XIX asr OXIRI -XX ASR BOSHLARIDA YAPONIYA - Tarix - Slaydlar

XIX asr OXIRI -XX ASR BOSHLARIDA YAPONIYA

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3858.5 KB

Ko'chirib olish

YAPONIYA BAYROG`I VA GERBI

REJA: 1. Yaponiyada kapitalistik bozor munasabatlarining rivojlanishi. 2. Ijtimoiy siyosiy harakatlar. 3. Parlamentning tuzilishi va Knstitutsiyaningqabul qilinishi. 4.Yaponiyaning tashqi siyosati. 5 Rus- Yapon urushi va Rossiya - Yaponiya munosabatlari.

YAPONIYA XARITASI

• Segunlikni tugatilishi. meydzi islohoti. Kapitalistik bozor munosabati. Ijtimoiy - siyosiy harakatlar. Konstitutsiyaning qabul qilinishi. Parlamentning tuzilishi. Yaponiya davlati tizimi . Iqtisodiy taraqqiyotning xususiyatlari. Koreyaga hujum . Yaponiya - Xitoy urushi. Simonoseki. Rus - Yapon urushi. Portsmut sulhi. Tayanch tushunchalar:

• Yaponiyada kapitalistik bozor munosabatlarining rivojlanishi. • XIX asr oxiri XX asr boshlarida Yaponiyada feudal ishlab chiqari-rish munosabatlari bilan kapitalistik munosabatlar o`rtasida qarama qarshilik kuchaydi. • XIX asrning so`nggi choragi Yaponiya tarixida arvanaviy fiodal mulkchilik bilan yangi, bozor munosabatlari o`rtasidagi ziddiyatlarni hal qilish davri bo`ldi. Yaponiya yangi tarixining ikknchi bosqichi bo`I-gan 1868-1878-yillarda bo`lib o`tgan davlat to`ntarishi Tokuva syogunligi va imperator qo`sh hokimyatchiligini tutgan, Yaponiya imperatori yakka hukumdorga aylangan edi. Birnchi bosqich XIX asr-ning 40- 50 yillarida o`z ichiga olib , bu davr syogunlikning inqirozi davri edi. Shimoldagi yirik yer egalari eski feudal tartiblarni saqlash uchun kurash boshladilar. Tub o`zgarishlar tarafdori bo`lgan , savdo sanoat rivojlangan janubiy Yaponiya bu kurashda yengib chiqdi. To-kugacheva xonadoni qo`lida bo`lgan syogunlik boshqaruvi barham topdi.

• Mamlakatda " Meydzi islohatlari" deb atalgan bir qator jiddiy iqtisodiy islohatlar o`tkazildi. Aholining tazyiqi va noroziligi tufayli 1867 yilda syogun o`z lavozimidan voz kechdi. Bu bilan nafaqat Tokugava syogunlarining , balki Yaponiyada 700 yildan ortiq davrda hukm surgan harbiy siyosiy rejimga chek qo`yildi. III asrda Yamata qabilalarittifoqitashkil topdi . U o`zini " Tenno " -" Imperator" deb atadi . 1192 yilda Yeritamo Minamoto Xonsyuming Shimoliy sharqiy hokimiyatni qo`lga olib , o`zini syogun ( sarkarda ) deb e`lon qilgan . Bu so`z o`sha paytda Yaponiya hukumdori ma`nosini anglatgan . Shunday qilib "qo`sh hokimiyatchilik " kelib chiqdi. 1603 yil lehsu Tokugacheva (1542 - 1616) syogun bo;ldi va 1868 yilgacha mamlakatni boshqardi. Yaponiya tarixida butunlay yangi davr boshlandi

