Sovetlar davlatida ma`muriy buyruqbozlik tizimi kuchayishi va inqirozi davrida O`zbekistonda 1946-1991yillar - Tarix - Slaydlar

Sovetlar davlatida ma`muriy buyruqbozlik tizimi kuchayishi va inqirozi davrida O`zbekistonda 1946-1991yillar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

511.44921875 KB

Ko'chirib olish

Sovetlar davlatida ma`muriy buyruqbozlik tizimi kuchayishi va inqirozi davrida O`zbekistonda 1946-1991yillar

 Kommunistik firka va sho'rolar hukumati 1925 yildan boshlab butun mamlakatdagi kabi O'zbekistonda ham bolьshevoylar doxiysi V.I.Lenin ishlab chiqqan va amalga oshirishi" mumkin bulmagan reja asosida sotsializm qurilishini boshlab yubordi.Albatta bu ish sho'rolar ittifoqi komfirqasining har tomonlama kugirchog-iga aylanib krlgan O'zbekiston firka tashkilotining bevosita rahbarligida amalga oshirila boshladi. o'z davrda yer yuzidagi yashayotgan xalqlarning talaygina qismini siyosiy kdrashlarida ancha chalkashliklarni vujudga keltirgan va shu bone keyinchalik juda qimmatga tushgan. V.I.Leninning bu mashxum rejasi 20 yillarning boshlarida yaratilgan edi. (V.I.Lenin tomonidan 1922-23 yillarda yozilgan bir qancha maqola va xatlarda) V.I.Lenin ishlab chiqqan sotsializm qurish rejasining o'zagini^ ya'ni, asosini mamlakatni sanoatlashtirish, qishloq xo'jaligini jamoalashtirish va «madaniy inqilob»ni amalga oshirish masalalari tashkil etar edi.

 Bolьsheviklar dohiysi sho'rolar Rossiyani sanoati rivojlangan mamlakatlar qatoriga olib chikishni vazifa qilib qo'yar ekan, har qanday mustaqil davlatning yashashining asosiy sharti zamonaviy rivojlangan sanoatiga, og'ir industriyasiga ega bo'lishiga bevosita bog'liq ekanini yaxshi tushunar edi. V.I.Leninning sotsializm qurish rejasi sobiq ittifoq miqyosida yagona umumii reja bo'lishga harakat, mamlakatning turli yerlarida shur amalga oshirilgan. O'zbekiston kabi mustamlaka mamlakatlarida bu siyosat alohida maqsadlarda amalga oshirildi O'zbekistonda amalga oshirlgan sanoatlashtirish siyosati jarayonida sho'rolar hukumati va komfirqaning mustamlakachilik siyosatining mazmun va mohiyati yanada ko'zga tashlandi.Sanoatlashtirish davrida O'zbekistonda qurilgan zavod va fabrikalarni qurishda O'zbekistonni, Respublika halqini shu sanoat korxonalariga extiyoj hisobga olinmasdan faqat markazni ehtiyojigina hisobga olindi.

 O'zbekiston sanoat ishlab chiqarish taraqqiyotining 1940-1960  yillardagi ahvolini ko'rib chiqadigan bo'lsak, shu yillar ichida Respublikada yirik sanoat mahsulotlarini o'zi ishlab chiqariladigan bironta yirik sanoat korxonasi qurilmaganini ko'ramiz. Chunki sho'rolar hukumatining mustamlakachilik manfaatlari aynan ana shunday sanoat korxonalarini qurishni taqazo etmas edi. Sho'rolar hukumati O'zbekistonda sanoatlashtirish sohasida o'zi amalga oshirgan siyosatida dunyodagi yirik, rivojlangan mamlakatlar AKSH, Angliya, Fransiya, Germaniya va boshqa mamlakatlarning o'zlari bosib olgan mamlakatlarda sanoatning tez foyda beradigan va eng avvalo mustamlakachilikka tahdid solmaydigan sohalarini yaratishga qaratilgan yo'lini e'tiborda tutdi.

