“Avesto”-kitobi O’zbekiston xalqlari tarixini o’rganishda muhim manba - Tarix - Slaydlar

“Avesto”-kitobi O’zbekiston xalqlari tarixini o’rganishda muhim manba

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1084.8701171875 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: “Avesto”-kitobi O’zbekiston xalqlari tarixini o’rganishda muhim manba Reja:  Qadimiy Xorazm- “Avesto” vatani.  “ Avesto”da zardushtiylik dini tamoyillari va qonun qoidalarning asoslab berilishi.  “ Avesto”da qadimgi ajdodlarimizning boshqaruv tizimi, ijtimoiy turmush va madaniy hayotiga oid ma’lumotlar.  “ Avesto”ning Markaziy Osiyo va boshqa hududlar bo’ylab tarqalishi va uning qadimgi xalqlar ma’naviy hayotiga ta’siri .

 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi UNESKO bosh konferensiyasining 1999-yil noyabr oyida bo’lib o’tgan 155-sessiyasi qaroriga muvofiq, 2001-yilning oktabr oyida Avesto yaratilganining 2700 yilligini nishonlash to’g’risida qaror qabul qilindi.  Prezidentimiz nutqlari:  “ Avesto” bundan XXX asrmuqaddam ajdodlarimizning biz avlodlarga qoldirgan merosidir”. “Avesto” ayni paytda bu qadim o’lkada buyuk davlat,Buyuk madaniyat bo’lganidan guvohlik beruvchi tarixiy hujjatdirki uni hech kim inkor eta olmaydi.”

 “ Apastak” yoki “Avesto”ning 1288-yilda ko’chirilgan nusxasi bizgacha saqlangan.  1755-1761-yillarda fransuz olimi anketil Dyuperon Hindistonning Gujarat viloyatiga boradi.  1771-yilda “Avesto”ni tarjima qiladi.  Kitobning bizga yetib kelgan nusxasi jami kitobning 5 dan 1 qismini tashkil etadi.  U sosoniylar davrida mukammal to’plangan 21 naskdan iborat bo’lgan.  IX asrda pahlaviy tilida yozilgan “Denkart” kitobida “Avesto”ning kitoblari, ularning qisqacha nomlari keltirilgan.

A.Dyupperon

 1-nask Saxovat va savob ishlarning mazmun mohiyati haqida;  2-nask Diniy marosimiy urf-odatlar, amallar bayoni;  3-nask Mazdayasna dinining mohiyati va aqidalari haqida ;  4-nask Olamning yaralishi, fano va boqiy dunyo haqida;  5-nask osmon jimlari;  8-nask huquqiy masalalar;  10-nask Vishtaspning shohlik zamoni;  15- nask adolat, 17-nask diniy marosim qoidalari,19- nask devlar va jinlarga qarshi kurash,20-nask ruhning u dunyodagi sarguzashtlari,21-nask Axuramazda va uning 6 doimiy o’lmas malaklar haqida.

 Avesto kitobining 4 ta parchasi yetib kelgan. Ular Yasna, Visparad,Videvdat, Yasht. Ulardan tashqari “Kichik Avesto” nomini olgan eng zarur duo va takbirlarning yig’ma kitobi.  Yasna kitobi 72 bobdan iborat bo’lib boblari haitiy deb atalgan.  Videvdat kitobi 22 bob bo’lib,boblari fragard deb atalgan.  Visparad naski 24 bob bo’lib, har bir bob Karde deb atalgan.  Yasht kitobi “Avesto”ning eng qadimiy qatlami bo’lib, 22 bobdan iborat. Har bir bob Ahura- Mazdadan boshlanib, u yaratgan va uning ma’lum vazifalarini bajaruvchi mabudlar shaniga aytilgan duolardan iborat.