• Bu voqea Yaponiya tarixida " Meydzi inqilobi" nomi bilan yuritiladi. • Darxaqiqat , Yaponiya qisqa muddatda o`tkazilgan barcha sohalarini islohatlar natijasida ilg`or, sanoati rivojlangan davlatlardan biriga aylandi. Yaponlar hato taraqqiyot sohasida o`z ustozlari bo`lmish g`arbliklarni ham lol qoldirdilar. Gap shundaki . yaponlar g`arb ilm -fani va texnologiyasini ijodiy o`zlashtirishlari bilan birga o`zlarining eng yaxshi , asrlar davomida shakillanib kelgan udumlari va arVanalarini saqlab qoldilar. Albatta bu o`zgarishlar o`z - o`zidan vujudga kelgani yo`q. g`arb davlatlarining birin - ketin bostirib kirishi , ularning zamonaviy qurollari qarshisidayaponlar butunlay himoyasiz edilar. Hayotning achchiq saboqlari ona Vatanga bo`lgan cheksiz fidoiylik , sadoqat, muhabbat, milliy istiqlol tuyg`usi, milliy totuvlikka o`rgatdi .

Barcha vatanparvarlar, Yaponiyaning ilg`or kishilar, ziyolilari, davlat arboblari imperator Musixita atrofida jipslashdilar. Yaponiyaning rivojlangan g`arb davlatlari kabi zamonaviy parlament faoliyat ko`rsata boshladi va imperator bilan bir qatorda mamlakat siyosiy hayotida tobora nufuzi ortib bordi. Eski feodallar toifasi dayme barham topdi . Yangi Konstitutsiyasiga muvofiq mamlakatda hukumat vaqt tizimi joriy etilib , parlament ikki palatadan iborat bo`lib , quyi palata a`zolari tayinlanar edilar . Yapo- niya ta`lim tizimida ham katta o`zgarishlar yuz berdi: huquqshunoslik , ijtimoiy va aniq fanlar jadal sur`atlar bilan rivojlandi. Yapon yoshlari-dan iqtidorlilari tanlab olinib ular nufuzli universitetlarida o`qishga yuborildi. Ular o`z vatanlariga yetuk mutaxassislar bo`lib qaytar edilar va Yaponiyaning ravnaqi uchun barcha imkoniyatlarini ishga solar edilar .

Shunday qilib , yaponlar yangi davrning 200 yildan ko`proq vaqti-da o`zlarini tashqi dunyodan to`sib qo`ysalarda , ammo milliy mustaqilligini saqlab qoldilar. 200 yil o`tgach , yana " o`zliklarini " xorijliklarga " ochib ", qisqa vaqt ichida jahon hamjamiyatidan o`rin olib , dunyoning rivojlangan mamlakatlaridan biriga aylandi. Natijada , jahon xalqlari orasida taraqqyotning " yaponcha modeli " vujudgakeldi. Ishlab chiqarish kuchlarining rivojiga to`sqinlik qiluvchi qonun va tartiblar bekor qilindi . 1868-1878 yillarda Yaponiya hukumati yangilandi. Yangi hukumat boshlig`1 Arisugava Yaponiyada bozor munosabatlari taraqqiyoti tarafdori edi . 15 yoshli yangi imperator Mu-sixito parlamentga o`xshash Davlat Kengashi tashkil qilishga va`da berdi.

Shunday qilib , yaponlar yangi davrning 200 yildan ko`proq vaqti-da o`zlarini tashqi dunyodan to`sib qo`ysalarda , ammo milliy mustaqilligini saqlab qoldilar. 200 yil o`tgach , yana " o`zliklarini " xorijliklarga " ochib ", qisqa vaqt ichida jahon hamjamiyatidan o`rin olib , dunyoning rivojlangan mamlakatlaridan biriga aylandi. Natijada , jahon xalqlari orasida taraqqyotning " yaponcha modeli " vujudgakeldi. Ishlab chiqarish kuchlarining rivojiga to`sqinlik qiluvchi qonun va tartiblar bekor qilindi . 1868-1878 yillarda Yaponiya hukumati yangilandi. Yangi hukumat boshlig`1 Arisugava Yaponiyada bozor munosabatlari taraqqiyoti tarafdori edi . 15 yoshli yangi imperator Mu-sixito parlamentga o`xshash Davlat Kengashi tashkil qilishga va`da berdi.

