Темурийлар даврида XIX асрнинг биринчи ярмида ўрта осиёда ижтимоий ҳаёт, тарбия, мактаб ва педагогик фикр - Tarix - Slaydlar

Темурийлар даврида XIX асрнинг биринчи ярмида ўрта осиёда ижтимоий ҳаёт, тарбия, мактаб ва педагогик фикр

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

839 KB

Ko'chirib olish

ТЕМУРИЙЛАР ДАВРИДА ТЕМУРИЙЛАР ДАВРИДА XIXXIX АСРНИНГ БИРИНЧИ АСРНИНГ БИРИНЧИ ЯРМИДА ЎРТА ОСИЁДА ИЖТИМОИЙ ҲАЁТ , ЯРМИДА ЎРТА ОСИЁДА ИЖТИМОИЙ ҲАЁТ , ТАРБИЯ, МАКТАБ ВА ПЕДАГОГИК ФИКРТАРБИЯ, МАКТАБ ВА ПЕДАГОГИК ФИКР

 XIV-XVI асрларда Моварауннахрда ижтимоий ҳаёт ва унинг таълим - тарбия, XIV-XVI асрларда Моварауннахрда ижтимоий ҳаёт ва унинг таълим - тарбия, педагогик фикрга таъсири.педагогик фикрга таъсири.  XIV асрнинг ўрталарида Марказий Осиёда майда феодал ҳокимлар ўртасида низо XIV асрнинг ўрталарида Марказий Осиёда майда феодал ҳокимлар ўртасида низо кучайди, иқтисод мушкуллашди, сиёсатда қатъиятсизлик авж олди. Ана шундай кучайди, иқтисод мушкуллашди, сиёсатда қатъиятсизлик авж олди. Ана шундай пайтда Амир Темур сиёсат майдонига чиқди. У 1370 – 1405 йиллар давомида пайтда Амир Темур сиёсат майдонига чиқди. У 1370 – 1405 йиллар давомида мамлакатни мўғуллар зулмидан озод қилди, хонлар ўртасидаги низоларга чек мамлакатни мўғуллар зулмидан озод қилди, хонлар ўртасидаги низоларга чек қўйди. Хуросонда марказлашган мустақил, қудратли давлат барпо этди. У ўз қўйди. Хуросонда марказлашган мустақил, қудратли давлат барпо этди. У ўз фаолиятида давлатни мустаҳкамлаш, уни бошқаришни мукаммаллаштириш, фаолиятида давлатни мустаҳкамлаш, уни бошқаришни мукаммаллаштириш, қурилиш, ободончилик, суғориш, шаҳарлар ўртасида савдо йўлларни кенгайтириш қурилиш, ободончилик, суғориш, шаҳарлар ўртасида савдо йўлларни кенгайтириш ишларига катта эътибор берди.ишларига катта эътибор берди.  Марказий Осиёда рассомчилик, наМарказий Осиёда рассомчилик, на ққққ ошлик, безакли – бадиий буюмлар ишлаш ошлик, безакли – бадиий буюмлар ишлаш юкори даражага кўтарилди.юкори даражага кўтарилди.  Мактаблар ва мадрасаларда таълим-тарбия ҳаракатлари.Мактаблар ва мадрасаларда таълим-тарбия ҳаракатлари.  