Абу Райҳон Берунийнинг ижтимоий қарашлари - Tarix - Slaydlar

Абу Райҳон Берунийнинг ижтимоий қарашлари

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

714 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги таълим вазирлиги Бухоро Давлат УниверситетиБухоро Давлат Университети Психология ва социология кафедраси Психология ва социология кафедраси Махсудова Маҳлиё Махсудова Маҳлиё Мавзу: Абу Райҳон Берунийнинг Мавзу: Абу Райҳон Берунийнинг ижтимоий қарашлариижтимоий қарашлари Бакалавр даражаси олиш учун Бакалавр даражаси олиш учун тайёрлагантайёрлаган ТАҚДИМОТИТАҚДИМОТИ

Абу РайАбу Рай ҳон Беруний ҳон Беруний 973 -1048973 -1048

Абу Райҳон Берунийнинг ижтимоий Абу Райҳон Берунийнинг ижтимоий қарашлариқарашлари КиришКириш II . . БобБоб . . Абу Райҳон Беруний ижтимоий қарашларининг илмий- Абу Райҳон Беруний ижтимоий қарашларининг илмий- назарий асослари.назарий асослари. 1.1. Беруний ижтимоий қарашларини ўрганишнинг илмий назарий 1.1. Беруний ижтимоий қарашларини ўрганишнинг илмий назарий асослариасослари 1.2. Беруний яшаган давр ижтимоий-иқтисодий ҳаётининг социологик 1.2. Беруний яшаган давр ижтимоий-иқтисодий ҳаётининг социологик таснифитаснифи II боб. Абу Райҳон Берунийнинг илмий-фалсафий қарашлари II боб. Абу Райҳон Берунийнинг илмий-фалсафий қарашлари 2.1. Абу Райҳон Беруний табиий ижтимоий фанлар орқали 2.1. Абу Райҳон Беруний табиий ижтимоий фанлар орқали ижтимоий жараёнларни тасниф этишнинг ўзига хослиги хақида.ижтимоий жараёнларни тасниф этишнинг ўзига хослиги хақида. 2.2. Мутафаккирнинг фалсафий қарашлари 2.2. Мутафаккирнинг фалсафий қарашлари III боб. Абу Райҳон Берунийнинг ижтимоий қарашлариIII боб. Абу Райҳон Берунийнинг ижтимоий қарашлари 3.1. Беруний қарашларида жамият, бошқарув ва ижтимоий муҳит: 3.1. Беруний қарашларида жамият, бошқарув ва ижтимоий муҳит: қиёсий таҳлил қиёсий таҳлил 3.2.Беруний маънавий меросини ўрганишнинг илмий ва амалий 3.2.Беруний маънавий меросини ўрганишнинг илмий ва амалий аҳамияти. аҳамияти. ХулосаХулоса АдабиётларАдабиётлар ИловаИлова

Мавзунинг долзарблиги.Мавзунинг долзарблиги. Давлат ва жамиятни бошқариш жараёнида ўтмиш Давлат ва жамиятни бошқариш жараёнида ўтмиш маънавий меросимиз анъаналаридан фойдаланиш муҳим маънавий меросимиз анъаналаридан фойдаланиш муҳим аҳамият касб этади. Шу маънода буюк мутафаккир олим Абу аҳамият касб этади. Шу маънода буюк мутафаккир олим Абу Райҳон Берунийнинг ижтимоий қарашлари бугун ҳам ўз Райҳон Берунийнинг ижтимоий қарашлари бугун ҳам ўз қадру-қимматини йўқотмаган. қадру-қимматини йўқотмаган. Чунки бизнинг асосий Чунки бизнинг асосий мақсадимиз Президент И.А.Каримов таъкидлаганидек: мақсадимиз Президент И.А.Каримов таъкидлаганидек: «Мустақил дунёқарашга эга, аждодларимизнинг бебаҳо «Мустақил дунёқарашга эга, аждодларимизнинг бебаҳо мероси ва замонавий тафаккурига таяниб яшайдиган мероси ва замонавий тафаккурига таяниб яшайдиган баркамол шахс — комил инсонни тарбиялашдан иборабаркамол шахс — комил инсонни тарбиялашдан ибора тт дир. дир. Бу борада мутафаккирларимизнинг маънавий меросидан Бу борада мутафаккирларимизнинг маънавий меросидан фойдаланиш ҳам долзарб бўлиб турибди. фойдаланиш ҳам долзарб бўлиб турибди. Ана шундай меросга Ана шундай меросга таяниб яшаш бугунги давр учун муҳим аҳамиятга эга.таяниб яшаш бугунги давр учун муҳим аҳамиятга эга. Каримов.И.А. Бизнинг асосий мақсадимиз жамиятни янада Каримов.И.А. Бизнинг асосий мақсадимиз жамиятни янада демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. — Тошкент. Ўзбекистон. 2005. 20—бет.ва ислоҳ этишдир. — Тошкент. Ўзбекистон. 2005. 20—бет.

 Тадқиқотнинг мақсади. Тадқиқотнинг мақсади. Мутафаккирнинг ижтимоий Мутафаккирнинг ижтимоий қарашларини тизимли тарзда чуқур ўрганиш ва қарашларини тизимли тарзда чуқур ўрганиш ва таълим тарбия жараёнида ундан фойдаланиш. таълим тарбия жараёнида ундан фойдаланиш.  Тадқиқот объекти. Тадқиқот объекти. Мутафаккирнинг ижтимоий Мутафаккирнинг ижтимоий сиёсий ҳаётга ва ижтимоий муҳитга бўлган сиёсий ҳаётга ва ижтимоий муҳитга бўлган муносабати илмий назарий қарашлари тадқиқот муносабати илмий назарий қарашлари тадқиқот объектини ташкил этади.объектини ташкил этади.  Тадқиқотнинг предмети.Тадқиқотнинг предмети. Беруний яшаган даврдаги Беруний яшаган даврдаги ижтимоий жамоалар ва жараёнлар тахлили ва ижтимоий жамоалар ва жараёнлар тахлили ва мутафаккирнинг воқеликка объектив позитив мутафаккирнинг воқеликка объектив позитив ёндошувини тадқиқ этишдан иборат.ёндошувини тадқиқ этишдан иборат.  Тадқиқотнинг вазифалари. Тадқиқотнинг вазифалари.  -- Муаммо мавзусига доир фалсафий-сиёсий, тарихий, Муаммо мавзусига доир фалсафий-сиёсий, тарихий, илмий манбаларни таҳлил қилиш орқали муаммони илмий манбаларни таҳлил қилиш орқали муаммони назарий асослаш; назарий асослаш;  -Берунийнинг жамият ва ижтимоий тузилмалар -Берунийнинг жамият ва ижтимоий тузилмалар тўғрисидаги қарашларини социология фани нуқтаи тўғрисидаги қарашларини социология фани нуқтаи назаридан илмий муаммо сифатида тадқиқ этиш. назаридан илмий муаммо сифатида тадқиқ этиш.  -Берунийнинг жамият, шахс, ижтимоий муҳитга оид -Берунийнинг жамият, шахс, ижтимоий муҳитга оид қарашларини илмий асослаб бериш. қарашларини илмий асослаб бериш.

