Zangiota maqbarasi - Tarix - Slaydlar

Zangiota maqbarasi

Yuklangan vaqt:

19.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1946.7705078125 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: ZANGIOTA MAQBARASI

Zangiota haqida ma’lumot Zangiota majmuasi o’tmishi va hoziri Zangiota majmuasi haqidaREJA SAVOLLARI01 09 0C020D 041112 171118 15 1D

• IX va XII asrda yashagan Markaziy Osiyolik mutafakkir Zangi otaning asli ismlari Oyxo‘ja ibn Toshxo‘ja bo‘lgan. Ahmad Yassaviyning ustozi Arslonbob Eshonning avlodi hisoblanadi.Ranglari qora bo‘lgani uchun zangi (zanji) deyishgan. Tasavvuf ilmining targ‘ibotchisi – Zangi ota islom olamidagi ulug‘ mutasavvif donishmandlardan biri bo‘lib, uning nomi faqat Movarounnahrda emas, balki Xuroson xalqlari orasida ham ma’lum va mashhurdir. Zangi ota hazratlari Markaziy Osiyo mintaqasida ІX–XІІ asrlarda yuz bergan birinchi ilmiy-madaniy yuksalish, ya’ni ilk Sharq Uyg‘onish davrining namoyandasi, o‘z zamonida hikmat va ma’naviyat, din va tasavvuf rivojiga katta hissa qo‘shgan mutasavvif va avliyo bobolarimizdandir.

• Shu tariqa Zangi ota mozori ustida ziyoratgoh ko‘rinishidagi dastlabki kamtarona yodgorlik paydo bo‘lgan va keyinchalik nafaqat ziyoratgoh, balki u joylashgan qishloq ham Zangi ota nomi bilan atalgan. • Zangi ota majmuasi Toshkent shahridan 16 chaqirim g‘arbda, Samarqandga o‘tadigan qadimiy karvon yo‘lida, Chirchiq daryosining o‘ng sohilida, Zangiota qishlog‘ining markazida qad rostlagan.

• Zangi ota maqbarasining bunyod etilishi bilan bog‘liq ibratli rivoyatlar ham, tarixiy voqealar ham birdek chuqur ramziy ma’noga ega. Rivoyat qilishlaricha, Amir Temur Yassi qo‘rg‘onida Ahmad Yassaviy hazratlariga maqbara qurish harakatini boshlaganida nima uchundir ish hadeganda yurishavermagan. Bu holning sababini bilolmay, hayron bo‘lib yurganida bir kechasi tushiga nuroniy bir zot kirib, Yassaviyga maqbara qurishdan oldin Zangi otaning qabrini obod qilishi kerakligini aytadi. Shunda Amir Temur Zangi ota ruhini shod etish uchun maqbara tiklashga kirishadi. Bu muhtasham yodgorlik majmuining qurilishini 1420 yili Mirzo Ulug‘bek tugallagan.

• Ushbu ziyoratgohga ulug' bobomiz Amir Temur tomonidan asos solingan. Ziyoratgoh yetuk ahloq-odob sohibi, xakim va tabib, so'fiy va avliyo Zangi ota hazratlariga atab ular yashab, dafn etilgan joylarida qad rostlagan. Sohibqiron Zangi ota qabrini topish uchun tushida ayon bo'lgan yo'riq asosida oq tuya bilan bir guruh sinchi kuzatuvchi odamlarni ezgu niyat bilan yo'lga chiqargan. So'ngra Amir Temur o'sha oq tuya hozirgi Zangi ota qishlog'iga kelib cho'kkan joyda avliyo otamizga maqbara bunyod ettirgan va nevarasi- buyuk olim va shoh Mirzo Ulug'bek tomonidan ziyoratgohga qo'shimcha qurilishlar qilingan.