• Feodal zamindor samurai, dehqon, hunarmand va savdogar tabaqalar rasman teng huquqli deb e`lon qilindi . 1871 yili huquqsiz ( pariylar ) quyi tabaqa haqidagi qonun bekor qilindi. Barcha tabaqa vakillari kasb tanlashda erkin , tadbirkorlik ishlariga haqli bo`lishdi. Mamlakatda alohida feudal mulklar tizimi, hokimliklar tugatilib, 75ta prefektura - viloyat tuzildi. Natijada markazlashgan hukumat boshqa- ruvida yuzaga keldi . 1872 yilda yalpi harbiy xizmat haqida qonun qabul qilindi. 1877 yilda haqiqiy harbiy xizmatda bo`lmaganlar uchun qilich taqib yurish bekor qilindi . Bu narsa samuralarning izzat - nafsiga tegdi va Saydo Takamori boshchiligida qo`zg`olon bo`ldi . Ammo bu harakat bostirildi. 1871-1878 yillarda qishloq xo`jaligi sohasida islohatlar o`t-kazilib, yerni erkin oldi - sotdi qilish , istagan turdagi ekinlami ekishga ruxsat berildi

• 1877 -1900 yillar Yaponiya sanoat yuksalishi davrida bo`ldi. Bu davr ikki bosqichga monopoliyalashuvgacha va monopolistik kapitalizm bosqichlariga bo`linadi . Xususan , XX asr boshlarida Yaponiyada rivojlanishining o`ziga xos harbiy feodal imperiya ko`rinishi vujudga keldi. Islohatlar qanchalik ilg`or ruhda bo`lmasin , ular yirik yer egalari, sanoatchilar uchun xizmat qildi . Yangi sanoat korxonalarida va qishloq xo`jaligida oddiy mehnat ahlining ahvoli og`irligicha qoldi. Sharoit qanchalik og`ir bo`lmasin , Yaponiyada kapitalistik munosabatlar tez rivojlana boshladi. Yaponiya kapitalizmi Yevropa taj- ribalaridan sharqda birinchi bo`lib foydalandi . Yevropada uzoq davom etgan yuzaga keltirgan ilg`or sanoat tehnikasini Yaponiya tayor holda olaredi.

1890 yilda u barcha sanoat tarmoqlarining 45 % ini tashkil etadi . 1868-1885 yillarda 1300 sanoat korxonasi qurildi . Ular dastlab badavlat sanoat- chilarga ijaraga berildi . Keyinroq esa sanoat korxonalari o`z narxini yarmini , hatto 10-15 % iga xususiy qilib sotiladigan bo`ldi. Natijada puldor bank egalari Misui va Misubisi , Sumitoma , Yaasida , Furikava , Kavasaki , Tanaka , Asano kabi bank egalari yirik sanoat korxonalari-ning egalariga aylandilar. Yaponiya sanoat va kapital jamg`arish sohalarida o`sha davrdagi Rossiyadan o`n barobar tezroq rivojlanmoqda edi . Yapon kapitalizmi ko`proq bank kapitalizmi tusini oldi. Sanoat markazlashuvi va ixtisoslashuvidan ko`ra bank sarmoyalari-ning markazlashuvi tezroq bordi .

Kapitalizm taraqqiyoti dehqonlarning terdan ajralishi bilan birgalikda bordi . 1883 yilda 33 ming dehqon yeridan ajralgan bo`lsa , 1885 yilga kelib , bu raqam 108 mingga yetdi . Natijada ular shaharga ketib , yollanma ishchilargaaylandilar. Ishchilar ma`lum ijtimoiy qatlam bo`lib shakillandilarSanoat korxonalarining soni yildan yilga ko`payib bordi . Agar 1868- 1877 yillarda 489 ta yangi korxona qurilgan bo`lsa, 1878- 1885 yillarda 800 ta yangi sanoat korxonasi foydalanishga topshirildi. Bu jarayon iqtisodiy - ijtimoiy sohalarda sanoatda ishlaydigan mehnat ahlini himoya qiladigan qonun va amaliy vositalar yo`qligi sababli qattiq eksplutat-siya , mehnatkashlarni ezish hisobiga davom etdi . Ishchilar ish haqining juda pastligi , ish vaqtining 15-18 soat davom etishi , korxona qonunchiligi , texnika xafsizligi uchun javobgarlikning yo`qligi, bolalar va ayollar mehnatidan beshafqat foydalanish - blar Yaponiyaning yangi davr taraqqiyotiga xos belgilaredi.

