафас частотаси амплитудаси ўзгариб туриши.

Нафас ритми патологияси турлари

ҲАНСИРАШ ТУРЛАРИ Ҳансирашнинг қуйидаги турлари тафоввут қилинади: инспиратор, экспиратор ва аралаш. • ИНСПИРАТОР ҲАНСИРАШ - Нафас олишни қийинлашуви билан боғлиқ бўлиб, юқори нафас йўллари обструкцияси, круп, ҳиқилдоқнинг туғма торайиши, ёт жисм ва б. билан боғлиқ . • ЭКСПИРАТОР ҲАНСИРАШ - Нафас чиқаришни қийинлашуви билан боғлиқ бўлиб, кичик бронх ва бронхиолаларни торайиши (мисол учун- бронхиал астма, обструктив бронхит, бронхиолит) ёки ўпка тўқимасининг эластиклиги йўқолиши натижасида юзага келади, Кўкрак қафаси кўтарилган ва деярли нафас олиш актида иштирок этмайди . Нафас чиқариш жуда секин, айрим ҳолларда хуштаксимон бўлади. • АРАЛАШ ТИПДАГИ ҲАНСИРАШ - экспиратор-инспиратор бўлиб, бронхиолит и пневмонияга хос. Бунда барча типдаги вентиляцион бузилишлар, барча даражадаги нафас етишмовчиликлар ва бошқа нафас бузилишлари кузатилиши мумкин.

НАФАС БУЗИЛИШЛАРИ . • Ҳуштаксимон нафас – ўзига хос феномен, нафас чиқариш қийинлашганда юзага келади. Механизми: бронх дарахти ички босимини ҳаддан ортиқ тушиши ва катта миқдорда ҳаво оқими натижасида йирик бронхлар ичида вибрацияси билан боғлиқ. • Нафас етишмаслиги (НЕ) – нафас олиш тизими фаолияти бузилиши натижасида ўпкада газ алмашинуви бузилиши ва гипоксия ( кислородни парциал босими камайиши PaO 2 <60 мм рт. ст ) ва гиперкапния ( СО 2 парциал босими ошиши PaCO 2 ≥45 мм рт. ст.) • Стридор – Нафас йўлини торайган жойидан ҳаво оқимини ўтиш вақтида ҳосил бўладиган шовқинли нафас. • Ингровчи нафас - одатда оғир кечувчи зотилжамда кузатилади ва нафас олишнинг қийинлашиши хисобига ва кўкрак қафасидаги кучли оғриқ хисобига тонлашган нафас кузатилади.. • Пневмоторакс – плевра бўшлиғида ҳаво ёки газларни тўпланиши. Спонтан (бирламчи) - ўз ўзидан сурункали ўпка касалликлари бўладиган, шунингдек иккиламчи - бронх ўпканинг касалликларида келиб чиқиши мумкин. • Гидроторакс - (от гидро... и греч. thorax- грудь), плевра бўшлиғида суюқлик тўпланиши. • Хилоторакс ( плевра бўшлиғида лимфа тўпланиши).

БРОНХИАЛ ОБСТРУКЦИЯ СИНДРОМИ • Бронхообструктив синдром (БОС) –нафас йўлларининг торайиши ёки окклюзияси билан боғлиқ бронхиал ўтказувчанлик бузилиши бўлиб, нафас етишмаслиги ҳамда қатор клиник кўринишларга эга симптомокомплекс ҳисобланади. • Лотин тилидан таржима қилганда обструкция сўзи “тўсиқ”, “ғов” маъносини англатади.

