Sovetlar rejimiga qarshi qurolli kurash tarixshunosligi - Tarix - Slaydlar

Sovetlar rejimiga qarshi qurolli kurash tarixshunosligi

Yuklangan vaqt:

06.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2596.2568359375 KB

Ko'chirib olish

TARIXSHUNOSLIK VA MANBASHUNOSLIK

SOVETLAR REJIMIGA QARSHI QUROLLI KURASH TARIXSHUNOSLIGI Reja: Kirish qism • — Oʻrta Osiyo xalqlarining bolsheviklar hukmronligi va bosqinchi qizil armiyaga qarshi olib borgan kurashi (1918—1943). Turkistonda sovet rejimiga qarshi qurolli harakatr.q.q.h. — Oʻrta Osiyodagi milliy ozodlik harakati tarixida alohida bosqich boʻlib, kurash koʻlami va shiddati uning murakkab va ziddiyatli ekanligi bilan ajralib turadi. Turkiy xalqlarning milliy ozodlik harakatiga sabab iqtisodiy inqirozlar va xalqqa qarshi qonunlar edi.

• Turkiston ASSR • Buxoro Respublikasi • Xorazm Respublikasi • Mingtepadagi Yetimxon qoʻzgʻoloni • Dukchi eshon qoʻzgʻoloni • Vabo isyoni • Xulosa

TURKISTON ASSR Bu harakat oʻz jugʻrofiy doirasiga koʻra, 3 hududga boʻlinadi: Turkiston ASSR , Buxoro Respublikasi va Xorazm Respublikasi qududlari. U keyinchalik Oʻzbekiston, Turkmaniston, Tojikiston SSRda ham davom etdi. Qurolli kurash oʻz rivojlanish jarayoniga koʻra, 2 davrni bosib oʻtdi: 1918—24 va 1925—1935-yillar. Turkistonda sovet rejimiga qarshi qurolli harakatr.q.q.h.ning 1davri, dastlabki qurolli guruxdarning tashkil topishi Kichik Ergash va Katta Ergashning nomlari bilan uzviy bogʻliqdir. Turkiston muxtoriyati hukumati qoʻshiniga boshchilik qilgan Kichik Ergash. 1918-yil 19— 21- fevralda Qoʻqon shahrida boʻlgan urush natijasida magʻlubiyatga uchrab, Qoʻqon uyezdidagi Bachqir qishlogʻiga chekindi. 26-fevralda Bachqirga qizil gvardiyachilar va arman dashnokdari (qarang „ Dashnakiutyun “ )ning 5 ta otryadi hujum qildi. 27-fevralda boʻlgan janglarning birida Kichik Ergash halok boʻlgach, Katta Ergash Fargʻona vodiysida bolsheviklarning mustamlakachilik tartibiga qarshi kurash boshladi. Tez orada harakat butun Fargʻona vodiysi va Samarqand viloyati hududlariga tarqaldi.

BUXORO XALQ RESPUBLIKASI XORAZM XALQ RESPUBLIKASI • 1920—1924-yillarda Buxoro va Xorazm respublikalarida milliy muxolifat olib borgan ozodlik kurashi oʻziga xos alohida yoʻnalish va xususiyatga ega boʻlib, oʻta murakkab va ziddiyatli ekanligi bilan Turkiston Respublikasidagi bu harakatdan ajralib turadi. Bolsheviklar qizil askarlarga tayangan holda 1920-yil 1- fevralda Xiva xonligi va 1920-yil 2-sentabrda Buxoro amirligini qurolli kuch bilan agʻdarib, hokimiyatni Buxoroda, asosan, Yosh buxoroliklar, Xorazmda esa Yosh xivaliklar firqalarining aʼzolaridan iborat demokratik kuchlar qoʻliga berishdi. Lekin, bu joylarda hokimiyat uchun kurashayotgan boshqa kuchlar ham mavjud boʻlib, natijada milliy kuchlar oʻrtasida hokimiyat masalasida oʻzaro ixtilof vujudga keldi. • Buxoro Xalq Sovet Respublikasi va Xorazm Xalq Sovet Respublikasi . 1920-yilda yuzaga kelgan qurolli muxolifat shu sababli bir yoʻla 2 kuchga qarshi: birinchidan, bu davlatlar hududida joylashgan bosqinchi qizil armiya qismlariga qarshi mustaqillik kurashini; ikkinchidan, bolsheviklar yordamida hokimiyatni egallab olgan kuchlarga, yaʼni Yosh xivaliklar, Yosh buxoroliklarga qarshi muxoliflik urushini olib bordilar. Bu harakatning Turkiston Respublikasi, xususan, Fargʻona vodiysidagi qurolli kurashdan farqli jihati ham ana shund