 Sho'rolar hukumati O'zbekiton kabi milliy Respublikalarda olib borayotgan mustamlakachilik siyosatini niqoblash maqsadida «SSSR yagona xo'jalik kompleksi» g'oyasini ilgari surdi. Unga asosan xalq qishloq ishlab chiqarishini ixtisoslashtirish bahonasida asosan og'ir sanoat tarmoqlarini Rossiya, Belorussiya va Ukrainada qurib, O'zbekistonda esa asosan paxtachilik bilan bog'liq bo'lgan hamda aholining yashashi va turmush kechirish bilan bog'liq bo'lgan yengil sanoat korxonalarini qurdi. Bunday korxonalarning ko'pchiligi 1925-1940 yillarda qurilib ishga tushirildi. Bular jumlasiga Toshkent, Farg'ona, Samarqand, Buxoro tuqimachilik fabrikalari Chust va Buxoro paxta tozalash zavodlari, Bo'zsuv BSP, Samarqand, Buxoro, Qo'qon,Termez, Asaka issiqlik elektrostansiyalari, Chirchiq ximiya kombinati, Toshkent Qishloq xo'jalik mashina - sozligi zavodi, Farg'ona konserva,Xilkov sement zavodlari,Marg'ilon, Samarqand, Buxoro ipak yigiruv fabrikalari va boshqa korxonalar kiradi. Umuman Respublikamizda «Birinchi besh yillikda 192 ta» «Ikkinchi besh yillikda 189 ta», «uchinchi besh yillikning dastlabki yillarida 134 ta sanoat korxonalarning qurilganligi hamda sho'rolar davrida yozilgan tarixiy kitob hujjatlarda, tuzilgan statistik ma'lumotlarda ko'rsatilgan. Lekin, bu korxonalarning birontasi ham aynan respublikamiz manfatlaridan kelib chiqib kurilmaganligiga alohida ahamiyat berish kerak bo'ladi.

 O'zbekistonda sanoatlashtirish siyosati natijasida ishchilar sinfi ham son jihatidan ko'paydi. 1940 yilda respublikadagi ishchilar 142 ming kishini tashkil etardi. Bu ko'rsatkich O'zbekistonda dastlabki besh yilliklar davomida,ishchilar sonining karib 8 barovar o'sganligidan dalolat berardi. Biroq, shu yerda bir achchiq haqiqatni aytib o'tish o'rinli bo'ladi. Gap shundaki sho'rolar yuritgan uluedavlatchilik va davlatchilik siyosati tufayli respublika aholisi ichida o'ziga xos mehnat taqsimoti paydo bo'lgan edi. Bunga ko'ra mahalliy tub yerli xalq asosan qishloqlarda yashab dehqonchilik bilan shug'ullanar edi. Ularning shaharlarda yashaydiganlari ham yuqori ilm, malaka, talab qilmaydigan sohalarda ishlar edilar. Sobiq Ittifoqning boshqa hududlaridan respublikamizga kelgan Yevropa millatiga mansub aholi vakillari esa asosan shaharlarda yashab, boshqaruv, Raxbarlik idoralari hamda zamonaviy bilim talab qiladigan sanoat korxonalarida mehnat qilar edilar. Jumladan, Mustafo Chuqay o'zining «Turkiston sho'rolar hokimiyati davrida» maqolasida 1927 yilda Yevropa millatiga mansub bosmaxona ishchilari 2.028 kishini tashkil etgan holda, yerli turkistonliklar 389 kishi bo'lgan,metall sanoatida yevropaliklar 3627 kishi, yerli aholi 819 kishidan iborat bo'lganini, Turkiston xalqdan bironta mashinist bironta temir yo'l boshlig'i bo'lmaganini zo'r iztirob achinish bilan yozadi.

 50-80 yillarda Kommunistik firqa va sho`rolar hukumati paxtachilikni rivojlantirishga qaratilgan ko`plab qarorlar qabul qildi. Urushdan keyingi yillarda markaziy Farg`ona, Mirzacho`l, Qarshi, Surxon-Sherobod cho`llari o`zlashtirildi. Markaziy hukumat paxtachilikni rivojlantirish maqsadlarini ko`zlab bu sohaga juda katta hajmdagi mablag`larni sarflab paxtachilikning moddiy texnika bazasini mustahkamladi. 1940 yilda O`zbekiston paxta dalalarida 23 ming traktor ishlagan bo`lsa, 1985 yilda 188,9 ming traktor ishladi. Amudaryo va Sirdaryo havzasi suvlari hisobidan 20 dan ortiq suv omborlari, o`nlab kanallar barpo etildi. Paxta jazavasiga tushgan Markaz keragidan bir necha barobar ortiq mineral o`g`it yetkazib berdi.