Ahura-Mazda

 O’rta Osiyo va Eron hududida quyosh va yorug’lik mabudasi-Mitra, fayz va baraka mabudasi-Nohit, baxt va qismat yurt tinchligi ma’budasi-Humo, yer-suv va yog’ingarchilik xudosi-Anahita va Xubbi,qirg’in urushlar va muzaffarlik ma’budi-Mirrix, yaxshilik va ezgulik ma’budalari Gaya Maretan va Yima kabilarni muqaddas bilganlar.  Zardushtiylik dinining asoschisi Zardusht Purishasp Spitama avlodidan, onasining ismi Dugdoba bo’lgan.  Yoshligida otasi uni cho’pon Barzin kurush tarbiyasiga beradi.  23 yoshida Zardusht qabilalar orasidagi kelishmovchilik sababini anglab yetadi va unga har xil xudolar sig’inish sabab bo’lganini aytadi.

 Yovuzlik,firibgarlik,jaholat va qabohat xudosi Ahrimanning ham o’z ishongan ruh va kuchlari mavjud edi.Bular:  “ Yomon fikr” xudosi-Apa Mana;  “ So’lish va “o’lim” xudolari Tuarvi va Zarik;  Barcha go’zallik va yaxshilikni vayron qiluvchi,quturish,buzish va vayrongarchilik xudosi Ayshma. U urush davrida jajal to’polon,gina-kudrat qo’zg’atuvchi va mast bo’lishga da’vat etuvchidir.  AHreman atrofida 6 ta ososiy yovuz xudo va boshqalar bo’lgan.

Ahriman

Mitra

Zardusht

 Zardusht o’z qabiladoshlariga yagona xudo Ahura-Mazdaga itoat qilishni aytadi,uning qabiladoshlariga bu ma’qul kelmaydi va uni cho’lga haydab yuboradilar.  9 yil davomida darbadarlikda yurgan Zardusht o’z qabilasiga qaytib keladi.  Ma’lumotlarga qaraganda uning 3 o’gli- (Istavar,Uruvatr,Xurchitra) bo’lgan.  Qizlari ham 3ta bo’lib: Frini, trini, Purichista bo’lgan.  Avestodagi yozuvlarning eng qadimgi qismlari “Gotlar” deb atalib Zardusht tomonidan yozilgan.

 Avestodagi muqaddas yozuvlarni o’rganish politezmdan monoteizmga o’tishni ko’rsatadi.  Ahura Mazda odamlarga yashashni,uy qurishni,olovdan foydalanishni o’rgatadi.  Ezgulik va yovuzlik o’rtasida kurash boradi va Ahura-Mazda Axri-Manyuni yengadi. Avestoda yovuzlikka qarshi kurash quroli sifati Da iymon ko’rsatiladi. Yosinning 14-moddasida: “Men ezgu fikrlarni, Ezgu amallarni,ezgu so’zlarni yoqtiraman” deydi Ahura-mazda.

 Videvdat kitobida Ahura-mazda Spitam Zaradushtraga 16ta davlat barpo etganini aytadi va inson tug’ilgan har bir mamlakatni muqaddas deb hisoblashini aytadi.  1- mamlakat. Daiti daryosi sohilidagi Ayronam Vayjo.  2-mamlakat. So’g’diyonaliklar yashagan Gava.  3-mamlakat. Bu ulkan dindorlar yashaydigan Marg’am yoki Marg’iyona.  4-mamlakat.Go’zal shahar.Dehqonlar yashaydigan Baqrtiya.  5-mamlakat. Marv va Baqtriya oralig’idagi Nisaya shahri.  6-mamlakat.Groiva Gari daryosining havzasi, Hirot.

 7-mamlakat.Vasnkrenta (Kobul).  8-mamlakat. Maysazor va o’tloqlarga boy Urva.  9- mamlakat. Verkanlar yashaydigan Xenta yoki Girkaniya.  10-mamlkakat. Garaxvaiti.  11-mamlakat. Erimanta havzasidagi Gelmenda.  12-mamlakat. Raga va uning 3 viloyati.  13- mamlakat. Muqaddas Kaxra.  14- mamlakat. To’rtburchak Varena.  15-mamlakat. Hind daryosi havzasidagi yerlar Panjob shahri.  16-mamlakat. Upa Aodaeshu Rangaya.Bu shahar Rangi suvlari havzasida bo’lgani uchun shunday nom olgan.