Тадқиқотнинг назарий ва Тадқиқотнинг назарий ва амалий аҳамияти.амалий аҳамияти.  Бугунги кунда шахс жамият ижтимоий Бугунги кунда шахс жамият ижтимоий муносабатлар, ижтимоий муҳит мазмунини муносабатлар, ижтимоий муҳит мазмунини илмий назарий жиҳатдан такомиллаштиришда илмий назарий жиҳатдан такомиллаштиришда Берунийнинг “Қадимги халқлардан қолган Берунийнинг “Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар”, “Ҳиндистон”, “Сайдана” каби ёдгорликлар”, “Ҳиндистон”, “Сайдана” каби асарларида баён қилинган миллий ғоявий, асарларида баён қилинган миллий ғоявий, илмий-назарий, маърифий ва услубий қарашлари илмий-назарий, маърифий ва услубий қарашлари билан бойитилди. Тадқиқот натижаларидан билан бойитилди. Тадқиқот натижаларидан таълим муассасаларида, жамоат таълим муассасаларида, жамоат ташкилотларида фойдаланиш, унинг ташкилотларида фойдаланиш, унинг хулосаларидан “Шарқ мутафаккирларининг хулосаларидан “Шарқ мутафаккирларининг социологик қарашлари”, “Менталитет социологик қарашлари”, “Менталитет социологияси”, “Фан социологияси” фанларини социологияси”, “Фан социологияси” фанларини ўқитишда фойдаланиш мумкин. ўқитишда фойдаланиш мумкин.

 Тадқиқотнинг методлари: Тадқиқотнинг методлари: Ишда Ишда тарихийлик, мантиқийлик ва қиёсий таҳлил тарихийлик, мантиқийлик ва қиёсий таҳлил каби усуллардан фойдаланилган.каби усуллардан фойдаланилган.  Ишнинг фаразиИшнинг фарази шундан иборатки, шундан иборатки, Берунийнинг жамият, шахс, ижтимоий Берунийнинг жамият, шахс, ижтимоий бошқарув, ижтимоий муҳит тўғрисидаги бошқарув, ижтимоий муҳит тўғрисидаги қарашлари, турли асарларида билдирган қарашлари, турли асарларида билдирган фикр-мулоҳазаларининг қиёсий таҳлил фикр-мулоҳазаларининг қиёсий таҳлил қилиниши ва умумлаштирилиши буюк қилиниши ва умумлаштирилиши буюк алломанинг социологик концепциясини алломанинг социологик концепциясини яхлит ҳолда тасаввур қилишга унинг яхлит ҳолда тасаввур қилишга унинг илмий қадр-қимматини тўғри баҳолашга илмий қадр-қимматини тўғри баҳолашга имкон беради ва мазкур мавзу бўйича имкон беради ва мазкур мавзу бўйича тадқиқотлар учун муҳим манбавий асос тадқиқотлар учун муҳим манбавий асос бўлади. бўлади.

1.1 1.1 Беруний ижтимоий қарашларини ўрганишнинг Беруний ижтимоий қарашларини ўрганишнинг илмий назарий асослариилмий назарий асослари  Бир қанча йиллар давомида Беруний ижодини илмий-Бир қанча йиллар давомида Беруний ижодини илмий- назарий жиҳатдан тадқиқ этиш масаласи кўпгина назарий жиҳатдан тадқиқ этиш масаласи кўпгина тарихчилар, файласуфлар,жамиятшунослар, тарихчилар, файласуфлар,жамиятшунослар, маданиятшунослар ва фан тарихи билан шуғулланувчи маданиятшунослар ва фан тарихи билан шуғулланувчи мутахассисларни қизиқтириб келмоқда. Мустақиллик мутахассисларни қизиқтириб келмоқда. Мустақиллик шарофати билан давлатимиз томонидан Абу Райҳон шарофати билан давлатимиз томонидан Абу Райҳон Беруний дунёқарашининг янги қирраларини ўрганишга Беруний дунёқарашининг янги қирраларини ўрганишга кенг имконият яратиб берилди. Алломанинг илм-фан, кенг имконият яратиб берилди. Алломанинг илм-фан, фалсафа тарихини тадқиқ этиш борасидаги фалсафа тарихини тадқиқ этиш борасидаги методологик тамойилларини Ғарб ва Шарқ методологик тамойилларини Ғарб ва Шарқ тадқиқотчилари тадқиқ этилмоқда. Ушбу тадқиқотчилари тадқиқ этилмоқда. Ушбу тадқиқотларнинг таҳлили шуни кўрсатдики, тадқиқотларнинг таҳлили шуни кўрсатдики, Берунийнинг тарихий-фалсафий ва тарихий-илмий Берунийнинг тарихий-фалсафий ва тарихий-илмий услуби ҳозирги даврда ҳам ўз қимматини йўқотмай, услуби ҳозирги даврда ҳам ўз қимматини йўқотмай, аксинча янада долзарб аҳамият касб этиб бормоқда.аксинча янада долзарб аҳамият касб этиб бормоқда.