Ijtimoiy - siyosiy harakatlar . Dastlab ijtimoiy harakatlar bir korxona doirasidan chetga chiqmagan bo`lsa ham , tashkiliy jihatdan maxsus rejalashtirilmagan , turli norozilik ko`rinishida edi. Lekin , 1881-1896 yillar orasida Yapon mehnatkash- larining bir qator kasaba uyushmalari: suvoqchilik , toshyorarlik , yer qazuvchilik va boshqa kasb tashkilotlari paydo bo;ldi . Bularga baliqchilik , hammol ( yuk tashuvchilari), rikshalar ( aravalarda odam tashuvchilar) qo`shilishdi. Lekin bu uyushmalarning dastlab maqsadlari noaniq va rejasiz edi. Masalan : baliqchilar matorli qayiqlarda baliq ovlash ma`n qilishni, rikshalar esa tramvayning shaharlarga olib kelishiga qarshi edilar. Yapon ishchilarining ijtimoiy uyushmalari g`arb mamlakatlaridagi kasaba tashkilotlari darajasiga yetolmadi . Ular hali hunarmandchilikning o`zaro jamoatchilik hamkorligi , uyushmasi kabi ishko`raredi.

Yaponiyaning XIX asr oxiridagi hayotida turli ijtimoiy g`oyalar mavjud edi . ArVanaviy Yapon jamiyatining rihiy xususiyatlari buddizm g`oyalari bilan bir qatorda ba`zi ilg`or g`oyalar ham paydo bo`la boshladi. Bular ba`zi hollarda partiyalar tuzilishiga ham asos bo`ldi . Masalan , "Sharq sotsialistik partiyasi" ( 1882 y ), " Sharq ozodlik partiyasi", "Ij-timoiy muammolarni o`rganish jamiyati" kabilar. Ijtimoiy harakatning ikkinchi " qanotida " ilg`or fikrli burjuaziya vakillari, yoki ular manfaatini ifodalovchi oqim turgan edi. Ular 1872 - 1882 yillarda vakolatli parlament tuzumini o`rnatish uchun kurashdilar. Hukumat 1878 yilda profektura - viloyatlarda mahalliy o`z-o`zini boshqaruvini joriy qilishga majbur bo`ldi. 1881 yilda imperator parlament tuzishga va`da berdi.

Parlamentning tuzilishi va Konstitutsiyaning qabul qilinishi . Iqtisodiy islohatlar burjuaziyaning o`sishi va siyosiy kuchayishiga sabab bo`ldi. Burjuaziya davlatga rahbarlikni o`z qo`liga olishni da`vo qila boshladi. Mamlakatda imperatorning mutloq hokimiyatini cheklay- digan konstitutsiya joriy qilish uchun harakat kuchaydi. Hukumat biroz yon berishga qaror qildi. Nihoyat 1889 yil 11 fevralda Yaponiyaning 1 - Konstitutsiyasi qabul qilindi. Bu Konstitut-siya amalda Prussiya Konstitutsiyasi asosida tuzilgan edi. Mamlakatda ikki palatadan : yuqori ( perlar) va qo`yi ( vakillar) palata-dan iborat parlament tuzildi . Parlamentning yuqori palatasi a`zolaridan bir qismi mulkdorlardan 7 yilga saylanib qo`yilar, qo;yi palatasi esa 4yilga saylov orqali saylanardi. Saylov huquqiga Yaponiyaning 1 % aholisi ega edi.

