Qatag'onlik va jamoatlashtirish siyosati va uning fojeaviy oqibatlari - Tarix - Slaydlar

Qatag'onlik va jamoatlashtirish siyosati va uning fojeaviy oqibatlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

543.5 KB

Ko'chirib olish

Qatag`onlik va jamoatlashtirish siyosati va uning fojeaviy oqibatlari

 XX asrning 20 – yillari ikkinchi yarimlariga kelib XX asrning 20 – yillari ikkinchi yarimlariga kelib sovetlar mamlakatining hokimiyat boshqaruv - sovetlar mamlakatining hokimiyat boshqaruv - idora tizimida ham keskin o’zgarish hollari yuz idora tizimida ham keskin o’zgarish hollari yuz berib bordi. Partiya va davlat boshqaruvi berib bordi. Partiya va davlat boshqaruvi muruvvatlarini o’z qo’li ostiga kiritib borgan I. muruvvatlarini o’z qo’li ostiga kiritib borgan I. V. Stalin asta - sekinlik bilan o’zining yakka V. Stalin asta - sekinlik bilan o’zining yakka xokimligini butun choralar bilan qaror toptirish xokimligini butun choralar bilan qaror toptirish harakatida bo’ldi. Shu maqsadga erishish harakatida bo’ldi. Shu maqsadga erishish yo’lida u o’z atrofiga bir guruh hushomadgo’y, yo’lida u o’z atrofiga bir guruh hushomadgo’y, labbaychi rahbar kadrlarni to’plab, ularni ishga labbaychi rahbar kadrlarni to’plab, ularni ishga solib, partiyaning ko’plab tajribali, inqilobiy solib, partiyaning ko’plab tajribali, inqilobiy kurashlarda jarayonida toblangan, g’oyaviy va kurashlarda jarayonida toblangan, g’oyaviy va siyosiy jihatdan etuk, nufuzli arboblarini siyosiy jihatdan etuk, nufuzli arboblarini obro’sizlantirishga intildi. 20-yillarda atayin avj obro’sizlantirishga intildi. 20-yillarda atayin avj oldirilib, odatiy tusga kirgan «partiyaviy oldirilib, odatiy tusga kirgan «partiyaviy tozalashlar» bahonasida mamlakat hayotining tozalashlar» bahonasida mamlakat hayotining u yoki bu muhim masalasida sog’lom, xolis fikr u yoki bu muhim masalasida sog’lom, xolis fikr bildirgan kadrlarni egallab turgan yuqori bildirgan kadrlarni egallab turgan yuqori vazifalaridan chetlattirib borildi. vazifalaridan chetlattirib borildi.

 . Stalin o’z yo’liga g’ov bo’lgan bunday muxolifatchi . Stalin o’z yo’liga g’ov bo’lgan bunday muxolifatchi kuchlar, kadrlarni tor - mor etish, o’z shaxsiy kuchlar, kadrlarni tor - mor etish, o’z shaxsiy hokimiyati rejimini qaror toptirib borishda hokimiyati rejimini qaror toptirib borishda V.M.Molotov, K.E.Voroshilov, L.M.Kaganovich, V.M.Molotov, K.E.Voroshilov, L.M.Kaganovich, L.P.Beriya singari maslakdoshu hamfikr safdoshlari L.P.Beriya singari maslakdoshu hamfikr safdoshlari xizmatidan ustamonlik bilan foydalandi. Mamlakatda xizmatidan ustamonlik bilan foydalandi. Mamlakatda yuz berayotgan barcha o’zgarishlar, yangilanishlar yuz berayotgan barcha o’zgarishlar, yangilanishlar Stalin nomiga nisbat berildi. Hukmron Markaz Stalin nomiga nisbat berildi. Hukmron Markaz mafkurasi bu nomni zo’r berib ko’klarga ko’tarib mafkurasi bu nomni zo’r berib ko’klarga ko’tarib maqtash, madh qilishga yo’naltirildi.maqtash, madh qilishga yo’naltirildi. 20-yillar 20-yillar oxirlariga kelib Stalin tomonidan yangi nazariy oxirlariga kelib Stalin tomonidan yangi nazariy qarash sifatida ilgari surilgan «sotsializm qarash sifatida ilgari surilgan «sotsializm mustahkamlanib borgan sari sinfiy dushman mustahkamlanib borgan sari sinfiy dushman qarshiligi ham shunchalik kuchayib boradi», degan qarshiligi ham shunchalik kuchayib boradi», degan soxta g’oya butun mamlakat uchun halokatli soxta g’oya butun mamlakat uchun halokatli oqibatlarga olib keldi. Stalin va uning yaqinlari oqibatlarga olib keldi. Stalin va uning yaqinlari mamlakat va partiya hayotiga oid har bir masalada mamlakat va partiya hayotiga oid har bir masalada o’z irodasi, hukmini boshqalarga majbur etib bordilar. o’z irodasi, hukmini boshqalarga majbur etib bordilar.