Беруний яшаган давр ижтимоий-иқтисодий Беруний яшаган давр ижтимоий-иқтисодий ҳаётининг социологик таснифиҳаётининг социологик таснифи Илмдан нима фойда бор дегувчи қўпол ва бадмуомала жоҳиллар Илмдан нима фойда бор дегувчи қўпол ва бадмуомала жоҳиллар инсоннинг бошқа ҳайвонотдан устунлиги илм туфайли эканини инсоннинг бошқа ҳайвонотдан устунлиги илм туфайли эканини билмайдиган ва илмсиз инсон ўз мазмунидан маҳрум бўлажагини билмайдиган ва илмсиз инсон ўз мазмунидан маҳрум бўлажагини улар фаҳмламайдилар, деб ёзади Беруний.улар фаҳмламайдилар, деб ёзади Беруний. ““ Илмни унинг моҳияти учун ўрганадилар. Илм ўзи лаззат бағишлайди. Илмни унинг моҳияти учун ўрганадилар. Илм ўзи лаззат бағишлайди. Одамлар илм туфайли эзгуликка эришадилар. Улар илм туфайли Одамлар илм туфайли эзгуликка эришадилар. Улар илм туфайли ёвузликдан халос топадилар. Шунинг ўзи энг аниқ фойда, энг катта ёвузликдан халос топадилар. Шунинг ўзи энг аниқ фойда, энг катта давлатдирдавлатдир ”.”. Буюк олим Берунийнинг илм таърифида айтган бу сўзлари илм-фан Буюк олим Берунийнинг илм таърифида айтган бу сўзлари илм-фан қимматини кўкларга кўтариш, яна айни ҳақиқатни лўнда ва ишонарли қимматини кўкларга кўтариш, яна айни ҳақиқатни лўнда ва ишонарли баён қилишнинг аниқ намунасидир.баён қилишнинг аниқ намунасидир. Беруний илм душмани бўлган, ундан нима фойда бор дегувчи Беруний илм душмани бўлган, ундан нима фойда бор дегувчи жоҳилларни танқид қилиш билан чекланмайди. Балки ўшандай жоҳилларни танқид қилиш билан чекланмайди. Балки ўшандай кимсалар фойда деб ҳисоблаган тушунчаларнинг нафратли тубанлик кимсалар фойда деб ҳисоблаган тушунчаларнинг нафратли тубанлик эканини очиб ташлайди. Олим илмнинг турмушнинг ҳар бир соҳасида эканини очиб ташлайди. Олим илмнинг турмушнинг ҳар бир соҳасида чин фойда етказчин фойда етказ ишиниишини қатъий нисбатлар орқали исботлаб кўрсатади. қатъий нисбатлар орқали исботлаб кўрсатади. Абу Райҳон Беруний, Танланган асарлар, II, Ҳиндистон, Тошкент, Абу Райҳон Беруний, Танланган асарлар, II, Ҳиндистон, Тошкент, 1965, 1965, 5656 -бет -бет

Абу Райҳон Беруний табиий ижтимоий фанлар орқали Абу Райҳон Беруний табиий ижтимоий фанлар орқали ижтимоий жараёнларни тасниф этишнинг ўзига хослиги ижтимоий жараёнларни тасниф этишнинг ўзига хослиги хақидахақида  Берунийнинг лингвистика билан шуғулланиши асосан илмий Берунийнинг лингвистика билан шуғулланиши асосан илмий терминология соҳаси билан боғлиқ бўлган. Бу борадаги унинг диққат терминология соҳаси билан боғлиқ бўлган. Бу борадаги унинг диққат доираси ниҳоят кенг бўлиб, астрономия, математика, минералогия, доираси ниҳоят кенг бўлиб, астрономия, математика, минералогия, ботаника, зоология, фалсафа каби фанларга оид араб, форс, юнон, ботаника, зоология, фалсафа каби фанларга оид араб, форс, юнон, сурёний, санксрит ва бошқа тиллар ҳамда диалектлардаги сурёний, санксрит ва бошқа тиллар ҳамда диалектлардаги терминологияни қамраб олади. Унинг илмий иши қуйидаги йўналишда терминологияни қамраб олади. Унинг илмий иши қуйидаги йўналишда борган: а) терминлар маъносини аниқлаш; б) термиборган: а) терминлар маъносини аниқлаш; б) терми нн лар лар этимологиясининг халқ орасида юритилиши ёки нотўғрилигини этимологиясининг халқ орасида юритилиши ёки нотўғрилигини танқидтанқид қилиш қилиш ; в) синоним ва омонимларни аниқлаш асосида турли ; в) синоним ва омонимларни аниқлаш асосида турли тилларга ва айрим тилларга хос терминларни солиштириш; г) тилларга ва айрим тилларга хос терминларни солиштириш; г) терминлар орфографияси ва транскриптерминлар орфографияси ва транскрип цц иясини аниқлаш.иясини аниқлаш.  Берунийнинг терминологияга оид тадқиқотларини ўз ичига олган Берунийнинг терминологияга оид тадқиқотларини ўз ичига олган асосий асарлари «Доривор ўсимликлар ҳақида китоб» ва асосий асарлари «Доривор ўсимликлар ҳақида китоб» ва «Минералогия»дир. Айрим терминологияга оид фикрларни «Масъуд «Минералогия»дир. Айрим терминологияга оид фикрларни «Масъуд қонуни», «Геодезия», «Тафхим», «Гномоника» ва бошқа асарларда қонуни», «Геодезия», «Тафхим», «Гномоника» ва бошқа асарларда ҳам учратамиз. Жуда кўп миқдордаги санскрит терминларини ҳам учратамиз. Жуда кўп миқдордаги санскрит терминларини Беруний «Ҳиндистон» ва «Масъуд қонуни» китобларида баҳс этган, Беруний «Ҳиндистон» ва «Масъуд қонуни» китобларида баҳс этган, баъзи бирларини эса ҳиндлардаги фан билан боғлиқ бўлган баъзи бирларини эса ҳиндлардаги фан билан боғлиқ бўлган рисолалари («Ҳинд рашиклари ҳақида китоб» ва бошқалар) да кўриб рисолалари («Ҳинд рашиклари ҳақида китоб» ва бошқалар) да кўриб чиққан.чиққан.