- Ҳар 4 нафар боладан бирида 6 ёшга бўлган даврда ЎРВИ касаллиги фонида энг камида бир марта бронхиал обструкция кузатилади. • БОС синдром 50 % бемор болаларда такрорий ёки қайталанувчи кечиш хусусиятига эга. • Кичик ёшли болаларда бронхиал астма ташхисланиши қийинлиги сабабли 30–50% ҳолларда БОС ташхиси остида олиб бориладиБОС синдромини 6 ёшгача болалар орасида тарқалганлиги

Асосий клиник симптомлар • йўтал • ҳансираш • қон туфлаш

Кичик ёшли болаларнинг нафас органларини анатомо-физиологик хусусиятлари • бронхлар секрециясини қуюқ бўлиши. • нафас йўлларини нисбий торлиги. • силлиқ мушакларнининг умумий ҳажми камроқлиги • коллатерал вентиляция имконият-лари етарли эмастлиги ( пастлиги). • маҳаллий иммунитетни пастлиги • диафрагма тузилиши хусусиятлари. • гиперплазия железистой ткани

Ўткир бронхитда нафас йўллари торайиши ёки обструкцияси сабаблари  Бронхлар ичида моддалар тўпланиши  Бронхлар девори қ алинлашуви  Бронх мушаклари қ ис қ ариши  Ўпка ретракция кучи камайиши  Компрессия (ташқаридан қ исилиш)

Ёшга нисбатан БОС учрайдиган касалликлар. • чақалоқларда : аспирация, бурун халқум туғма аномалиялари, қизил ўнгач ахалазияси, трахеобронхиал оқма гастроэзофагеал рефлюкс • Бир ёшгача болалар : трахея ва бронхлар туғма нуқсонлари, респиратор дистресс- синдром, муковисцидоз, иммунодефицит ҳолат, хомила инфекцияси, хавонинг ифлосланиши (тамаки тутуни) • 2 ва 3 ёшли болаларда : бронхиал астма, ёт жисм билан аспирация, гельминтозлар, бронхиолит, нафас ва юрак органлари туғма нуқсонлари

1. Заболевания органов дыхания • Инфекцион-яллиғланиш • Аллергик • Бронхо-ўпка дисплазия • Бирламчи цилиар дискинезия • Респиратор дистресс синдром • Трахеи и бронхлар туғма аномалияси • Муковисцидоз • Ўткир ва сурункали облитерацияловчи бронхиолит • Туберкулез • ЎсмаларБРОНХООБСТРУКТИВ СИНДРОМ этиолгияси

1. Нафас органлари касалликлари 2. Нафас йўлларида ёт жисмлари бўлиши 3. Аспирацион генезли касалликлар 4. Гастроэзофагеал рефлюкс касаллиги 5. Наслий касалликлар 6. Гельминтозлар 7. Юрак қон томир тизими касалликлари 8. Асаб тизими касалликлари 9. Иммунодефицит ҳолатлар 10. Бошқа касалликларБРОНХООБСТРУКТИВ СИНДРОМ БИЛАН КЕЧУВЧИ КАСАЛЛИКЛАР

Нафас йўлларидаги обструктив ҳолатлар Юқори нафас йўллари обструкцияси (экстраторакал ) Пастки нафас йўллари обструкцияси (интраторакаль ёки интрапульмонал ) • Стенозловчи ларинготрахеит • Хиқилдоқ аллергик шиши • Эпиглоттит • Хиқилдоқ ёки трахеядаги ёт жисмлар . Ўткир бронхиал обструкция синдром • бронхнальная астма • ЎРВИ • Бронхиолит • зотилжам

ИНФЕКЦИЯ АЛЛЕРГИЯ яллиғлани ш СИМПТОМЛАРБОС нинг ривожланиш босқичлари

Бронхиал обструкция синдромининг патофизиологик асослари бронхоспазм Брохообструктив синдром мукоцилиар клиренснинг бузилиши Ҳуштаксимон хириллашлар йўтал қуюқ секрет гиперпродукциясибронхоспазм бронхоспазм17

Кичик ёшли болаларда БОС қ ийинчиликлари  Анамнез ( оилада муҳит ёмонлиги ва бошқа сабабли бола қаровсиз қолиши ва б.)  Турли генезли ОРВИ фонида БОС манифестацияси  БАнинг атипик кечиши  Ю қ ори информатив ва қулай функционал диагностик усулларни йўқлиги