 O’z davrida kompartiya va sovet O’z davrida kompartiya va sovet hokimiyati rahbariyatining o’zak – hokimiyati rahbariyatining o’zak – negizini tashqil etgan Trotskiy, Buxarin, negizini tashqil etgan Trotskiy, Buxarin, Kamenov, Zinovev, Rikov, Tomskiy Kamenov, Zinovev, Rikov, Tomskiy singari taniqli arboblar shunday singari taniqli arboblar shunday muxolifatchi guruh vaqillari sifatida muxolifatchi guruh vaqillari sifatida egallab turgan lavozimlaridan olinib, egallab turgan lavozimlaridan olinib, keyinchalik qatag’onlik domiga duchor keyinchalik qatag’onlik domiga duchor etildilar. Shu tariqa, sobiq Ittifoqda 1917 etildilar. Shu tariqa, sobiq Ittifoqda 1917 yildan boshlab shakllanana boshlagan yildan boshlab shakllanana boshlagan totalitar siyosiy rejim 20-yillarning oxiri totalitar siyosiy rejim 20-yillarning oxiri 30-yillarning boshlarida to’liq qaror 30-yillarning boshlarida to’liq qaror topdi. topdi.

 Qatag'on qurbonlari xotirasi" muzeyi

 Totalitar rejimning mazmun-mohiyati, belgilari Totalitar rejimning mazmun-mohiyati, belgilari quyidagilardan iborat:quyidagilardan iborat:  ko’ppartiyaviylik tugatiladi, bitta partiya (VKP(b)) ko’ppartiyaviylik tugatiladi, bitta partiya (VKP(b)) butun mamlkatda yagona hukmron partiyaga butun mamlkatda yagona hukmron partiyaga aylanadi, uning qarorlari, ko’rsatmalari barcha aylanadi, uning qarorlari, ko’rsatmalari barcha hokimiyat organlari tomonidan so’zsiz bajarilishi hokimiyat organlari tomonidan so’zsiz bajarilishi majburiy bo’ladi;majburiy bo’ladi;  davlat boshqaruvi markazdan, diktator tomonidan davlat boshqaruvi markazdan, diktator tomonidan ma’muriy-buyruqbozlik tarzida amalga oshiriladi, ma’muriy-buyruqbozlik tarzida amalga oshiriladi, mahalliy hokimiyat organlari amalda qo’g’irchoq bo’lib mahalliy hokimiyat organlari amalda qo’g’irchoq bo’lib qoladi; qoladi;  ijtimoiy munosabatlar siyosiy, iqtisodiy, mafkuraviy, ijtimoiy munosabatlar siyosiy, iqtisodiy, mafkuraviy, jismoniy zo’rovonlik asosda tartibga solinadi, xususiy jismoniy zo’rovonlik asosda tartibga solinadi, xususiy mulkni milliylashtirish orqali shaxsning iqtisodiy mulkni milliylashtirish orqali shaxsning iqtisodiy erkinligi tugatiladi, rejali iqtisodiyot qaror topadi;erkinligi tugatiladi, rejali iqtisodiyot qaror topadi;  oshkoralik, turli xil fikr bildirish, muxolifatchilik oshkoralik, turli xil fikr bildirish, muxolifatchilik harakatlari qat’iyan man etiladi; harakatlari qat’iyan man etiladi;  ommaviy axborot vositalari, ta’lim tizimi, ijodiy ommaviy axborot vositalari, ta’lim tizimi, ijodiy uyushmalar orqali targ’ibottashviqot ishlari uyushmalar orqali targ’ibottashviqot ishlari kuchaytirilib, aholi rasmiy (kommunistik) mafkura kuchaytirilib, aholi rasmiy (kommunistik) mafkura nuqtai nazardan qayta ishlanadi, ular ongiga nuqtai nazardan qayta ishlanadi, ular ongiga mafkuraviy aqidalar singdiriladi; mafkuraviy aqidalar singdiriladi;