 . Besh yilliklar rejalarida respublikada paxta yetishtirish miqdori muttasil oshib boraverdi. O`zbekiston 1946 -1950 yillarda jami 7 mln. 723 ming tonna paxta bergan bo`lsa, 1981-1985 yillarda esa bu ko`rsatgich 28 mln.617,6 ming tonnaga yetdi. Ya`ni O`zbekistonda paxta yetishtirish 1946-1950 yillardagiga nisbatan 1981-1985 yillarda qariyb to`rt barobar ortdi. Paxta yakkahokimligining o`rnatilishi o`zining bugungi kungacha ta`sir qilib kelayotgan og`ir asosratlarini qoldirdi. Yashnab turgan bog`-rog`lar, poliz ekinlari maydoni keskin qisqardi. oziq-ovqat taqchilligi kelib chiqdi. «Bu og`ir merosning yana bir xususiyati respublikaning yoqilgi va g`alla masalasida Markazga qaramligida, un, shakar, go`sht, sut mahsulotlari kabi eng muhim oziq-ovqat mollarining, boshqa xalq iste`moli tovarlari, tayyor mahsulotlarni chetdan olib kelinishida yaqqol qo`rinadi».

 Yaylovlarning paxta ekiladigan maydonlarga aylantirilishi natijasida chorva mollari tuyog`ining umumiy soni keskin qisqarib ketdi. Paxta ekin maydonlari kengayishi Amu va Sirdaryo suvlarining Orol dengiziga oqishini keskin kamaytirdi. Orol fojiasi kelib chiqdi. Yuqorida ko`rsatib o`tilgan xato va kamchiliklar sovet jamiyatini oxir oqibat inqirozga mahkum etdi. Inqirozli vaziyat ma`naviy sohani ham qamrab oldi. Maorif, oliy va o`rta maxsus ta`limi tizimida son ketidan quvish, ma`muriy-buyruqbozlik tizimining o`rnatilishi kadrlar sifatiga salbiy ta`sir ko`rsatdi. Mustabid tuzum 50-yillar boshlarida madaniyat va fan arboblariga nisbatan qatag`on uyushtirdi. Baynalminalchilik shiori ostida milliy qadriyatlar chekkaga surib qo`yildi. 20- 30 yillardayok Islom diniga qarshi kurash bahonasida xalqimizni qadimiy urf- odatlari, madaniyati, qadriyatlariga boshlangan hujum davom ettirildi. «Ro`za hayiti», «Kurbon hayiti», «Navro`z» kabi xalq bayramlari ta`qiqlandi, hatto Islomgacha ham xalqning eng sevimli taomi bo`lib kelgan «Sumalak» payg`ambar taomi sifatida ta`qiqlandi. Uning o`rniga yangi Sho`ro bayramlari va tantanalari joriy qilindi.

 Milliy kiyimlarda yurish, sunnat tuyini qilish, o`z ona tilida muloqotda bo`lish eskilik sarqiti va madaniyatsizlik ko`rinishi deb baholandi. Din xalq uchun bir yukdir deb e`lon qilindi. Bolalar bog`chasidan toki oliy o`quv yurtlarigacha ateistik tarbiya tiqishtirildi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, Sho`rolar hukmronligi davrida O`zbekiston iqtisodiy va madaniy jihatdan mustamlakachilik rejasiga buysundirilgan edi.

O'xshashlar

O`zbekistonda mustabid ma'muriy buyruqbozlik tizimining shakllanishi

Sovetlar va kompartilrning O`zbekistonda amalga oshirilayotgan qatag`onlik siyosati

O’zbekistonning eng yangi tarixi 2

30-yillar o'rtasidagi ommaviy qatag'onliklar

20 – 30 yillarda O’zbekistonda ma’daniy hayot