Ўрта Осиёда илк ўрта асрдаги йирик шаҳарларнинг тараққиёти (Мавр, Бухоро, Панжикент, Чоч, Хоразм) даври археологияси - Tarix - Slaydlar

Ўрта Осиёда илк ўрта асрдаги йирик шаҳарларнинг тараққиёти (Мавр, Бухоро, Панжикент, Чоч, Хоразм) даври археологияси

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

20923 KB

Ko'chirib olish

Free Powerpoint Templates Page 1Free Powerpoint TemplatesЎрта Осиё да илк ўрта аср даги йирик шаҳарларнинг тараққиёти(Мавр, Бухоро, Панжикент, Чоч, Хоразм) даври археологияси

Free Powerpoint Templates Page 2РЕЖА : 1. Илк ўрта аср лар даври ижтимоий- иктисодий ва маданий жараёнлар 2. Йирик маданий марказлар 3. Меъморчилик, қурилиш ва диний иншоатлар. 4. Санъат , ҳ унармандчилик Хулоса Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

Free Powerpoint Templates Page 3Урта Осиё юксак маданият ўчоғи бўлиб, Қадимги Шарқ дунёсининг ажралмас қисмини ташкил этади. Бу ажойиб ўлканинг қулай табиий шароити—бой ўсимликлар ва ҳайвонот дунёси энг қадимги аждодларимизнинг диққат-эътиборини ўзига жалб қил-ган. Урта Осиё археологик ёдгорликларнинг хилма-хиллиги ва зичлиги жиҳатидан жаҳон миқёсида ҳам фахрли ўринни эгаллайди. Демак, Урта Осиё археологлари маданий қатламлардан топган буюмлар мазкур ўлканинг ибтидоий ва қадимий тарихини ўрганишнинг энг муҳим манбаларидирки, уларни ўрганиш билан археолог ёки та-рихчиларгина шуғулланмай, балки бошқа'қатор фанларнинг мутахассислари ҳам шуғулланадилар.

Free Powerpoint Templates Page 4Урта Осиедан топилган археологик манбаларни шартли равишда қуйидаги икки турга бўлиш мумкин: • I. Табиий манбалар (палеозоология, палеоботаника)— инсон ва ҳайвон суяклари, ўсимликлар қолдиқлари ва геологик қатламлар бўлиб, уларни асосан зоологлар, ботаниклар ва геологлар ўрганадилар. • 2. Инсон томонидан • яратилган манбалар бўлиб, улар меҳеат қуроллари, яроғаслаҳалар, сопол идишлар, санъат ва зебзкйнат буюмлари, қоятош расмлари, ёзув ҳамда ёзма манбалар ва ҳоказолардир. Шуни айтиш керакки, ёзма манбаларни ўрганйш билан хусусан тарихчилар, моддий манбаларни ўрганиш бйлан археологлар шуғулланадилар. Қишилик ўтмишини ўрганишда археологлар моддий буюмлар ва ёзма манбаларга таяниб иш кўрадилар .

Free Powerpoint Templates Page 5Илк ўрта аср лар даври ижтимоий-иктисодий ва маданий жараёнлар • Урта Осиёдан топилган барча турдаги ёдгорликлар ва улардан олинган ашёвий буюмларнинг сақланиши бир даражада эмас. Уларни чуқур ўрганиш, даврини аниқлаш, яъни тарихий манба даражасига кўтариш археолог, тарихчи ва бошқа фан мутахассисларининг муҳим вазифаси ҳисобланади. • Археолог, тарихчи, этиограф, аитрополог ва бошқа олимлар ҳамкорликда ўтказган тадқиқотлар натижасида Урта Осиё халқлари тарихининг бир қанча муҳим масалалари ҳал этилди ва этилмоқда. • Урта Осиё археологлари олдида эса ўлка тарихини ўрганиш билан боғлиқ жуда кўп ишлар турибди.

