Sovetlar va kompartilrning O`zbekistonda amalga oshirilayotgan qatag`onlik siyosati - Tarix - Slaydlar

Sovetlar va kompartilrning O`zbekistonda amalga oshirilayotgan qatag`onlik siyosati

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1431.9501953125 KB

Ko'chirib olish

Sovetlar va kompartilrning O`zbekistonda amalga oshirilayotgan qatag`onlik siyosati.

Reja:  Sobiq Ittifoqda ma’muriy- buyruqbozlik, totalitar tizimning qaror topishi.  Respublika huquqlari, manfaatlarining cheklanishi  Sovet hokimiyatining O’zbekistonda yuritgan qatag’onlik siyosati va  uning oqibatlari

 Jafokash xalqimiz asrlar davomida ne-ne og’ir sinovlar,mashaqqatli kunlarni ko’rmadi. O’z ozodligi,erkinligi, tinch hayoti yo’lida kurashib,behisob qurbonliklar bergan ota-bobolarimiz jasorati tarixiy xotiramizdan hech qachon o’chmaydi.  I. Karimov

Totalitar rejimining qaror topishi  XX asrning 20 – yillari ikkinchi yarimlariga kelib sovetlar mamlakatining hokimiyat boshqaruv - idora tizimida ham keskin o’zgarish hollari yuz berib bordi. Partiya va davlat boshqaruvi muruvvatlarini o’z qo’li ostiga kiritib borgan I. V. Stalin asta - sekinlik bilan o’zining yakka xokimligini butun choralar bilan qaror toptirish harakatida bo’ldi.

Totalitar rejimning mazmun-mohiyati, belgilari quyidagilardan iborat:  davlat boshqaruvi markazdan, diktator tomonidan ma’muriy- buyruqbozlik tarzida amalga oshiriladi, mahalliy hokimiyat organlari amalda qo’g’irchoq bo’lib qoladi; Ijtimoiy munosabatlar siyosiy, iqtisodiy, mafkuraviy, jismoniy zo’rovonlik asosda tartibga solinadi, xususiy mulkni milliylashtirish orqali shaxsning iqtisodiy erkinligi tugatiladi, rejali iqtisodiyot qaror topadi; oshkoralik,turl i xil fikrbildiri sh, muxolifat chilik harakatla ri qat’iyan man etiladi;  ko’ppartiyaviylik tugatiladi, bitta partiya (VKP(b)) butun mamlkatda yagona hukmron partiyaga aylanadi, uning qarorlari, ko’rsatmalari barcha hokimiyat organlari tomonidan so’zsiz bajarilishi majburiy bo’ladi;

Respublika huquqlarining cheklanishi  Mamlakatda totalitar tizimning qaror topishi, shubhasiz, milliy sovet respublikalari hayotiga ham daxl qilib, ularning butun inon - ixtiyorini Ittifoq davlati tasarrufiga bog’lab qo’ydi. Bu O’zbekiston timsolida ham yaqqol qo’zga tashlandi. Avvalo, respublika hokimiyati boshqaruvining hamma bo’g’inlari to’liq ravishda SSR itifoqi organlariga bo’ysundirildi. Shuningdek, bu erdagi yagona rahbar tashkilot - O’zbekiston kompartiyasi ham VKP(b) ning viloyat bo’limi maqomida faoliyat yuritardi

Sovet hokimiyatining O’zbekistonda yuritgan qatag’onlik siyosati va uning oqibatlari  Mustabid tuzum Markazda va joylarda o’z mutlaq hokimiyatini shakllantirib, mustahkamlab borar ekan, bunda u o’ziga sodiq muayyan siyosiy va ijtimoiy kuchlarga tayanib ish yuritmog’i kerak bo’lardi. Shu maqsadda Markaz hukumati yangi sotsialistik jamiyat qurilishining butun davomida O’zbekistonga o’zining ko’p sonli sadoqatli xodimlari, vakillarini rahbariy lavozimlarga yuborib turganligi bejiz emas.

