Avesto tarixiy manba sifatida - Tarix - Slaydlar

Avesto tarixiy manba sifatida

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

410 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: “Avesto ” tarixiy Mavzu: “Avesto ” tarixiy manba sifatidamanba sifatida

 Зардуштийлик энг қадимги Зардуштийлик энг қадимги динлардан бўлиб, бу дин эр.аввал динлардан бўлиб, бу дин эр.аввал VII-VI асрларда даставвал Ўрта VII-VI асрларда даставвал Ўрта Осиёда-Хоразм воҳасида пайдо Осиёда-Хоразм воҳасида пайдо бўлган.бўлган.  Унинг пайғамбари Унинг пайғамбари Зардушт Зардушт тарихий шахс эди. тарихий шахс эди.

ЗардуштЗардушт

 Зардуштийлик дини пайғамбар Зардуштийлик дини пайғамбар ЗардуштЗардушт номига нисбат берилиб, номига нисбат берилиб, шартли равишда шундай атаб шартли равишда шундай атаб келинади. келинади.  Аслида эса у мазкур диннинг Аслида эса у мазкур диннинг муқаддас китоби ҳисобланмиш муқаддас китоби ҳисобланмиш Авестода Авестода «Маздаясна»«Маздаясна» дини деб дини деб аталган.аталган.

 Бу сўзни Бу сўзни «Маздага сиғинмоқ»«Маздага сиғинмоқ» деб деб таржима қилиш мумкин. таржима қилиш мумкин. «Мазда»«Мазда» сўзи сўзи «дониш, донишманд, оқил»«дониш, донишманд, оқил» каби талқин каби талқин этилади. этилади.  «Мазда» «Мазда» сўзи олдига улуғлаш маъносини сўзи олдига улуғлаш маъносини англатувчи англатувчи «Ахура»«Ахура» қўшилиб, қўшилиб, зардуштийликнинг илоҳияти – зардуштийликнинг илоҳияти – Ахура-Ахура- МаздаМазда номи пайдо бўлган. Бу – «Жаноб номи пайдо бўлган. Бу – «Жаноб Мазда» ёки Мазда» ёки «Илоҳ» «Илоҳ» демакдир. демакдир.

"Авесто" – жаҳон "Авесто" – жаҳон маданиятининг, жумладан, маданиятининг, жумладан, Марказий Осиё ва Эрон Марказий Осиё ва Эрон халқлари тарихининг халқлари тарихининг қадимги ноёб қадимги ноёб ёдгорлигидир.ёдгорлигидир.

«Биз жаҳон майдонида куни «Биз жаҳон майдонида куни кеча пайдо бўлган халқ эмасмиз, кеча пайдо бўлган халқ эмасмиз, бизнинг миллатимиз халқимиз кўҳна бизнинг миллатимиз халқимиз кўҳна Хоразм заминида «Авесто» пайдо Хоразм заминида «Авесто» пайдо бўлган замонлардан бери ўз ҳаёти, бўлган замонлардан бери ўз ҳаёти, ўз маданияти, ўз тарихи билан яшаб ўз маданияти, ўз тарихи билан яшаб келади»келади»  И.А.Каримов И.А.Каримов «Ўз келажагимизни ўз қўлимиз «Ўз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурмоқдамиз» асарибилан қурмоқдамиз» асари

 "Авесто"да тилга олинган "Авесто"да тилга олинган жой номлари (жой номлари ( Варахша, Варахша, ВахшВахш )дан келиб чиқиб, унинг )дан келиб чиқиб, унинг Амударё соҳилларида Амударё соҳилларида яратилгани аниқланган. Шу яратилгани аниқланган. Шу асосда унинг ватани асосда унинг ватани Хоразмдир деган қараш Хоразмдир деган қараш мавжуд. мавжуд.