 Mamlakatda totalitar tizimning qaror Mamlakatda totalitar tizimning qaror topishi, shubhasiz, milliy sovet topishi, shubhasiz, milliy sovet respublikalari hayotiga ham daxl respublikalari hayotiga ham daxl qilib, ularning butun inon - ixtiyorini qilib, ularning butun inon - ixtiyorini Ittifoq davlati tasarrufiga bog’lab Ittifoq davlati tasarrufiga bog’lab qo’ydi. Bu O’zbekiston timsolida ham qo’ydi. Bu O’zbekiston timsolida ham yaqqol qo’zga tashlandi. Avvalo, yaqqol qo’zga tashlandi. Avvalo, respublika hokimiyati boshqaruvining respublika hokimiyati boshqaruvining hamma bo’g’inlari to’liq ravishda SSR hamma bo’g’inlari to’liq ravishda SSR itifoqi organlariga bo’ysundirildi. itifoqi organlariga bo’ysundirildi.

 Shuningdek, bu erdagi yagona rahbar tashkilot - Shuningdek, bu erdagi yagona rahbar tashkilot - O’zbekiston kompartiyasi ham VKP(b) ning viloyat O’zbekiston kompartiyasi ham VKP(b) ning viloyat bo’limi maqomida faoliyat yuritardi. Binobarin, bo’limi maqomida faoliyat yuritardi. Binobarin, hukmron partiya va uning Markazqo’mi qabul hukmron partiya va uning Markazqo’mi qabul qiladigan har qanday qaroru farmoyishlar, rahbariy qiladigan har qanday qaroru farmoyishlar, rahbariy ko’rsatmalar respublika partiya tashkilotlari ko’rsatmalar respublika partiya tashkilotlari tomonidan bajarilishi majburiy va shart edi. tomonidan bajarilishi majburiy va shart edi. Respublikaning kasaba uyushmalari, yoshlar Respublikaning kasaba uyushmalari, yoshlar tashkiloti (Komsomoli) va boshqa jamoat tashkiloti (Komsomoli) va boshqa jamoat tashkilotlari ham Markazdagi shu xildagi tashkilotlari ham Markazdagi shu xildagi tashkilotlarning aynan andozasi asosida tuzilgan tashkilotlarning aynan andozasi asosida tuzilgan bo’lib, ularga to’liq bo’ysungan holda faoliyat bo’lib, ularga to’liq bo’ysungan holda faoliyat yuritardi. Shu bilan birlikda bu tashkilotlarning yuritardi. Shu bilan birlikda bu tashkilotlarning barchasi kompartiya etakchiligida, uning siyosiy - barchasi kompartiya etakchiligida, uning siyosiy - g’oyaviy ta’sirida bo’lib, o’z a’zolarining ongi, g’oyaviy ta’sirida bo’lib, o’z a’zolarining ongi, tafakkurini shu partiyaning mafkurasi, g’oyasi tafakkurini shu partiyaning mafkurasi, g’oyasi ruhida shakllantirib, tarbiyalab borishlari kerak edi. ruhida shakllantirib, tarbiyalab borishlari kerak edi.

