O’zbek-Farang Afrosiyob ekspeditsiyasining tadqiqotlari - Tarix - Slaydlar

O’zbek-Farang Afrosiyob ekspeditsiyasining tadqiqotlari

Yuklangan vaqt:

19.06.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4241.8427734375 KB

Ko'chirib olish

O’zbek-Farang Afrosiyob ekspeditsiyasining tadqiqotlari Reja; 1. Afrosiyob yodgorligi dastlabki oʻrganilishi 2. Afrosiyob shahar xarobalari hamkorlikda oʻrganilishi

Afrosiyob — Samarqandning qadimgi xarobasi. Bu nom tarixiy manbalarda qadimgi Samarqandga nisbatan faqat 17-asrdan boshlab uchraydi. Qadimgi Samarqand sugʻd manbalarida Smarakanve deb atalgan. Mil. av. 4-asrda Samarqand Aleksandr Maqsuniy qoʻshinlari tomonidan istilo etilgach, yunon mualliflari kundaliklarida Maroqanda sifatida eslatiladi. Maroqanda Smarakanvening yunoncha tarjimasi. Movarounnahrda somoniylar hokimiyat tepasiga kelgach, qadimgi Smarakanve 9-asrdan boshlab Samarqand deb atala boshlandi.

Afrosiyob shahar xarobasi. Afrosiyob yodgorligi hozirgi Samarqand shahrining shimoli-sharqiy chekkasidagi tabiiy tepalar ustida joylashgan. Uning maydoni 219 ga ni tashkil etadi. Dastlab, 1841 yilda Buxoro xonligiga tashrif buyurgan N.V. Xanikov Samarqandning topografik xaritasini va Afrosiyobning tasnifini keltirgan. Samarqand Turkiston general gubernatorligiga tarkibiga kiritilgandan keyin Afrosiyobni arxeologik tadqiq qilish ishlari boshlandi. Jumladan, V.V. Krestovskiy tomonidan Afrosiyobda olib borilgan qazish ishlari bu yerda ellinizm davri qatlamlari mavjudligini aniqladi. Ammo, u davrning uslublari arxeologik qazishmalar talablariga javob bermas edi. 1883 yilda Afrosiyobda mashhur sharqshunos N.I. Veselovskiy ishlar olib bordi. Ammo, unda arxeologik tajribaning yo’qligi tadqiqotlarga o’z ta’sirini o’tkazgan. N.I. Veselovskiy olib borga ishlarni bitta quyidagi dalil bilan izohlash mumkin. U to’rt oylik dala ishlari mobaynida Afrosiyobning 109 ta punktida kichik hajmli shurflar qazigan. Bu holat katta shahar harobalarini qazish uslublariga ziddir. Ammo, N.I. Veselovskiy tomonidan Afrosiyobning aniq topografik xaritasi ishlab chiqilgan.

O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Arxeologiya instituti va Fransiya Milliy ilmiy tadqiqot markazi (Centre Nationale Recherche Scientifique – CNRS) o‘rtasida 1989 yilda “Antik va o‘rta asrlarda Markaziy Osiyo sivilizatsiyasi” nomli ilmiy hamkorlik to‘g‘risidagi shartnoma imzolangan. Shartnoma ikki banddan iborat: 1989 yildan boshlab A dasturi va 1994 yildan B dasturi bo‘yicha tadqiqotlar. Bu hamkorlik har yili Fransiya Tashqi ishlar vazirligi (MAE) (Yevropa va tashqi ishlar vazirligi) va Milliy markaz tomonidan moliyalashtiriladi. Ilmiy tadqiqotlar uchun (CNRS).

