O’zbekiston antik davri yodgorliklarining o’rganilishi va xalqaro hamkorlik - Tarix - Slaydlar

O’zbekiston antik davri yodgorliklarining o’rganilishi va xalqaro hamkorlik

Yuklangan vaqt:

19.06.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1990.7197265625 KB

Ko'chirib olish

Oʻzbekiston arxeologiyasi va xalqaro hamkorlik Mavlonova Gulmira

Mavzu: Oʻzbekiston antik davri yodgorliklarining oʻrganilishi va xalqaro hamkorlik Reja: 1. Surxondaryo antik davrini oʻrganishda xalqaro hamkorlik 2. Zarafshon antik davr yodgorliklari oʻrganilishi va hamkorlik

Eski Termiz – 1936–1938 yillarda M.E.Masson rahbarligida Termiz arxeologiya ekspeditsiyasi shaharni arxeologik jihatdan o’rganish ishini olib bordi. Uning «qal’a» qismida qazish ishlarini olib bordi va shaharning yoshini mil.av. III asr bilan aniqladi. 1981 yildan Arxeologiya institutining arxeologiya guruhi arxeologik qazish ishlarini olib bordi. Sh.Raxmanov 1993 yildan eski Termiz mudofaa devori qurilishi tarixini o’rganishni boshladi. Keyingi yillarda O’zbekiston-Yaponiya arxeologiya ekspeditsiyasi xodimlari (rahbari Sh.Pidaev) Eski Termizda arxeologik qazish ishlarini olib bormoqda, olingan natijalar shaharning qurilish davri mil.av.V asrga oid ekanligini isbotladilar.

Dalvarzintepa – Sho’rchi tumani hududida joylashgan, to’g’riburchak shaklda, umumiy maydoni – 30 ga, qadimda to’rt tomoni devor bilan o’rab olingan, devor o’z navbatida to’g’riburchakli kungurlar bilan o’rab olingan, ular orasidagi maydon 27–30 m. Yodgorlik 1967 yil L.I.Albaum tomonidan topilib, 1970 yildan boshlab G.A.Pugachenkova rahbarligidagi Xamza nomli san’atshunoslik institutining arxeologik guruhi yodgorlikda tekshirish ishlarini boshlab yubordi. 1971 yilda Dalvarzintepa uy xonalaridan birida kichik tuvakchada oltindan yasalgan 115 ta ashyolar topilgan. Ular xotin-qizlarning bezaklari, ya’ni bilaguzuklar, baldoq, tumor, turli shakldagi buyumlardan iborat bo’lgan. Yodgorlikda B.A.Turg’unov rahbarligida O’zbekiston-Yaponiya ekspeditsiyasi xodimlari qazish ishlarini olib bormoqda.

Dalverzin-Tepa xarobalari Kushon shahzodasining boshligʻi, 1—2-asrlar

Qoratepa – Eski Termiz hududida joylashgan, 1972 yildan B.Ya.Staviskiy rahbarligidagi Moskva san’atshunoslik muzeyi arxeologik guruhi yodgorlikda qazish ishlarini olib bordi, natijada budda ibodatxonasi topib o’rganildi. Majmua yumshoq loy tepalikning uchta cho'qqisida joylashgan bo'lib, har biri 3-5 rohib uchun mo'ljallangan ko'p sonli vixaralardan iborat. Har bir vihara to'rtburchak maydon edi, uning markazida stupa bo'lishi mumkin edi , bularning barchasi devor bilan o'ralgan va qo'shimcha binolar bilan o'ralgan edi. Platforma bir uchida tunnellar qazilgan tog' yonbag'iriga suyanib turardi.

Shimoliy hovli Terakota boshiQoratepa topilmalari

Fayoztepa – Eski Termiz hududida joylashgan. L.I.Albaum rahbarligida arxeologik guruh yodgorlikda qazish ishlarini olib bordi. Natijada budda haykallari, buddistlar to’planadigan joy o’rganildi. Bu yodgorliklardagi O’zbekiston– Yaponiya davlatlari birlashgan arxeologik guruhi qazish ishlarini olib borishmoqda, topilgan ashyolar bir necha marta Yaponiyadagi ko’rgazmada namoyish qilingan. E.Rtveladze tomonidan Surxondaryo viloyati bo’ylab arxeologik qidiruv ishlari olib borilib, 130 dan ortiq yodgorliklar viloyat arxeologik xaritasiga qayd etilgan, ularning aksariyati antik davrga oid bo’lgan.