• Yodgorlikni Amir Temur qurdirgan, keyinchalik qo‘shimcha qurilishlar qilingan. Zangiota majmuasi madrasa (XVIII-XIX asrlar), masjid (1870) va minora (1914-15) hamda Anbar bibi maqbarasidan iborat. Madrasa (48×62 metr) hovlisi atrofida darsxona, hujralar joylashgan. Hovli (36,5×38,5 metr)ga gumbazli darvozaxonadan kiriladi. Peshtoqi Ulug‘bek davrida (XV asrning birinchi yarmi) qurilgan. Peshtoq,darvozaxona, ziyoratxona va go‘rxona saqlangan. Ziyoratxona bilan go‘rxona murabba tarhli, yonma-yon, har ikkisi gumbaz bilan yopilgan.

• Gumbazlarqo‘shqavatli. Ziyoratxona ning mehrobi koshin bilan bezatilgan. Go‘rxonadagi sag‘ana o‘yma naqsh va yozuv bezakli oq marmar bilan qoplangan. Masjid g‘isht ustunli, devorlari girih naqsh va yozuvlar bilan bezatilgan. Sag‘ananing o‘yma naqshi, go‘rxona izorasi, ziyoratxona mehrobining bezagi va peshtoqdagi koshinli nomoyon (panno) qisman saqlangan. Majmua atrofi XXI asr boshlarida yanada obodonlashtirilgan. Yodgorlik davlat muhofazasiga olingan

Zangiota majmuasi - Toshkent viloyati Zangiota tumanidagi meʼmoriy yodgorlik ( 15 — 20-asrlar ). Zangiota, Anbar bibi maqbarasi , darvozaxona , m adrasa , masjid , xonaqoh , shiypon , minora va hovuz -dan iborat. Anbar bibi maqbarasi, hovuz, shiypon va darvozaxona alohidaalohida qilib qurilgan. Zangiota maqbarasi esa madrasa va masjid bilan yonmayon tushgan boʻlib, hovliga shimoli-sharq va shim-gʻarbdagi darvozalar orqali oʻtiladi. Minora ham shu hovlining oʻrtarogʻi Zangiota maqbarasiga, masjid va maqbaraga yaqinroq qilib qurilgan. Minoraga ikki tomoni terakzorli xiyobon orqali boriladi. Majmuaga janubdan qadimiy qabriston tutashgan, uning atrofi devor bilan oʻralgan. Zangiota maqbarasi peshtoqi hovliga qaragan, qolgan uch tomoni esa qabristonga yondosh qilib qurilgan .

Zangiota maqbarasi dastlab 4 xonali ( ziyoratxona , goʻrxona va uning ikki yonida kichik xona qoldiqlari saqlangan), bezaksiz boʻlgan. Ichki xona devorlari ravokli chorsi asosdan, burchaklaridagi bagʻal sakkiz qirrali, gumbazlari har xil. Darcha va tobadonlar ishlangan. Goʻrxonadagi oq marmar qabrtoshiga nafis oʻyma naqsh va arabiy xatlar bitilgan. Keyinchalik maqbara oldiga peshtoq qurilib koshinkori bezak berilgan. Peshtoq va xonalar tashqi devori , ziyoratxona va goʻrxona poygumbazi sayqallangan Zangiota majmuasidagi minora gʻishtchalar , oʻymakor rangbarang koshinlar bilan bezatilgan. Ichki xona izorasi parchinli , mehrobiga "P" shaklida koshin va arabiy yozuv bitilgan.

Gumbaz osti bezaklari ustiga zarhal berilgan. Peshtogʻidagi namoyon hoshiyalari sopol , sirkor gʻisht va yigʻma koshin terilib, unga sakkiz burchakli turunjlar ishlangan. Maqbara Amir Temur tomonidan qurilganligi ( 14-asr 80y.lari) va Ulugʻbek davrida (15-asrning 20y.lari) bezak ishlari bajarilganligi aniqlangan. 16 — 17-asrlarda peshtoq va gumbazlari taʼmirlangan . Maqbara yoniga bir qavatli Madrasa va namozgoh masjidi qurilgan (1832). Madrasa bir qavatli qator hujra , 2 darvozaxona va 3 yirikroq xona (darsxona)dan iborat. 1870 y.da 3. m. taʼmirlanib, namozgoh masjidining peshayvoni qurilgan. Qoʻqonlik usta hoji Muhammad bezagan. Majmua atrofi obodonlashtirilib, tarixiy yodgorlik sifatida davlat muhofazasiga olingan.