Free Powerpoint Templates Page 6• Ўрта Осиёда бу даврда уч қисмдан иборат шаҳарлар шаклланади. Шаҳарлар арк (қитадел), Шаҳристон ва работ қисимларидан иборат бўлиб, уларнинг ички структураси анча мураккаблашади. Шаҳристонда амалдорларнинг уй-жойлари ва бозор, равотда эса ҳунармандчилик ва савдо иншоатлари жойлашган бўлиб, уларнинг ҳар бири алоҳида мудофаа тизимига эга бўлган. деворлар ҳам ғишт ва пахсадан кўтарилган. • Бу давр шаҳарларидан Бухоро, Самарқанд, Тошкент, Марв, Термиз, Кеш ва бошқалар археологик жиҳатидан яхши ўрганилган. • Бухоро шаҳри IX асрнинг охирида янги мудофаа деворлари билан ўраб олиниб, унинг 11 та дарвозаси мавжуд бўлган. Регистонда янги қурилиш иншоатлари, хусусан сарой барпо этилиб, ташқи кўриниши ўзгаради.

Free Powerpoint Templates Page 7• Урта Осиё Қадимги Шарқ тарихининг ажралмас қисмини ташкил этади, кишилик маданиятининг илк марказларидан бири ҳисобланади. Урта Осиё табиий шароити хилмахил, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси бой, иқлим шароити асосан мўътадил бўлганлигидан инсоннинг яшаши учун. жуда қулайдир. Бу ҳол ибтидоий ва қадимги кишилар диққатэътиборини тортмаслиги мумкин эмас эди. Шу туфайли одамлар бу ўлкада жуда қадим замонлардан бошлаб яшаганлар. Бу ажойиб, бетакрор ўлканинг ҳамма ерида ибтидоий ва қадимги давр кишилари қолдирган хилмахил обидалар — тош асри маконлари, ғорлари, бронза даври қишлоқлари ва мозорлари, темир даври қалъалари ва шаҳарларининг харобалари, қоятошларга ишланган расмлар, суғориш иншоотларининг қолдиқлари, қадимий мудофаа деворларининг марзалари жуда кенг тарқалган.

Free Powerpoint Templates Page 8• Ўрта Осиёнинг барча худудларида шаҳарсозлик тараққиётида янги ўсиш давр бошланади. Мавжуд шаҳарлар ички структараси мураккаблашиб, мойдони кенгаяди. Уларда янги қурилиш иншоатлари ва меъморий обидалар қуриш жадаллашади. Шунингдек янги шаҳарлар вужудга келади. Бу жараён мамлкатда осойишталикнинг таъминланиш, феодал, муносабатларнинг янги босқичга чиқиши ва натижадаиқтисодий ўсишининг таъминланиши ҳамда шу кабилар билан белгиланади. • Ўрта Осиёда бу даврда уч қисмдан иборат шаҳарлар шаклланади. Шаҳарлар арк (қитадел), Шаҳристон ва работ қисимларидан иборат бўлиб, уларнинг ички структураси анча мураккаблашади. Шаҳристонда амалдорларнинг уй-жойлари ва бозор, равотда эса ҳунармандчилик ва савдо иншоатлари жойлашган бўлиб, уларнинг ҳар бири алоҳида мудофаа тизимига эга бўлган. деворлар ҳам ғишт ва пахсадан кўтарилган. • Бу давр шаҳарларидан Бухоро , Самарқанд, Тошкент, Марв, Термиз, Кеш ва бошқалар археологик жиҳатидан яхши ўрганилган. • Бухоро шаҳри IX асрнинг охирида янги мудофаа деворлари билан ўраб олиниб, унинг 11 та дарвозаси мавжуд бўлган. Регистонда янги қурилиш иншоатлари, хусусан сарой барпо этилиб, ташқи кўриниши ўзгаради. • Тошкент ( Шош) шаҳрининг бу даврдаги ўрни ҳозирги эски шаҳарга кўчади. Бу араб манбаларида Бинкет номи билан келтирилади. Мингўрик ўз аҳамиятини ўйқотмай аҳолияшайдиган пункт сифатида яшашни давом эттиради. Тадқиқот натижаларига кўра шаҳар (шаҳрисон) 16 га иборат бўлиб, мудофа деворларининг ўрни қисман аниқланган. Шаҳрисон ташқарисида работ жойлашган. Бу ердан бир неча бадраблар очиб ўрганилган.