1929 - 1930 yillarda sovet hukmron rejimi tomonidan milliy kadrlarni, ziyolilarni qatog’on qilish, jazolash maqsadida atayin uyushtirilgan navbatdagi uydirma edi.  O’z SSR Oliy Sudining raisi lavozimida ishlagan C. Qosimov va uning yaqin maslakdoshlari: N. Alimov, Musaboev, Sharipov, Sirojiddinov va boshqa jami 7 kishi 1929 yilning 2 - yarmida «bosmachilik» harakatiga yon berganlikda ayblanib qamoqqa olinadilar. Ular respublikadagi millatchi tashkilotlar bilan aloqa bog’laganlikda ayblandilar. Bu guruhning 4 ta a’zosi shunday asossiz ayblar bilan ayblanib, otib tashlandilar. Qatag'on qurbonlari

O’zbekiston ravnaqi, xalqining baxtu saodati uchun fidoyilik qo’rsatgan  Akmal Ikromov, Fayzulla Xo’jaev, Abdulla Rahimboev, Isroil Ortiqov, Abdulla Karimov va boshqa o’nlab mahalliy rahbar kadrlarning hayot qismati pirovarida mana shunday fojia bilan yakun topdi. Mustabid tuzum hukmdorlari va ularning chaqqon dastyorlarining eng shimarib qilgan «sa’y - harakatlari» natijasida 1937 - 1938 yillar davomida O’zbekistonda bir kator yirik aksilinqilobiy tuzilmalar tuzilgan, faoliyat yuritmoqda, degan soxta ma’lumotlar to’plandi.

Ziyolilarning qatag’on qilinishi  Stalincha siyosiy qatag’onlikdan jamiyatning sog’lom kuchlari, milliy ziyolilar eng ko’p aziyat chekdi, mislsiz kurbonlar berdi. Negaki, totalitar rejim mutasaddilari o’zlari jaholatparast kimsalar bo’lganligidan, ilmu ma’rifat, ziyo ahlini qadrlash, e’zozlash o’rniga ularni xo’rlash, tahqirlash, kerak bo’lsa yo’q qilishni o’zlariga kasb qilib olgandilar. Shu bois vaqti – vaqti bilan ziyoli kadrlarni qatli om chig’irigidan o’tkazish, saflarini «yagonalab» turish ular uchun odatiy hol bo’lib kolgandi.

 Biz, milliy istiqlol davri kishilari jonajon yurtimiz ozodligi va mustaqilligi yo’lida kurashib, stalincha qatag’onlik qurbonlari bo’lib ketgan aziz insonlar xotirasini doimo qalbimiz to’rida saqlamog’imiz kerak bo’ladi. Bu har birimiz uchun farzu qarzdir. Yurtboshimizning 2001 yil 1 maydagi farmoni bilan har yili 31 avgust kunini «Qatag’on qurbonlari» xotirasini nishonlash kuni, deb e’lon qilinganligi g’oyatda quvonarlidir. Bu hozirgi minnatdor avlod kishilarining shahid ketganlar xotirasi oldidagi ehtiromining umumxalq e’tirofidir.

 Qatag’on qurboni bo’lgan o’nlab ziyolilarning ilmiy va abadiy asarlari chop etilib, mutaxasislar tomonidan keng o’rganilmoqda.  Istibdod davrida qatag’on qurboni bo’lgan ulug’ siymolarni yod etish bilan birga xuddi shunday nohaq zulmga giriftor etilgan jafokash oddiy odamlarni bugun biz, istiqlol ne'matidan bahramand bo’layotgan minnatdor avlod, hurmat va  ehtirom bilan yodga olishimiz, ruhlarni shod etishimiz ham qarz, ham farzdir, bu xar birimizning insoniy burchimizdir.

 Chunki xalq deganda uning ulug’ siymolari bilan birga millionlab oddiy vakillari-hunarmand-u dehqonlari, suvchi-yu cho’ponlari-barcha-barchasi yaxlit xolda namoyon bo’ladi.  O’z ozodligi yo’lida behisob qurbonlar bergan, mashaqqatli kurashlarda sabot va matonat ko’rsatgan xalqimiz xotirasi oldida, Yurtboshimiz ta'kidlaganidek doimo bosh egamiz.

O'zR FA Qatag‘on qurbonlari xotirasi davlat muzeyi  Tashkil etilgan sana: О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2001-yil 1-may qarori va О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 8- noyabr “Qatag‘on qurbonlarini xotirlash kunini ta’sis etish haqida”gi farmoniga muvofiq tashkil qilingan. О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 5-may farmoniga muvofiq “Qatag‘on qurbonlari xotirasi” muzeyi ekspozitsiyasi yanada takomillashtirildi.