Frantsiya Respublikasi Ilmiy Tadkikotlar Milliy Markazi (UMR- 126.6) bilan hamkorlikda tashkil etilgan O’zbek-Frantsiya- Sug’diyona xalqaro ekspeditsiyasi qadimgi Afrosiyob va Ko’ktepa shahar yodgorliklarida keng miqyosda arxeologik qazishma ishlari olib bormoqda. Afrosiyobda o’tkazilgan ko’p yillik xalqaro hamkorlik tadqiqotlari natijasida, qadimgi shahar yodgorligining qalinligi 7 m bo’lgan, 220 ga.ni o’rab olgan mudofaa devorlari ochib o’rganildi, Shuningdek, bu davrda Afrosiyobning shimoliy qismidagi 19 ga. lik akropolni alohida devor bilan o’rab olingani, qurilish ishlarida miloddan avvalgi VIII-VII asrlar uchun g’oyat hususiyatli bo’lgan guvalaksimon g’ishtlardan foydalanilgani aniqlandi. Moddiy madaniyat namunalarining tahlili Afrosiyob shahar yodgorligining dastlabki davrlari aholisi ko’p asrlik, Ko’ktepa va Sarazmdagi ajdodlardan avlodlarga o’tib kelgan sug’orma dehqonchilik an’analarini davom ettirganliklarini ko’rsatdi

Afrosiyob yodgorliklari

Frants Grene ( 1952-yil 6-noyabrda tugʻilgan, Gruchet-le-Valace, Normandiya) — fransuz arxeologi , Markaziy Osiyo va zardushtiylik tarixi boʻyicha mutaxassis . Kollej de Frans professori (2013 yildan), Yozuvlar va Belles-Lettres akademiyasi aʼzosi (1997), Avstriya Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi (2014), Amerika falsafiy jamiyatining xorijiy aʼzosi

Afrosiyob qadimiy shahar manzilgohining sharqiy qismida joylashgan Samarqand shahar tarixi Afrosiyob muzeyi Sharof Rashidov tashabbusi bilan 1970-yil 24-oktabrda ochilgan.

Kirishdan roʻparada. Yuqoridan chapda, tasvir saqlanib qolgan joyda, oq kiyim kiygan kishining surati va kiyimining etagida 16 ta sugʻd yozuvi saqlanib qolgan. Bu satrlar unash naslidan boʻlmish shoh Varxumanning elchilarni qabul qilish marosimiga taluqlidir. Xitoy solnomachilari bu nom bilan faqat bitta shoh Varxumanni bilganlar; 655-yilda Tan davlatiga shoh Varxuman elchilarini fuqoralik masalasi boʻyicha yuborgan, bu aftidan Eron bilan boʻlgan urush tugallanganidan soʻng, arablardan kutilgan xavf-xatarga qarshi boʻlgan amal boʻlsa kerak.

Varhuman saroyi devoriy rasmlarida tasvirlangan turkiy zodagonlar, Samarqand, 650 yil

Oʻng tomondan boshlanadigan shimoliy devorning kompozitsiyalari esa boshqa olamga chorlaydi. Biz goʻyoki Samarqandda emas, Xitoydamiz. Chap tomonda ikkita sayr qayiqlarida ayollar tasvirlangan, birinchisi yaxshi saqlangan. Qayiqning quyi tomonida musiqachilar turli musiqa asboblar bilan tasvirlangan, boshqalariga qaraganda yirikroq tasvirlangan ayol-xonzoda (qirolicha) boʻlgan. Oldinda esa boshqa sahna koʻrinadi: xizmatkor ayol boshqasining qoʻlidan tutib, yarashmoqchi boʻlyapti va xonzodaga ishora qilyapti, u esa ikkalasini tinchlantirib, yarashtirib qoʻymoqda. Marko Polo davrida Xitoyni ajib jonivorlarsiz tasavvur qilib boʻlmaganidek, bu yerda ham VII asrga mansub, suvda har xil gʻayritabiiy jonivorlar: echki boshli va ilon dumli ajdaholar suzib yuribdi. Oʻngroqda soxta soch kiygan odam, suvda suzayotgan otning dumidan ushlab turibdi. Toʻlqinli chiziq tasvirni ikkiga ajratib turibdi, aftidan ikki togʻ etagini eslatadi. Bu yerda Tan davriga oid kiyingan xitoyliklar qoplon ovlamoqdalar. Yana oʻngroqda boshqa shakllarga nisbatan yirikroq tasvirlangan, lekin yomon saqlangan asosiy otliq kishi tasviri bor. Sugʻd madaniyatining sharti boʻyicha, rasmlardagi nomutanosiblik xudolar va shohlarni bildiradi. Bunda Xitoy imperatori haqida gap ketadi, uning xotinini biz yuqorida koʻrdik.

