Sharqiy Osiyoda islom dinining tarqalishiga oid tadqiqotlar tahlili - Tarix - Slaydlar

Sharqiy Osiyoda islom dinining tarqalishiga oid tadqiqotlar tahlili

Yuklangan vaqt:

08.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

444.1435546875 KB

Ko'chirib olish

SHARQIY OSIYODA ISLOM DININING TARQALISHIGA OID TADQIQOTLAR TAHLILI

■ Islomshunoslarni islom dinining dunyo boʻylab tarqalishi va uning Sharqiy Osiyodagi tarixi, taʼlimoti va zamonaviy dunyo sharoitlariga moslashuv jarayonida musulmonlar erishgan yutuqlar qiziqtirib kelgan. Shu sababdan islomshunoslar va dinshunoslar bu borada koʻplab tadqiqotlarni amalga oshirgan. Bu tadqiqotlarni oʻrganish shuni koʻrsatdiki, birinchidan, ularda islom dinining xronologik va geografik jihatdan tarqalishi, uning turli mintaqalarda oʻziga xos shaklda yoyilishi va moslashuvi natijasida “Markaziy Osiyo islomi” [25], “Sharqiy Osiyo islomi” [6:57-74] kabi tushunchalar shakllangan. Ikkinchidan, mavzu boʻyicha oʻrganilgan ilmiy manbalarda Sharqiy Osiyo davlatlari, xususan, Xitoy, Koreya va Yaponiyaga doir tadqiqotlar qamrovi son va hajm jihatidan farqlanadi. Masalan, “Xitoyda islom” mavzui tadqiqotchilar tomonidan nisbatan keng va atroflicha oʻrganilgan sohalardan biri boʻlib, bu holat manba va adabiyotlarning salmogʻida ham koʻzga tashlanadi. Bu adabiyotlarning bir guruhida islomning Xitoyga kirib kelishi, musulmon jamoalarining shakllanishi, mahalliy madaniyat bilan muayyan islomiy anʼanalarning moslashuvi obyektiv ravishda yoritilgan boʻlsa [4:75] [8:205] [9:102], boshqa bir guruhida esa islom dinining Xitoydagi ilk tarixidan tortib, to hozirgacha boʻlgan davr oraligʻida musulmonlar duch kelgan muammolar tahlil qilingan [1:231].

■ Islom dinining Koreya yarimoroli va Yaponiyadagi tarixini oʻrganish esa, asosan, koʻhna solnomalar, sayyohlar va ziyolilarning safarnomalari va turli darajadagi xalqaro ilmiy anjumanlar va jurnallar doirasida qamrab olingan. Misol uchun, Koryo sulolasi (936-1392) solnomasi “Koryosa”da koreys va musulmonlar oʻrtasida kechgan ilk aloqalar aks etgan boʻlsa [10:15], safarnomalarda yaponlarning islom haqidagi qarashlari tasvirlangan [13:85-109]. Shuningdek, He Su Li (Hee-Soo Lee)ning “Dengiz yoʻli orqali islom dinining Koreyaga tarqalishi va rivojlanishi” [16:174], “Yevropa mustamlakachiligidan avvalgi davrda islom madaniyatining Sharqiy Osiyoda tarqalishi” [6:64], Lenni Y.Nakanoning “Nikoh Yaponiyada ayollarni islomga boshlamoqda” [11:26], Maykl Penning “Yaponiyada islom” [14:76] kabi maqola va tezislarida mavzu boʻyicha tahliliy maʼlumotlar keltirilgan.

■ Sharqiy Osiyoda islom dinining tarqalishi yuzasidan olib borilgan tadqiqotlarda quyidagi jihatlarga eʼtibor qaratilgan: ■ Sharqiy Osiyoga islom dinining kirishi arafasidagi tarixiy, ijtimoiy, madaniy va diniy muhit; ■ Xitoyda islom dinining yoyilishi va uning mahalliy muhitga moslashuvi jarayoni; ■ Xitoydagi musulmonlarning mahalliy madaniyatga uygʻunlashuvi sharoitida taʼlim-tarbiya masalalari; ■ koreys va musulmon xalqlari oʻrtasidagi ilk aloqalarning tarixi va bosqichlari; ■ Koreyada islomiy jamoalarning shakllanishi va ularning oʻlka madaniyatiga assimilyatsiyasi; ■ Yaponiyada islom dinining tarqalishi va uning oʻziga xos xususiyatlari; ■ Yaponiyada islom haqidagi bilimlarning rivojlanishida sinkretik qarashlarning ta ʼsiri.

■ Koreyada islom dinining tarqalishi uch bosqichda kechgan. IX-XVI asrlarda yashagan musulmon olimlari tarix va geografiyaga oid bibliografik asarlarida musulmonlarning Koreya yarimoroli bilan boʻlgan ilk aloqalarini qayd etgan. Oʻrta asrlardagi musulmon allomalarining manbalaridan va koreys solnomalaridan islom dinining Koreya yarimoroliga kirib kelishi va dastlabki musulmon turargohlari, jamiyat hayotidagi ishtiroki haqida maʼlumotlar olish mumkin. ■ Musulmonlar Birlashgan Silla va Koryo sulolalarining hukmronligi davrida Koreyada yuqori ijtimoiy va iqtisodiy mavqega ega boʻlgan. Ular Choson imperiyasining assimilyatsiya siyosati taʼsirida milliy kiyimlar, urf-odatlar va marosimlaridan voz kechishga majbur boʻlgan. Jamiyatda hukmron mavqega erishgan neo-konfutsiylik musulmonlarning madaniy assimilyatsiya siyosatiga tortilishida katta taʼsir koʻrsatgan. Oʻrta asrlarda Koreyada musulmonlarning jamiyatga akkulturatsiyasi ikki farqli madaniyatni yagona rakursda qabul qilishga majburlash evaziga sodir boʻlgan. Bu mintaqadagi islomiy madaniyat belgilari va mahalliy anʼanalarni boyishiga yordam bergan.