Мутафаккирнинг фалсафий Мутафаккирнинг фалсафий қарашлариқарашлари  Улуғ Шарқ мутафаккири Абу Райҳон Муҳаммад ибн Улуғ Шарқ мутафаккири Абу Райҳон Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Беруний Шарқ тафаккур оламининг ўзига хос Аҳмад ал-Беруний Шарқ тафаккур оламининг ўзига хос йўналишини очиб берди ва инсоният тарихи, унинг йўналишини очиб берди ва инсоният тарихи, унинг вужудга келиши, тараққиёти ҳамда таназзуллари вужудга келиши, тараққиёти ҳамда таназзуллари атрофидаги мавжуд фикрларга аниқлик киритди. Турли атрофидаги мавжуд фикрларга аниқлик киритди. Турли зиддиятли қарашларни бутун моҳияти билан ўрганиб, зиддиятли қарашларни бутун моҳияти билан ўрганиб, унга ўзига хос ёндашиб, мавжуд қарашларни кескин унга ўзига хос ёндашиб, мавжуд қарашларни кескин тарзда бойитиб, унинг ўзанини ўзгартириб юборди. тарзда бойитиб, унинг ўзанини ўзгартириб юборди. Аниқроқ қилиб айтганда, Беруний оламнинг яралиши, Аниқроқ қилиб айтганда, Беруний оламнинг яралиши, инсоннинг вужудга келиши, халқларнинг тараққиёт инсоннинг вужудга келиши, халқларнинг тараққиёт босқичлари, тарихий воқеалар, табиий ҳодисалар, босқичлари, тарихий воқеалар, табиий ҳодисалар, уларнинг моҳиятини илмий асосда ўрганиш мактабини уларнинг моҳиятини илмий асосда ўрганиш мактабини яратди. Ушбу мактаб бугун моҳият-эътибори билан яратди. Ушбу мактаб бугун моҳият-эътибори билан дастлаб Шарқ, кейинчалик Ғарб фал сафий дастлаб Шарқ, кейинчалик Ғарб фал сафий тафаккурининг тамал тошини қўйди.тафаккурининг тамал тошини қўйди.

 Абу Райҳон Берунийнинг хинд фалсафасидаги классик таълимотлар Абу Райҳон Берунийнинг хинд фалсафасидаги классик таълимотлар асосида билиш ва билим муаммолари доирасини тахлил қилганлиги асосида билиш ва билим муаммолари доирасини тахлил қилганлиги ҳар томонлама асослаб берилган. Қадимги давр ҳинд ҳар томонлама асослаб берилган. Қадимги давр ҳинд фалсафасидаги билиш масалалари кўпроқ диний ғоялар билан фалсафасидаги билиш масалалари кўпроқ диний ғоялар билан уйғунлашиб кетган. Шунинг учун ҳам алоҳида инсон лют субъект уйғунлашиб кетган. Шунинг учун ҳам алоҳида инсон лют субъект (Браҳман)га қай даражада қўшилиб кета олса, шу даражада субъект (Браҳман)га қай даражада қўшилиб кета олса, шу даражада субъект бўла олади, деб қаралган. Субъект ўз билиш қобилияти ва бўла олади, деб қаралган. Субъект ўз билиш қобилияти ва тажрибасини ривожлантириш орқали ҳақиқатни очиб беришга тажрибасини ривожлантириш орқали ҳақиқатни очиб беришга ҳаракат қилади.ҳаракат қилади.  Шу маънода ҳинд фалсафасининг классик анъаналарида ҳақиқат бу Шу маънода ҳинд фалсафасининг классик анъаналарида ҳақиқат бу онгимиз мазмунининг объектив ҳолатига мувофиқлиги деб онгимиз мазмунининг объектив ҳолатига мувофиқлиги деб таърифланади. Бироқ қадимги ҳинд фалсафий мактабларининг таърифланади. Бироқ қадимги ҳинд фалсафий мактабларининг аксариятида ҳақиқатни аниқлашга доир турли хил бир-биридан аксариятида ҳақиқатни аниқлашга доир турли хил бир-биридан фарқ қилувчи ёндашувлар шаклланган. Бу ёндошувлар орасидаги фарқ қилувчи ёндашувлар шаклланган. Бу ёндошувлар орасидаги асосий фарқ шундаки, агар астика (ведани тан олувчи) мактаб асосий фарқ шундаки, агар астика (ведани тан олувчи) мактаб вакиллари ҳақиқатни бирор борлиқ (ёки брахман)га тегишли нарса вакиллари ҳақиқатни бирор борлиқ (ёки брахман)га тегишли нарса десалар, настика (ведани тан олмайдиган) мактаб вакиллари уни десалар, настика (ведани тан олмайдиган) мактаб вакиллари уни бизнинг онгимизнинг билиш мазмунининг характеристикаси, унинг бизнинг онгимизнинг билиш мазмунининг характеристикаси, унинг мантиқий боғланган нутқ, ҳукм (руҳ)да ифодаланиши деб мантиқий боғланган нутқ, ҳукм (руҳ)да ифодаланиши деб билганлар. Бундан кўринадики, биринчи ҳолатда ҳақиқат бу ўз - билганлар. Бундан кўринадики, биринчи ҳолатда ҳақиқат бу ўз - ўзича борлиқ (Брахман) дир, иккинчи ҳолда эса - бизнинг бу борлик ўзича борлиқ (Брахман) дир, иккинчи ҳолда эса - бизнинг бу борлик ҳақидаги ҳақиқат (ўзлигимиз) ни билишимиз билан белгиланади. ҳақидаги ҳақиқат (ўзлигимиз) ни билишимиз билан белгиланади. Ҳинд фалсафаси вакиллари билишнинг вазифасини моҳиятга Ҳинд фалсафаси вакиллари билишнинг вазифасини моҳиятга эришиш деб билган эканлар, ҳақиқат (Брахман)ни нарсаларнинг асл эришиш деб билган эканлар, ҳақиқат (Брахман)ни нарсаларнинг асл моҳиятини ифодаловчи ишончли билим, деб тушуниш ҳиндларнинг моҳиятини ифодаловчи ишончли билим, деб тушуниш ҳиндларнинг гносеологик таълимотларида асосий мақсад бўлган.гносеологик таълимотларида асосий мақсад бўлган.