Xulosa  Tadqiqotlarning asosiy yо‘nalishlari: – mustabid davrning fojiali hodisalarini о‘rganish, о‘lkamizda yashovchi kо‘p millatli xalqning qatag‘onlik tarixini muzey jihozlari orqali yoritib berish; – kutubxonalarda qatag‘on yillari tarixini yoritib beradigan, shaxsiy va davlat arxivlarida ilmiy tekshirishlarni olib borish; – siyosiy qatag‘on shahidlari hayoti, jamiyat, siyosiy, ilmiy, adabiy, pedagogik va davlat faoliyatini о‘rganish; – qatag‘on qurbonlarini xotirlash ma’naviy-ma’rifiy va tashviqot tadbirlarini о‘kazish; – bu davr va qatag‘on qurbonlariga bag‘ishlangan plakat, kalendar, broshyuralarni tuzish va monografiyalarni chop etish. Fundamental tadqiqotlarning asosiy natijalari: – Shoir Botu va buyuk ma’rifatchi Munavvar qori Abdurashidxonovning “Saylangan asarlari” chop etildi. S.Tillaxonovning “Yodlari”, L.Aziz-zodaning” “Turkiston uyg‘onish davri tarixi”, S.Axmedovning “Vatan uchun tug‘ilganlar”; – “Qatag‘on 1937-1938 yy” tо‘plami materal va hujjatlarining 5 nashri chop etildi; – N.Karimovning “XX asr adabiyoti panoramasi” (shahid bо‘lgan yozuvchilar haqida) monografiya, “Chо‘lpon” va “Maqsud Shayxzoda” biografik romanlar, N.Karimovning “Qurbon Bereginning taqdiri”, Sh.Turdiyevning “Ular Germaniyada о‘qishgan”, S.Axmedovning “Qayum Ramazonning ushalmagan orzulari” kitoblari chop etildi. – B.Xasanov va N.Karimov tahriri ostida “Tarixning noma’lum sahifalari” tо‘plamining birinchi va ikkinchi kitobi chop etildi. O’zbekistondan chetga va O’rta Osiyoga surgun qilingan “ quloq”lar manzillari, surgun yo’nalishlari aks ettirilgan 5 ta xarita, “quloq” qilinganlar surgunga olib ketilgan poezd vagoni va ular yashagan chayla-erto’la maketlari o’rin

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR  1. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T.3. -T.: O’zbekiston, 1996  2. Usmonov Q, Sodiqov M, Oblomurodov N. O’zbekiston tarixi. I qism. O’quv qo’llanma. -T.: Meros, 2002.  3. Usmonov Q va boshqalar. O’zbekiston qaramlik va mustaqillik yillarida. -T.: O’qituvchi, 1996.  4. Usmonov Q. O’zbekistonda parlament taraqqiyotining yangi bosqichi. –T: G’afur G’ulom, 2004.  5. Shaniyazov K. O’zbek xalqining shakllanish jarayoni. -T.: Sharq, 2001.  6. Sharifxodjaev M. Formirovanie otkritogo grajdanskogo obshchestva v Uzbekistane. –T.: Izdatelskiy dom «Mir ekonomiki i prava», 2002.  7. O’zbekistonning yangi tarixi. Birinchi kitob. Turkiston Chor Rossiyasi mustamlakachiligi davrida. –T: Sharq, 2000.  8. O’zbekistonning yangi tarixi. Ikkinchi kitob. O’zbekiston sovet mustamlakachiligi davrida. -T.: Sharq, 2000.

O'xshashlar

Sovet hokimiyatining O'zbekistonda yuritgan ijtimoiy iqtisodiy siyosati. Qatag`onlik siyosati

Sovet hokimiyatiga qarshi qurolli harakat. Sovet tizimining O`zbekistonda yuritgan qatag`onlik siyosati va uning oqibatlari

Sovet tuzumi davrida O’zbekistondagi qatag’on siyosati

20 – 30 yillarda O’zbekistonda ma’daniy hayot

Sovetlar davlatida ma`muriy buyruqbozlik tizimi kuchayishi va inqirozi davrida O`zbekistonda 1946-1991yillar