S.P. Tolstov tadqiqotlari - Tarix - Slaydlar

S.P. Tolstov tadqiqotlari

Yuklangan vaqt:

19.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1977.087890625 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: S.P. Tolstov tadqiqotlari

Reja: 1. S. P. Tolstov etnograf arxeolog tarixchi olim. 2. Qadimgi Xorazm tarixini oʻrganishda S.P. Tolstovning xizmatlari 3. Xorazm atamasi xususida S.P. Tolstovning izohi. 4. Xulosa. 5. Foydalanilgan adabiyotlar.

S. P. Tolstovning hayoti va ijodi Sergey Pavlovich Tolstov 1907 yil 25 yanvarda Leningrad shahrida tavallud topadi. Oʼrta maktabni tamomlagach, 1925 - 1930 yillarda Lomonosov nomidagi Moskva Davlat Universiteti tarix fakultetining etnografiya Boʼlimida tahsil oladi va tarix, arxeologiya va etnografiya ilmlarini nihoyatda sinchkovlik bilan oʼrganadi. 1932 yilda nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgach, tarix fanlari nomzodi ilmiy darajasiga ega boʼladi. Iste‘dodli olim 1939 –1951 yillarda universitetning etnografiya kafedrasiga rahbarlik qiladi. 1942 -1966-yillarda chorak asrga yaqin SSSR FA ning etnografiya institutida direktorlik lavozimida ishlab institut jamoasining ilmiy yoʼnalishiga boshchilik qiladi.

S. P. Tolstovning ilmiy faoliyatini boshlanishi Koʼhna Xorazm oʼtmish tarixi va madaniyati olim e‘tiborini talabalik davridayoq oʼziga jalb qilgan edi. 1925 yilda u ilk bor Xorazmga tashrif buyurib, Oʼlkaning boy arxeologiyasi va etnografiyasi bilan shugʼullana boshladi. S.P.Tolstov 1932 – 1934 yillari Oʼrta Osiyo tarix –etnografiya ekspeditsiyasiga bosh bolib, Xorazm vohasining Xiva, Toʼrtkoʼl va Chimboy tumanlarida tadqiqot ishlarini olib boradi.

Dastlabki qazishmalar 1936–1940yillar mobaynida XAEEsi Xorazmning koʼhna qal‘alari Xiva, Xazarasp, Tuproqqal‘a, Qoʼyqirilganqal‘a, Ayozqal‘a va boshqa qal‘alarda arxeologik tadqiqot ishlarini olib bordi. Natijada Xorazm tarixining shu kungacha fanda ma‘lum boʼlmagan sirli sahifalari ochila boshlandi. Ayniqsa, 1938 yili Xorazmshohlarning diniy sulolaviy markazi Tuproqqal‘a (mil.avv. 1 asr – milodiy ІV–VІ asrlar) va Qoʼyqirilganqal‘a (mil.avv.Іvasr – milodiy ІV asrlar) qazishmalaridan topilgan ashyoviy dalillar jahon ilmiy jamoatchiligini hayratga soldi.

S.P. Tolstovning ilmiy merosi • S.P.Tolstovning bizgacha 300 dan ziyod ilmiy asarlari yana 4 jildlik Oʼzbekiston xalqlari tarixini tayyorlashda qatnashdi. Uning bevosita ishtiroki va muharrirligida ―Trudы Xorezmskoy ekspeditsii (16 jild), Materialы Xorezmskoy ekspeditsii (9 jild), ―Nizovya Sirdari v drevnosti (5 kitob) va boshqa ilmiy toʼplamlar nashr qilindi. Bu toʼplamlarda Xorazm tarixiga doir qimmatli ilmiy maqolalar e‘lon qilindi. Olimning ―Qadimgi Xorazm va ―Qadimgi Xorazm madaniyatini izlab asarlari birinchi darajali davlat mukofotiga sazovor boʼldi. Ushbu asarlar jahonning oʼnlab tillariga ingliz, fransuz. Nemis, chex, rumin, venger, polyak va urdu tillariga tarjima qilindi. 1964 yili ―Qadimgi Xorazm madaniyatini izlab asari oʼzbek tilida nashr etildi.S.P.Tolstov oʼzining yuqoridagi asarlarida Xorazmning ibtidoiy jamoa davridan boshlab to XІІІ asrgacha boʼlgan boy tarixi , madaniyati, ilm-fani , dini eʼtiqodi va hunarmandchiligi boʻlganligini isbotlab berdi.