Авесто Апацак, Овицо, Авесто Апацак, Овицо, Овуцо, Авесто, Авацо каби Овуцо, Авесто, Авацо каби шаклларда ҳам ишлатиб шаклларда ҳам ишлатиб келинган.келинган. «Авесто» – ««Авесто» – « Ўрнатилган, Ўрнатилган, қатъий қилиб белгиланган қатъий қилиб белгиланган қонун-қоидаларқонун-қоидалар » деб ном » деб ном олган. олган.

СУВСУВ ХАВОХАВО ЕРЕРОЛОВОЛОВ Авестода улугланадиАвестода улугланади

"Авесто" тўрт қисмдан "Авесто" тўрт қисмдан иборатиборат .. Ясна Яшт Виспарад Вендидад

Ясна ("Диний Ясна ("Диний маросимлар") маросимлар") Ясна таркибига кирган мадҳлар "Гатлар" (айрим манбаларда "гоҳлар") деб номланиб, уларни Зардуцнинг ўзи ёзган деб тахмин қилинади. Гатлар таркибида Жамшид (Йима), Гершасп, Афросиёб (Алп Эр Тўнга) каби афсонавий қаҳрамонлар ҳаёти лавҳалари учрайди.

«Видевдат» (ви-«Видевдат» (ви- даеводатам – «Девларга даеводатам – «Девларга қарши қонун»)қарши қонун») Ушбу китоб Авестонинг сақланиб қолган китоблари Ушбу китоб Авестонинг сақланиб қолган китоблари орасида энг мукаммали ҳисобланади. У йигирма орасида энг мукаммали ҳисобланади. У йигирма икки боб бўлиб, боблари фрагард деб номланган. икки боб бўлиб, боблари фрагард деб номланган. Фрагардларнинг маъноси, вазифаси, услубий Фрагардларнинг маъноси, вазифаси, услубий тузилиши турлича: биринчи фрагард – одамлар тузилиши турлича: биринчи фрагард – одамлар яшайдиган барча юртларни Ахура-Мазда қандай яшайдиган барча юртларни Ахура-Мазда қандай яратгани тўғрисида бўлиб, улар орасида Хоразм, яратгани тўғрисида бўлиб, улар орасида Хоразм, Сўғд, Марғиёна, Бахди (Балх) ва бошқалар бор; Сўғд, Марғиёна, Бахди (Балх) ва бошқалар бор; иккинчи фрагардда Жамшид подшолиги – касаллик, иккинчи фрагардда Жамшид подшолиги – касаллик, ўлим, азоб-уқубатлар бўлмаган замон ҳақида, ўлим, азоб-уқубатлар бўлмаган замон ҳақида,

Учинчи китоб «Висперед» деб Учинчи китоб «Висперед» деб номланган.номланган.  У 24 бобдан ташкил топган ва ҳар бир боб У 24 бобдан ташкил топган ва ҳар бир боб алоҳида карде деб аталиб, маъбудлар алоҳида карде деб аталиб, маъбудлар шаънига ўқилган дуолар ва ибодат уцида шаънига ўқилган дуолар ва ибодат уцида уларга мурожаатлар ҳамда оламни билишга уларга мурожаатлар ҳамда оламни билишга доир панд-насиҳатлардан иборатдир. Уни доир панд-насиҳатлардан иборатдир. Уни ибодат намозлари йиғиндиси ҳам дейишади. ибодат намозлари йиғиндиси ҳам дейишади.

Тўртинчи китоб «Яшт» Тўртинчи китоб «Яшт» (гимн)(гимн)  У Авестонинг энг қадимий қатлами бўлиб, 22 У Авестонинг энг қадимий қатлами бўлиб, 22 бобдан иборат. бобдан иборат.  Ҳар бир боб Ахура-Маздадан бошлаб, у Ҳар бир боб Ахура-Маздадан бошлаб, у яратган ва унинг маълум вазифаларини яратган ва унинг маълум вазифаларини бажарувчи маъбудлар шаънига айтилган бажарувчи маъбудлар шаънига айтилган мадҳиялардан иборат. мадҳиялардан иборат.  Авестонинг бизгача етиб келмаган Авестонинг бизгача етиб келмаган китобларидан баъзи қисмлари унинг йиғма китобларидан баъзи қисмлари унинг йиғма парчалар тўплами «Хўрдак Авесто» парчалар тўплами «Хўрдак Авесто» китобида жамланган. китобида жамланган.