БОС қуйидаги энг типик клиник симптомлар билан ифодаланади: Нафас чиқаришнинг узайиши (оғир ҳолатларда нафас олиш тезлиги ошиши ҳам). Экспиратор шовқин пайдо бўлиши (хирилловчи, шовқинли, аррасимон, ҳуштаксимон нафас олиш). Эрта ёшдаги болаларнинг аксариятида – нафас олишда ёрдамчи мушакларнинг иштирок этиши

БОС билан кечувчи ўткир бронх - ўпка касалликларини ташҳисот мезонлари: • Юкори нафас йўлларининг катари : бурундан ажралма чиқиши,акса уриш,қуруқ йўтал,субфебрил температура • Умумий интоксикация белгилари : безовталик, инжиқлик, ёмон ухлаш, ҳолсизлик, бефарқлик, анорексия , мушак гипотонияси. • Нафас етишмовчилигининг белгилари : хансираш, нафас олишнинг тезлашуви, нафас олишда ёрдамчи мушаклар иштирок этиши,бурун қанотларидаги қалтираш, қовурғалараро мушаклар таранглашуви, тўш суяк усти чуқурчаларининг чуқурлашиши ,оғиз атрофида ва тарқалган цианозлар бўлиши. • Ўпкадаги физикал ўзгаришлар : перкутор товуш қутичасимон, дағал ёки сустлашган нафас эшитилиши, қуруқ ёки нам майда пуфакчали хириллашлар.

БОС диагностик критерийлар клиник белгилар: • ҳансираш (экспиратор, инспиратор, аралаш); • Кўкрак қафасини эмфизематоз кенгайиши; • — Ўпкада қутичасимон перкутор товуш; • аускультатияда - сустлашган нафас ва қуруқ (чақалоқларда ҳўл) хириллашлар; рентгенологик текширишда: • ўпка тўқимаси тиниқлиги ошиши; • қовурғаларни горизонтал жойлашуви; • диафрагмани паст жойлашуви.

Бронхообструктив синдромнинг кечиши - Ўткир - Чўзилган - Қайталанувчи - Тўхтовсиз қайталанувчи

Бронхитнинг таърифи БРОНХИТ – бронхларнинг турли этиологияли яллиғланиш жараёни бўлиб (инфекцион, аллергик, токсик, физико- химик ва х.к.), ўпка тўқимасининг зарарланишисиз кечади, клиник жихатдан йўтал, балғам хосил бўлиши, майда бронхлар зараланганда эса хансираш билан намоён бўлади.

Долзарблиги  Болаларда нафас олиш аъзолари касалликлари орасида энг кўп тарқалган ( 30%).  Бронхитлар бугунги кунда оғир кечмоқда  Нафас йўллари гиперсезгирлиги ортишига олиб келиши  Болаларга дори воситалари буюришнинг энг кўп сабабчиси  Бронх-ўпка тизимининг ирсий ва туғма патологияси кўриниши хам бўлиши мумкинлиги  Катталардаги бронх-ўпка тизими касалликларини шакллантиради

Хавф омиллари • Кичик ёшли болаларни анатомо- физиологик анатомо- физиологик хусусиятлари; • Перинатал патология; • Тимус бези гиперплазияси; • Овқатланишни сурункали бузилиши; • Рахит; • Суньий овқатланишга эрта ўтиш.

Мукоцилиар клиренс – бронхлар тозаланишининг асосий механизми Шиллиқ қаватдаги киприкчали эпителий толалалари кичик моддаларни бронхлардан трахея томонга ўтказиб беради Бокалсимон хужайралар шиллиқ ишлаб чиқаради Кичик ёшдаги болаларда бронхларнинг тозаланиш механизми яхши ривожланган!