Zangi ota maqbarasi dastlab ikki xonali sodda imorat – ziyoratxona va go‘rxonadan iborat bo‘lib, peshtoq va bezaklari bo‘lmagan. Xonalarning devori ravoqli chorsi asosdan burchaklardagi ravoqli bag‘al gumbaz bilan bog‘langan. Hosil bo‘lgan sakkiz qirrali asos ustiga o‘rnatilgan gumbazlarning kattaligi har xil. Xonalarga darcha va tobdonlar orqali yorug‘lik tushgan. Go‘rxonadagi oq marmardan ishlangan qabrtosh, ayniqsa, diqqatni tortadi. Toshga g‘oyatda mohirlik bilan nafis o‘yma naqsh va arabiy xatlar bitilgan. Qabr shakli va naqshlardagi uslub uning qadimiyligidan dalolat beradi. Yon tomondagi yuza qismida arab tilida quyidagi mazmundagi she’r o‘yilgan: “Biz sog‘lik va sayohatdan zavqlanamiz. Ammo vaqti kelib bir-birimizdan ayrilamiz. Chunki vaqt seviklilarni ayiruvchidir”.

Marmar bitiktoshning bir yon qirrasiga kufiy va suls xatida Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam)ning: “Qabr amallar sandig‘idir”, degan hadislari bitilgan. Vaqtlar o‘tib maqbara oldiga peshtoq va ikkita ko‘ndalang xona qurilib, bezak berilgan. Peshtoq va xonalar tashqi devori, ziyoratxona va maqbara poygumbazi sayqallangan g‘ishtchalar, o‘ymakor rang-barang koshinlar bilan bezatilgan.

Zangi ota maqbarasining yana bir noyob va o‘ziga xos jihatiga to‘xtalish joiz. O‘sha davr me’morchiligida peshtoqni imoratning yon qanotlaridan oldinga surib qurish odat tusiga kirganini mintaqamizdagi deyarli barcha me’moriy yodgorliklar misolida ko‘rish mumkin. Zangi ota maqbarasining peshtoqi esa ikki yonidagi xona devorlari bilan bir chiziqda qurilgan, ya’ni shu devorlarning dami bo‘lib tushgan. Bundan tashqari, imoratning sirtidagi izoralar peshtoq ayvonidagi supalar bilan bir balandlikda qilib ishlangan.

Maqbara peshtoqini uning yonidagi xona devorlari bilan qo‘shib qurish natijasida binoning mustahkamligini oshirishga erishilgan. Izora va supalarning bir xil balandlikda bo‘lishi imorat qiyofasiga alohida ko‘rk bag‘ishlagan. Maqbaraga old tomondan – ma’lum bir masofadan turib qaralganda, ushbu imorat yaxlit bir supa ustiga o‘rnatilgandek tasavvur uyg‘otadi.

ANBAR ONA MAQBARASI ZANGI OTA MAJMUASI TARKIBIDA BO‘LIB, ZANGI OTA MAQBARASINING JANUBI- G‘ARBIDA JOYLASHGAN. U PESHTOQ, ZIYORATXONA VA GO‘RXONADAN IBORAT. ZIYORATXONA VA GO‘RXONANING USTI QO‘SHQAVAT GUMBAZLI, QUBBALI TOSHDAN, KICHIK DOIRA SHAKLIDA YASALGAN. MAQBARAGA OQ MARMARDAN QABRTOSH QO‘YILGAN. UNING TEVARAK-SIRTIGA ARABIY XATLAR VA NAFIS NAQSHLAR O‘YILGAN. Maqbara dastlab ikki xonali bo‘lgan, keyinchalik uning oldiga peshtoq qurilib, koshinlar bilan bezatilgan. Peshtoq tayanchi uncha baland emas. Bu uslub Toshkent maqbaralariga xos. Zangi ota maqbarasi qatori ushbu yodgorlik ham Amir Temur zamonasi me’morchilik an’anasining yorqin namunasi hisoblanadi.