Free Powerpoint Templates Page 9Археологлар фикрича • Археологлар фикрича, Бухоро областининг Лавлакон, Бешбулоқ мавзеъларида ва Замонбобо 1 қабристонида топиб теклшрилган .моддий манбалар энеолит даврига оиддир. Бу ёдгорликлардан сўнгги Калтаминор маданияти топилмаларига ўхшаш сопол идишлар бўлаклари ва чақмоқтош қуроллар билан бирга мисдан ясалган игналар ва мунчоқлар топилди. • Қуйи Зарафшоннинг Каптарни қуми ва Қаттатузкой мавзеълари атрофида тўрт жойдан энеолит даврига оид ёдгорликлар текширилди. Тақир ва қум устида сочилиб ётган тошдан ишланган ёрғучоқлар, ўроқ ва гшчоқ қадамалари билан бирга мисдан ишланган қурол синиқлари топилди.

Free Powerpoint Templates Page 10• Юқори Зарафшоннинг Панжикент шаҳридан 15 км ғарбда топилган Саразм қишлоғи харобаси муҳим археологик ёдгорликдир. У деҳқончилик қабилаларининг Ўрта Осиё шимолишарқига ёйилганлигидан далолат бериб, қадимги деҳқончилик аҳолисининг географик чегараларини ҳам кўрсатади. • Саразм қишлоғи харобаси 90 гектар майдонда жойлашган 10 та тепаликдан иборатдир. Ёдгорликнинг тарихи тўрт даврга бўлиниб, улар муҳим топилмаларга кўра бирбиридан ажралади. Археологик топилмалар ёдгорликнинг ёшини аниқлашда катта аҳамиятга эга.

Free Powerpoint Templates Page 11• Бухородан 40 км. шимолиғарбда жойлашган. Маконни археологик жиҳатдан ковлаш вақтида ундан манзилгоҳ ва устахона топилган. Манзилгоҳустахона қум тепалари орасидаги тақир ерга жойлашган. Унинг маданий қатламларидан, устахонаманзилгоҳ қуйи қатламидан калтаминор маданиятига хос бўлган қирғичлар, рандалар, тешгичлар, паррак ва парракчалар, микролит қуроллари кўплаб топилган. Шунингдек, содда қилиб ишланган сопол идишларнинг парчалари ҳ_ам топилган. • Қизилқир I устахонамаконда турар жой ҳам, тошдан қуроллар, лойдан сопол идишлар ясайдиган устахона ҳам бўлган. Қизилқирнинг юқори қатлами бронза даврига мансуб бўлса, қуйи қисми калтаминор маданиятига хос бўлиб, санаси милоддан аввалги IV—III мингйилликларга бориб тақалади. Афтидан бу ерда аҳоли ўтроқ яшаб, ҳунармандчилик, деҳқончилик, чорвачилик билан шуғулланган бўлса керак. Маданий қатламдаи топилган буюмлар олимларни шундай хулоса чиқаришга олиб келган.

Free Powerpoint Templates Page 12• Хоразмда милоддан аввалги VI—V асрларга мансуб каттакатта суғориш иншоотларининг излари топиб текширилган. Археологлар бу иншоотлар Ахмонийл.ардан ҳам олдинги давлат территорйясида қурилган бўлиши мумкин ва бу давлатга Хоразм, Суғдиёна, Парфия ерлари кирган, деб фараз қиладилар (асосий фикр: давлат ташкилоти бўлмаса, бундай катта ва узун каналларни қазиб ва сақлаб бўлмасди). Қуйи Мурғобда (Мар* ғиёна) милоддан аввалги VIII—VI асрга оид Гуниёб ва Гатиоқар суғориш каналлари текширилган. Уларнинг узунлиги 30— 55 км. Ушбу маълумотлар ҳам қадимги жамоачилар томонидан ғоят катта ер ишларй бажарилганлигидан далолат беради.