55 Хавф омиллари  ЎРИ билан кўп касалланиш  Иммун тизимининг ўзига хослиги  Ноқулай экологик мухит  Юқори нафас йўлларида инфекция ўчоқларининг борлиги  Ёндош аллергик касалликлар  Ноқулай иқлим шароитлари

Ўткир респиратор касалликлар Инфекциянинг ўтиш йўллари: 1. Ҳаво-томчи 2. Контакт (ифлос қўллар, парвариш жихозлари)

57ЭТИОЛОГИЯСИ Чақирувчи Намоёндалари Вируслар Хужайра ичи инфекцияси Парагрипп 1 ва 3 типи, РС-вирус, Аденовирус Риновирус Коронавирус грипп вируст Цитомегаловирус Энтеровирус герпес вирус қизамиқ вируси ва бошқ. Mycoplasma pneumoniae –20-25% Mycoplasma hominis Clamydia trachomatis Clamydophyila pneumoniae –7% гача

58ЭТИОЛОГИЯСИ Чақирувчи Намоёндалари Бактериялар Замбуруғлар Strept. рneumoniae Haemoph. Influenzae Moraxella catarralis Staph. аureus Streptococcus Enterococcus Klebsiela pneumoniae Pseudomonas aeruginosa Candida albicans Aspergillus

Ўткир бронхит Вируслар бронхлар шиллиқ қаватини шикастлайди ва:  Яллиғланиш ривожланади  Нерв охирларининг хаво оқимига сезгирлигининг орттиши  Қуруқ йўтал пайдо бўлиши  Шиллиқнинг кўпайиши  Мукоцилиар транспортнинг бузилиши  Бронхларнинг торайиши  Йўтал намга айланиши Нормал шиллиқ Соғлом шиллиқ Яллиғланган шиллиқ Шиллиқнинг кўпайиши Соғлом бронх Касал бронх

Нафас йўлларининг ҳимоя механизмлари Шиллиқ қават иммунитети : Ig A, G, макрофаглар Юқори нафас йўллари лимфоид тўқимаси йўтал аксириш Муко- цилиар транспорт Шиллиқ қаватдаги лизоцим, трансферрин, интерферонлар

Респиратор инфекция патогенезининг асосий даврлари I давр  Чақирувчининг нафас йўлларига кириши;  Шиллиқ қаватда фиксацияси;  Чақирувчининг респиратор тизим тўқимасига репликацияси ва цитопатик таъсири ;

62 Бронхитларнинг таснифи (педиатр-пульмонологларнинг симпозиуми – XI.1995 г.)  ЎТКИР БРОНХИТ (ОДДИЙ) – J 20  ЎТКИР ОБСТРУКТИВ БРОНХИТ - J 20  ЎТКИР БРОНХИОЛИТ– J 21  ЎТКИР ОБЛИТЕРЛАНУВЧИ БРОНХИОЛИТ – J 21  РЕЦИДИВЛАНУВЧИ БРОНХИТ – J 40.0  РЕЦИДИВЛАНУВЧИ ОБСТРУКТИВ БРОНХИТ – J 40.0 (Диагноз, используемый в педиатрической практике. В рубрике J 40 – бронхит, не уточненный как острый или хронический, дополнительная подрубрика «0»)  СУРУНКАЛИ БРОНХИТ (ОБЛИТЕРАЦИЯ БИЛАН) – J 43  СУРУНКАЛИ БРОНХИТ – оддий ва шиллиқ-йирингли – J 41; аниқланмаган - J 42 (Морфологик исботланган сурункали жараён)

Респиратор инфекция патогенезининг асосий даврлари III давр  Мукоцилиар клиренснинг бузилиши;  Яллиғланиш медиаторларининг ажралиши (цитокинлар, протеаза ва б.қ..);  Специфик иммунитетнинг активлашуви ;  Чақирувчининг элиминацияси ва бузилган тизим ва функцияларнинг тикланиши ;

Респиратор инфекция патогенезининг асосий даврлари II давр • Носпецифик химоя (комплемент, фагоцитоз), омилларининг активлашуви, хемотоксик омилларнинг ажралиши ва адгезия молекулаларининг активлашуви; • Шиллиқ қаватнинг хужайра инфильтратлари билан қопланиши (макрофаглар, нейтрофиллар, лимфоцитлар ва б.қ.);