 Авесто дингина эмас, дунёвий билимлар, Авесто дингина эмас, дунёвий билимлар, тарихий воқеалар, ўзи тарқалган ўлкалар, тарихий воқеалар, ўзи тарқалган ўлкалар, элатларнинг ижтимоий-иқтисодий ҳаёти, элатларнинг ижтимоий-иқтисодий ҳаёти, маданий ва маънавий қарашлари, диний маданий ва маънавий қарашлари, диний эътиқодлари, урф-одатлари ҳақидаги эътиқодлари, урф-одатлари ҳақидаги манбалардандир.манбалардандир.  Авесто таркибига кирган билим, маълумотлар Авесто таркибига кирган билим, маълумотлар қарийиб 2000 йил милоддан аввал 3000 қарийиб 2000 йил милоддан аввал 3000 йиллик оҳирлари 2000 йиллик бошларидан то йиллик оҳирлари 2000 йиллик бошларидан то милоднинг бошларигача ўтган даврда юзага милоднинг бошларигача ўтган даврда юзага келиб, авлоддан-авлодга оғзаки кўчириб келиб, авлоддан-авлодга оғзаки кўчириб олинган, унинг кўп қисми йўқолган, еттидан олинган, унинг кўп қисми йўқолган, еттидан бир қисми сақланган. бир қисми сақланган. 

Диншуносликда Авесто уч Диншуносликда Авесто уч тарихий қатламга тарихий қатламга ажратилган: ажратилган: 3. Қадимий кўпхудолик ва кейинги яккахудолик ғоялари орасидаги кураш шароитларида эрамиздан аввалги V-асрда ҳар иккисини келиштирган Маздакийлик дини шаклланган. 2. Гатлар деб аталган қисмидир. Бунда Аҳурамазда номли худо ҳақида уйдирмалар ёзилган Уни зардушт ёзган деб таҳмин қилинади. 1. Энг қадимий қисми милл авв 3 минг йилликда вужудга келган Яштлардир : уларда уруғчилик тузумидаги эътиқодлар, кўп худолик тасаввурлари тасвирланган;

Авесто ҳақида Абу Райҳон Авесто ҳақида Абу Райҳон Беруний (в. 1048 й.) шундай Беруний (в. 1048 й.) шундай ёзади:ёзади:  «Йилнома китобларида бундай дейилган: «Йилнома китобларида бундай дейилган: подшоҳ Доро ибн Доро хазинасида [Авестонинг] подшоҳ Доро ибн Доро хазинасида [Авестонинг] 12 минг қорамол терисига тилло билан битилган 12 минг қорамол терисига тилло билан битилган бир нусхаси бор эди. Искандар оташхоналарни бир нусхаси бор эди. Искандар оташхоналарни вайрон қилиб, уларда хизмат этувчиларни вайрон қилиб, уларда хизмат этувчиларни ўлдирган вақтда уни куйдириб юборди. Шунинг ўлдирган вақтда уни куйдириб юборди. Шунинг учун ўша вақтда Авестонинг бешдан учи ёъқолиб учун ўша вақтда Авестонинг бешдан учи ёъқолиб кетди» кетди»  Авесто олдин 12 минг мол терисига ёзилиб, Авесто олдин 12 минг мол терисига ёзилиб, хажми ғоят катта бўлгани учун ундан хажми ғоят катта бўлгани учун ундан фойдаланиш осонлаштириш ниятида «кичик фойдаланиш осонлаштириш ниятида «кичик авесто» яратилди. (Беруний).авесто» яратилди. (Беруний).