Kirishdan chapdagi janubiy devor boʻyoqlari yaxshi saqlanganligi izohlashda qiyinchilik tugʻdiradi. Avval bu devor rasmini chet el elchilarining Samarqandga tantanali kirishi tasvirlangan deb taxminan qilingan. Professor B.I. Marshak (Ermitaj, S. Peterburg) yanada ishonchliroq izohni berdi. Marosimning alohida oʻrni shundaki, harakat qilayotganlar markaziy sahna tomon emas unga qarama-qarshi tomonga sharq tomon uzoqlashmoqda. Tantanali yurishning soʻnggi joyi (chap tomonga qaralsin) shahar emas, alohida turgan bino boʻlib, u yerda bir necha kishi turibdi. Xitoy yilnomalaridan maʼlumki, har yili zardushtiylar yangi yilda (Navroʻz ayyomida) sugʻd hukmdorlari, ajdodlari (ota-onalari) qabrlarini ziyorat qilar edi. Bu qabrlar poytaxtdan janubiy-sharq tomonda boʻlib, bu tomon jannat tomon yoʻl hisoblangan. Ziyoratning oxirida jonivorlar soʻyilib, qurbonlik qilingan, kompozitsiyaning markaziy qismida shu marosimlar aks ettirilgan. Devordagi suratda ogʻzi bogʻlangan ikki kishi tasvirlangan

Luvr muzeyida namoyish etilgan Afrosiyob devoriy suratlari

Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng arxeologik tadqiqotlar sohasida xalqaro hamkorlik bo‘yicha o‘ziga xos siljish kuzatildi. Respublikada Yaponiya, Germaniya, Fransiya, Rossiya, Italiya, Xitoy, Avstraliya olimlari bilan qo‘shma arxeologik ekspeditsiyalar faoliyat ko‘rsata boshladi. Yangidan-yangi loyihalar yo‘lga qo‘yildi. Shunday hamkorliklar natijasida qator qiziqarli kashfiyotlar qilinib, noyob topilmalar topildi, ularning bir qismi O‘zbekiston tarixi davlat muzeyiga topshirildi. Fond ixtiyoriga kelib tushgan yana bir noyob topilma Ko‘ktepa shaharchasidan topilgan aslzoda ayol qabriga qo‘shib ko‘milgan buyumlar, zarrin qadama bezaklarga boy kiyim bo‘ldi. Ayol bilan qo‘shib ko‘milgan buyumlar orasida xitoy ko‘zgusi ham topilgan. U fondda yagona emas – hozirgi kunda Muzeyda turli arxeologik manzillardan keltirilgan bir nechta qadimiy xitoy ko‘zgulari saqlanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. https://www.radiofrance.fr/personnes/frantz-grenet 2. Colin Renfrew, Paul Bahn. Archaeology. Theories, Methods, and Practice. Canada, 2012 3. .Connah G. Writing about Archaeology. Cambridge University Press.2010 4. Hiroaki Furusho., Shigeo Aoki., Kazuki Sugimoto., Nodoka Inutaka., Yoichi Inoue., Chikara Inoue., Улмасов А., Шерназаров Ш. Археология устахонаси 2011. Т. 2011 5. Neustupny E. Archaeological Method. Cambridge University Press.2009 6. Абдуразаков А.А., Камбаров М.К. Реставрация настенных росписей Афрасиаба. Т., 1975. 7. Алексеева О.Е., Саввониди Н.Ф. Иллюстрированный Англо-русский-руссо-английский историко-археологический словарь. Санкт-Петербург. 1993. Djvu

O'xshashlar

Oʻzbekiston-Germaniya xalqaro ekspeditsiyasining tadqiqotlari (Qoʻshrabot)

Afrosiyob

XI asrda Afrosiyob

Mikluxo Maklayning tadqiqotlari

E. Rtveladze tadqiqotlari