БОС билан кечувчи ўткир бронх - ўпка касалликларини ташҳисот мезонлари : • Юкори нафас йўлларининг катари : бурундан ажралма чиқиши,акса уриш,қуруқ йўтал,субфебрил температура • Умумий интоксикация белгилари : безовталик, инжиқлик, ёмон ухлаш, ҳолсизлик, бефарқлик, анорексия, мушак гипотонияси. • Нафас етишмовчилигининг белгилари : хансираш, нафас олишнинг тезлашуви, нафас олишда ёрдамчи мушаклар иштирок этиши,бурун қанотларидаги қалтираш, қовурғалараро мушаклар таранглашуви, тўш суяк усти чуқурчаларининг чуқурлашиши, оғиз атрофида ва тарқалган цианозлар бўлиши. • Ўпкадаги физикал ўзгаришлар : перкутор товуш қутичасимон, дағал ёки сустлашган нафас эшитилиши, қуруқ ёки нам майда пуфакчали хириллашлар.

Бронхитнинг клиник хусусиятлари  Қуруқ йўтал, кейинчалик намга айланади ва балғам ажралиши билан  Кўкрак қафасида нохушлик сезиш  Субфебрил тана харорати.  трахеобронхитда – овознинг бўғилиши.

Бронхитнинг клиник хусусиятлари  Перкутор: Товуш ўзгармайди  Аускультатив: Везикуляр нафас, агар шиш ривожланса – дағал нафас.  Катта бронхлар зарарланганда – қуруқ хириллашлар , касаллик ривожланиши билан намга айланади  Ўрта калибрдаги ва майда бронхлар зарарланганда - хуштаксимон хириллашлар

Ўткир обструктив бронхитлар ташҳисот мезонлари  Дистанцион эшитилувчи, хуштакли қийинлашган нафас чиқариш  Кўрувда кўкрак қафаси шишган, нафас олишда ёрдамчи мушакларнинг иштирок этиши, қовурғалар орасининг тортилиши, нафас етишмовчилиги белгилари йўқ.  Йўтал қуруқ, хуружсимон, узоқ вақт давом этувчи. Биринчи хафта охирида намга айланади .  Перкутор ўпка устида қутисимон товуш.  Аускультацияв дағал нафас, нафас чиқариши узайган, кўп миқдорда қуруқ хуштаксимон хириллашлар. Ўрта ва катта пуфакчали жарангсиз хириллашлар эшитилиши мумкин.  Кўкрак қафаси рентгенограммасида: ўчоқли ўзгаришлар йўқ, ўпканинг медиал қисмида суратнинг яққоллиги

Ўткир бронхиолит Асосан болаларда ҳаётининг биринчи ярим йиллигида кузатилади, лекин 2 ёшгача бўлган даврда ҳам учраши мумкин. Кўпинча респиратор-синтициал инфекция билан боғлиқ. Бронхиолитда майда бронхлар, бронхиолалар ва альвеоляр йўллар шикастланади. Шиллиқ қават шиши ва ҳужайравий инфильтрация оқибатида бронх ва бронхиолалар бўшлиғининг торайиши ифодаланган нафас етишмовчилиги ривожланишига олиб келади.

70 Бронхиолитнинг клиник хусусиятлари  ЎРВИ нинг 3-4 кунидан ривожланади  Нафас чиқаришнинг қийинлашуви, нафас олишнинг минутига 70 ва ундан кўп тезлашуви.  Бурун қанотларининг кенгайиши, периорал цианоз  Нафас олиши жуда тезлашганда нафас чиқаришнинг узайиши кузатилмаслиги мумкин  Қуруқ йўтал, баъзан спастик характерда

 Аускультатив : нафас чиқариш фонида қуруқ хуштаксимон хириллашлар, нафас олганда ва нафас чиқаришнинг бошида кўп миқдорда майда пуфвкчали на хириллашлар («нам ўпка»)  R-граммада – ўпканинг шиши, бронх-томир суратининг кучайиши. 25-30% холларда – сегментар ателектазлар  Гипервентиляция (PaO2, PaCO2 пасайиши)

