O‘rta Osiyoning antik davr me’morchiligi (mil. av. IV –mil. IV asrlar) - Tarix - Slaydlar

O‘rta Osiyoning antik davr me’morchiligi (mil. av. IV –mil. IV asrlar)

Yuklangan vaqt:

11.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3061.970703125 KB

Ko'chirib olish

z Mavzu: O‘rta Osiyoning antik davr me’morchiligi (mil. av. IV –mil. IV asrlar) Reja: 1. O'rta Osiyo Antik davrming kirib kelishi 2. O'rta Osiyo Antik davr me'morchiligiga xos xususiyatlar 3. O'rta Osiyo Antik davr hududlar kesimida

O‘tgan asrning 40-50 yillaridan boshlab mil.avv. IV – milodiy IV asrlar davri O‘rta Osiyo tarixini o‘rganish jarayonida «antik», «antik davr» jumlalari muomalaga kirgan edi. Mil. avv. IV asrning o‘rtalaridan boshlab so‘nggi Ahamoniylar o‘rtasidagi o‘zaro kurash va keyinroq makedoniyalik Aleksandrning bosqinchilik yurishlari ham bu rivojlanishni batamom to‘xtata olmadi. Aleksandr Makedonskiyning yurishlari, Salavkiylar va Yunon-Baqtriya podsholiklarining paydo bo‘lishi keyinroq Qang‘, Davan va Kushonlar davlati ham shaharlar taraqqiyotiga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi.

■ Olib borilgan arxeologik tadqiqotlar natijasida O‘rta Osiyoning janubiy hududlaridan ellinizm madaniyati bilan bog‘liq bo‘lgan turar-joylar, moddiy- ma’naviy madaniyat buyumlari, tanga pullarning topilishi bu hududlardagi mahalliy madaniyatga ellin an’analari (shaharsozlik, haykaltaroshlik, badiiy- amaliy san’at, alifbo va boshq.) kuchli ta’sir etganidan dalolat beradi. Shu bilan birgalikda bu topilmalar mahalliy madaniyatdagi rivojlanish qadimgi (antik) davr Sharq va G‘arb madaniyatining o‘zaro uyg‘unlashuvi natijasida o‘ziga xos madaniyat darajasiga ko‘tarilishining ham guvohidir. Ellinlashgan Sharq» tushunchasida aks etgan bo‘lib, uning tarkibiga Mesopotamiya, Eron, O‘rta Osiyoning janubiy viloyatlari, Afg‘oniston, Pokiston va Hindistonning Aleksandr bosib olgan hududlari kirgan.  Aleksandr Makedonskiy yurishlari natijasida keng miqyosda boshlangan ellinizm madaniyatining kirib kelishi Baqtriya, Parfiya va Sug‘diyona shaharlari, hunarmandchiligi va badiiy-amaliy san’atiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Yozma manbalar Aleksandr nomi bilan bog‘liq uchta shahar: Aleksandriya Oksiana (Oks bo‘yidagi Aleksandriya), Aleksandriya Marg‘iyona (Marg‘iyona Aleksandriyasi), Aleksandriya Esxata (Uzoq yoki Chekkadagi Aleksandriya) haqida ma’lumotlar beradi.

SHIMOLIY PARFIYA ANTIK DAVRI ARXEOLOGIYASI • Bu hudud O’rta Osiyoning boshqa hududlari kabi Aleksandr Makedonskiy vafotidan bir necha yillar o’tib, vujudga kelgan salavkiylar davlati tarkibida bo’lgan. Mil. av. 250 yilda mahalliy yunon zodogoni Androgor salavkiylar davlatidan mustaqil bo’lib olgandan so’ng mamlakat mil.av. 247 yili shimoldan kelgan ko’chmanchi dax (dai) yoki dai tomonidan bosib olinib, arshakiylar sulolasi tarkib topadi. Arxeolog olima L.M. Levina Arshak boshchiligidagi dax (dai) qabilalari migratsiyasini Sirdaryo deltalaridan birida rivojlangan Chirikrabot madaniyat qurg’oqchilik tufayli inqirozi uchrashi natijasi bilan bog’laydi. Mil. av. II asrlarda Parfiya davlatining qudrati yanada kuchayib, mamlakat chegaralari Suriyaga qadar yerlarga kengayib yirik imperiyalardan biriga aylanadi. Bu davrda Marg’iyona ham bosib olinib, Parfiya tarkibiga kiritiladi. III asrning birinchi choragida Eronda tobor kuchayib borayotgan sosoniylar Parfiya davlatiga barham berib, Umumiy tavsifi Shimoliy Parfiya va Murg’ob vohalari bosib olinadi.

Eski Niso.

• Shimoliy Parfiya hududining antik davri yodgorliklarini o’rganish 1930 yildan boshlangan. Vohaning antik davri moddiy madaniyat meroslarini o’rganishning yangi bosqichi 1946 yili Janubiy Turkmaniston arxeologik kompleksi tashkil etilgandan so’ng boshlanadi. O’tgan asrning ikkinchi yarmi davomida M.Ye.Masson, A.A.Marushyenko, G.A. Kosholenko, D.Durdiyev, V.N.Pilipko va boshqa arxeolog olimlar tomonidan amalga oshirilgan turli darajadagi tadqiqotlar davomida barcha turdagi arxeologik yodgorliklar o’rganilgan. • Eng yirik yodgorliklar sirasiga Yangi Niso, Eski Niso, Ko’hna Kaaxka, Yariqdepa, Xusravqal’a shu kabi qadimgi shahar xarobalari qal’a-qo’rg’on, dehqonchilik qishloqlari yoki alohida maqsadlar uchun xizmat qilgan manzilgohlar (Eski Niso, Mansurtepa) aniqlanib, ularda turli darajadagi qazishma ishlari amalga oshirilgan. • Hozirgi Ashxobod shahridan 18 km. g’arbda joylashgan Yangi Niso nisbatan yaxshi o’rganilgan manzilgohlar sirasidagi qo’hna shahri xarobasi sanalib, o’z davrida sun’iy do’nglikda joylashgan ark (4 ga. atrofida) va unga tutash shahar (18 ga.) va shahar atrofdan tashkil topgan qadimgi shaharning uchala qismlari alohida mudofaa devorlari bilan muhofaza qilingan.

z Niso,Turkmaniston.