 Negaki, mustabid tuzum sharoitida jamiyat Negaki, mustabid tuzum sharoitida jamiyat a’zolarini boshqacha ruhda tarbiyalash a’zolarini boshqacha ruhda tarbiyalash to’g’risida gap bo’lishi mumkin emasdi. to’g’risida gap bo’lishi mumkin emasdi. Stalincha ma’muriy – buyruqbozlik tizimi Stalincha ma’muriy – buyruqbozlik tizimi ko’zga ko’rinarli va ko’zga ko’rinmas ming xil ko’zga ko’rinarli va ko’zga ko’rinmas ming xil qizil iplar bilan O’zbekistonni o’z domiga qizil iplar bilan O’zbekistonni o’z domiga ilintirib, uning amaldagi rasmiy mustaqilligini ilintirib, uning amaldagi rasmiy mustaqilligini yo’qqa chiqargan edi. Uning mahalliy yo’qqa chiqargan edi. Uning mahalliy rahbariyati respublikaning iqtisodiy, xo’jalik, rahbariyati respublikaning iqtisodiy, xo’jalik, madaniy- ma’naviy hayotiga oid biror bir madaniy- ma’naviy hayotiga oid biror bir masala, muammoni mustaqil hal etishga haqli, masala, muammoni mustaqil hal etishga haqli, huquqli emas edi. Buning uchun avvalo huquqli emas edi. Buning uchun avvalo Markazning roziligini olish talab etilardi. Markazning roziligini olish talab etilardi. O’zbekiston mustaqilligining nechog’lik rasmiy, O’zbekiston mustaqilligining nechog’lik rasmiy, yuzaki mazmunda bo’lganligi fakti uning yuzaki mazmunda bo’lganligi fakti uning yuksak qonuniy hujjatlarida ham o’z aksini yuksak qonuniy hujjatlarida ham o’z aksini topgan edi. topgan edi.

 Mustabid tuzum Markazda va joylarda o’z mutlaq Mustabid tuzum Markazda va joylarda o’z mutlaq hokimiyatini shakllantirib, mustahkamlab borar ekan, hokimiyatini shakllantirib, mustahkamlab borar ekan, bunda u o’ziga sodiq muayyan siyosiy va ijtimoiy bunda u o’ziga sodiq muayyan siyosiy va ijtimoiy kuchlarga tayanib ish yuritmog’i kerak bo’lardi. Shu kuchlarga tayanib ish yuritmog’i kerak bo’lardi. Shu maqsadda Markaz hukumati yangi sotsialistik jamiyat maqsadda Markaz hukumati yangi sotsialistik jamiyat qurilishining butun davomida O’zbekistonga o’zining qurilishining butun davomida O’zbekistonga o’zining ko’p sonli sadoqatli xodimlari, vakillarini rahbariy ko’p sonli sadoqatli xodimlari, vakillarini rahbariy lavozimlarga yuborib turganligi bejiz emas. Xususan lavozimlarga yuborib turganligi bejiz emas. Xususan ular yordamida o’lka hayotida kechayotgan barcha ular yordamida o’lka hayotida kechayotgan barcha jarayonlar, o’zgarishlardan doimiy xabardor bo’lish, jarayonlar, o’zgarishlardan doimiy xabardor bo’lish, ularning yo’nalishlarini, maqsad, vazifalarini belgilash, ularning yo’nalishlarini, maqsad, vazifalarini belgilash, mahalliy kadrlar faoliyatini kuzatish, nazorat qilish mahalliy kadrlar faoliyatini kuzatish, nazorat qilish mumkin bo’lardi. Markaz O’zbekistonlik milliy mumkin bo’lardi. Markaz O’zbekistonlik milliy kadrlarning kundalik ishlariga «ko’z quloq» bo’lish, kadrlarning kundalik ishlariga «ko’z quloq» bo’lish, ular faoliyatini tekshirish, taftish qilish barobarida ular faoliyatini tekshirish, taftish qilish barobarida sotsializm qurilishi yo’liga sadoqat bildirganlarni sotsializm qurilishi yo’liga sadoqat bildirganlarni tanlash, tarbiyalash, ularni yuqori mansablarga tanlash, tarbiyalash, ularni yuqori mansablarga ko’tarishni o’z e’tiboridan chetda tutmadi.ko’tarishni o’z e’tiboridan chetda tutmadi.