Бронхиолитнинг ташҳисот мезонлари  Кўрувда - умумий аҳволнинг ёмонлашуви, ринит, назофарингит, катарал белгилар мавжудлиги  Тана харорати кўпинча нормал, баъзан субфебрил, кам холларда гипертермия.  Яққол нафас етишмовчилиги белгилари : экспиратор хансираш, нафас олишда ёрдамчи мушакларнинг иштирок этиши, бурун қанотларининг кенгайиши, қовурғалар орасининг тортилиши, бурун-лаб учбурчагининг цианози.  Бронхлар ўтказувчанлиги бузилиш белгилари (қовурғаларнинг горизонтал жойлашуви, кўкрак қафаси олд-орқа ўлчамининг катталашуви, диафрагманинг пастга тушиши).

Қайталанувчи бронхит - Йилига 3 ва ундан кўп марта такрорланади. - Зўрайиш даврининг давомли кечиши (3-4 ҳафта ва ундан кўпроқ). - Тана ҳароратининг 2-4 кун мобайнида ўртамеъёна кўтарилиши. Давомли субфебриллитет бўлиши мумкин. - Давомли йўтал (3-4 кун), клиник кўринишда устун келиб, турли-туман хусусиятга (қуруқ, кўпроқ ҳўл, дағал) эга бўлади. Балғам шиллиқ ёки шиллиқ- йирингли бўлади.

Қайталанувчи обструктив бронхит  Қайталанувчи обструктив бронхит - ўткир обструктив бронхитнинг бир неча марта қайталаниши . Бу ташҳисни фақат 3-4 – ёшгача бўлган болаларга қўйиш мумкин  Клиникаси : ўткир обструктив бронхитга ўхшайди: спастик йўтал, экспиратор ҳансираш

Бронхитларни даволашнинг замонавий принциплари 75БРОНХОЛИТИКЛАРСИМПТОМАТИК ДАВО ЭТИОТРОП ТЕРАПИЯ ПАТОГЕНЕТИК ТЕРАПИЯ

Бронхитларни патогенетик давосига талаблар Шиллиқни эвакуация қилиш Яллиғланишни бартараф этиш Вирус ва бактерияларга қарши курашБронхоспазмни йўқотиш

ВИРУСГА ҚАРШИ ДОРИЛАР  Химиопрепаратлар  Интерферонлар ва уларнинг индукторлари  Иммуномодуляторлар

Болаларда вирусга қарши дориларнинг қўлланиши  Виферон – барча ёшдагиларга;  Анаферон детский – 1 ойликдан;  Эргоферон –6 ойликдан;  Осельтамивир (тамифлю) –1 ёшдан, профилактика учун 12 ёшдан;  Арбидол – суюқ формаси 2 ёшдан, таблеткаси 3 ёшдан;  Кагоцел –3 ёшдан, профилактика учун 6 ёшдан;  Занамивир (реленза) – 5 ёшдан.  Ремантадин, Амиксин –7 ёшдан;  Ингавирин –13 ёшдан;

ПРОФИЛАКТИКАСИ  Грипп ва пневмококк инфекциядан вакцинация олиш куз- қиш фаслларида гриппдан касалланишнинг ва шу билан бирга бронхитнинг олдини олишга ёрдам беради ;  Шамоллашни ўз вақтида даволаш;  Тўғри овқатланиш;  Организмни чиниқтириш;  Жисмоний фаоллик;  Пассив чекувчиликни олдини олиш;  Кун тартибига риоя қилиш;  Сурункали касалликларни ўз вақтида даволаш.

O'xshashlar

Одам нафас олиш тизими

Болаларда нафас аъзоларининг афх. Ўткир зотилжам

Нафас тизими аъзоларининг зарарланиш семиотикаси

Жигар ва ўт йўллари тизими синдромлари

Болаларда гепатобилиар тизими касалликларининг киёсий ташхиси