Авесто ҳақида энг муҳим Авесто ҳақида энг муҳим манбаманба  «Динкард» «Динкард» (дин амаллари) асаридир. (дин амаллари) асаридир.  Унда Авестонинг 21 китоби тўла таърифлаб Унда Авестонинг 21 китоби тўла таърифлаб берилган.берилган.  Бу таърифлар савобли ишлар ёъриқномаси, диний Бу таърифлар савобли ишлар ёъриқномаси, диний маросимлар ва расм-русумлар қоидаси; маросимлар ва расм-русумлар қоидаси; зардуштийлик таълимоти асослари; дунёнинг зардуштийлик таълимоти асослари; дунёнинг Ахура-Мазда томонидан яратилиши; охират куни ва Ахура-Мазда томонидан яратилиши; охират куни ва ундаги ҳисоб-китоб; фалакиёт; ижтимоий-ҳуқуқий ундаги ҳисоб-китоб; фалакиёт; ижтимоий-ҳуқуқий қонун-қоидалар; қонун-қоидалар;  Зардуштнинг туғилиши ва болалиги; ҳақ ёълини Зардуштнинг туғилиши ва болалиги; ҳақ ёълини тутиш; жамият аъзоларининг ҳақ-ҳуқуқлари; тутиш; жамият аъзоларининг ҳақ-ҳуқуқлари; девлар, жинлар каби ёвуз кучларга қарши девлар, жинлар каби ёвуз кучларга қарши ўқиладиган дуолар, амаллар ва бошқалардан ўқиладиган дуолар, амаллар ва бошқалардан иборатдир. иборатдир.

 "Авесто"да илк деҳкончилик ва "Авесто"да илк деҳкончилик ва чорвачилик маданияти билан чорвачилик маданияти билан боғлиқ ижтимоий тартиб боғлиқ ижтимоий тартиб қоидаларга оид қарашлар ва қоидаларга оид қарашлар ва турли-туман маросимларга ҳам турли-туман маросимларга ҳам кенг урин берилганкенг урин берилган ..  "Авесто"да деҳқонларни "Авесто"да деҳқонларни вастриофишуянт дейилган.вастриофишуянт дейилган.

"Авесто" ҳақда "Авесто" ҳақда олимларнинг олимларнинг тадқиқотлари тадқиқотлари Хорижий олимлар Ф.Нитцше Ф. Шпигел Ян Рипка Шарк олимлар Абу Райҳон Беруний Абу Жафар Табарий Абу Бахр Наршахий

Авесто ҳақида Абу Райҳон Авесто ҳақида Абу Райҳон Беруний (в. 1048 й.) шундай Беруний (в. 1048 й.) шундай ёзади:ёзади:  «Йилнома китобларида бундай дейилган: «Йилнома китобларида бундай дейилган: подшоҳ Доро ибн Доро хазинасида [Авестонинг] подшоҳ Доро ибн Доро хазинасида [Авестонинг] 12 минг қорамол терисига тилло билан 12 минг қорамол терисига тилло билан битилган бир нусхаси бор эди. Искандар битилган бир нусхаси бор эди. Искандар оташхоналарни вайрон қилиб, уларда хизмат оташхоналарни вайрон қилиб, уларда хизмат этувчиларни ўлдирган вақтда уни куйдириб этувчиларни ўлдирган вақтда уни куйдириб юборди. Шунинг учун ўша вақтда Авестонинг юборди. Шунинг учун ўша вақтда Авестонинг бешдан учи ёъқолиб кетди» бешдан учи ёъқолиб кетди»  Авесто олдин 12 минг мол терисига ёзилиб, Авесто олдин 12 минг мол терисига ёзилиб, хажми ғоят катта бўлгани учун ундан хажми ғоят катта бўлгани учун ундан фойдаланиш осонлаштириш ниятида «кичик фойдаланиш осонлаштириш ниятида «кичик авесто» яратилди. (Беруний).авесто» яратилди. (Беруний).

O'xshashlar

Avesto O’zbekiston tarixi bo’yicha eng muhim manba

“Avesto”-kitobi O’zbekiston xalqlari tarixini o’rganishda muhim manba

Boburnoma va Shayboniynoma asarlarining tarixiy manba sifatidagi o'rni

Avesto 5

Tarixiy obidalar