30-yillar o'rtasidagi ommaviy qatag'onliklar - Tarix - Slaydlar

30-yillar o'rtasidagi ommaviy qatag'onliklar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

284.5 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: 30-yillar o'rtasidagi ommaviy qatag'onliklar Bu paytda totalitar rejimda ma'muriy-buyruqbozlik va avtoritar boshqaruvning kuchayishi natijasida qonunbuzarlik hodisalari oddiy holgaaylandi. Sovet mustabid tuzumi butun mamlakatdabo'lgani singari O'zbekistonda ham ommaviy qata-g'onlarni avj oldirdi. Yirik davlat va jamoat arboblari,partiya va xo'jalik rahbarlari, ziyolilar, ruhoniylar va har-biylar bilan birgalikda oddiy kishilar: ishchilar va kol- xozchilar ham ko'plab ravishda qatag'on qilindi. WWW.ARXIV.UZ

O'zbekistonda siyosiy qatag'onlik 1937-yilning yozi- da ayniqsa avjiga chiqdi. O'zbekiston XKS raisi Fayzulla Xo'jayev, uning keyingi vorislari Abdulla Karimov, Sulton Segizboyev, O'zbekiston Kompartiyasi MK 1- kotibi Akmal Ikromov, moliya xalq komissari ( наркомфин ) Akbar Islomov, yer ishlari xalq komissari ( наркомзем ) Rustam Islomov, maorif xalq komissari ( наркомпрос ) Qosim Sorokin, icliki savdo xalq komis- sari ( наркомвнутторг ) Muhitdin Tursunxo'jayev, sog'liqni saqlasli xalq komissari ( наркомздрав ) Karim Abdullayev, O'zbekiston Kompartiyasi MK kotiblari Sodiq Boltaboyev, I.Xudoyqulov, A.Sexer, bo'lim mudirlari Mo'min Usmonov, Qurbon Beregin, Mir- muShm Shermuhamedov, Kamol Sharipov, Qoraqal- pog'iston obkomi kotiblari Davlat Rizayev, Komiljon Alimov, O'zbekiston LKSM MK kotiblari Isroil Ortiqov, F.Tarasov, shuningdek, yaqin o'tmishda mas'ul lavozim- larda ishlagan Rahim Inog'omov, Muxtor Saidjonov, Ota Po'latovich Xo'jayev, Sa'dulla Tursunxo'jayev, Sultonbek Xo'janov, Ubaydulla Xo'jayev, (Ubay- dullaxo'ja Asadullaxo'jayev), Po'lat Soliyev, Mirkomil Mirsharopov, Muinjon Aminov, Muso Saidjonov, Mukammil Burhonov, Abdulhay Tojiyev, Usmonxon Eshonxo'jayev, Jo'ra To'rabekov, Nishonbek Mav- lonbekov, D.Manjara, respublikadagi viloyatlar, shahar- lar va tumanlar rahbarlari, boshqa ko'plab xo'jalik xodimlari qamoqqa olinib, tergovdan keyin SSSR Oliy sudi harbiy kollegiyasi sayyor sessiyasining qaroriga binoan otib taslilandi. WWW.ARXIV.UZ

20-yillarda Turkiston respublikasida mas'ul lavozimlarda ishlagan: Turor Risqulov, Qayg'usiz Otaboyev,Nazir To'raqulov, Sanjar Asfandiyorov, AbdullaRahimboyev, Nodirboy Aytaqovlar 1937—1939- yillarda qamoqqa olinib, mustabid sovet rejimi tomonidan yo'qqilindi. O'zbekistondagi siyosiy elita «millatchilik vasovet hokimiyatiga qarshi kurasli olib borish»da, shu-ningdek, qurolli qo'zg'olon ko'tarishni tayyorlaslida ayblandi. WWW.ARXIV.UZ

O'zbekiston jamiyatning hamma tabaqalariga yoyil-gan hibsga olish to'lqini ostida qoldi. Davlat va jamoatarboblari, xo'jalik rahbarlari bilan bir qatorda milliyziyolilar ommaviy ravishda qatag'on qilindi. XX asro'zbek madaniyatining bebaho yulduzlari Fitrat, Cho'l- pon va Abdulla Qodiriy bir kunda — 1938-yil 4- oktabr-da Toslikent shahri atrofida otib taslilandi. 4- oktabrdaqamoqqa olingan ko'plab yurtdoshlarimiz ommaviy ra-vishda qatl qilingan. WWW.ARXIV.UZ

Usmon Nosir, Mannon Ramziy, Elbek — MasliriqYunusov, Bosit Qoriyev, Miyonbuzruk Solihov, AsliuraliZohiriy, Ziyo Said — Qosim Solihov, MuhammadsharifS o'fizoda, Ishoqxon Ibrat, Tavallo — To'lagan Xo'jam- yorov, G'ozi Olim Yunusov, G'ozi Yunusov, G'ulomZafariy, Otajon Hoshimov, Qayum Ramazonov, ShokirSulaymon, Anqaboy Xudoybaxtiyev kabi o'zbek xalqi- ning ko'plab ziyolilari: shoirlar, adiblar va olimlarqatag'on qilindi. WWW.ARXIV.UZ

Shuningdek, 20-yillarda Germaniya va boshqa mam-lakatlarda o'qib O'zbekistonga qaytgan ziyolilar hamqatag'on girdobiga tortildi. Abduvahob Murodiy, SultonJabbor, Solih Muhammad, Xayriniso Majidxonova vaboshqa ko'plab ziyolilarimiz «Germaniya josusi» sifatidaayblanib, otib taslilandi. Germaniyada o'qib qaytganlar-dan faqat xorazmlik Maryam Sultonmurodova 15 yillikqamoq muddatidan so'ng, yurtiga qaytdi. WWW.ARXIV.UZ