Konstitutsiya imperatorning mavjud barcha huquqlarini nafaqat saqlab qoldi , balki unga yanada keng huquqlar berdi. Masalan : u par-lamentni chaqirish , ochish , tarqatib yuborish , qonunlar o`rniga oily farmonlar chiqarish , qo`shinlarning Oliy Bosh qo`mondoni bo`lish, urush e`lon qilish , sulh tuzish kabi huquqlarni o`zida saqlab qoldi . Konstitut-siyaga ko`ra Vazrlar Kengashi faqat imperatorga hisobot beradi. Imperator xonadoni vakillaridan iborat davlatmandlar perlar pala-tasida asosiy ko`pchilikni tashkil qiladi . Fuqaro huquqlari sohasida bu konstitutsiya g`oyat kuchsiz edi. Parlamentning barcha qarorlari imperator huzuridagi yashirin kengashidan o`tish zarur edi . Saylov huquqipul senzi bilan , saylovchilar yoshi esa 25 yosh qilib belgilandi. Albatta, Yaponiyadek qoloq , fe o dal ar t analarga boy mamlakatda Konstitutsiya qabul qilinishi katta voqea bo`ldi. Lekin , u jamiyatni barcha a`zolari manfaatiga xizmat qila olmadi.

Yaponiyaning tashqi siyosati. Kapitalistik taraqqiyot yo`liga kirishi bilan Yaponiyaning tashqi harbiy rejalari paydo bo`ldi. Harbiy zavodlar qurish , ko`plab qurol aslahalar ishlab chiqarish boshlandi. 1870 yillarda Yapon ichki bozori juda " tor" edi . Shuning uchun sanoat uchun xom - ashyo va tashqi bozor kerak edi. Yaponiyaning bosqinchilik maqsadlari Koreya , Xitoy , Tinch okean havzasiga qaratildi. Bir guruh samuraylar hech kechektirmay urush boshlash tarafdori bo`ldilar. Saygo Takamori tomonidan ko`tarilgan isyon ko`p qon to`kilishiga sabab bo`ldi . Hukumat samuraylar nafaqasini bekor qilib , ularga bir yo`la tovon puli belgiladi. Tovon puli zayom obligatsiyalari bilan beriladigan bo`ldi. Samuraylarning qilichtaqib yurishi taqiqlandi. Ana shular isyon ko`tarilishiga sabab bo`ldi. Samuraylar isyoni hukumat tomonidan bostirildi , XIX asrning 70 -yillarida Yaponiya bosqinchilik yurishlari yo`liga kirdi .

• 1875 yil sentyabr oyida Yaponiya Koreyaga hujum qildi va Koreya bilan uni kamsituvchi bitim tuzildi . Yaponlar uchun Koreya" ochiq " mamlakat deb e`lon qilindi . Yapon mollari bojsiz sotiladigan bo`ldi. Mamlakat portlari Yaponiya uchun ochib qo`yildi. Shu yo`I bilan Koreya , Xitoy ta`siridan ajratib olindi. Yaponiya - Xitoy munosabatlaridagi ziddiyat 1894- 1895 yillarda urushga olib keldi. 1893 yili yapon qo`shinlari Koreyaga bostirib kirdi. Dehqonlarning Tonkax boshchiligida qo`zg`olonini bostirish bunga bahona buldi. 1894 yil iyulida Yaponiya Seulda Saroy tuntarishi qilib, Yaponparast hukumat tuzdi va poytaxt garnizonini qurolsizlantirdi. 1894 yil avgustida Yapon-Xitoy urushi boshlandi..