Абу Райҳон Берунийнинг "Ҳиндистон" асарида онтологик ва Абу Райҳон Берунийнинг "Ҳиндистон" асарида онтологик ва гносеологик муаммолар талқинини қуйидагича изоҳлаймиз:гносеологик муаммолар талқинини қуйидагича изоҳлаймиз:  Ҳиндларнинг борлик ҳақидаги қарашлари диний-мифологик Ҳиндларнинг борлик ҳақидаги қарашлари диний-мифологик характерга эга бўлиб, бу қарашларда табиат худо билан характерга эга бўлиб, бу қарашларда табиат худо билан бирлашиб кетган. Табиатни бундай руҳлантириш юнон ва бирлашиб кетган. Табиатни бундай руҳлантириш юнон ва айрим суфия мазҳабидаги файласуфларнинг қарашлари айрим суфия мазҳабидаги файласуфларнинг қарашлари билан муштарак эканлиги ва уларни пантеистик харакатерга билан муштарак эканлиги ва уларни пантеистик харакатерга эга, деб талқин қилинган.эга, деб талқин қилинган.  Абу Райҳон Беруний хинд фалсафасидаги гносеологик Абу Райҳон Беруний хинд фалсафасидаги гносеологик қарашлар иррационал диний характерга эга эканлигини қарашлар иррационал диний характерга эга эканлигини кўрсатиб, хилма-хил мактаб таълимотлари ҳамда юнон, ҳинд кўрсатиб, хилма-хил мактаб таълимотлари ҳамда юнон, ҳинд ва айрим суфия мазҳабидагиларнинг қарашларини киёсий ва айрим суфия мазҳабидагиларнинг қарашларини киёсий таҳлил қилган.таҳлил қилган.

 Беруний ўз фалсафий қарашларининг ҳамма системасини Беруний ўз фалсафий қарашларининг ҳамма системасини баён этган махсус фалсафий асар қолдирмаган бўлса ҳам, баён этган махсус фалсафий асар қолдирмаган бўлса ҳам, деярли ҳамма йирик асарларида унинг дунёқараши деярли ҳамма йирик асарларида унинг дунёқараши ҳақида тўла фикр юритиш имконини берадиган фалсафий ҳақида тўла фикр юритиш имконини берадиган фалсафий фикрларни учратамиз. Булардан Берунийнинг табиат фикрларни учратамиз. Булардан Берунийнинг табиат фалсафаси учун унинг Ибн Сино билан савол-жавоблари, фалсафаси учун унинг Ибн Сино билан савол-жавоблари, «Масъуд қонуни»нинг. биринчи китоби, «Ёдгорликлар» ва «Масъуд қонуни»нинг. биринчи китоби, «Ёдгорликлар» ва «Геодезия»нинг айрим қисмлари; кишилик жамияти «Геодезия»нинг айрим қисмлари; кишилик жамияти тараққиёти характерига қарши масаласида «Геодезия» ва тараққиёти характерига қарши масаласида «Геодезия» ва «Минералогия»нинг кириш қисмлари; фан ва дин «Минералогия»нинг кириш қисмлари; фан ва дин курашини тасвирлаб бериш учун «Геодезия», курашини тасвирлаб бериш учун «Геодезия», «Ёдгорликлар», айниқса «Ҳиндистон»нинг айрим «Ёдгорликлар», айниқса «Ҳиндистон»нинг айрим қисмлари кифоя қилади. Берунийнинг ижтимоий фанлар қисмлари кифоя қилади. Берунийнинг ижтимоий фанлар соҳасидаги илмий меросини қисқача кўриб чиқишнинг соҳасидаги илмий меросини қисқача кўриб чиқишнинг ўзи, унинг ўрта аср олами учун буюк табиатшунос ўзи, унинг ўрта аср олами учун буюк табиатшунос бўлганини тан олиш билан бирга, ижтимоий фанлар бўлганини тан олиш билан бирга, ижтимоий фанлар соҳасида ҳам уни ўрта аср учун энг асосий бўлган уч соҳасида ҳам уни ўрта аср учун энг асосий бўлган уч муҳим соҳа — фалсафа, тарих ва филологияда чуқур из муҳим соҳа — фалсафа, тарих ва филологияда чуқур из қолдирган машҳур олимлар қаторига қўшиш учун тўла қолдирган машҳур олимлар қаторига қўшиш учун тўла имкон беради.имкон беради.

Беруний қарашларида жамият, Беруний қарашларида жамият, бошқарув ва ижтимоий муҳит: қиёсий бошқарув ва ижтимоий муҳит: қиёсий таҳлилтаҳлил  Беруний ижтимоий қарашларининг Беруний ижтимоий қарашларининг асосий моҳияти шундаки, у даставвал асосий моҳияти шундаки, у даставвал қомусий олим сифатида илмий тадқиқот қомусий олим сифатида илмий тадқиқот методини ишлаб чиқишга интилган. Ана методини ишлаб чиқишга интилган. Ана шу методнинг асосий хусусияти шу методнинг асосий хусусияти ўрганилаётган ҳодисаларга тажрибавий, ўрганилаётган ҳодисаларга тажрибавий, рационалистик ендашиш бўлиб, унинг рационалистик ендашиш бўлиб, унинг энг муҳим талаби — оғишмай ҳақиқатга энг муҳим талаби — оғишмай ҳақиқатга интилишдан иборат эди. интилишдан иборат эди.  Беруний илмий фаолиятининг дастлабки Беруний илмий фаолиятининг дастлабки давриданоқ ижтимоий-тарихий давриданоқ ижтимоий-тарихий масалаларни зўр қизиқиш билан ўргана масалаларни зўр қизиқиш билан ўргана бошлади. бошлади.