Xorazm ekspeditsiyasi • Yuzlab ko‗hna xarobalarni tekshirib tilga kiritgan Xorazm ekspeditsiyasi rahbari S.P.Tolstov O‗rta Osiyoda urushdan oldingi va keyingi yillarda o‗tkazilgan tadqiqotlarning natijalarini ham yakunlab, shunday yozgan edi: ―Bizning Xorazmda ish olib borgan arxeologiya –etnografiya ekspeditsiyamiz oldida turganvmarkaziy-ilmiy muammo – islom dinidan avvalgi O‗rta Osiyoning ijtimoiy tuzumi masalasi edi. Bizning ekspeditsiyalarmiz to‗plagan talay materiallar 1940 yillar oxiriga kelib , bu muammolar hal bo‗ldi, deb hisoblash imkonini berd

“ Qadimgi Xorazm’’ asari S.P.Tolstov bu oʻlkani sevar, uning tarixiy qimmatini yaxshi tushunar edi. “Qadimgi Xorazm” degan monumental asarida shunday deb yozadi: “Bu ekspeditsiya muallifning kelajakda qiladigan ishlarining yoʼnalishini belgilab berdi. Xilma-xil tasodifiy vazifalar uning e‘tiborini har qancha chalgʼitmasin, bari bir oʼziga xos Oʼrta Osiyo “Misri”ning tarixi, etnografiyasi va arxeologiyasi bilan qiziqdi. To 1936 yilga qadar men Xorazm vohasining va unga chegaradosh joylarning hozirgi aholisi hayoti bilan mashgʼul boʼlib, asosan, etnografiyaga oid material toʼpladim. 1937 yildan boshlab, garchi Xorazmni va uning tevarakatrofidagi choʼllarni etnografik jihatdan tekshirishni davom ettiravergan boʼlsamda, tadqiqotlarimda asosiy e‘tibor ajoyib arxeologik yodgorliklarga qarata boshladim

Xorazm jez davri yodgorliklari • Amirobod madaniyati – qadimgi Xorazmning soʼnggi jez davri madaniyati (milloddan avvalgi IX—Vlll-asrlar). S. P. Tolstov rahbarligidagi Xorazm arxeologiyaetnografiya ekspeditsiyasi Qoraqalpogʼiston Respublikasidagi amirobod kanali atrofidan topib tekshirgan (1937— 40). Tagisken - soʼnggi jez davriga oid arxeologik yodgorlik. 1959 y. Qiziloʼrda (Qozogʼiston) shaharning janubi gʼarbiy, Sirdaryoning qadimgi oʼzani Inqardaryo yaqinidan topilgan. T. 1960—63 yillarda SSSR FA Xorazm arxeologik ekspeditsiyasi (SP. Tolstov rahbarligida) tadqiqot ishlarini olib borgan. Tadqiqotlar natijasida Tagiskendan 70 dan ziyod mozorqoʼrgʼon aniqlangan. Dafn inshootlari ulkan boʼlib, ayrimlarining diametri 25 m gacha.

Xorazm qalʼalari tarixi Koʻzaliqir — Qadimgi Xorazmda boʼlgan shahar-qal‘a xarobasi (milloddan avvalgi 1- ming yillikning 1-yarmi). Jayhun (Amudaryo)ning koʼhna oʼzani boʼyida joylashgan. 1939 y. S. P. Tolstov boshchiligidagi Xorazm arxeologiya etnografiya ekspeditsiyasi topgan, 1950, 1953—54 yillarda qazish ishlari olib borgan. Arxeologik tadqiqotlar natijasida quyidagilar aniqlangan: Koʼzaliqir uchburchak shaklidagi maydon (1000x400) tevaragi boʼylab paxsadan qurilgan usti yopiq bir necha qator yoʼlaqlar (umumiy uzunligi 6—7 km) dan iborat turar joylar boʼlib, ularning ichkarisiga yuqoridagi tuynuklar orqali kirishgan. Qal‘aliqir — qadimiy Xorazm hududidagi shahar xarobasi (milloddan avvalgi 6—4- asrlar). Toshhovuz viloyati (Turkmaniston) hududida, qadimiy Chirmonyop kanali bo‗ylarida joylashgan. 1939 yil S.GT. Tolstov tomonidan tadqiq etilgan. 1950 yilda Xorazm arxeologiya etnografiya ekspeditsiyasi tomonidan qayta tatqiq qilingan.