Free Powerpoint Templates Page 13• Археологик текширишлар натижасида топилган милоддан аввалги VI — IV асрларга мансуб моддий манбалар ҳунармандчилик тарихини ўрганишда катта аҳамиятга эгадир. Бақтрия, Суғдиёна, Хоразм ва Марғиёна тупроғида кулолчилик ва металлчилик устахоналарининг қолдиқлари айрим районларда қазиб очилган. Бу ёдгорликлардан сопол идишлар, бронзадан вз темирдан ишланган буюмлар, тош қуроллар топилди. Металл буюмлар бу даврда яшаган ҳунармандлар металлчилик техникасини юксак даражада ривожлантирганидан дарак беради. Милоддан аввалги VI—IV асрларда заргарлик, тўқимачилик ва тикувчилик кенг ривож топган. Урта Осиё халқлари ҳаётида катта ижтимоий: хўжалик ва маданий ўзгаришлар содир бўлган. • Урта Осиёда энг қадимги давлатларнинг вужудга келиши жуда муҳим масаладир. Бу масалани ўрганишда археологик ва ёзма манбалар кўп жиҳатдан ёрдам беради. Синфларнинг пайдо бўлиши ва қулдорлик тузуми вужудга келишини ёритиб берадиган асосий ёзма манба Авесто ва антик дунё авторлари қолдирган маълумотлардир.

Free Powerpoint Templates Page 14ХУЛОСА • Моддий манбалар маданий қатламларда сақланади. Асрлар давомида ривожлангануйжой иншоотларида маданий қатламлар қалинлиги баъзан бир қанча метрларни ташкил этади. Инсонлар яшаган турар жойларнинг ҳаммасида маданий қатламлар ҳосил бўлган. Кишилар бир манзилда қанча узоқ яшаган бўлса, қатлам ҳам шунча қалин бўлади. Худди шу қатлам қазиб ўрганилади. Бу кўп қаватли ёдгорлик ҳисобланади. • Археологлар тарихий даврларни аниқлаш учун маданий қатламнинг стратиграфиясини (тузилишини) ўрганадилар. Натижада текширилаётган ёдгорликнинг пайдо бўлиши, қанча вақт ҳаёт кечиргани —• хронологияси аниқланади. • Моддийтарихий манбаларнинг кўпи ерда, археологик ёдгорликлар маданий қатламларда сақланмоқда. Моддий манбалар ёзма манбалардан кўра кўп марта қадимийроқдир. Тарихнинг улкан қисмини моддий археологик топилмалар орқалигини ўрганиш мумкин.

Free Powerpoint Templates Page 15Adabiyotlar. • 1. An о rba е v A. O’zb е k davlatchiligi tari х ida Q’adimgi FarG’ о na va A х sik е nt.- Namangan, 2001. • 2. Asq’ar о v A. Eng q’adimiy shahar.- T., 2001. • 3. A.Kabir о v, A.Sagdulla е v. O’rta О siyo ar хео l о giyasi. – T., O’kituvchi, 1990. • 4. Matb о b ое v B. Х . O’zb е k davlatchiligining ilk b о sq’ichlarida FarG’ о na.- Namangan. 2001. • 5. O’zb е kist о n tari х i m о ddiy va yozma manbalarda. - T., Fan, 2005.

O'xshashlar

Илк ўрта асрларда тарихий билимларининг ривожланиши

Аҳамонийлар даври археологияси

Яхё Гуломович Гуломов

Хоразм

Ўрта асрларда Туркия. Туркларнинг Европага юришлари