Беруний қарашларида жамият, Беруний қарашларида жамият, бошқарув ва ижтимоий муҳит: қиёсий бошқарув ва ижтимоий муҳит: қиёсий таҳлилтаҳлил  Берунийнинг жамият тўғрисидаги қарашларини буюк Берунийнинг жамият тўғрисидаги қарашларини буюк мутафаккирлар Абу Наср Форобий ва Ибн Халдунлар мутафаккирлар Абу Наср Форобий ва Ибн Халдунлар қарашлари билан қиёсий таҳлил қилсак, буюк сиймолар қарашлари билан қиёсий таҳлил қилсак, буюк сиймолар ўз даври ижтимоий ҳаёти тўғрисидаги қарашлари ўз даври ижтимоий ҳаёти тўғрисидаги қарашлари илмийлиги самаралилиги ва бу давр учун ҳам амалий илмийлиги самаралилиги ва бу давр учун ҳам амалий аҳамиятга эгалиги билан қадрлидир. Жумладан, буюк аҳамиятга эгалиги билан қадрлидир. Жумладан, буюк қомусий олим Абу Наср Форобий инсон ва ҳаёт қомусий олим Абу Наср Форобий инсон ва ҳаёт фалсафасининг ёрқин ижодкори сифатида шуҳрат фалсафасининг ёрқин ижодкори сифатида шуҳрат қозониб, фан ва ҳаёлот, илмий-назарий таҳлил ва қозониб, фан ва ҳаёлот, илмий-назарий таҳлил ва ваҳийликнинг муштарак йўлини топишга интилган ваҳийликнинг муштарак йўлини топишга интилган буюк олимдир. Инсон ва жамият, инсон ва табиат, олам буюк олимдир. Инсон ва жамият, инсон ва табиат, олам ва одам ўртасидаги муносабатлар дунёвий тафаккур ва одам ўртасидаги муносабатлар дунёвий тафаккур асосида Форобий закоси билан бутунлай янгича талқин асосида Форобий закоси билан бутунлай янгича талқин этилган. Асосан жамият тараққиёти қонуниятлари, этилган. Асосан жамият тараққиёти қонуниятлари, инсоннинг тадрижий ривожланиш асослари ва кишилик инсоннинг тадрижий ривожланиш асослари ва кишилик жамияти шаклланиши, ривожланиши ва тараққий жамияти шаклланиши, ривожланиши ва тараққий топишининг ўзига хослиги Форобий мактабида вужудга топишининг ўзига хослиги Форобий мактабида вужудга келди. келди.

Беруний маънавий меросини Беруний маънавий меросини ўрганишнинг илмий ва амалий ўрганишнинг илмий ва амалий аҳамиятиаҳамияти  Давлат ва жамиятни бошқариш жараёнида ўтмиш маънавий меросимиз Давлат ва жамиятни бошқариш жараёнида ўтмиш маънавий меросимиз анъаналаридан фойдаланиш муҳим аҳамият касб этади. Шу маънода анъаналаридан фойдаланиш муҳим аҳамият касб этади. Шу маънода буюк мутафаккир олим Абу Райҳон Берунийнинг ижтимоий қарашлари буюк мутафаккир олим Абу Райҳон Берунийнинг ижтимоий қарашлари ўзининг серқирралилиги, мазмундорлиги, илмийлиги билан ҳам муҳим ўзининг серқирралилиги, мазмундорлиги, илмийлиги билан ҳам муҳим аҳамиятга эга.Берунийнинг жамият ҳақидаги қарашлари кўплаб аҳамиятга эга.Берунийнинг жамият ҳақидаги қарашлари кўплаб асарларида муайян воқеликлар билан бирга ифода этилган. Яъни, асарларида муайян воқеликлар билан бирга ифода этилган. Яъни, аллома бирор-бир ҳодисотни таърифлаш ва аҳамиятини белгилашда унга аллома бирор-бир ҳодисотни таърифлаш ва аҳамиятини белгилашда унга ижтимоий тус беради. Беруний ижтимоий-сиёсий қарашлари орқали ижтимоий тус беради. Беруний ижтимоий-сиёсий қарашлари орқали нафақат Марказий Осиё, балки қадимги юнон ва ҳинд нафақат Марказий Осиё, балки қадимги юнон ва ҳинд мутафаккирларининг илғор анъаналарини ривожлантиришга катта мутафаккирларининг илғор анъаналарини ривожлантиришга катта ҳисса қўшди, тарихда жамиятшунос олим сифатида ҳам муносиб ўринга ҳисса қўшди, тарихда жамиятшунос олим сифатида ҳам муносиб ўринга эга бўлди. эга бўлди.  Бугунги кунда Ўзбекистонда фуқаролик жамиятини қуриш Бугунги кунда Ўзбекистонда фуқаролик жамиятини қуриш давлатимизнинг устувор мақсадларидан бири сифатида намоён бўлаётир. давлатимизнинг устувор мақсадларидан бири сифатида намоён бўлаётир. Айрим тадқиқотчилар бу борада кўпинча хориждан мисоллар келтиришга Айрим тадқиқотчилар бу борада кўпинча хориждан мисоллар келтиришга ҳаракат қилишади. Ҳолбуки, ўзимизнинг аждодларимиз меросига ҳаракат қилишади. Ҳолбуки, ўзимизнинг аждодларимиз меросига мурожаат этсак, фукаролик жамиятига доир қимматли манбаларга дуч мурожаат этсак, фукаролик жамиятига доир қимматли манбаларга дуч келамиз. Мутафаккир аждодларимиз қолдирган бой илмий-маънавий келамиз. Мутафаккир аждодларимиз қолдирган бой илмий-маънавий қадриятлардан нафақат илм-фан ривожини таъминлашда, шу билан қадриятлардан нафақат илм-фан ривожини таъминлашда, шу билан бирга эркин ҳуқуқий демократик ҳамда фуқаролик жамиятини қуриш бирга эркин ҳуқуқий демократик ҳамда фуқаролик жамиятини қуриш жараёнида ҳам кенг фойдаланишимиз мумкин. Чунки, уларда жараёнида ҳам кенг фойдаланишимиз мумкин. Чунки, уларда давлатчилик назарияси, фуқаролик жамияти ҳамда демократик давлатчилик назарияси, фуқаролик жамияти ҳамда демократик тамойилларни тадқиқ этишга етарли даражада эътибор каратилган.тамойилларни тадқиқ этишга етарли даражада эътибор каратилган.

Беруний маънавий меросини Беруний маънавий меросини ўрганишнинг илмий ва амалий ўрганишнинг илмий ва амалий аҳамиятиаҳамияти  Президентимиз И. А. Каримов Президентимиз И. А. Каримов жамиятшунослар олдига замонавий ўзбек жамиятшунослар олдига замонавий ўзбек миллий фалсафаси ва жамиятшунослигини миллий фалсафаси ва жамиятшунослигини яратиш зарурлиги тўғрисидаги шарафли, яратиш зарурлиги тўғрисидаги шарафли, лекин ўта мураккаб вазифани қўяётган экан, лекин ўта мураккаб вазифани қўяётган экан, уни ҳал этишда Беруний каби уни ҳал этишда Беруний каби мутафаккирларнинг жамият, ижтимоий муҳит, мутафаккирларнинг жамият, ижтимоий муҳит, инсон, бошқарув муаммолари бўйича тарих инсон, бошқарув муаммолари бўйича тарих синовидан ўтган қарашлари, таълимотлари синовидан ўтган қарашлари, таълимотлари янги яратиладиган ўқув дастурлар, янги яратиладиган ўқув дастурлар, дарсликлар, ўқув қўлланмалар ва асарларнинг дарсликлар, ўқув қўлланмалар ва асарларнинг социология предмети ва вазифалари, унинг социология предмети ва вазифалари, унинг серқирра йўналишларида ижтимоий-сиёсий серқирра йўналишларида ижтимоий-сиёсий тафаккуримизнинг тарихий илдизи сифатида тафаккуримизнинг тарихий илдизи сифатида пойдевор ўрнини ўташи лозим. пойдевор ўрнини ўташи лозим.