Vaʼda qilingan 4 ta yangi qabriston oʻrniga faqat bittasi ochilgan. Vabodan oʻlganlarni vrachning ruxsatisiz koʻrmaslik buyurildi hamda ularni shahar ichidagi mozorlarga dafn etish taqiqlandi. Kasal boʻlib vafot etganlar qaysi kiyimda boʻlsa, oʻsha kiyimi bilan chuqur qazilgan qabrga qoʻyilib, ustidan ohak sepib belgilab qoʻyildi. Buning ustiga oʻlganlarga janoza oʻqish, yaqin qarindoshlarning mozorga borishi ham takiklandi. Marhumlarni urfodatga koʻra, koʻmish gʻoyat mushkul yumushga aylandi. Odamlar oʻlikni eski qabristonlarga olib borib koʻmishga majbur boʻldilar. Politsiya bundaylarni topib hibsga ola boshlagan. Bu sabr kosasi toʻlib turgan xalqni qoʻzgʻolon koʻtarishiga turtki boʻldi. Xaloyiq (mingga yaqin kishi) eshonlardan Azizyor, Abulqosimxoʻja, bozor oqsoqoli Ziyomuhammad va boshqa tanikdi kishilar boshchiligida 24 iyunda tayoq, ketmon, tosh va h.k. bilan qurollanib shahar boshligʻi mahkamasiga bostirib bordi. Bu yerda Toshkent hokimi S. R. Putinsev va oqsoqol Muhammad Yoqubga qarshi hujum qildilar. Oqsoqol xalqqa dagʻdagʻa qila boshlagach, uning boshiga toshlar yogʻilgan. Mashhur "Toshotar voqeasi" boshlangan. Oqsoqol hokimning idorasiga yashiringan. Xalq Putinsevdan oqsoqolni tutib berishni talab qilgan. Putinsev toʻpponchasini chiqarib dagʻdagʻa qilishga oʻtgan. Sabr kosasi toʻlgan xalq Putinsev va uning mirshablarini doʻpposlagan, mahkamani ostinustun qilgan. Shu onda Sirdaryo viloyati harbiy gubernatori Grodekov boshchiligidagi askarlar kelishi tufayli qoʻzgʻolonchilar chekinishga majbur boʻldilar. Rus askarlar qoʻzgʻolonchilarning orqasidan quva boshlagach, noiloj qolgan olomon Anhor suviga oʻzini tashladi. Ertasiga Anhordan 80 kishining oʻligi topildi.

Toshkent qoʻzgʻoloni, Vabo isyoni (1892.24.6) — podsho hukumatining mustamlakachilik siyosati va milliy zulmiga qarshi koʻtarilgan qoʻzgʻolon. 1892- yil may oyida Jizzaxda vabo kasali tarqalgan. Iyun oyida Toshkentda ham vabo tarqalgani maʼlum boʻlgan. Yangi shaharda 417, Eski shaharda 1462 bemor aniqlangan. Podsho hukumati maʼmurlari uning fojeali oqibatlarining oldini olish uchun shoshilinch choralar koʻra boshladi: 7 iyunda shahar maʼmuriyati 12 eski qabristonni yopib, yangi 4 qabriston ochilishini, shahardan chiqish cheklanganini eʼlon qilgan.

Fozilbek Otabek o‘g‘lining “Dukchi Eshon voqeasi” va Alinazar Egamnazarovning “Siz bilgan Dukchi eshon” Rustambek Shamsiddinov

1878-yili Mingtepada (hozirgi Marhamat tumani) mustamlakachilarning siyosiy va iqtisodiy zulmiga qarshi Yetimxon boshchiligida qo‘zg‘olon ko‘tarildi. 1879-yilning kuzida mahalliy aholi Farg‘ona viloyat boshqarmasi binosi oldiga ochiqchasiga norozilik bildirib yig‘ildi. Ular Marg‘ilon uyezdida soliq to‘plash noqonuniy tusga kirganligiga qarshi chiqib, soliqlarning kamaytirilishini qat’iy talab qildilar. Qo‘zg‘olon kuchayib ketishi ehtimolini sezgan podsho hukumati komissiya tuzib, vaziyatni o‘rganishga kirishdi. Komissiya viloyatda paxta ekishning keng ko‘lamda avj oldirilishi, natijada boshqa muhim ekinlar keskin kamayganligi bunga sabab bo‘lganini ma’lum qilgan.

