Qadimgi Xorazm davlatl - Tarix - Slaydlar

Qadimgi Xorazm davlatl

Yuklangan vaqt:

05.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1416.1083984375 KB

Ko'chirib olish

QADIMGI Xorazm DAVLATl

Xorazm O’rta Osiyo hududidagi eng qadimiy davlatlardan biri bo’lib, aholisi o’troq va ko’chmanchi qabilalardan iborat bo’lgan. Uning hududi Amudaryoning quyi qismidan janubga tomon Murg’ob va Tajan daryolarining yuqori oqimlarigacha cho’zilgan.

 U haqdagi ilk ma’lumotlar “Avesto”, birinchi Doroning Bihistun tosh bitiklari, qadimgi yunon mualliflari, arab geograflarining asarlarida uchraydi. “Avesto”ning “Yasht” qismida Xorazm “Ming irmoqli daryo”, “Ko’llar va o’tloqdarga boy o’lka” sifatida madh etiladi.  Abu Rayhon Beruniy o’zining “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” asarida shunday yozadi: “Xorazmliklar Xorazmga odamlar joylasha boshlaganidan tarix olar edilar.

Bu Iskandardan 980 yil ilgari bo’lgan edi. Undan keyin Siyovush ibn Kaykovusning Xorazmga kelishidan, Kayxusrav va uning naslining Xorazmga podshohlik qilishlaridan tarix oldilar. Shu vaqtda Kayxusrav Xorazmga ko’chib, turk podshohlari (ustidan) hukmronligini yurgizgan edi. Bu voqea Xorazmga odam joylashishidan 92 yil keyin bo’ldi”. Demak, 3 ming yil oldin ham Xorazmda turkiy qabilalar yashagan va davlat tizimi bo’lgan. Miloddan avvalgi ming yillik boshlariga aloqador “Amirobod madaniyati”, quyi Amudaryo havzasidagi sun’iy sug’orish inshootlari tizimi (Gerodot qadimda Oks (Amu) daryosi bo’ylab 360 dan ziyod sun’iy sug’orish inshootlari barpo etilganligini yozadi) hamda dastlabki shaharsozlik timsoli bo’lgan shahar-qal’alar - Qal’aliqir, Ko’zaliqir, Jonbosqal’a va boshqalar Xorazm vohasidagi qadimiy davlatchilik belgilaridir.

Xorazm tarixini chuqur o’rgangan mashhur rus olimi S.P.Tolstov “Qadimgi Xorazm” kitobida antik Xorazm tarixini to’rt davrga bo’ladi: 1. Uy-joy devorlari bo’lgan shahriston madaniyati (miloddan avvalgi VI-IV asrlar) 2. Qanqa (Qang) madaniyati (miloddan avvalgi IV asr - milodiy I asr) 3. Kushonlar madaniyati (milodiy II – II asrlar) 4. Kushon-Afrig’ o’tish madaniyati (milodiy Sh-V asrlar)

Bu davrlarga oid Amudaryoning o’ng sohilida 250 dan ziyod, so’l sohilida 60 ta qadimiy shahar va qishloqlar o’rni topilgan. Qanqaqal’a, Qo’shqal’a, Tuproqqal’a, Jingilja, Toshxirmon singari qal’a va istehkomlar o’rni bunga misol bo’la oladi. Xitoyning Tan sulolasi davrida (milodiy VII-X asrlar) Xorazmda asosan turkiy qabilalar yashagan. Tanshu solnomasida shunday deyiladi: “Barcha turk elatlari ichida ho’kiz qo’shilgan arava faqat shu erda (Xorazm) uchraydi. Bu aravalarda savdogarlar turli viloyat va elatlarni aylanib, savdo qilib yuradilar.” Bu o’rinda gap Xorazmning savdo-sotiq bilan kun kechiruvchi o’troq aholisi ustida ketyapti. Shu bilan birga Xorazm vohasiga yaqin cho’l va dashtlarda ko’chmanchi va yarim ko’chmanchi chorvador turkiy qabilalar yashagan.

Eron Axomaniylari shohi Kayxusrav (Kir, Kurush) (miloddan avvalgi 558-530 y.) Xorazm va unga tutash hududlarni bosib olgan. • Xorazm miloddan avvalgi 6-5 asrlarda Axomaniylar davlatining 16-satrapligi (viloyati) tarkibiga kirgan. Lekin ko’chmanchi Sak (Massagetlar) qabilasi ustiga hujum qilganida Kayxusrav malika To’marisdan engilib, halok bo’lgan. Xorazm o’z mustaqilligini tiklagan. Miloddan avvalgi III asrda esa u Qang davlati tarkibida bo’lgan.

Xorazm tarixining to afrig’iylar sulolasi asoschisi Afrig’gacha (305 y.) bo’lgan davri haqida ma’lumotlar kam. Faqat qadimda Kayxusrav (mil.av. 1200-1140 y.), Saksafar (mil.av. 519- 517 y.), Farasman (mil.av. 329-320 y.), Xusrav (mil. av. 320 y.) singari xorazmshohlar bo’lganligi, Farasman miloddan avvalgi 328 yilning bahorida O’rta Osiyoga bostirib kirgan makedoniyali Aleksandr (Iskandar) huzuriga muzokara uchun sovg’a-salomlar bilan kelganligi tarixiy manbalarda yozib qoldirilgan.

Xorazmning Etil (Volga) bo’yidan Markaziy Osiyo orqali Mo’g’uliston va Xitoyga hamda Eronga boriladigan savdo yo’llari chorrahasida joylashganligi uning iqtisodiy va ma’naviy yuksalishida muhim ahamiyat kasb etgan. 712 yili Xorazmni arablar bosib olgan. Xalifalikning Xurosondagi noibi Qutayba ibn Muslim xorazmliklarning tarixiy adabiyoti va madaniy merosini saqlab kelgan olimlarni qirg’in qilgan va quvib yuborgan. Shu sababli arablar istilosigacha bo’lgan davrdagi yozma tarixiy manbalar deyarli uchramaydi.

Afrig’iylar sulolasi vakillari (Milodiy 305-995 y.) 1. Afrig’ 2. Bag’ra 3. Saxxasan 4. Azhajamuq 5. Azkajavar I 6. Saxr 7. Tovush 8. Xamgari 9. Bo’zgar 10. Arsamux Ahmad

11. Saxr II 12. Sabri 13. Azkajavar II 14. Azhajamuq II 15. Shovshafar 16. Turksabosa 17. Abdulloh 18. Mansur ibn Abdulloh 19. Iroq ibn Mansur 20. Muhammad 21. Ahmad ibn Iroq 22. Abu Abdulloh Muhammad ibn

Etiboringiz uchun raxmat

O'xshashlar

Qadimgi Xorazm

Qadimgi Xorazm siviliztsiyasi

Qanxa - Qang’yuy davrida Xorazm

Xorazm Maʼmun akademiyasi 1000 yilligi

Ilk o'rta asrlarda Xorazm xo'jaligi