ХулосаХулоса  Бугунги кунда фуқаролик жамияти, демократик давлат Бугунги кунда фуқаролик жамияти, демократик давлат қуриш жараёнида, ижтимоий ҳаётнинг барча қуриш жараёнида, ижтимоий ҳаётнинг барча жабҳаларида фуқароларни ижтимоий, сиёсий, жабҳаларида фуқароларни ижтимоий, сиёсий, маънавий, маърифий жиҳатдан фаоллигини ошириш ва маънавий, маърифий жиҳатдан фаоллигини ошириш ва баркамол инсон сифатида шаклланиши учун жаҳонда баркамол инсон сифатида шаклланиши учун жаҳонда бўлаётгани сингари мамлакатда ҳам катта куч бўлаётгани сингари мамлакатда ҳам катта куч сарфланмоқда. Бу халқимизнинг ижтимоий жиҳатдан сарфланмоқда. Бу халқимизнинг ижтимоий жиҳатдан замон талабига мос равишда билимларини замон талабига мос равишда билимларини такомиллаштириб боришидаги фаолиятида ҳам яққол такомиллаштириб боришидаги фаолиятида ҳам яққол намоён бўлмоқда. Дунё ҳамжамиятида намоён бўлмоқда. Дунё ҳамжамиятида мамлакатимизни ўз муносиб ўрнига эга эканлиги, мамлакатимизни ўз муносиб ўрнига эга эканлиги, тараққийпарвар инсоният ривожида қолдирган тарихи тараққийпарвар инсоният ривожида қолдирган тарихи шубҳасиз замонларга ва авлодларга мерос сифатида шубҳасиз замонларга ва авлодларга мерос сифатида абадий қолаверади. Жумладан, ватандошимиз Абу абадий қолаверади. Жумладан, ватандошимиз Абу Райҳон Беруний маънавий мероси асрлар оша халқимиз Райҳон Беруний маънавий мероси асрлар оша халқимиз ва ёшларимизга юксак марралар сари, илм ва ёшларимизга юксак марралар сари, илм чўққиларини забт этишда йўлчи юлдуз бўлиб хизмат чўққиларини забт этишда йўлчи юлдуз бўлиб хизмат қилади. қилади.

Тадқиқот натижалари бўйича Тадқиқот натижалари бўйича қуйидаги хулоса чиқарилди: қуйидаги хулоса чиқарилди:  Абу Райҳон Беруний рационализм ва шариат орасида умумий мўътадилликни Абу Райҳон Беруний рационализм ва шариат орасида умумий мўътадилликни сақлаб, диний ва дунёвий илмларнинг давлат ва жамият равнақида тутган ўрнини сақлаб, диний ва дунёвий илмларнинг давлат ва жамият равнақида тутган ўрнини юксак баҳолаган. юксак баҳолаган.  Беруний ўзининг ижтимоий-сиёсий қарашларида субъективликдан чекиниб, Беруний ўзининг ижтимоий-сиёсий қарашларида субъективликдан чекиниб, умуминсоний қадриятларга таяниб фикр юритган. умуминсоний қадриятларга таяниб фикр юритган.  Беруний яшаган даврларда амалий-ижобий билиш бошқаришга нисабатан Беруний яшаган даврларда амалий-ижобий билиш бошқаришга нисабатан харакатлар мавжуд бўлган. Ҳукмдорларнинг ўз атрофига фаол кишиларни тўплаб, харакатлар мавжуд бўлган. Ҳукмдорларнинг ўз атрофига фаол кишиларни тўплаб, илмий марказлар тузиши , унда сиёсий ва ижтимоий тоифаларнинг ўзига хос илмий марказлар тузиши , унда сиёсий ва ижтимоий тоифаларнинг ўзига хос хусусиятлари ва фарқларини ўрганиш ўша даврларда алоҳида аҳамият касб этган. хусусиятлари ва фарқларини ўрганиш ўша даврларда алоҳида аҳамият касб этган. Бу эса кенг халқ оммаси олдида жамиятни барқарор ҳолатга келтириш ғояларини Бу эса кенг халқ оммаси олдида жамиятни барқарор ҳолатга келтириш ғояларини сингдирган. сингдирган.  Қатор тадқиқотчилар томонидан Берунийнинг улкан меросини тадқиқ этиш Қатор тадқиқотчилар томонидан Берунийнинг улкан меросини тадқиқ этиш борасида самарали ишлар амалга оширилган бўлса-да, алломанинг социология борасида самарали ишлар амалга оширилган бўлса-да, алломанинг социология қарашларини тадқиқ қилишнинг илмий ва методологик аҳамияти ҳақида махсус қарашларини тадқиқ қилишнинг илмий ва методологик аҳамияти ҳақида махсус тадқиқот ишлари амалга оширилмаган. Шу нуқтаи назарда, унинг ижтимоий тадқиқот ишлари амалга оширилмаган. Шу нуқтаи назарда, унинг ижтимоий қарашларини ёритиш, мамлакатимизда социология тарихи фанининг долзарб қарашларини ёритиш, мамлакатимизда социология тарихи фанининг долзарб масалаларидан биридир.масалаларидан биридир.  Беруний илгари сурган илмий ва фалсафий ғоялар ўз замонидан анча илгарилаб Беруний илгари сурган илмий ва фалсафий ғоялар ўз замонидан анча илгарилаб кетган, кейинги илмий-фалсафий фикр тараққиётига катта таъсир ўтказганлиги кетган, кейинги илмий-фалсафий фикр тараққиётига катта таъсир ўтказганлиги ҳозирги пайтда унинг ижодига бўлган қизиқишнинг ортишини белгилайди. ҳозирги пайтда унинг ижодига бўлган қизиқишнинг ортишини белгилайди.  Абу Райҳон Беруний том маънода ўз даврининг этносоциологи бўлган. У турли Абу Райҳон Беруний том маънода ўз даврининг этносоциологи бўлган. У турли халқлар, хусусан ҳинд жамиятининг ички тузилиши, урф-одатлари. Анъаналари, халқлар, хусусан ҳинд жамиятининг ички тузилиши, урф-одатлари. Анъаналари, оилавий муносабатлари ҳақида қимматли маълумотларни таҳлил қилар экан, ҳинд оилавий муносабатлари ҳақида қимматли маълумотларни таҳлил қилар экан, ҳинд фалсафаси вакиллари жамият ва инсон моҳиятан бир-бири билан узвий боғлиқ фалсафаси вакиллари жамият ва инсон моҳиятан бир-бири билан узвий боғлиқ эканлигини, лекин уларни бир-бири билан айнанлаштириш ҳамда қарама-қарши эканлигини, лекин уларни бир-бири билан айнанлаштириш ҳамда қарама-қарши қўйиш хато эканлигини кўрсатгани муҳимдир. қўйиш хато эканлигини кўрсатгани муҳимдир.