1880-yilning noyabrida aholi hamma soliqlarni to‘laganligiga qaramay, Xo‘jand uyezdining boshlig‘i Xo‘jand va O‘ratepa tumanlaridagi aholidan qo‘shimcha yer solig‘i olinishini e’lon qildi. 1885-yilning yozida Farg‘ona vodiysida xalq qo‘zgolonlari qaytadan avj olib, Andijonda Darvishxon boshchiligida qo‘zg‘olon ko‘tarildi. XIX asr oxirida iqtisodiy qiyinchiliklar va xalqning ma’ naviy jihatdan kamsitilishi, mahalliy urf-odatlarga zid bo‘lgan qarorlarning qabul qilinishi natijasida Turkiston Rossiya imperiyasining milliy- ozodlik harakatlari avj olgan markazlaridan biriga aylandi.

Andijon qoʻzgʻoloni (1898) — oʻzbek xalqining mustamlakachilik va milliy zulmga qarshi ozodlik harakati. Dukchi Eshon qoʻzgʻoloni (voqeasi) nomi bilan ham mashhur. Unga Andijon uyezdining Mingtepa qishlogʻilik Muhammadali xalfa Sobir oʻgʻli rahbarlik qilgan. Turkistonda Rossiya imperiyasining 19-asr ikkinchi yarmida oʻrnatgan mustam- lakachilik tuzumi mahalliy aholini siyosiy huquqlardan mahrum etdi, mil-liy, diniy qadriyatlarini tahqirladi, iqtisodini esa imperiya maqsadlariga boʻysundirib, xalqning turmushi, moddiy ahvolini yomonlashtirib, qashshoqlanishiga olib keldi. Ayniqsa Fargʻonada Rossiya sanoati uchun zarur boʻlgan paxta xom ashyosini yetishtirishga zoʻr berilishi natijasida viloyatdagi aholi hayoti nihoyatda ogʻirlashdi.

XULOSA • Turkistonda sovet rejimiga qarshi qurolli harakatning eng zaif tomoni uning Oʻrta Osiyo mintaqasida yagona markaz ostida toʻliq birlasha olmasligi, harakatning boshidan to oxirigacha mafkuraviy asos boʻlib xizmat qiluvchi yagona milliy dasturning yaratilmaganligi hamda baʼzi yetakchi shaxslar orasidagi kelishmovchilik va nizolar, ayrimlarining tor dunyoqarashi va boshqa boʻldi. Ayrim shaxslar (Xolxoʻj Eshon,G’ulomalixon,Bahodirxon va boshqalar) harakatga faqat oʻzlari rahbarlik qilishni oʻylab, yagona qoʻmondonlikka boʻysunmadi. Shuningdek, qurolli kurashga aloqador boʻlmagan baʼzi guruhlar talonchilik va bosqinchilik bilan shugʻullanib, koʻplab begunoh kishilarni oʻldirishdi. Bundan qizil armiya qoʻmondonligi va bolsheviklar ustomonlik bilan foydalanishdi. Ular maxsus xufiyalar va josuslar, turli aygʻoqchilar yordamida harakat ichidagi birlikni parchalash, baʼzi guruh rahbarlari oʻrtasidagi tarqoqlik va oʻzaro ixtiloflarni yanada avj oldirishga urindilar. Nihoyat, Sovet hukumati bir necha islohotlar oʻtkazish va turli tuman targʻibotlar natijasida harakat qatnashchilarini mehnatkashlar qoʻllab-quvvatlashdan qaytara oldi.

O'xshashlar

Turkistonda sovet hokimiyatining o`rnatilishi va unga qarshi qurolli harakat

Xiva xonligi tarixshunosligi

Mo`g`ullar istilosi va zulmiga qarshi kurash. Jaloliddin Manguberdi

Turkiston muxtoriyati

O’lkada mahalliy xalqning istiqlolchilik harakatlarining boshlanishi. Farg’ona vodiysidagi milliy istiqlolchilik harakatlari