• Xitoy xarbiy flotining transport kemalari chuktirikdi , shu bilan paral-lel ravishda yapon qo`shinlari urush e`lon qilmasdan Koreyada turgan Xitoy xarbiy kuchlariga xujum qildilar. 1894 yil Xitoy qushinlari E.Chjichao boshligida Pxenyan yonida geografik jixatdan yaqinligi va raqobat qiluvchi yirik davlatlaming uzoqligidan foydala-nib , uzoq Sharqdan ustunlikka ega bo`lishiga yo`I ochdi . Yaponiyaning zamonaviy qurollar bilan ta`minlangan harbiy kuchlari ham quruqlikdan , ham dengizdan xujum uyushtirib,Xitoy harbiy qo`shinlarini mag`lubiyatga uchratdi. 1895 yil 17 aprlda Simonoseki sulhi tuzildi. Xitoy Koreyaning mustaqilligini tan oldi , Lyaudunni` tayvanni , penxu (Peskador) orolini Yaponiyaga berdi. Shuningdek , Yaponiya katta miqdorda tovon to`lashga majbur etildi.

Bu davrda Yaponiyada monopolistic unsurlar bilan chirmashib ketdi. Bu jihatdan Yaponiya Rossiyaga o`xshab ketadi, chunki pomeshchiklar va monarxiya aloqalari juda kuchaygan edi . Ko`pgina Yapon konserinlari feodalizm davrida tashkil topgan savdo sudxo`rlik guruhlaridan "o`sib " chiqdi . Yapon burjuaziyasiga mehnatkashlarni eks-pluatatsiya qilishning kapitalizmga xos bo`lgan usullar , ya`ni bolalarva xotin - qizlarni yarim turma shaklidagi yotoqxonalariga joylashtirib , ular mehnatidan foydalanishni davom ettirdi. Angliya , Fransiya , AQSh dan farqli o`laroq , Yaponiyada hokimi-yat burjuaziya qo`lida bo`lmay , balki pomeshchik - burjuazuya bloki qo`lida edi . Bu narsa ishlab chiqarishda davlat rolini kuchaytirdi .

• Yaponiya hukumati og`ir industriyani rivojlanishiga alohida e`tibor berdi. 1900-1903 yillarda sanoat ishlab chiqarishi AQSH da 85 % , Germaniya 54 % , Fransiyada 51 % , Angliyada 25 % o`sgan boisa , Yaponiyada 181 % o`sdi. U ishlab chiqarish hajmi bo`yicha Italiyadan o;zib ketib, Fransiyaga yaqinlashdi . Mamlakatda sanoat, savdo - stiqva banklar konsentratsiyalashib, imperialistik monopoliyalar vujudga keldi. llgaridek , pomeshchik yer egaligi va dehqonlarning asoratli ahvoli saqlanib , qolaverdi . Ota - onalar o`z bolalarini fabrikalarda ishlatish uchun sotishar edi . Qashshoqlanib borayotgan Yapon dehqonlari va shahar ishchilarining bir qismi Yaponiya sanoati tavarlarining sotib ololmas edi. Yapon imperialistlari mol sotiladigan yangi bozorlar uchun kurash olib borib , bosqinchilik siyosati yurgizdilar.

• AQSh , Angliya , Germaniya , Fransiya o`zlarining uzoq Sharq va Janubiy - sharqiy Osiyodagi siyosatlarida Yaponiya bilan ittifoqdosh bo`lishni o`ylab qoldilar. Rossiya esa o`zining Uzoq Sharqdagi manfaatlarini himoya qilish bahonasida Yaponiyaga qarshi harakatlar boshladilar. Yaponiyada Rossiya bilan urush boshladi. Manjuriya va Kreyadan uni " quvib chiqarish " tarafdorlari ko`p edi. Rossiyada ham Yaponlaming " adabini berib qo`yish " tarafdorlari kam emas edi. 1895 yili Xitoy bilan urushda yengib chiqqan Yaponiya 10 yillik qurollanish dasturini qabul qildi. Bundan maqsad Rossiyaga qarshi urush boshlash edi. Harbiy sanoat tez o`sa boshladi. Metalurgiya zavodi qurildi. 1894-1903 yillarda temir yo`llar 2,8 barobar, tashqi savdo hajmi 3,5 barobar, sanoatda ishchi o`rni 326 mingga ko`paydi.