Йирик шаҳарларда масжид ва мадрасаларда, масалан, Бухорода Хўжа Зайниддин, Йирик шаҳарларда масжид ва мадрасаларда, масалан, Бухорода Хўжа Зайниддин, БолоҳовБолоҳов уу з, Жума, Намозгоҳ, Катта масжиди ва Абдуллахон Кўкалдош, Муҳаммад з, Жума, Намозгоҳ, Катта масжиди ва Абдуллахон Кўкалдош, Муҳаммад Хўжа Порсо, Нодир Девонбеги, Абдулазизхон, Хиёбон, Жўйбори Калон, Хўжа Порсо, Нодир Девонбеги, Абдулазизхон, Хиёбон, Жўйбори Калон, Раҳмонқулихон, Эрназар элчи, Турсунжон, Ниёзқул, Бохарзий, Маъсудия, Мир Раҳмонқулихон, Эрназар элчи, Турсунжон, Ниёзқул, Бохарзий, Маъсудия, Мир Араб;Араб; Самарқандда Бибихоним, Жоми, Кўктош, Кўчкинхон масжиди ва Самарқандда Бибихоним, Жоми, Кўктош, Кўчкинхон масжиди ва Шайбонийхон, Улуғбек, Шердор, Тиллақори; Хивада Матпанабой, Қутлимурод, Шайбонийхон, Улуғбек, Шердор, Тиллақори; Хивада Матпанабой, Қутлимурод, Оллоқулихон мадрасаларида, шунингдек кейинги йилларда (Оллоқулихон мадрасаларида, шунингдек кейинги йилларда ( XYIIXYII – – XiX XiX асрларда) асрларда) Қўқонда ЖомҚўқонда Жом ее масжиди ва Мадрасаи Мир (Норбўтабий), Тошкентда Хўжа Аҳрор, масжиди ва Мадрасаи Мир (Норбўтабий), Тошкентда Хўжа Аҳрор, Намозгоҳ масжиди ва Баракхон, Кўкалдош мадрасаларида диний таълимот Намозгоҳ масжиди ва Баракхон, Кўкалдош мадрасаларида диний таълимот асосида ислом, арўз, илми баён, мантиқ, тарих, география каби гуманитар асосида ислом, арўз, илми баён, мантиқ, тарих, география каби гуманитар фанлардан ташқари риёзиёт, фалакиёт, ҳандаса, табиёт каби аниқ фанлар ҳам фанлардан ташқари риёзиёт, фалакиёт, ҳандаса, табиёт каби аниқ фанлар ҳам ўқитилди. Таълимда шарҳлаб ўқиш, мустақил мутоала, мунозара, суҳбат усуллари ўқитилди. Таълимда шарҳлаб ўқиш, мустақил мутоала, мунозара, суҳбат усуллари қўлланди. қўлланди.  Улуғ Алишер Навоий, Мирзо Улуғбек, Кошифий, Давоний каби шоир ва олимлар Улуғ Алишер Навоий, Мирзо Улуғбек, Кошифий, Давоний каби шоир ва олимлар асарларида айтилган, олға сурилган ғоялар, қарашлар педагогик фикр ривожига асарларида айтилган, олға сурилган ғоялар, қарашлар педагогик фикр ривожига қўшилган муҳим ҳисса бўлди. қўшилган муҳим ҳисса бўлди.