“ Xorazm’’ atamasi tarixi S.P.Tolstovning o‗zi bu borada qanday farazni ilgari suradi? Uning nazarida, «bizni qiziktirayotgan termin asosida etnik nom yotadi, deb faraz qilsak, u holda «Xorazm» («xvarri yoki xarri xalqining eri») so‗zi (shunisi diqqatga sazovorki, Yoqut XIII asrlardayoq«Xorazm»so‗zidagi «r» tashdid ostida, ya‘ni ikkilanib o‗kilishini ko‗rsatib, arab shoiri Asadiyning «Xorazm» so‗zi ikkita « r» bilan yozilgan she‘ridan parcha keltiradibizni sharqiy yafet qabilalari etnografiyasi olamiga eltadi va Mitanni davlatining asoschilari bo‗lgan qabila nomi—«Xurrit» bilan «Xarri» yoki «Xurri» o‗rtasida o‗xshashlik borligini ko‗rsatadi. Hozircha biz yangi eradan avvalgi 3-2 ming yilliklarga (Old Osiyoda tarix maydonida xurritlar paydo bo‗lgan davr) oid Xorazm madaniyati to‗g‗risida juda kam ma‘lumotga ega bo‗lganimiz sababli bu haqda biror aniq fikr aytish qiyin, lekin Xorazm bilan Mitanni o‗rtasida aloqalar bo‗lganligi shubhasiz. Shuni qayd qilish lozimki, Shaushatar (1 va 11) nomli mashhur Mitanni podshohlarining ismi bilan Xorazm podshohlarining Abu Rayhon Beruniy keltirgan, Xitoy axborotlari va numizmatika materiallari tasdiqlovchi ro‗yxatidagi nom (Shaushafar) o‗rtasida hayron qolarli darajada o‗xshashlik mavjud.

Xorazm ekspeditsiyasi natijalari

Xulosa Xorazm hududi qadimdan insoniyat tamaddunining beshiglaridan biridir. Bu hududni arxeologik jihatdan oʻrganish ikkinchi jahon urushi arafasida boshlanadi. Sobiq Ittifoq arxeolog olimlari va harbiylari oʻzlarini mablagʻlari evaziga ekspeditsiya uyushtiradi. Hududning nomiga keladigan boʻlsak, “quyoshli oʻlka’’ Bazi manbalarda esa Xorazm “xor yer’’ degan maʼnolarni ham anglatadi. Bir siz bilan aytganda Ruslarning bu yerdagi izlanishlari bizga bir tomondan ijodiy taʼsir etdi. Chunki ularni say harakatlari evaziga bu yerda muzeylar arxeologik qoʻriqxonalar tashkil etildi. Shular hisobiga koʻpgina obida va yodgorliklar saqlanib qolindi. Shu tomonlama bizga ijobiy yordam bergan SSSR fuqarolari

Foydalanilgan adabiyotlar. 1. 1 А.Сотлиқов, О.Абдуллаев. Қомусий илм соҳиби . ―Мозийдан садо‖ журнали . 2000 й 2 сон. 2. 2 М.Сафарбоев. Хоразм кашшофи. ―Мозийдан садо‖ журнали . 2000 й 2 сон. 3. С.П.Толстов. Ўзбекистоннинг қадимги маданияти. Тошкент. ―Фан‖. 1944, 5-бет. 4. 2 С.П.Тостов. Қадимги Хоразм маданиятини излаб. Т. ―Фан‖. 1964, 430- 431-бетлар 5. https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Xorazm_arxeologiya- etnografiya_ekspeditsiyasi

O'xshashlar

Mikluxo Maklayning tadqiqotlari

E. Rtveladze tadqiqotlari

Yozma manbalar

Eftaliylar davlatining ijtimoiy-iqtisodiy tuzumi

O’rta Osiyoda hunarmandchilik turlarining shakllanishi va taraqqiyotining asosiy davrlari