1937—1939-yillarda O'zbekistonda to'qib chiqarilgansoxta ayblovlar bo'yicha 41 mingdan ortiq kishi hibsgaolinib, ulardan 37 mingdan ortig'i jazolandi, 6920 kishiesa otib o'ldirishga hukm qilindi. Umuman olganda,1937—1953- yillarda O'zbekiston icliki ishlar xalq ko-missarligi — NKVD troykasi (uchligi) tomonidan 100mingdan ortiq kishi qatag'on qilindi, ulardan 13 mingnafari otib taslilandi. 1936—1940-yillarda faqat davlat vajamoat arboblari, yozuvchilar, shoirlar va olimlardan 5758 kishi qamoqqa olinib, ulardan 4811 kishi otib o'ldi-rishga hukm qilingan edi. Bu ma'lumotlar qizil terrorqanchalik keng miqyosda shafqatsiz ravishda amalgaoshirilganligining yaqqol isboti hisoblanadi. WWW.ARXIV.UZ

Qizil terrorni amalga oshirishda Moskvadan jo'natil-gan O'zbekiston icliki ishlar xalq komissari D.Z.Ap- resyan, uning o'rinbosari L.I.Leonov- Nemirovskiy,Tojikiston icliki ishlar xalq komissari N.A. Zagvozdin,chekistlar Trig'ulov, Akjigitov masli'um rol o'ynadi.Sovet rejimi o'zining bu gumaslitalarini ham o'sha yillariotib tasliladi. Shunday qilib, 30-yillarning oxirida O'zbekistondamustabid sovet rejimi o'z hukmronligining cho'qqisigako'tarildi. Kommunistlar demokratiya va shaxs daxlsizli-gi prinsiplarini oyoqosti qilib, har qanday o'zgacha fikryuritishni zo'ravonlik bilan yanchishga erishdi. Totalitarrejim nafaqat o'ziga qarshi chiqqan minglab millat fi-doyilarini, balki gunohsiz o'n minglab odamlarni hamterror (qatli om) qildi. Sovet rejimi o'zining repressiv(qatag'onlik) siyosatini keyingi yillarda ham uzluksizdavom ettirib, o'zbek xalqi boshiga mislsiz azob-uqubat-larni soldi. Lekin xalqimiz yuragida mustaqillikka bo'l-gan ishonch va istiqlolga erishish orzusi aslo so'nmadi. WWW.ARXIV.UZ

Asossiz qatag'on qilingan- larni oqlasli aslida Stalinvafotidan so'ng — 50- yillaro'rtalarida boshlangan edi.Natijada o'shanda O'zbe- kiston bo'yicha qatag'on qilingan(halok bo'lgan vaqamoqda o'tirgan)lardan 40000 kishi oqlandi. 80-yil- larning oxirida yana bir guruh kishilar oqlandi. Lekinularni oqlasli kommunistik mafkura talablari ostidaamalga oshirilib, bu jarayon oxiriga yetkazilmadi.Buning ustiga ularni oqlasli yangi kishilarni qatag'on qi-lish bilan bir paytda amalga oshirildi. Mustabid tuzumdavrida bunday bo'lishi tabiiy edi. WWW.ARXIV.UZ

Mustamlakachilik davri qurbonlari — shahidlarxotirasiga avlodlar ehtiromi O'zbekiston Respublikasi Mustaqillikka erishgandankeyin qatag'on qilinganlarning ko'pchiligi huquqiy jihat-dan oqlandi. Ularning porloq nomlari tiklandi. Mamlakat Prezidenti I.A.Karimovning tasliabbusi bilan 2000-yil 12- mayda Toslikent shahridagi Yunusobod mavzesi-da — Bo'zsuv bo'yida Shahidlar xotirasi yodgorlik maj-mui ochildi. U mustabid sovet rejimi davrida qatag'onqilingan shahidlar xotirasiga bag'ishlab o'rnatilganbo'lib, millat fidoyilarining aksariyati shu yerda otibtaslilangan edi. I.Karimov yodgorlik majmuiningochilish marosimida so'zlagan nutqida kommunistikrejim qatag'onlarining asl mohiyatini quyidagicha ochibbergan edi: «Zulm va zo'ravonlikka qurilgan mustabid,beshafqat tuzum davrida o'zligini, milliy qadr-qimmati-ni teran anglagan, ijtimoiy- siyosiy ongi yuksak xalqniuyg'otishga, xalqni boshqarishga qodir bo'lgan, ma'rifatva ma'naviyat yo'lida fidoyilik ko'rsatgan barcha aql-zakovat sohiblari jismonan yo'q qilindi... Mana shularqatorida siyosatdan mutlaqo uzoq bo'lgan ming-minglaboddiy dehqonlar, hunarmand-kosiblar, ishchi-xiz-matchilarning begunoh qurbon bo'lib ketgani tasa vvurgaham sig'maydigan ayanchli bir holdir». WWW.ARXIV.UZ

WWW.ARXIV.UZ

O'xshashlar

O`zbekistonda 40-yillar oxiri 50-yillar boshidagi qatag’onlar

Rim va varvar qabilalari o'rtasidagi munosabatlar

20 – 30 yillarda O’zbekistonda ma’daniy hayot

Политические репрессии в 20-30 годы в Узбекистане

XX asrning 20-30 yillarida O`zbekistonda davlat muzeylarini tashkil etilishi