Абу Наср Форобийнинг ижтимоий муҳит Абу Наср Форобийнинг ижтимоий муҳит тўғрисидаги қарашларитўғрисидаги қарашлари

Ибн Халдуннинг ижтимоий муҳит Ибн Халдуннинг ижтимоий муҳит тўғрисидаги қарашларитўғрисидаги қарашлари

Абу Райҳон Берунийнинг ижтимоий муҳит Абу Райҳон Берунийнинг ижтимоий муҳит тўғрисидаги қарашларитўғрисидаги қарашлари

АдабиётларАдабиётлар  Каримов.И.А. Бизнинг асосий мақсадимиз жамиятни янада демократлаштириш ва янгилаш, Каримов.И.А. Бизнинг асосий мақсадимиз жамиятни янада демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. — Тошкент. Ўзбекистон. 2005. 20—бет.мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. — Тошкент. Ўзбекистон. 2005. 20—бет.  2. Каримов И.А. Соғлом авлод— халқимиз келажаги. Халқ сўзи, 1999, 10 декабр2. Каримов И.А. Соғлом авлод— халқимиз келажаги. Халқ сўзи, 1999, 10 декабр  3. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида.-Т.: “Ўзбекистон” НМИУ, 2011, 3. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида.-Т.: “Ўзбекистон” НМИУ, 2011, 228 бет228 бет  4. Абу Райҳон Беруний, ал-Қонун ал-Масъудий, I, Ҳайдаробод, 1954, 156-бет 4. Абу Райҳон Беруний, ал-Қонун ал-Масъудий, I, Ҳайдаробод, 1954, 156-бет  Абу-л-Фазл Байхаки, История Масъуда (1030—1041). Перевод с персидского, введение, Абу-л-Фазл Байхаки, История Масъуда (1030—1041). Перевод с персидского, введение, комментарии, приложения А. К. Арендса, М., 1969, стр. 44—46, 807—817.комментарии, приложения А. К. Арендса, М., 1969, стр. 44—46, 807—817.  Иақут ал-Ҳамавий. Иршод ал-ариб, Лейден—Лондон, 1907— 1927, VI, 311-бет.Иақут ал-Ҳамавий. Иршод ал-ариб, Лейден—Лондон, 1907— 1927, VI, 311-бет.  Абу Райҳон» Беруний, Истихрож ал-автор фи-д-доира, таҳқиқ Аҳмад Саид ад-Демиртош, Абу Райҳон» Беруний, Истихрож ал-автор фи-д-доира, таҳқиқ Аҳмад Саид ад-Демиртош, Қоҳира, 1965, 36, 52-бетлар.Қоҳира, 1965, 36, 52-бетлар.  В. Бартольд, Сочинения, т. IV, М., 1966, стр. 655—656. СочиненияВ. Бартольд, Сочинения, т. IV, М., 1966, стр. 655—656. Сочинения ,, т. II, ч. 2, М., 1964, стр. 479 т. II, ч. 2, М., 1964, стр. 479 —481.—481.  В. В. Бартольд, Туркестан в эпоху монгольского нашествия, Сочинения, т. I, М„ 1963, стр. 66;В. В. Бартольд, Туркестан в эпоху монгольского нашествия, Сочинения, т. I, М„ 1963, стр. 66;  Берунийнинг «Ифрод ал-мақол фи амир аз-зилол» асарини шартли равишда шундай атадик. Берунийнинг «Ифрод ал-мақол фи амир аз-зилол» асарини шартли равишда шундай атадик. Асарнинг арабча матни Ҳайдарободда 1948 йилиАсарнинг арабча матни Ҳайдарободда 1948 йили  Абу Райҳон Беруний, Танланган асарлар, II, Ҳиндистон, Тошкент, 1965, 26-бетАбу Райҳон Беруний, Танланган асарлар, II, Ҳиндистон, Тошкент, 1965, 26-бет  Preface by; E.- Sachau to 'Alberunis India', Eng. ed., London, 1888, vol. 1, p. XIX,Preface by; E.- Sachau to 'Alberunis India', Eng. ed., London, 1888, vol. 1, p. XIX,  Юлдашева Л.C. Ҳинд фалсафаси Беруний талқинида // Жамият ва бошқарув. Ижтимоий-Юлдашева Л.C. Ҳинд фалсафаси Беруний талқинида // Жамият ва бошқарув. Ижтимоий- сиёсий, илмий-иқтисодий, маънавий-тарихий журнал. Узбекистон ҳузуридаги Давлат ва сиёсий, илмий-иқтисодий, маънавий-тарихий журнал. Узбекистон ҳузуридаги Давлат ва жамият қурилиш академияси. -Тошкент: 2008. -Б.54-56.жамият қурилиш академияси. -Тошкент: 2008. -Б.54-56. E`tiboringiz uchun rahmat.

O'xshashlar

Avesto tarixiy manba sifatida

Абу Наср Фаробийнинг ҳаёти ва ижоди

Тарихшунослик фани, унинг мақсад ва вазифалари

Ўзбекистон Республикасининг давлат рамзлари

Манбаларнинг турлари ва вазифалари