• Keyinchalik XV-XXI asrlar davomida Zangi ota ziyoratgohi goh mana shunday bunyodkorliklar tufayli yanada obod bo'lgan, goh esa vayronkorliklarga uchragani tarixdan ma'lum. Ayniqsa sobiq sho'rolar davrida ushbu muqaddas qadamjo qattiq tahqirga uchragan bo'lib, bu yerni viloyat ateistlar uyi, keyinchalik esa dahriylar muzeyiga aylantirilgan.

Yaqin o‘tmish – sovetlar mustamlakasi zamonida, xususan, XX asrning 30-yillari boshida barcha ziyoratgohlar qatori Zangi ota maqbarasi, masjid va xonaqohlar yopilgan. 1943 yili sovet hukumati xalqaro maydondagi obro‘sidan cho‘chib, vijdon erkinligiga biroz bo‘lsa-da yo‘l qo‘yishga majbur bo‘lgani tufayli Zangi otadagi masjid ham ishga tushgan. Ammo 1945 yili “Zangi ota” masjidi batamom yopilib, dahriylar muzeyiga aylantirilgan. Istiqlol arafasida, 1989 yildagina mazkur muzey tugatilib, qaytadan Zangi ota maqbarasi yana ziyoratgohga, “Zangi ota” masjidi ibodatgohga aylandi.

1959 yilga kelib Zangi ota me`moriy ansambli tarkibidagi madrasa, masjid va maqbarada ko'zi ojizlar yotoqxonasi va ustaxonalar faoliyat ko'rsatgan. Istiqlol yillarida Zangi ota ziyoratgohiga o'z mavqeyi qaytarildi. Endilikda ziyoratgoh ziyoratchilar va sayyohlar uchun ochiq maskanga aylantirilib, turli ta'mirlash va obodonlashtirish ishlari olib borildi. Zangi ota me'moriy yodgorligi XIV asr oxiridan XX asr boshlarigacha, ya`ni 600 yil davomida shakllanib kelgan. Majmua Zangi ota maqbarasi, xonaqoh va madrasa, masjid va ayvon, asosiy peshtoq, 1,5 gektarlik ko'kalamzorlashtirilgan maydon, XX asrning 70 yillarida qurilgan beton hovuzdan iborat bo'lgan.

2014–2015 yillarda Zangi ota tarixiy-me’moriy majmuasida ham keng ko‘lamli tiklash-ta’mirlash ishlari amalga oshirildi. Majmua maydoni kengaytirilib, 8 gektardan ziyod obod, ko‘rkam va ko‘kalamzor mas kanga aylantirildi. Barcha ta’mirlash, tiklash va obodonlashtirish ishlari budjet va homiylar mablag‘lari hisobidan amalga oshirildi. Majmua tarixiy yodgorlk sifatida davlat muhofazasiga olindi

Zangi ota ziyoratgohi Markaziy Osiyo mintaqasi xalqlari uchun tabarruk maskan hisoblanadi. Bu tarixiy-me’moriy majmuaga har kuni besh ming nafar atrofida ziyoratchi va sayyoh kelayotgani buni yaqqol tasdiqlaydi. Ziyoratchilar turli mamlakatlardan ekani ham diqqatga molikdir.

XULOSA: • Bu saodatli kunlarimizga ming bora shukr deymiz. Zangi ota kabi aziz-avliyolarimizga nasib etgan ilm va ma’rifatdan barchamizni bahramand etsin. Buyuk zotlar duosi, hurmati va sharofatidan yurtimizni tinch, hayotimizni farovon, farzandlarimizni ilmli va salohiyatli zurriyotlardan aylasin!

E’TIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR!!!

O'xshashlar

Ismoil Somoniy maqbarasi va unda yashiringan sirlar

Amir Temur va temuriylar davrida o‘zbek davlatchiligining yuksalishi ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayot

XIV-XV asrlar Temur va Temuriylar davrida ta’lim-tarbiya va pedogogik fikrlar

Samarqand shahrining me’moriy yodgorliklari

Samarqand