 Shu bois Markaz ishonchini qozonib, uning nufuzli Shu bois Markaz ishonchini qozonib, uning nufuzli namoyandalari bilan yaqindan hamkorlik qilgan, kerak namoyandalari bilan yaqindan hamkorlik qilgan, kerak bo’lganda o’z xalqining manfaati, qiziqishlarini ko’zlab bo’lganda o’z xalqining manfaati, qiziqishlarini ko’zlab ish yuritgan bilimdon kadrlar soni ham ko’payib ish yuritgan bilimdon kadrlar soni ham ko’payib borganligi faktdir. Ammo Stalinning yakkahokimligi borganligi faktdir. Ammo Stalinning yakkahokimligi kuchayib, totalitar tuzum bedodligi avj olib borgan sari kuchayib, totalitar tuzum bedodligi avj olib borgan sari bunday kadrlarni arzimas sabab va bahonalar bilan bunday kadrlarni arzimas sabab va bahonalar bilan qiyin-qistovga olish, vazifalaridan chetlashtirish odatiy qiyin-qistovga olish, vazifalaridan chetlashtirish odatiy tusga kirib bordi. Rahbar kadrlar, ayniqsa o’z xalqi, tusga kirib bordi. Rahbar kadrlar, ayniqsa o’z xalqi, yurtining milliy manfaatlarini himoya qilib, uning yurtining milliy manfaatlarini himoya qilib, uning istiqbolini ko’zlab, o’zida kuch, iroda topib, bor haqiqatni istiqbolini ko’zlab, o’zida kuch, iroda topib, bor haqiqatni aytishga jur’at qilgan millat kishilari birinchi navbatda aytishga jur’at qilgan millat kishilari birinchi navbatda hukmron Markaz uyushtirgan qatag’onlikka duchor hukmron Markaz uyushtirgan qatag’onlikka duchor bo’ldi. Buning yorqin ifodasini Sovet mafkurachilari bo’ldi. Buning yorqin ifodasini Sovet mafkurachilari tomonidan o’zbek milliy kadrlari sha’nini bulg’ashga tomonidan o’zbek milliy kadrlari sha’nini bulg’ashga qaratilgan, atayin to’qib chikarilgan «18 lar guruhi», qaratilgan, atayin to’qib chikarilgan «18 lar guruhi», «Inog’omovchilar», «Qosimovchilar» guruhlari timsolida «Inog’omovchilar», «Qosimovchilar» guruhlari timsolida ko’rish mumkin. Ularning faoliyatiga oid tarixiy ko’rish mumkin. Ularning faoliyatiga oid tarixiy hujjatlarni ko’zdan kechirar ekanmiz, bu insonlar hujjatlarni ko’zdan kechirar ekanmiz, bu insonlar faoliyatida ularni ayblashga bois bo’ladigan xech bir faoliyatida ularni ayblashga bois bo’ladigan xech bir asosli ashyoi dalillar bo’lmaganligiga to’la amin bo’lamiz.asosli ashyoi dalillar bo’lmaganligiga to’la amin bo’lamiz.

O'xshashlar

Turkistonning xonliklarga bo'linib ketishi, uning sabab va oqibatlari

Sovet hokimiyatiga qarshi qurolli harakat. Sovet tizimining O`zbekistonda yuritgan qatag`onlik siyosati va uning oqibatlari

Birinchi jahon urushining sabab va oqibatlari

Qadimgi va Oʻrta xett bosqichi tashqi siyosati va diplomatiyasi

SSSRda jamoalashtirish siyosatining O’rta Osiyo va Qozog’istondagi oqibatlari