 Табиий фанларни ўқитишнинг ривожланиши. Табиий фанларни ўқитишнинг ривожланиши.  Амир Темур замонида тарих илми, тарихшунослик соҳасида муҳим Амир Темур замонида тарих илми, тарихшунослик соҳасида муҳим ишлар қилинди. Масалан, Абдураззоишлар қилинди. Масалан, Абдураззо ққ Самарқандийнинг (1413-1482) Самарқандийнинг (1413-1482) «Матлаъ ас –саъдайн ва мажмаъ ал - баҳрайн», («Икки саодатли «Матлаъ ас –саъдайн ва мажмаъ ал - баҳрайн», («Икки саодатли юлдузнинг чиқиши ва икки денгизнинг қўшилиши»), Хофизи Абрунинг юлдузнинг чиқиши ва икки денгизнинг қўшилиши»), Хофизи Абрунинг (1361 - 1430) «Зубдат ат - таворих» («Тарихлар сараси»), Шарафиддин (1361 - 1430) «Зубдат ат - таворих» («Тарихлар сараси»), Шарафиддин али – Яздийнинг «Зафарнома» асарлари юзага келди. Бу асарларда али – Яздийнинг «Зафарнома» асарлари юзага келди. Бу асарларда Амир Темур ва темурийлар фаолияти, мамлакатда содир бўлган Амир Темур ва темурийлар фаолияти, мамлакатда содир бўлган маданий ва ижтимоий – сиёсий ўзгаришлар баён этилди.маданий ва ижтимоий – сиёсий ўзгаришлар баён этилди.  Журжоний, Тафтазоний, Улуғбек, Давоний, Кошифий каби файласуф Журжоний, Тафтазоний, Улуғбек, Давоний, Кошифий каби файласуф олимлар мантиқ, ахлоқ, математика, астрономия, нафосат, олимлар мантиқ, ахлоқ, математика, астрономия, нафосат, тилшунослик, мусиқашуносликка доир асарлар ёзиб, бу фанларни тилшунослик, мусиқашуносликка доир асарлар ёзиб, бу фанларни ривожлантирдилар.ривожлантирдилар.  Мир Шариф Журжоний (1319 - 1413), (ўз даврининг таниқли шоири, Мир Шариф Журжоний (1319 - 1413), (ўз даврининг таниқли шоири, файласуфи, астрономи бўлиб, Самарқандда мантиқ, луғатшунослик, файласуфи, астрономи бўлиб, Самарқандда мантиқ, луғатшунослик, шеър назарияси бўйича «Усул улул – мантиқия», «Таржима ул куран шеър назарияси бўйича «Усул улул – мантиқия», «Таржима ул куран фани ул – муаммо» каби асарлар ёзди. фани ул – муаммо» каби асарлар ёзди.  Журжондан Темур саройига келган қомусий олим Садриддин ат – Журжондан Темур саройига келган қомусий олим Садриддин ат – Тафтазоний (1322 - 1390) мантиқ, ҳуқуқ, математика, астрономияга Тафтазоний (1322 - 1390) мантиқ, ҳуқуқ, математика, астрономияга доир асарлар ёзди.доир асарлар ёзди.  Ғиёсиддин Жамшид Коший Мирзо Улуғбекнинг илмий ишларини Ғиёсиддин Жамшид Коший Мирзо Улуғбекнинг илмий ишларини амалга оширишда фаол хизмат қилади, йирик математик ва астроном амалга оширишда фаол хизмат қилади, йирик математик ва астроном сифатида «Сулам ас - само» («Осмон нарвони»), «Нусҳат ул - хадоиқ» сифатида «Сулам ас - само» («Осмон нарвони»), «Нусҳат ул - хадоиқ» («Боғлар сайри»), «Рисола ал - муҳития» («Айлана ҳақида рисола») («Боғлар сайри»), «Рисола ал - муҳития» («Айлана ҳақида рисола») каби асарларини ёзиб, ўрта Шарқ математика илмини юқори боскичга каби асарларини ёзиб, ўрта Шарқ математика илмини юқори боскичга кўтарди.кўтарди.

