Qadimgi Xorazm - Tarix - Slaydlar

Qadimgi Xorazm

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

126.1923828125 KB

Ko'chirib olish

Qadimgi Xorazm

• Xorazm , Qadimgi Xorazm — Turon va Eron mintaqalari oralig’ida joylashgan tarixiy o’lka va qadimgi davlat. Xorazm hududi qadimda Amudaryo adoqlaridan janubga tomon Murg’ob va Tajan daryolarining yuqori oqimlarigacha cho’zilgan.

• Shu boisdan bu qad. tarixiy o’lka fanda 2 xil: Kdd. Xorazm va Katta Xorazm nomlari bilan ma’lum. XORAZM haqidagi ilk ma’lumotlar Avesto, Doro I ning Bixistun kitobalari, qad. yunon mualliflari (Gekatey, Gerodot, Strabon va b.) hamda ilk o’rta ayerlarning arab geograflari asarlarida uchraydi.

• "XORAZM" atamasi (toponimi) Avestoda Xvairizem, qad. forsiychada Uvarazmis, lotinchada Xorasmiya va yunonchada Xorazmiya deb yuritilgan. Arabcha yozma manbalarda bu o’lka Xvorazm talaffuzida tilga olinadi. "XORAZM" atamasining semantikasi haqida bir qancha fikrlar mavjud.

• XORAZM tarixining bilimdoni SP. Tolstoye "XORAZM" atamasi talqinlari orasida eroncha "XurrXurshed" va "zmzem" so’zlari asosida yuzaga kelgan nomning "Quyoshli o’lka", "Quyoshli yer" deb atalishi haqiqatga eng yaqin etnonimdir deb ta’kidlasada, XORAZMni "Xvarri yoki Xarri (Xurriy) xalqi o’lkasi", "quyosh (xalqi) yeri" deb izohlaydi

• Sug’dshunos olim M. N. Bogolyubovning fikricha, XORAZM ayrimayrim 3 so’zlardan tarkib topgan. Xu (Xush, Xash), var (vara) va zm (zim, zem). Eroniy tillarda Xu —"yaxshi" "ma’qul", var(vara) — "devor", "marza", "fob", "qal’a", "qo’ra" degan ma’nolarni bildirgan. Zm (zim, zem) esa — "er", "o’lka", "diyor", "mamlakat" kabi ma’nolarni anglatgan. Demak, "XORAZM" atamasi qanday shaklda qayd etilmasin, u "yaxshi qo’rali yer", "ajoyib qal’ali o’lka", "mustahkam qal’alari bor diyor" degan ma’noni anglatgan.

• Avestoning "Yasht" qismida Xorazm "Ming irmoqli daryo", "Ko’llar va o’tloqlarga boy o’lka" sifatida madh etiladi. Qad. Xorazm hududi tabiiy jihatdan 2 mintaqaga ajralgan. Uning shim. qismida Amudaryo etaklarida sonsanoqsiz sersuvli o’zanlar, shim. va shim.sharqqa tomon yastangan keng yaylovlardan iborat bepoyon pastgekisliklar, uning jan. qismida esa, Murgob va Tajan daryolari vodiylarining kattagina qismi tog’ va adirliklar va ulardan bosh olgan kattakichik daryojilg’alar etaklarida yuzaga kelgan hosiddor yerlar joylashgan.

• Qadimgi XORAZM mintaqalari hududlarining o’ziga xos tabiati, shubhasiz, qad. aholining turmush tarzini belgilabgina qolmay, balki bu diyorda yuzaga kelgan qad. madaniyatlarning shakllanishi, rivoji va bir-biriga qorishuviga ham kuchli ta’sir etgan.

• Shu boisdan XORAZMning shim. qismi (Oqchadaryo deltasi)da mil. av. 4—3 ming yilliklarda ovchilik va baliq ovlash bilan kun kechirgan aholi (q. Kaltaminor madaniyati ) yashagan bo’lsa, mil. av. 2myng yillikda esa chorvachilik va dehqonchilikning soddagina usullaridan xabardor bo’lgan qabilalar (q. Tozabog’yop madaniyati va Suvyorgan ma daniyati ) istiqomat qilgan.

• Bu davrda Tozabog’yop, Suvyorgan va Amirobod madaniyatlarini yaratgan qabilalarning qorishmasi asosida tarkib topgan Kavundi (Kavondi) qabilalari yashagan. Ular XORAZMning qad. aholisi massagetlarning bevosita ajdodlari bo’lgan. Ko’chmanchi chorvachilik, xususan, yilqichilikning rivoji XORAZM aholisining ijtimoiy hayotiga ham kuchli ta’sir etib, suvoriylar tabaqasini shakllantirgan.

• XORAZM ning jan. qismida joylashgan vodiy va vohalar (Tajan, Herirud, Murg’ob va Gyoksur) da esa mil. av. 6— 3ming yilliklardayoq o’troq sug’orma dehqonchilik madaniyati qaror topib, taraqqiy qilgan. Bu davrlarda ushbu mintaqa aholisi qabilalar uyushmasiga birlashib, dehqonchilik xo’jaligida motiga (ketmon)dan tashqari omochdan hamda turli xildagi kattakichik sug’orish inshootlaridan ham foydalangan. Avval ular somonli guvalalardan bir xonali, so’ngra esa ko’chalar bo’ylab guvala va xom g’ishtlardan bir necha xonali uylar bino qilib, atrofi devor bilan o’ralgan turar joy va istehkomli qishloqlar barpo etgan (q. Joytun madaniyati va Namozgohtepa ).

• Mil. av. 2ming yillik oxiri — 1-ming yillik boshlarida qad. sug’orma dehqonchilik madaniyatining hududlari sharq va jan.sharq tomon kengayib, Herirud vodiysining yuqori oqimigacha yoyilgan. Shu boisdan Avestoda Xvairizem o’lkasi Areyadan sharqda Hilmand vodiysida joylashgani haqida ishora qilinadi.

• Arxeologik ma’lumotlarning guvohlik berishicha, aynan shu davrda Amudaryo etaklarida yashagan ko’chmanchi chorvador qabilalarning bir qismi jan. tomon siljib to shim. Hindiston hududlariga qadar borib o’rnashgani kuzatiladi.

• Miletlik Gekatey (mil. av. 6-a.) ma’lumotlari asosida Gerodot (mil. av. 5-a.) axomaniypar davridan avval girkanlar (Kaspiy dengizining jan.sharqi, Gurgon daryosi havzasi), parfiyaliklar (Shim. Xuroson), dranglar va tamanaylar (G’arbiy Afg’oniston)ning hududlari bilan tutashgan keng o’lkada xorazmiylar yashagani to’g’risida ma’lumotlar keltiradi.

O'xshashlar

Qadimgi Xorazm siviliztsiyasi

Qadimgi Xorazm davlatl

Qanxa - Qang’yuy davrida Xorazm

Xorazm Maʼmun akademiyasi 1000 yilligi

Ilk o'rta asrlarda Xorazm xo'jaligi