Rus -Yapon urushi va Rossiya _ Yaponiya Munosabatlari. Yaponiya xalqaro miqyosda zo`r berib diplomatic muzokaralar olib bordi. Masalan, 1902 yili Angliya bilan 5 yillik shartnoma tuzib , Xitoyda, Angliya - Yaponiya manfaatlarini belgilab oldi. 1902 yil bitimi, bosqinchilik bitimi edi . AQSh bo`lajak urushda Yaponiyani quvvatlashini bildirdi va Germaniya , Fransiyani ham shunga chaqirdi. Shunday qilib , muqarrar bo`lib qolgan urushda Rossiya yolgizlatib qo`yildi. 1903 yil iyul oida Yaponiya Rossiya bilan muzokaralar boshlab, Koreyada uning erishgan muvaffaqiyatlarini tan olishni talab qildi. Buning evaziga Rossiya Manjuriyada temir yo`llar qurish huquqini oladigan bo`ldi. Qator masalalarda bitimga kelish ataylab chalkash yo`lga solindi. Nihoyat , Yaponiya o`z maqsadlariga yaqinroq yo`I tutib , 1904 yil 5 fevralda Rossiya bilan diplomatic aloqani uzdi . Qo`shin va flotga esa Imperator nomidan yashorin xat yo`llab , Rossiya Yaponiyaga xavf solmoqda deb tushuntirildi.

• Yapon kemalari 1904 yil fevralda Port Artur va Chumulpo port- laridagi rus kemalariga to`satdan hujum qildi . " Varyag " kreyseri cho`ktirildi. " Koreys " kemasi portlatildi . Shu bilan rus - yapon urushi boshlandi. Koreya qirg`oqlariga Port-Arturga , Lyadunga to`rt yapon armiyasi tushirildi. Ruslar Lyadun yarim oroliga chekindilar. Mukden (1905 yil fevral - mart) operatsiyada rus qo`shinlari son jihatdan ko`p bo`lishiga qaramay , qo`mondanlarning o`quvsizligi tufayli yengildi. . Rus dengiz qo`mondonligi Boltiq dengizidan Rojdestvenskiy - Neboga-tov eskadrasini Yaponiyaga jo`natdilar. Bu reja xato edi . Chunki , eskadra kemalarining tezligi yapon kemalarinikidan kam , bronyasi (zirxlari ) esa yuqa edi. 1905 yil 27-28 may Rossiya urushda uzil - kesil yengildi . Buning sabablari ko`p edi . Eng , rus davlati XX sar boshlarida o`lkan hududlarini birlashtirib olgan , iqtisodiy qoloq va mo`rt tuzilgan davlat edi . Yaponoya esa zamonining ilg`or harbiy sanoati texnikasini o`zida toplagan , bosqinchilikni shior qilib olgan davlatga aylangan davlat edi.

Rus-yapon urushidaRossiya mag`lubiyatga uchragach , 1905 yil 5 sentabrda Portsmut (AQSH ) da sulh shartnomasi imzolandi . Unga ko`ra , Rossiya Koreya va Janubiy Manjuriyada Yaponiyaning hukmronligi tan oldi . Bundan foydalangan Yaponiya o`zining harbiy kuchlarini Koreyaga kiritdi . Rossiya homiyligidan mahrum etilgan Koreya Yaponiyaga qarshi qo`zg`olon boshladi . Biroq yapon bosqinchilari qo`zg`alonni zudlik bilan bostirishga erishdilar. 1910 yilda Yaponiya Koreyaning istilo qilinganini rasman e`lon qildi . Yaponiya hukumatining talabi bilan Koreya imperatori o`zining butun hokimiyatini " abadiy , batamom " Yaponiyaga topshirdi. Koreyada ma`muriy mansablarning barchasini yaponlar egallab oldilar.. Yapon mustamlakachilari Koreyaga kirib kela boshladilar. Koreys xalqining milliy madaniyati paymol qilindi. Maktablarda koreys tilida o`qitish taqiqlandi