 1976-yildagi statistik ma’lumotlarga qaraganda dunyoda 129ming zardushtiylik Dini va ta’limotiga e’tiqod qilgan qo’ygan odamlardan 82 mingi Hindistonda, 5mingi Pokistonda, 500 kishi Seylonda, 25ming kishi Eronda, ulardan 19 ming kishi Tehronda, 3 ming kishi Angliya va Kanadada, 200 kishi Avstraliyada yashaydi. Sanoqli zardushtlar Gonkong va Singapurda ham bor.  Meri Boysning ma’lumotlariga ko’ra 70-yillarda Hindistonda Zardushtiylar federatsiyasi tuzilgan  1975-yilda Torontoda zardushtiylarning I Shimoliy Amerika simpoziumi chaqirilgan.

 1960-yilda Tehronda, 1964-yilda va 1978- yilda Bombeyda kongresslar o’tkazilgan.  II Shimoliy Amerika simpoziumi 1977- yilda Chikagoda o’tkazilgan.  P.Tolstov tomonidan Jonbosqal’a va Tuproqqal’ada o’tkazilgan arxeologik tadqiqotlar natijasida turar joy qoldiqlaridan olovxonalarning topilishi Zardushtiylik Xorazmda tarqalganligini isbotladi.  A.L.Pogodinning fikriga ko’ra: O’zining yakkaxudoligidan ilhomlanib ketgan Zardusht axloqiy poklikni targ’ib eta boshlaydi.

 Avesto kitobi xudo va ilohiy kuchlarga bag’ishlangan bo’lsada, aslida u antik hayotning mazmunini o’zida ifodalagan.Bu haqda M.Gorkiy : “xudo u yoki bu sohada kishilarning ustozi va hamkori edi”- deb yozadi.  Avestoga ko’ra qadimgi xalqlarning totemi it bo’lgan.  Muqaddas o’simliklardan xaoma ichimligi bo’lib, bu ham xudo hisoblangan.Bu o’simlik Persenomda o’sgan.  Avestoda insonning o’limiga sababchi bo’lgan kuch “atravan” deb atalgan, eronliklar uni “magiya” deb ataganlar.

Ossuariy

Xaoma ichimligini ichish payti o’qiladigan duo

 Avestoda jamiyatning to’rt toifasi ajratiladi: kohinlar,Jangchilar,chorvadorlar,hunarmandlar.  Aholi joylashgan dunyoni zardushtiylar 7 ta tabiiy qismlarga bo’lganlar.Dunyo tarixi 12 ming yil davomida rivojlanadi deb faraz qilingan. U to’rt qismga bo’linib, har biri 3 ming yildan iborat bo’lgan.  Zardushtiylik O’rta Osiyoda madaniyat rivojlanishiga ham sabab bo’ldi.Xususan,haykaltaroshlik rivoj topadi.  1984-yilda Farg’onaning haq qishlog’ida G.A.Pugachenkova va L.I. Rempellar tomonidan topilgan bronza va kumushdan yasalgan buyumlar buni isbotlaydi.Bu buyumlar m.a 3-2 ming yilliklarga oid ekanligi aniqlandi.  Avesto tabiat va inson hayotini asrab avaylashga da’vat etuvchi qadimiy ma’naviy merosimizdir.

O'xshashlar

Avesto O’zbekiston tarixi bo’yicha eng muhim manba

Avesto tarixiy manba sifatida

O’zbekiston tarixi fanining predmeti, nazariy-metodologik asoslari, manbalari va ahamiyati

Amir Temur tuzuklari. Davlat boshaqruvi haqida muhim manba

Avesto 5