Жигар ва ўт йўллари тизими синдромлари - Tibbiyot - Slaydlar

Жигар ва ўт йўллари тизими синдромлари

Yuklangan vaqt:

03.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

349.5 KB

Ko'chirib olish

ЖИГАР ВА ЎТ ЙЎЛЛАРИ ТИЗИМИ СИНДРОМЛАРИ

ЖИГАР ВА ЎТ ЙЎЛЛАРИ ТИЗИМИ СИНДРОМЛАРИ  САРИҚЛИК СИНДРОМИ  парехиматоз  гемолитик  механик  ПОРТАЛ ГИПЕРТЕНЗИЯ СИНДРОМИ  ЖИГАР ЕТИШМОВЧИЛИГИ СИНДРОМИ

САРИҚЛИК СИНДРОМИ  Сариқлик – жигар ва ўт йўллари, эритропоэз тизими касалликларида учрайдиган асосий синдромлардан биридир.  Сарғайиш қонда билирубин миқдорининг ошиши ва унинг тери ва шиллиқ қаватларида тўпланиши туфайли ривожланади.  Сарғайиш қон зардобида умумий билирубин миқдорининг 2 мг% (34.2 мкмоль/л) дан ошганда юзага келади.  Сариқлик даражасини аниқлаш учун беморни кундузги табиий ёруғликда кўриш тавсия этилади.

САРИҚЛИК СИНДРОМИ  Ҳақиқий бўлмаган сарғайиш каротинемия, акрихин, пикрин кислота, риванол билан узоқ ишлаган одамларда кузатилади. Бунда склералар сарғаймайди. Сариқлик кафт, товон ва терида аниқланади. Қондаги билирубин миқдори ўзгармайди .

САРИҚЛИК СИНДРОМИ Билирубин ҳосил бўлиши, боғланиши (коньюгация) ва ажралишининг (экскреция) бузилишига қараб қуйидаги сариқлик турлари фарқланади:  ПАРЕХИМАТОЗ  ГЕМОЛИТИК  МЕХАНИК

ГЕМОЛИТИК САРИҚЛИК Патогенези  Бунинг асосида эритроцитларнинг ва уларнинг ёш турларинг парчаланиши ётади. Ретикулогистоцитар тизимда боғланмаган, яъни эркин ҳолдаги билирубиннинг кўп ҳосил бўлиши туфайли қонда унинг миқдори ошиб кетади. Натижада гепатоцитларнинг боғлаш фаолияти компенсатор равишда бир неча баробар ошади, аммо етарли бўлмайди ва қон зардобида боғланмаган билирубин ҳисобига умумий билирубин миқдори ошади.  Гепатоцитлар фаолиятининг кучайиши ўт пуфагидаги ўтнинг концентрацияси ошшига олиб келади ва боғланган билирубиннинг ўт билан кўп ажралишига олиб келади.  Ичакка ўтнинг кўп тушиши натижасида ичакда стеркобилиноген ва уробилиноген кўп ҳосил бўлади.

ГЕМОЛИТИК САРИҚЛИК Кўрувда  Беморда сарғайиш лимон рангида бўлади  Жигар ва талоқ катталашади  Тахикардия, юракда функционал шовқин эшитилади  Ҳарорат кўтарилиши  Анемия белгилари эрироцитлар гемолизининг тезлигига ва суяк кўмигининг компенсатор фаолиятига боғлиқ бўлади.  Ахлат ранги интенсивлашади  Уробилинурия кузатилади  Ўт пуфагида ўт концентрациясининг ошиши натижасида ўт тошлари ҳосил бўлиши мумкин  Гемолиз томир ичида (бунда сарғайиш кам ривожланади, гемоглобинемия, геперсидеремия, гемоглобинурия кузатилади) ёки ретикулогистоцитар ҳужайраларда (жигар, талоқ ва суяк кўмигида) бўлиши мумкин.