 Алишер Навоий, Ҳусайн Воиз Ал- Кошифий, Заҳириддин Муҳаммад Алишер Навоий, Ҳусайн Воиз Ал- Кошифий, Заҳириддин Муҳаммад БобБоб уу рнинг мактаб, мадрасаларни ривожлантиришдаги фаолиятлари ва рнинг мактаб, мадрасаларни ривожлантиришдаги фаолиятлари ва ахлоқий –маърифий қарашлари. ахлоқий –маърифий қарашлари.  Ўзбек халқининг улуғ мутаффакири Ўзбек халқининг улуғ мутаффакири Алишер НавоийАлишер Навоий жаҳон адабиёти, жаҳон адабиёти, маданиятига буюк ҳисса қўшган, инсонлар бахт – саодати, халқ фаровонлиги, маданиятига буюк ҳисса қўшган, инсонлар бахт – саодати, халқ фаровонлиги, мамлакат ободонлиги учун курашган санъаткорлардандир. мамлакат ободонлиги учун курашган санъаткорлардандир. Алишер Навоий 1441 йил 9 – февралда Ҳирот шаҳрида туғилди. Алишер Навоий 1441 йил 9 – февралда Ҳирот шаҳрида туғилди. «Ҳамса», «Лисон – ут - тайр» («Қуш тили»), «Маҳбуб – ул - қулуб» «Ҳамса», «Лисон – ут - тайр» («Қуш тили»), «Маҳбуб – ул - қулуб» («Кўнгилларнинг севгани»), «Мажолис – ун - маоний» («Гўзаллар мажлиси»), («Кўнгилларнинг севгани»), «Мажолис – ун - маоний» («Гўзаллар мажлиси»), («Хазойин – ул – маоний» («Маънолар хазинаси») ва бошқа асарларини ёзади. («Хазойин – ул – маоний» («Маънолар хазинаси») ва бошқа асарларини ёзади. У ўз асарларида тарихий – маърифий, ижтимоий – тарбиявий, инсонпарварлик, У ўз асарларида тарихий – маърифий, ижтимоий – тарбиявий, инсонпарварлик, халқлар дўстлиги, тинчлик ҳақидаги ғояларини ифодалади. халқлар дўстлиги, тинчлик ҳақидаги ғояларини ифодалади.  Алишер Навоий тарбиянинг кучига эътибор бериш билан бирга, кишининг Алишер Навоий тарбиянинг кучига эътибор бериш билан бирга, кишининг қандай одам бўлиб вояга етишига таъсир кўрсатадиган бошқа омилларни ҳам қандай одам бўлиб вояга етишига таъсир кўрсатадиган бошқа омилларни ҳам унутмади. Навоийнинг фикрича, жамиятдан, одамлардан ажралиб, яккаланиб унутмади. Навоийнинг фикрича, жамиятдан, одамлардан ажралиб, яккаланиб қолган ва уларнинг таъсиридан ташқарида бўлган киши инсон қаторига кира қолган ва уларнинг таъсиридан ташқарида бўлган киши инсон қаторига кира олмайди, ҳунари ҳам йўқ кабидир. Чунки, ёлғиз киши дунёдан баҳра топа олмайди, ҳунари ҳам йўқ кабидир. Чунки, ёлғиз киши дунёдан баҳра топа олмайди, ҳаёти емирилади. олмайди, ҳаёти емирилади.  Алишер Навоий, одам шахси кишилар билан муносабатда, айниқса, Алишер Навоий, одам шахси кишилар билан муносабатда, айниқса, кишиларнинг бир – бирларига бўлган руҳий, маънавий таъсирлари натижасида кишиларнинг бир – бирларига бўлган руҳий, маънавий таъсирлари натижасида таркиб топади деб вояга етказишда асосий омиллардан бири - тарбия таркиб топади деб вояга етказишда асосий омиллардан бири - тарбия эканлигини уқтиради. Навоийнинг фикрича, яхши таълим ва тарбия олган ҳар эканлигини уқтиради. Навоийнинг фикрича, яхши таълим ва тарбия олган ҳар бир киши Искандар каби бўлмоғи мумкин, бунинг учун аслзода ва шаҳзода бир киши Искандар каби бўлмоғи мумкин, бунинг учун аслзода ва шаҳзода бўлиши шарт эмас.бўлиши шарт эмас.  Алишер Навоийнинг фикрича, одоб одамнинг олийжаноб фазилатларидан Алишер Навоийнинг фикрича, одоб одамнинг олийжаноб фазилатларидан биридир. Одобли киши очиқ юзли, хушмуомала, ёқимли бўлади. Бундай биридир. Одобли киши очиқ юзли, хушмуомала, ёқимли бўлади. Бундай кишилар учун икки юзламачилик, қўполлик ётдир. Одобли одам доимо ҳурмат ва кишилар учун икки юзламачилик, қўполлик ётдир. Одобли одам доимо ҳурмат ва иззатда бўлади. Ота – она, ака – ука, опа – сингилни, дўстларни ҳурмат – иззат иззатда бўлади. Ота – она, ака – ука, опа – сингилни, дўстларни ҳурмат – иззат қилмоқ – ҳар бир одобли кишининг бурчидир. қилмоқ – ҳар бир одобли кишининг бурчидир.

O'xshashlar

Ўрта Осиё халқлари этногенези ва этник тарихнинг назарий ва илмий-методологик асослари

Абу Райҳон Берунийнинг ижтимоий қарашлари

Ўрта Осиёда илк ўрта асрдаги йирик шаҳарларнинг тараққиёти (Мавр, Бухоро, Панжикент, Чоч, Хоразм) даври археологияси

ХVI- ХVII асрларда Испания

Temur tuzuklari