logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tarix
  4. Vizantiya sivilizatsiyasi

Vizantiya sivilizatsiyasi

Yuklangan vaqt:

29.03.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

426.3330078125 KB
Ko'chirib olish
Vizantiya sivilizatsiyasi Sivilizatsion taraqqiyotning Qadimgi davrdan keyingi bosqichi Oʼrta asrlar boʼldi. Bu davrda Vizantiya sivilizatsiyasi alohida, yetakchi oʼrin tutdi. Vizantiya tarixi 324 yilda Bosfor boʼgʼozidagi qadimgi Vizantiy shaharchasi oʼrnida Rimning yangi poytaxti Konstantinopolga asos solinishi bilan boshlanib, 1453 yilda turklar tomonidan bosib olinishidan soʼng yakun topdi. Mustaqil davlat va sivilizatsiya sifatida esa uning tarixi Rim ikki qismga parchalanib ketgan 395 yildan boshlanadi. Konstantinopol Rim imperiyasining Yevropa va Osiyo qismlari tutashgan nuqtada, Sharq va Gʼarb chorrahasida joylashgan edi. Darhaqiqat Vizantiya sivilizatsiyasi antik meros va sharqiy – xristian maslagining oʼziga xos sintezi edi. Uning tabiiy-geografik oʼrni muhim savdo yoʼllarini nazorat qilish, boʼgʼozlar ustidan harbiy-strategik jihatdan hukmronlik qilish imkonini berardi. Vizantiya chegaralari uning ming yildan ortiq tarixi davomida oʼzgarib turdi, biroq oʼzining qudratga erishgan davrida Vizantiya Bolqon yarim oroli, Kichik Osiyo, Shimoliy Mesopotamiya, Аrmanistonnig bir qismi, Suriya, Falsatin, Misr, Krit va Kipr orollari, Qrimdagi Xersones, Kavkazdagi Lazika. Аrabistonning ayrim hududlarini oʼz ichiga olgan. Vizantiyaga kiruvchi viloyatlar iqtisodiy imkoniyatlari jihatidan bir xil emas edi. Hunarmandchilik taraqqiyoti jihatidan Vizantiya gʼarbiy Yevropa mamlakatlaridan oldinda turgan. Gʼarbiy Yevropadan farqli oʼlaroq Vizantiyaning ichki xoʼjalik hayoti nisbatan barqaror edi. Vizantiya aholisi etnik jihatdan rang-barang boʼlib, uning katta qismini yunonlar tashkil etgan, bu yerda shuningdek suriyaliklar, yahudiylar, armanlar, gruzinlar, koptlar (Misrda) istiqomat qilgan. Rimliklar ozchilikni tashkil etgan. X asrga kelib Vizantiyaning aholisi 20-25 mln. kishini tashkil etgan. 7 asrga qadar lotin tili ustunlik qilgan, ammo vaqt oʼtishi bilan yunon tili davlat tiliga aylandi. Vizantiya imperiyasining imperatori (vasilevs) deyarli cheklanmagan hokimiyatga ega boʼlgan, ammo oʼzini hech qachon qonundan ustun qoʼymagan. Unga koʼp sonli sud, harbiy va soliq muassasalari, davlat amaldorlari, shuningdek, maslahat organiga vazifasini bajargan sinklit (lotincha senat) boʼysungan. Vizantiyada nafaqat zodagonlar, balki iqtidorli va bilimli oddiy kishilar ham yuqori darajalarga erishish imkoniga ega boʼlgan. Vizantiyaliklar imperiya gʼoyasini Rimdan qabul qilib olganlar. Xristianlik muqaddaslik tusini berib, imperiya gʼoyasini mustahkamlagan. 4 asrda Buyuk Konstantinning safdoshlaridan biri evseviy Kesariyskiy Vizantiya davlatchiligining diniy asosiga aylangan siyosiy nazariyani ishlab chiqqan. Unga koʼra Vizantiyada dunyoviy va diniy hokimiyat qoʼshilib, simfoniya (uygʼunlik) ni vujudga keltiradi. Imperator nafaqat dunyoviy hukmdor, shu bilan birga cherkov boshligʼi. Imperator hokimiyatining oʼzi muqaddaslashtirilgan, shunga qaramasdan nomaqbul imperatorlarni koʼpincha taxtdan agʼdarishgan. Yevseviy Kesariyskiy nazariyasiga koʼra Vizantiya xristianliknng tayanchi, u xudoning homiyligi ostida boshqa xalqlarni najotga yetaklaydi. Imperiya gʼoyasi Vizantiyaga yaxlitlikni, saltanatni saqlab qolish imkonini berdi. Аmmo shu bilan birga anʼanalar va odatlarni saqlab qolishga yoʼnaltirilgan imperiya gʼoyasi, vizantiya avtoritarligi jamiyat rivojiga toʼsqinlik qildi. Xristian dini Vizantiya sivilizatsiyasining hukmron mafkurasiga aylandi. 4 asrdan boshlab davlat dini boʼlgan xristianlik Vizantiyaning maʼanaviy hayotini belgilab berdi. Vizantiyada xristianlikning joriy etilishi nafaqat maʼjusiylik, balki bidʼatchilikka qarshi kurash bilan birga bordi. Oʼz obroʼsini mustahkamlash uchun cherkov har qanday oʼzgacha fikrlashga qarshi chiqdi. Sobit eʼtiqodlilar va bidʼatchilar oʼrtasidagi bahslar mavzusi xristianlikning azaliy isbotsiz qabul qilinadigan qoidalari edi: Muqaddas Uchlik aqidasi, Masih tabiatini anglash, insondagi maʼnaviylik va jismoniylik nisbati. Eng koʼp tarqalgan bidʼatlar arianlik, monofizitlar, pavlikianlar, bogomillar taʼlimotlari edi. Bidʼatlar koʼp hollarda ijtimoiy norzilikning mafkuraviy shakli boʼlib xizmat qilgan. Ilohiyotga masalasidagi qarama-qarshiliklar 1054 yilda cherkovning parchalanishida (sxizma) tashqi omil boʼlib xizmat qildi. Bu hodisa xristianlikning ikki yirik markazi – Rim va Konstantinopol oʼrtasida 4 asrda boshlangan maʼnaviy va siyosiy rahnamolik uchun kurashning yakuniy marrasi edi. Ikki cherkov oʼrtasidagi kurashda ilgarilari ham bunday keskin choralar qoʼllanilgan. Cherkovning parchalanishi diniy taʼlimotning oʼzidagi ixtilofning namoyon boʼlishi ham edi. Shunday qilib, insoniyat genotipini boyitgan Vizantiya sivilizatsiyasining betakror xususiyatlaridan biri xristian dini, ellin madaniyati va rim davlatchiligining ajoyib uygʼunligi edi. Ushbu sivilizatsiya koʼplab Sharqiy Yevropa xalqlari, xususan Rus sivilizatsiyasining taraqqiyotiga katta taʼsir koʼrsatdi.

O'xshashlar

Vizantiya imperiyasi
Xitoy sivilizatsiyasi
Qadimgi Misr sivilizatsiyasi
Qadimgi Kichik Osiyo sivilizatsiyasi
Qadimgi Misr sivilizatsiyasi 2