ГЕМОЛИТИК САРИҚЛИК Диагностикаси  Бошқа сарғайишлардан фарқ қилиб, гемолитик сариқликда тери ва шиллиқ қаватларнинг сарғайиши ўртача ривожланган бўлиб, рангпарлик, тери ва шиллиқ қаватларнинг камқонлиги белгилари билан бирга келади.  Гемолитик сариқликнинг дастлабки даврида жигар фаолияти деярли бузилмаган бўлади.  Билирубин миқдори боғланмаган фракцияси ҳисобига баланд бўлади  Ахлатнинг оқариши кузатилмайди  Қонда анемия белгилар, эритроцитлар осмотик резистентлигининг пасайиши, яшаш даврининг қисқариши, ретикулоцитоз ва қон зардобида темир миқдорининг ошиши аниқланади.

ПАРЕНХИМАТОЗ САРИҚЛИК  Учраши: ўткир ва сурункали гепатитларда, пигмент гепатозлари, жигар циррозида юзага келади.  Патогенези: гепатоцитларнинг зараланиши натижасида уларнинг функциясининг кескин пасайиши, яъни эркин ҳолдаги билирубиннинг коньюгациясини бузилиши ва боғланган билирубиннинг конга экскреция қилиниши ва билирубиннинг ичакка тушишининг камайиши ёи тўхташи ётади. Билирубин билан бирга қонга ўт кислоталари ҳам ўтади. Шу туфайли касаллик авжида ахлатда стеркобилин, сийдикда уробилин миқдори камаяди ёки вақтинча аниқланмайди. Бемор тузала борган сари ичакка ўт тушиши ҳисобига сийдикда уробилин ва ахлатда стеркобилин аниқлана бошлайди

ПАРЕНХИМАТОЗ САРИҚЛИК Кўрувда  Сарғайиш қизғиш тусда бўлади  Кучсиз тери қичиши кузатилади  Жигар ва талоқ катталашиши  Паренхиматоз сариқликка олиб келган касалликнинг клиник белгилари намоён бўлади. Диагностикаси:  Қонда ҳам боғланган ҳам боғланмаган биллирубин миқдори ошган бўлади.  Жигар фаолиятининг бузилиш белгилари: ферментларинг миқдорининг ошиши (АЛТ, АСТ, ЛДГ), оқсил, ёғ, углеводлар алмашинувининг бузилиши, экскретор ва зарарсизлантирувчи фаолиятининг бузилиш белгилари кузатилади  Ахлатда стеркобилин, сийдикда уробилин миқдори камаяди ёки вақтинча аниқланмайди  Сийдикда билирубинурия кузатилади.

МЕХАНИК (ОБТУРАЦИОН) САРИҚЛИК Қуйидаги омиллар сабабли ривожланади :  Жигар ичидаги ўт йўллари ёки умумий ўт йўлининг ичкаридан обтурацион туфайли (ўт тош касаллиги, аскаридоз, ўт йўллари шиллиқ қаватининг яллиғланиб бўртиши ва ҳ.к.)  Жигар ичи ўт йўллари ва умумий ўт йўлининг ташқаридан қисилиши ва босилиши туфайли (жигарнингш бирламчи ва метастатик ракларида. Ошқозон ости бези, Одди сфинктери, Фатеров сўрғичи, 12 бармоқ ичак, лимфатик тугунлар ракида)  Умумий ўт йўлининг панкрето-дуоденал зонада бажарилган операциядан сўнг чандиқ билан қисилиб қолиши туфайли  Ўт йўлларнинг атрезиясида Патогенези:  гепатоцитларда секреция бўлган ўт суюқлиги ўт йўлларининг обтурацияси натижасида ўт йўллари орқали ўт пуфаги ва ичакка туша олмайди. Натижада ўт йўлларининг девори ва ўт капилярлари. Гепатоцитлар орасидаги тирқишлар, Диссе бўшлиқлари орқали қонга ўтади. Ўт билан бирга қонга ўт кислоталари ўтади - бу кучли қичишиш билан намоён бўлади. Боғланган глюкоронид билирубин сувда эригани учун сийдик билан чиқади – билирубинурия кузатилади. Сийдикда уробилин аниқланмайди. Ўт ичакка тушмайди.