Kato Kyudzo - yapon arxeologi, antropologi, tarixchisi va etnografi. Yaponiya milliy etnologiya muzeyining faxriy professori. Oʻzbekiston merosi, tarixi, meʼmoriy yodgorliklarini oʻrganishga ixtisoslashgan.

Oʻzbekistonning yaponiyalik fidoyi doʻsti va jonkuyar olimi — atoqli arxeolog, antropolog, tarixchi va etnograf, mashhur oʻzbekistonshunos olim Kato Kyudzo haqiqiy xalq diplomati, ilm- fanning tom maʼnodagi qomusiy bilimdoni va targʻibotchisi, mohir tarjimon va publitsist, 20 ga yaqin ilmiy tadqiqot, koʻplab kitob va maqolalar muallifi boʻlgan. Yapon olimi Markaziy Osiyo, jumladan, Oʻzbekiston tarixi va madaniyatiga doir koʻplab ilmiy asarlar yaratgan. Uning “Ipak yoʻli chorrahalarida”, “Yevroosiyo sivilizatsiyasi boʻylab sayohat”, “Oʻrta Osiyoning buyuk shaxslari”, “Dalvarzintepa shahristoni” kabi kitoblari, “Oyxonum” monografiyasi shular sirasiga kiradi.

Ayniqsa, Kato Kyudzoning jahonga tanilgan oʻzbekistonlik qadimshunos olimlar — akademiklar Yahyo Gʻulomov, Galina Pugachenkova, Edvard Rtveladze hamda taniqli arxeologlar Shokir Pidayev va Bahodir Turgʻunov bilan ilmiy hamkorligi muhim ahamiyat kasb etdi. Keyinchalik ular oʻrtasida chin doʻstlik munosabatlarining oʻrnatilishi oʻzbek-yapon ilmiy aloqalari mustahkamlanishida oʻziga xos omil boʻldi.

U Oʻzbekiston olimlari qalamiga mansub “Qadimgi Panjikent”, “Koʻhna Xorazm” singari bir qator kitoblarni, shuningdek, mashhur sharqshunos A.Yakubovskiyning Samarqand tarixiga bagʻishlangan hamda L. Albaumning Afrosiyobdagi tasviriy sanʼat namunalari tavsif etilgan asarlarini yapon tiliga tarjima qilgan va Yaponiyada nashr etishga bosh-qosh boʻlgan. Olimning ilmiy qiziqishlari koʻlami nihoyatda qamrovdorligi bilan ajralib turadi. Xususan, Kato Kyudzo bir paytning oʻzida:  rus-yapon munosabatlari hamda Uzoq Sharq va Sibir tarixi;  Oʻrta Osiyo arxeologiyasi;  Qadimgi va Oʻrta asrlar tarixshunosligi va Oʻzbekiston madaniyati yodgorliklari;  geografik kashfiyotlar tarixi;  tarixchilar, geograflar hamda sayyohlarning hayoti va faoliyati yoʻnalishlarida izchil ilmiy tadqiqotlar olib borgan.

2019-yil 27-may sanasida O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Arxeologik tadqiqotlar institutida O‘zbekiston-Italiya arxeologik loyihasi tomonidan Institutga taqdim etilgan “Mauritsio Tozi” kutubxonasining ochilishiga bag’ishlangan tadbir bo‘lib o‘tdi. Marosimda Italiyaning O‘zbekistondagi elchisi Andrea Bertozzi, ISMEO prezidenti Adriano Rossi, Samarqand Davlat universiteti rektori R.Xolmurodov, O‘zbekiston-Italiya xalqaro arxeologik ekspeditsiyasi direktori (Italiya tomonidan) Bruno Jenito, Konfutsiy instituti rahbari Shaxriyor Safarov, O‘zbekiston-Italiya xalqaro arxeologik ekspeditsiyasi direktori (Italiya tomonidan, Bolonya universiteti) - Simone Mantellinilar ishtirok etishdi. Ishtirokchilar o‘z nutqlarida O‘zbekiston va Italiyaning ilmiy, jumladan, arxeologiya sohasidagi hamkorligi, uning yutuqlari va istiqbollari haqida so‘z yuritishdi.