■ Uning to’liq ismi Muhammad ibn Iso ibn Savra ibn Muso ibn az-Zahhok Abu Iso as-Sullamiy az-Zariyr al-Bug’iy at-Termiziy bo’lib , hijriy 209 /milodiy824- yilda Termiz yaqinidagi Bug’ ( hozirgi Surxondaryo viloyatining Sherobod tumani hududida joylashgan ) qishlog’ida o’rtahol bir oilada tavallud topgan . Markaziy Osiyolik mashhur tarixchi Abu Saad Abdulkarim as-Sam’oniy (1113- 1167) at-Termiziy Bug’ qishlog’ida vafot etganligi uchun al-Bug’iy taxallusi bilan ham atalgani , olimning ko’p yig’laganidan umrining oxirlarida ko’zi ojiz bo’lib qolganidan az-Zariyr (ko’zi ojiz) taxallusini olganligini ham qayd etadi .

Termiziy ustozlari va shogirdlari ■ USTOZLARI 1. Imom al-Buxoriy 2. Imom Muslim ibn al-Xajjoj 3. Abu Dovud 4. Qutayba ibn Sa’id 5. Is’hoq ibn Muso 6. Mahmud ibn G’iylon 7. Said ibn Abdurrahmon 8. Muhammad ibn Bashshor 9. Ali ibn Hajar al-Mrvaziy 10. Ahmad ibn Muniy 11. Muhammad ibn al-Musanno 12. Sufyon ibn Vaqiy ■ SHOGIRDLARI 1. Maqhul ibn al-Fazl 2. Muhammad ibn Mahmud Anbar 3. Abu ibn Muhammad an-Nasafiy 4. Hammod ibn Shokir 5. Xaysam ibn Kulayb ash-Shoshiy 6. Ahmad ibn Yusuf an-Nasafiy 7. Abul-Abbos Muhammad ibn Mahbub al- Mahbubiy Termiziy umri davomida hadis ilmini o’rgandi va o’rgatdi

Termiziy zehnining oʻtkirligiga bir dalil ■ Termiziy zehnining oʻtkirligi, xotirasi hamda quvvai xofizasi kuchliligi xususida tarixiy manbalarda koʻplab misollar, rivoyatlar keltiriladi. Jumladan, arab tarixchisi Shamsiddin az Zahabiyning (1274-1347) “Tazkirat ul xuffoz “ ( xofizlar haqida tazkira) nomli asarida quyidagi hikoya bor. Termiziy Makkaga hajga borayotganida yôlda kôp mashhur muhaddislar bilan uchrashib muloqotda boʻlib olimlarning biridan hadislardan saboq berishni iltimos qilgan.U olim :boʻlmasa qogʻoz qalam ol degan. Aksiya olib Termiziy qogʻoz qalam topa olmagan va olim roʻparasiga oʻtorib eshitgan hadislarini goʻyo yozib olayotgandek qoʻlini qimirlatib turgan . Olim esa 70ga yaqin hadisni aytib bergan. Olim qogʻozga qarab hech nima yozilmaganini koʻrgan va jahli chiqib “Nima sen meni vaqtimni bekorga olmoqchimisan “ deydi. Termiziy boʻlsa bamaylixotir:” siz aytgan hadislarni yoddan aytib beraymi “deydi . Va hozirgina eshitgan hadislarini hammasini birin ketin aynan takrorlab bergan.

Moturidiy as-Samarqandiy ■ Abu Mansur al-Moturidiy; Abu Mansur Muhammad ibn Muhammad ibn Mahmud al-hanafiy al-Moturidiy as-Samarqandiy— imom, fiqh olimi ■ Kalom ilmining moturidiylik oqimi asoschisi. „Imom al-hudo“, „Imom al- mutakallimin“ („Hidoyat yoʻli imomi“, „Mutakallimlar imomi“) nomlari bilan ulugʻlangan. Moturid qishlogʻida (hozirgi Jomboy tumanida) tavallud topib, to umrining oxirigacha shu yerda yashagan . ■ Alisher Navoiy “ Sulton ul- muiziddin “ ya’ni Dinning izzatli sultoni deb atagan allomaning o’z ismi ham , otasining ismi ham Muhammad bo’lgan . Abu Mansur – bu ism oldiga qo’yiladigan kunya dir . ■ Abu – arabcha ota , Mansur – g’olib demakdir . Moturid – buyuk ulamoning tug’ilgan joyi bo’lib o’sha joyni o’ziga nisba qilib olgan .

O'xshashlar

Janubiy-sharqiy Osiyoda dinlar

O’rta Osiyoga Arablarning bostirib kelishi va islom dinining yoyilishi

Islom sivilizatsiyasining asosiy xarakterli belgilari va o'ziga xos xususiyatlari

Arxeologik dala tadqiqotlar tarixi

Kushonlar davlati