МЕХАНИК (ОБТУРАЦИОН) САРИҚЛИК Клиникаси:  Оғриқ: Ўт тош касаллигида – хуружсимон бўлиб, ўнг қовурға соҳасида кузатилади, ўнг курак ва елкага узатилади. Оғриқ хуружи ўт йўллари мушакларининг қисқариши туфайли юзага келади.Ошқозон ости бези ракида - оғриқ 40-80% бўлади. Оғриқ эпигастрал соҳада, ўнг ва чап қовурға остида безовта қилади, белга ва куракка узатилади.  Диспептик симптомлар : кўнгил айниши, қусиш, иштаҳанинг пасайиши, ич келишининг бузилиши, озиб кетиш  Кўрувда : гепатомегалия, Курвуазье белгиси, кучли сарғайиш, терининг қичиши аниқланади. Диагностикаси:  Холестаз белгилари: гипербилирубинемия асосан қондаги боғланган билирубин ҳисобига кузатилади, эркин ҳолдаги билирубин кам ошади.  Сийдикда билирубинурия кузатилади, уробилин аниқланмайди.  Ахлат ранги оқарган бўлиб, унда стеркобилин аниқланмайди.  Гиперхолестеренемия  Ишқорий фосфатаза ва 5-нуклеотидаза миқдори ошади.

Сариқлик синдромида қоннинг биохимик кўрсаткичлари: Кўрсаткичлар Норма Паренхиматоз сариқлик Гемолитик сариқлик Механик сариқлик Умумий билирубин 8,55-20,52 мкмоль/л Боғланган билирубин Боғланмаган билирубин 8,55-20,52 мкмоль/л Умумий оқсил 60-80 г/л Альбумин 56-70% Глобулин 30-43% Тимол синамаси 0-7 ЕД Умумий холестерин 3,9-5,2 ммоль/л Қондаги глюкоза миқдори 4,4-6,6 ммоль/л (3,3-5,5 ммоль/л) АЛТ 0-65 мкмоль/л АСТ 0-45 мкмоль/л Ишқорий фосфатаза 4-6 ЕД

Сариқлик синдромида пигмент алмашинувининг бузилиш механизмлари Сариқлик тури Сариқлик механизми Жигар функционал синамалари Гемолитик (жигар усти) сариқлиги Қондаги билирубин боғланмаган фракцияси хособига кескин ошади. Ахлатда стеркобилин миқдори ошган, уробилинурия, сийдикда билирубин аниқланмайди. Ўзгармаган Паренхиматоз (жигар) сариқлиги Ўт йўлларига боғланган билирубин ажралиши бузилдган, қон зардобида умумий билирубин миқдори боғланган билирубин ҳисобига ошган. Ахлатда стеркобилин миқдори камайган. Билирубинурия, яққол бўлмаган уробилинурия. Бузилган: Қон зардобида  АЛТ, АСТ ошган.  Холестерин, альбумин, фибриноген миқдори камайган.  Глобулин миқдори ошган Механик (жигар ости) сариқлиги Билирубиннинг ичакка ажралишининг бузилиши ҳисобига ўт суюқлигининг қонга регургитацияси. Умумий билирубин боғланган фракцияси ҳисобига ошган. Ахлатда стеркобилин ва сийдикдаги уробилин миқдори камайган ёки аниқланмайди, билирубинурия. ИФ фаоллиги, холестерин ошган. Қолган синамалардаги ўзгариш давомийли сариқликда намоён бўлади.