Mauritsio Tozi Mauritsio Tozi (31/05/1944 – 24/02/2017) - Qadimgi Sharq, O‘rta Osiyo tarixi, xususan Uzbekiston tarixi bo‘yicha yirik mutaxassis bo‘lib, uzoq yillar davomida O‘zR FA Arxeologik tadqiqotlar instituti bilan faol hamkorlikda ishlab kelgan. Mauritsio Tozi boshchiligidagi O‘zbek-Italiya arxeologik ekspeditsiyasi ko‘plab yirik yangiliklar qilishgan. O‘zbekiston- Italiya arxeologik ekspeditsiyasi a’zolari nafaqat arxeologik qazishmalar, balki, Samarqand vohasi yangi yodgorliklarini ro‘yxatga olish bo‘yicha ham ishlar olib borishgan. Professor Tozi Qadimgi Sharq va O‘zbekiston arxeologiyasiga oid ko‘plab ilmiy ishlar, monografiyalar va maqolalar yozgan. Mauritsio Tozi vafotidan so‘ng uning shogirdlari ilmiy faoliyati davomida to‘plagan kitoblarini O'zR FA Arxeologik tadqiqotlar instituti kutubxonasiga taqdim etishdi. Mazkur kitoblar jamlanmasi Institut kutubxonasining ilmiy xazinasini yanada boyitdi.

AQShning Kaliforniya Universiteti bilan tuzilgan xalqaro qo’shma ekspeditsiya Shahrisabz yaqinidagi Sangirtepa, Podayotoqtepa va Uzunqir yodgorliklarida tadqiqotlar olib bordi. Natijada, Sangirtepaning 3 ga.ga yaqin markaziy qismi milodiy eradan avvalgi X-IX asrlarda aylanma mudofaa devorlari bilan o’rab olingani, Ahomoniylar istibdodining dastlabki davrida bu erda yopiq usuldagi ibodatxona faoliyat ko’rsatgani, keyinchalik, bu inshoot ochiq usuldagi sig’inish majmuasiga aylantirilgani aniqlandi. Milodiy eraning IV-V asrlarida Sangirtepa moddiy - madaniyatida ko’chmanchi chorvadorlar madaniyati ta’siri ustuvor bo’lganligi, Sug’d uchun hozircha eng ko’hna va original usulda ishlangan to’rt oyoqli ostadonning topilishi, shubhasiz, ekspeditsiyaning muvaffaqiyatli ish olib borganini tasdiqlaydi. Sangirtepa yodgorliklar majmuasi bu hududda bundan 2700 yil avval shakllangan qadimiy shaharning bizgacha etib kelgan xarobalari bo’lib, ushbu qazishmalar natijalari Shahrisabz shahrining 2700 yillik yubileyi uchun ilmiy asos qilib olindi.

Yerqoʻrgʻon xarobasi

Frantsiya Respublikasi Ilmiy Tadkikotlar Milliy Markazi (UMR-126.6) bilan hamkorlikda tashkil etilgan O’zbek-Frantsiya- Sug’diyona xalqaro ekspeditsiyasi qadimgi Afrosiyob va Ko’ktepa shahar yodgorliklarida keng miqyosda arxeologik qazishma ishlari olib bormoqda. Afrosiyobda o’tkazilgan ko’p yillik xalqaro hamkorlik tadqiqotlari natijasida, qadimgi shahar yodgorligining qalinligi 7 m bo’lgan, 220 ga.ni o’rab olgan mudofaa devorlari ochib o’rganildi, Shuningdek, bu davrda Afrosiyobning shimoliy qismidagi 19 ga. lik akropolni alohida devor bilan o’rab olingani, qurilish ishlarida miloddan avvalgi VIII-VII asrlar uchun g’oyat hususiyatli bo’lgan guvalaksimon g’ishtlardan foydalanilgani aniqlandi. Moddiy madaniyat namunalarining tahlili Afrosiyob shahar yodgorligining dastlabki davrlari aholisi ko’p asrlik, Ko’ktepa va Sarazmdagi ajdodlardan avlodlarga o’tib kelgan sug’orma dehqonchilik an’analarini davom ettirganliklarini ko’rsatdi

