logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tarix
  4. Ustrushona Shayboniylar davrida

Ustrushona Shayboniylar davrida

Yuklangan vaqt:

06.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1326.1845703125 KB
Ko'chirib olish
Ustrushona Shayboniylar davrida  XV asrning oxiri XVI asrning boshlarida temuriylar davlati kuchsizlanib qoldi. Bundan foydalangan SHayboniyxon boshliq Dashti-Qipchogning chorvador qabilalari Movarounnahr vohalarini egallab oladilar va o’z hokimiyatlarini o‘rnatdilar. Ushbu yurishlarda qatnashgan yuksak nufuzli urug'lar o'lkaning xo‘jalik yuritishga qulay bo'lgan vohalarini egallab o'troqlashdilar. Xususan, Qarshi shahri va uning atrofiga mang’itlar, SHahrisabz shahri va uning yon tevaragidagi hududlarga barlos va kenagaslar, O'ratepaga yuzlar, Jizzaxga qirqlar kelib o’rnashdilar.  XVI asrning boshlarida yaratilgan yana bir yozma yodgorlik Muha mmad Solihning (1455-1535 y.) «SHayboniynoma» dostonida ham Jizzax haqida ancha ma'lumotlar keltirilgan. Temuriylar sulolasining inqirozi, yangi saltanat-shayboniylar hukmronligining qaror topishi bilan bog'liq tarixiy voqealar bayoniga bag‘ishlangan ushbu asarda ham Jizzax SHayboniyxon yoki unga muxolif kuchlarning lashkargohi, muhim harbiy strategik makon — sifatida ta’riflanadi. Xususan, Shayboniyxon «Samarqandni olg'an yilining qishinda mo‘g'ul ustig'a cherik tortib Xonikaxonni viloyatlarin, SHahruhiyani chopturg‘onda» uning lashkari Jizzax qal'asiga to‘planadi. Bordi xon qal’ai Dizzaq sori, Saltanat ahli mulozim bori .....  Yuqorida ta’gidlaganidek, bu davrda Jizzaxning qulay harbiy strategik imkoniyatlaridan, nafaqat SHayboniyxon, balki unga garshi, muxolif kuchlar ham foydalanishga harakat qilishgan. Xususan, 1500, 1501 yillarda Samarqand qamalida uzoq muddat qolib ketib, tashqaridan harbiy ko’mak kutib yotgan Bobur Mirzoga Toshkentdan Xonikaxon, Farg’onadan amir Tanbal yordam berishga ahd qilishadi va Samarqand sari lashkar tortishib, Jizzaxda uchrashishadi.  XVI asr ikkinchi yarmi, XVII asr boshlarida yashab o'tgan Hofiz Tanish Buxoriy tomonidan fors-tojik tilida yozilgan «Abdullanoma» («Sharafnomai SHohiy») asari ham Jizzaxning xonliklar davridagi tarixi, tutgan o'rni va mavqei haqida ma'lumot beruvchi qimmatli manbadir. Shayboniylarning eng nomdor xonlaridan biri bo'lgan Abdullaxon Il (1557-1598) Movarounnahrni birlashtirish, markazlashgan davlat tuzish va uni mastahkamlash uchun qirq yildan ortiq umrini jangu- jadalda o'tkazadi. Tinimsiz kurashlar davomida hukmdor bir necha marta muhim siyosiy, harbiy tadbirlar bilan hozirgi Jizzax shahri, uning yon-tevaragidagi qal’a- qo'rgonlar - Uchtepa, Ko’kgumbaz, Raboti Malik, Yom, Peshag’or, Ardaxshon, Achchi, Zomin va boshga kentlarda bo'lgan.  «Abdullanoma» asari muallifining yozishicha, 1578 yilda «sohibqiron hazrat» Bobur Sulton bilan urushish qasdida Zomin tomon cherik tortadi. Qo‘shin Ipor mavzeiga etganda «shavkatli shahriyor huzuriga Hind mamlakatining podshosi Jaloliddin Muhammad Akbar tomonidan atoqli sovg‘alar, karomatli hadyalar bilan elchi kelib itoatkorlik va bo‘yinsunishdan xabar beruvchi elchilik mazmunini arz qiladi»  Darhaqiqat, bu yerda hijriy 986 yilda (1578 y) Movarounnahrga kelgan Mirzo Po'lat boshchiligidagi Hindiston elchiligi hagida ma‘lumot berilgan Tarixiy manbalardan ma‘lumki, bu davrda Abdullaxon Movarounnahrdagi raqiblari ustidan to‘la g’alaba qozonmagan, buning ustiga Samargand hokimi Juvonmardalixon, Toshkent hokimi Bobur Sulton yordamiga ishonib Abdullaxonga qarshi isyon ko‘targan edi.  Abdullaxon Akbarshoh elchisining qaytishiga ruxsat bermaydi. CHunki, elchining nomaqbul taassurot bilan Hindistonga qaytishini istamaydi va elchiga raqiblari ustidan qozonajak g’alabasini namoyish qilmoqchi bo'ladi. SHu sababli lashkar elchilar hamrohligida Jizzaxga qo’nadi. 1578 yilning 4 iyul yakshanba kuni Jizzaxga O'zbek sulton katta sipoh bilan tashrif buyuradi. «Abdullanoma»da bu borada quyidagi ma’lumot mavjud. «A’lo Hazrat uning uchun ikki kun to'y berdi. U yerda a’lo hazratning bo'yrug'iga muvofiq, din nizomi Amir Qulbobo va Mavlono Haydar (Muhammad) munshiy lashkarni ko'rikdan o’'tkazdilar. Uch kun davomida to‘da-to’da kishilar kelib, ismlarini yozdirdilar. Ul hazratning xos sipohi, kichik sultonning (ya’ni Abdullaxonning o’g'li Abdulmo‘min sultonning) mavkabida bo'lganla soni, ularga oziq-ovqat tayyorlovchilardan tashqari, o'ttiz ming kishiga etdi».  1579 yil yozida Abdullaxon, Toshkentdalik paytida Bo'zaxo'r sulton O’z tarafdorlari bilan Samarqandni egallaydi. Abdullaxon tezlik bilan Toshkentdan qaytib, avval Uchtepaga, so’ng Jizzaxga keladi. Jizzaxda dushman hagida to'liq ma'lumot to‘playdi. Lashkar va otlarga dam berib Samarqand uchun jangga tayyorlanadi. Bu voqealar manbada quyidagicha bayon etilgan: «Panjshanba kuni ertalab olamni bosib oluvchi otni Javion urdirgan holda Uchtepaga tushdi. U yerdan bir kishini Dizzaxga Ali Mardon bahodir huzuriga yubordi. O‘sha kechasi tuni bilan yo'l yurib juma kuni erta tongda shunday buyobondan chigib Dizzax muzofatlaridan biriga tushdi.  O'sha zamondayog qutli hukm bo'ldi. «Xizmatchilar suv berib serob qilish ibodatlarni afzalidir» iborasiga muvofiq tuya karvonlariga suv va oziq-ovqat ortib, piyoda hamda horiganlar qarshisiga chigib (ularni) serob qilsinlar va ularni qonxo'r biyobondan chigarib aholi yashaydigan joyga etkazsinlar. O’sha kuni peshin nomozi vaqtida (dushmanni) yoquvchi hogon joyidan ko‘chib, Dizzax degan mavzeda yashash bayrog'ini tikdi» Muhammad Solihning “SHayboniynoma’, Xofiz Tanish Buxoriyning «SHarafnomai shohiy» («Abdullanoma») asarlaridan Shayboniyxon va SHayboniylar davrida Jizzax vohasiga katta e’tibor berilgani, undan harbiy- strategik makon sifatida foydalanilganligi, Jizzax qal'asi ayniksa, Abdullaxon II (1557-1598) davrida muhim lashkargohga aylangani, ushbu voqelik bilan bir qatorda ba’zi obodonchilik ishlari (Tuyatortar kanali, Sardobalar qurilishi) ham amalga oshirilganini bilishimiz mumkin. E’tiboringiz uchun rahmat!

O'xshashlar

Shayboniylar 2
Shayboniylar davlat boshqaruvi
Movarounnahr va Xuroson hududida shayboniylar
Qadim qishloq shahar xarobalarni tadqiq qilish usullari
Temuriylar davrida Buxoro