ПОРТАЛ ГИПЕРТЕНЗИЯ СИНДРОМИ  Портал гипертензия дарвоза венасида қон босиминг турғун кўтарилиши, портокавал анастомозларнинг кенгайиши, асцит пайдо бўлиши ва талоқнинг катталашиши билан намоён бўлади.  Портал (дарвоза) вена талоқдан, ошқозон ости безидан, ўт пуфагидан, меъда, қизилўнгачдан, тўғри ичакдан ва бошқа аъзолардан қон тўплайди. Портал венада қон тупланиб босим кўтарилиши шу аъзоларда веноз қон димланишига олиб келади. Сабаблари:  Портал венани ташқаридан босилиши натижасида унда қон оқишининг бузилиши ( рак тугуни, рак метастазлари билан, жигар асосидаги лимфатик тугунларнинг катталашиши туфайли)  Портал вена ёки унинг шохчаларнинг тромбози  Портал венанинг жигар ичидаги бир талай веналарнинг, жигар паренхимасининг сурункали патологияси туфайли облитерацияга учраши.

ПАТОГЕНЕЗИ:  Жигар циррозида цитолиз бўлган жигар ҳужайраларининг ўрнига бириктирувчи тўқиманинг ўсиши ва чандиқ ҳосил бўлиши жигар синусоидларнинг ва веноз томирларининг қисилишига ёки беркилишига олиб келади.  Портал веноз оқимига тўсқинлик юзага келади. Дарвоза венасида қон димланади ва босим ошади, қорин бўшлиғи аъзоларига веноз қон оқиши қийинлашади.  Қорин бўшлиғида димланган веноз томирларда суюқлик трансудацияси ривожланади. Асцит юзага келади.  Жигар циррозида жигарда альбумин синтезининг бузилиши, плазманинг онкотик босимининг пасайиши ва суюқлик трансудациясининг тезлашиши ҳам асцит ривожланишига сабаб бўлади.  Альдостерон ва антидиуретик гормоннинг жигарда етарлича парчаланмаслиги натрий ва сувнинг танада ушланиб қолишига сабаб бўлади.  Асцитнинг пайдо бўлиш тезлиги портокавал анастомозларнинг (қизилўнгач ошқозон чигали, геморроидал веналар, киндик атрофи веналар чигали) ривожланиш даражасига боғлиқ. Пгортал гипертензияда бу анастомозлар қонга тўлиб ва веналарининг варикоз кенгайиши, киндик атрофидаги терида “медуза боши” юзага келади.

КЛИНИКАСИ :  Шикояти : умумий холсизликка, ўнг қовурға остидаги оғирлик ҳиссига, қорин димланиши ва катталашишига, иштаҳанинг пасайишига, оғизда тахир таъм бўлишига.  Кўрикда:  териси қуруқ, сарғимтир, кўз коньюктивасида сарғайиш, бўйин териси ва кўкрак қафасининг юқори соҳаларида “томир юлдузчалари”, “жигар кафти”, қорин девори терисида “медуза боши”, асцит аниқланади.  Қорин пальпациясида: жигар катталашганлиги, юзасининг нотекислиги, қиррасининг ўткирлашганлиги ёки юмалоқлашганлиги, консистенцияси қаттиқлиги, бироз оғриқ борлиги аниқланади.  Талоқ катталашиши унинг фаолиятининг ошиши – гиперспленизм белгилари (камқонлик, тромбоцитопения, лейкопения) билан кечиши мумкин.  Портал венада веноз димланиши туфайли ҳазм аъзоларнинг фаолияти бузилади.  Диагностикаси:  Шикоятлари, анамнези, клиник белгилари, лаборатор (вирусли гепатит маркерлари, жигар ферментлари, оқсил фракциялари, билирубин миқдори) ва инструментал текшириш (УЗИ, компютер томография, сцинциграфия, ЭГДФС) усуллар асосида қўйилади.