• 1907-1908 yillardagi iqtisodiy inqirozdan keyin Yaponiya sanoati mablag`solishni yanada kengaytirdi . 1905 - 1912 yillarda bu mablag` 3,8 milliard iyenga yetdi. Shundan 63 % I yangi korxonalar qurishga ishlatildi. Shunday qilib, sanoat qurilishining sur`ati bo`yicha Yaponiyailg`or kapitalistik mamlakatlardan o`zib ketdi . Umuman Yaponiya XX asrning dastlabki o`n yilida sanoatda jiddiy sifat o`zgarishlarga erishdi. Metallurgiya , mashinasozlik kabi muhim tarmoqlar asosan davlat ixtiyorida bo`ldi. Kapital konsentratsiyasi tezlashdi . Ammo, sanoat konsentratsiyasi sekin bormoqda edi. Iqtisodiy ahvolning og`irligi sanoat va qishloq xo`jaligida mehnatkash ommani haddan ziyod ezib , ishlatish maium ijtimoiy harakatlarga sabab bo`ldi . Kotoku rahbarligidagi sotsialistlar harakati yapon burjua - pomeshchik monarxiyasini tashvishga soldi . Kotoku va uning 12 safdoshi ig`vo bilan qamalib , sud qilindi va osib o`ldirildi. Lekin mamlakatda ijtimoiy harakat davom etdi

• Masalan , 1912 yilda Sudzuki millioner Sudziava mablag`l yordamida islohatchilik g;oyalarini targ`ib qiluvchi " do`stlik jamiyati" nomli jamiyat tuzdi . Kasaba uyushmalari harakati ham qisman iqtisodiy o`zgarishlar talab qilish bilan cheklanuvchi yo`I tutdi. Lekin tub ijtimoiy o`zgarishlar tarafdori bo`lgan Sen Katayama umumiy saylov huquqi uchun kurashdi. . Ijtimoiy harakatlar Yaponiyada birinchi jahon urushi arafasida yanada kuchaydi . Bu davrga kelib Yaponiyaning AQSh va Angliya bilan munosabatlari yomonlashdi. Chunki , Yaponiya Uzoq Sharqda " xvfli raqib" ga aylangan edi . Rossiya bilan Mo`g`iliston va Manjuriyada " ta`sir zonalari" ni bo`lib olish haqidagi bitimlar ( 1907-1912) Uzoq harqdagi kuchlar nisbatini Yaponiya foydasiga keskin ravishda o`sgartirib yubordi.

FOYDALANILGAN MANBALAR VA ADABIYOTLAR : 1 Karimov I.A. " o`zbekiston buyuk kelajak sari" T., " o`zbekiston" 1998, 669-bet. " Yaponiya mintaqamizning murakkab muammolarini- xavfsiz va barqaror tinchlikka erishish , atrof-muhit muhofazssi masalasini hal etishda faol va manfaatdorlik bilan ishtirok etmoqda" 2. Karimov I. A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. T., “Sharq”. 1998. 3. Karimov I.A. Yuksak manaviyat yengilmas kuch. T., “Ma`naviyat” 2008. 4. Karimov I.A. Jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi , O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etish yo`llari va choralari. T., “O`zbekiston” 2009. 5 . Narochnitskiy A.L " Kolonialnaya politika kapitalisticheskix derjav na Dalnem Vostoke ( 1860 -1895 )" M., Nauka 1973.

O'xshashlar

XIX asr oxiri XX asr boshlarida Italiya

XIX asr oxiri XX asr boshlarida Shimoliy Afrika

XIX-asr oxiri XX-asr boshlarida Rossiya Qrim urushidan so’ng ahvoli

XIX-asr oxiri XX-asr boshlarida maorif tizimi, Turkistonda jadidchilik maktablari

XIX asr oxiri XX asr boshlarida Rossiya imperiyasi tomonidan O’rta Osiyoni bosib olish uchun istilochilik harakatlarining boshlanishi