Afrosiyob yodgorliklari

Frants Grene ( 1952-yil 6-noyabrda tugʻilgan, Gruchet-le-Valace, Normandiya) — fransuz arxeologi , Markaziy Osiyo va zardushtiylik tarixi boʻyicha mutaxassis . Kollej de Frans professori (2013 yildan), Yozuvlar va Belles-Lettres akademiyasi aʼzosi (1997), Avstriya Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi (2014), Amerika falsafiy jamiyatining xorijiy aʼzosi

Artav (Artaban) – Xorazm hukmdori va Tuproqqalʼaning asoschisi. Byustiga toj kiygan hukmdor Nike. Taxminan eramizning I—II asrlari Rossiyaning Ermitaj muzeyi bilan hamkorlikda tuzilgan ekspeditsiya esa Buxoro viloyatidagi Poykent shahar xarobalarida ish olib bormoqda. Hozirgi Qorako’l tumanida joylashgan bu kichik shaharcha arablar istilosiga qadar Markaziy Osiyoning eng yirik savdo manzillaridan biri bo’lgan. Poykentlik savdogarlar bir tomoni Rum (Vizantiya) va bir tomoni Xitoy bilan savdo-sotiq ishlari olib borganlar. Bu erdan topilayotgan moddiy madaniyat namunalari ham aynan shundan dalolat bermoqda. Poykent yodgorligi

Italiyaning Rim Universiteti olimlari bilan Buxoro vohasida, shaxar xokimlari – buxorxudotlarning karorgohi-mashhur Varaxsha yaqinidagi Uchqulox yodgorligida qazishma ishlari olib borilmoqda. Qazishmalar natijasida, so’nggi antik davrdan ilk o’rta asrlarga o’tish davrida bunyod etilgan va faoliyat ko’rsatgan Uchqulox ko’shkining mudofaa tizimlari, markaziy imoratlarining me’morchilik usullari o’rganildi. Yodgorlikning markaziy imoratlari xonalaridan devoriy suratlarning qoldiqlarini topilishi diqqatga sazovordir. Devoriy suratlar qoldiqlarining dastlabki tahlillariga ko’ra, bu erda aksariyat xollarda tuya, ot kabi jonivorlarining o’zaro kurashi tasvirlangan. Suratlar asosan skiflarning hayvonlar tasviri usulida (zverino’y stil) ishlangan.

Varaxsha yodgorligi

Devoriy suratlar Markaziy Sug’d rang-tasvir san’ati namunalaridan bir muncha qadimgiroq bo’lib, ular asosan V asr, kisman VI asr bilan davrlanadi. Uchqulox yodgorligi Varaxsha shahri mudofaa tizimi zanjiridagi qal’a qo’rg’onlardan biri bo’lib, u va uning atrofidagi qishloq makonlari ko’chmanchi chorvador xalqlarning talonchilik yurishlariga birinchilardan bo’lib qarshilik ko’rsatganlari hamkorlik tadkikotlari davomida aniqlandi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. https://www.radiofrance.fr/personnes/frantz-grenet 2. Colin Renfrew, Paul Bahn. Archaeology. Theories, Methods, and Practice. Canada, 2012 3. .Connah G. Writing about Archaeology. Cambridge University Press.2010 4. Hiroaki Furusho., Shigeo Aoki., Kazuki Sugimoto., Nodoka Inutaka., Yoichi Inoue., Chikara Inoue., Улмасов А., Шерназаров Ш. Археология устахонаси 2011. Т. 2011 5. Neustupny E. Archaeological Method. Cambridge University Press.2009 6. Абдуразаков А.А., Камбаров М.К. Реставрация настенных росписей Афрасиаба. Т., 1975. 7. Алексеева О.Е., Саввониди Н.Ф. Иллюстрированный Англо-русский-руссо-английский историко-археологический словарь. Санкт-Петербург. 1993. Djvu

E'tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Oʻzbekiston arxeologiyasi va xalqaro hamkorlik

Arxeologiyada xalqaro ilmiy hamkorlik

Paleolit davrini oʻrganishda xalqaro hamkorlik

Janubiy O’zbekiston paleolit davri yodgorliklari

Shanxay hamkorlik tashkiloti