ЖИГАР ЕТИШМОВЧИЛИГИ СИНДРОМИ САБАБЛАРИ: жигар ҳужайраларининг дистрофияси ва фаолиятининг бузилишига сабаб бўлувчи жигарни шикастловчи касалликлар:  Ўткир ва сурункали вирусли гепатитлар  Токсик гепатитлар (фосфор, хлоорганик бирикмалар, пестицидлар, дефолиантлар, гелиотроп ўсимликлар, заҳарли қўзиқоринлар, антибиотиклар, сульфаниламидлар, туберкулостатик ва диабетга қарши дорилар)  Алкоголли гапатитлар  Жигар циррози  Жигар раки  Жигар гепатози Турлари: 1. Ўткир жигар етишмовчилиги 2. Сурункали жигар етишмовчилиги

ЖЕ га хос симптоматологиялар :  Ўнг қовурға соти соҳасида оғриқ ёки оғирлик хисси  Астеноневротик синдром (холсизлик, тез чарчаш, бўшашиш, бош оғриши)  Диспепсик синдром ( кўнгил айниши, қусиш, иштаха пасайиши,метеоризм, диарея, қабзият)  Холестатик синдром (сарғайиш, тери қичиши)  Ҳарорат ошиши Курувда:  Озиғинлик  Иситма (жигар дезинтоксикацион фаолиятининг бузилиши хисобига токсик моддаларнинг пироген таъсири)  Сариқлик (паренхиматоз сариқлик) – билирубин алмашинувининг бузилиши.  Қорин катталашуви - асцит (портал гипертензия белгиси) ва метеоризм ҳисобига  Гепатоспленомегалия  Гипопротенемик шишлар (оқсил синтезининг бузилиши ҳисобига0  Тери геморрагиялари, геморрагик диатезлар (гиперспленизм ва қон ивиш факторлар синтезининг бузилиши ҳисобига).  Томир “юлдузчалари”, “медуза боши”, жигар кафти  Эркакларда гинекомастия, аёлларда менструал циклнинг бузилиши (жинсий гормонлар алмашинувининг бузилиши)  Жигар хиди келиши (жигар заралантирувчи вазифасининг бузилиши ва токсик маҳсулотларининг қонга сурилиши ва тери орқали ажралиши ҳисобига.  Полигиповитаминоз белгилари (ичакда витаминлар сўрилишининг бузилиши ҳисобига)

ЖИГАР ЕТИШМОВЧИЛИГИНИНГ БОСҚИЧЛАРИ  1- босқич: ЖЕ клиник белгилари яққол бўлмайди, организмнинг алкогол ва бошқа токсик моддаларга толерантлиги пасаяди, жигарнинг лаборатор синамалари кўрсаткичи ўзгаради.  2-босқич: ЖЕ клиник белгилари намоён бўлади: аввал енгил сўнг сабабсиз қувватсизлик, тез чарчаб қолиш, иштаҳа пасайши, диспептик ҳолатлар. Полигиповитаминоз белгилари кузатилади. Эндокрин ўзгаришлар кузатилади. Лаборатор кўрсаткичлар кескин ўзгаради. Жигарда ҳосил бўлувчи моддалар миқдорининг (альбумин, холестерин, фибриноген) камайиши кузатилади.  3- (терминал) босқич : организмда модда алмашинувининг чуқур бузилишлари, жигар ва бошқа аъзоларнинг дистрофик ўзгаришлари кузатилади. Кескин озиб кетиш. Жигар энцефалопатияси белгилари ва жигар комаси ривожлданади.

Жигар комаси юзага келиш сабаблари:  Алкоголь, барбитуратлар, наркотик анальгатикларни қабул қилиш  Жигари касалланган беморларнинг оқсилга бой овқат маҳсулотларини истъмол қилиши  Портал цирозида овқат ҳазм қилиш йўлларида массив қон кетишлар  Беморга диуретик дориларни катта дозада бериш  Бирданига кўп асцитик суюқликни чиқариб юбориш  Кучли диарея ҳолати  Оғир инфекцион касалликларнинг қўшилиши

O'xshashlar

Жигар циррози

Жигар биокимёси

Жигар касалликлар

Жигар патофизиологияси

Жигар касалликлари