Muhim maqsadlarda foydalanilgan manzilgohlar sirasiga kiruvchi Eski Niso ehtimol Mitridat I (mil.av. 171-138 yy.) hukmronligi davrida barpo qilingan Parfiya hukmdorining qo’riqxona qal’asi-Mixrdatkirt (Mitridatokert) yodgorligi markazida saroy-ibodatxona majmuasi va ular uchun xizmat qilgan xo’jalik hamda yashash xonalari joylashgan. “Kvadrat zal”, “Aylana ibodatxona” va “Minorasimon ibodatxona”lar muhim o’rin tutadi. Ayrim ilgaridan rejalashtirish asosida aniq o’lchamda barpo qilingan shahar turidagi manzilgohlar odatda qalin mudofaa devorlari bilan muhofaza qilinib, to’g’ri to’rtburchak burjlar bilan ta’minlangan. Shuningdek, aylana yoki kvadrat o’lchamga asoslangan manzilgohlar qal’a vazifasini bajarib, ularning atrofi odatda zichlangan tuproq devorlar (val) muhofaza qilingan. Bu davrda asosiy qurilish ashyosini tuproq tashkil etib, odatda xom g’isht va paxsa sifatida foydalanilgan. Xom g’ishtlar to’g’ri to’rtburchak va kvadrat o’lchamlardan iborat. Ayrim ko’tarma devorlar pishgan g’ishtdan barpo qilingan. Imorat tomlari asosan yog’och bolor asosida tekis, ayrim hollarda esa gumbaz qilib, aylana imoratlar chodirsimon shaklda yopilgan.

MURG’OB VOHASI (MARG’IYONA) ANTIK DAVRI ARXEOLOGIYASI • Marg’iyona O’rta Osiyoning antik davri yirik tarixiy madaniy o’lkalaridan biri bo’lib, Marg’iyona Turkmaniston Respublikasining Murg’ob vohasi hududida joylashgan. • Ma’lumki, mil av. 521 yil Frada boshchiligidagi qo’zg’alon Doro I buyrug’i bilan Baqtriya podshosi Dadarshish tomonidan bostirilgandan so’ng Marg’iyona o’lkasi Baqtriya satrapligi tarkibiga kiritilib, mil.av. II asr o’rtalarida o’lka Parfiya davlati tomonidan bosib olingunga qadar Yunon-Baqtriyasi podsholigi tarkibida bo’lgan. Keyinchalik esa II asrning birinchi choragida Parfiya davlati vorisi sifatida vujudga kelgan sosoniylar davlatining tarkibida rivojlanadi. • O’lkaning Aleksandr Makedonskiy bosqinidan keyingi tarixiga oid qisqacha ma’lumotlar Yunon-rim mualliflarinig asarlari va keyichalik xitoy manbalarida uchraydi.

z• Marg’iyonaning antik davri moddiy madaniyati XIX asrning oxiri va XX asrning boshlaridagi arxeologiyaga havasmand olimlarning diqqatini o’ziga jalb qilib kelgan. O’lka arxeologiyasini ilmiy jihatdan o’rganish ishlari ikkinchi jahon urushidan keyin Janubiy Turkmaniston arxeologik kompleks ekspeditsiyasi (YuTAKE) tashkil etilgandan so’ng boshlanadi. O’rta Osiyo davlat universiteti (hozirgi O’zMU) “O’rta Osiyo arxeologiya” kafedrasi ilmiy jamoasi 30 yildan ortiq davr mobaynida vohaning antik davri markazi bo’lgan Gyaurqal’a va Erkqal’a yodgorliklarida keng ko’lamdagi arxeologik qazishmalarni olib boradilar. Mazkur tadqiqot ishlarida kafedra arxeolog olimlaridan M.Ye.Masson Z.I.Usmanova, M.I. Filanovich va boshqalarning xizmatlari katta. Mahalliy arxeologlardan D.Durdiyev va antikshunos arxeolog olim G.A. Kosholenkolar ham vohadagi boshqa bir arxeologik yodgorliklarni o’rganishga o’z hissalarini qo’shishgan.

ERK QAL’A — ko‘hna Marv shahri xarobasini tashkil etgan qal’alardan biri. Turkmanistondagi Murg‘ob daryosining o‘rta oqimi bo‘yida, Bayramali shahri yaqinida joylashgan. Erk qal’a Marvning eng qadimiy qismi hisoblanadi. Erk qal’aning tarhi ovalsimon (400×500 m — 20 ga) bo‘lib, Gavr qal’a mudofaa devorlarining shim. qanotiga tutashgan. Erk qal’aning markazida bal. 25 m dan ziyod ark (50×50 m) joylashgan. Arkning shim. da pastak maydoncha bo‘lib, unda harbiy garnizon va toshotar qurollar o‘rnashgan.

Erk qal’ada dastlabki qazishmalar 1890 yil Rossiya Arxeologiya komissiyasi a’zosi V. A. Jukovskiy tomonidan o‘tkazilgan. 1904 yil R. Pampelli boshchiligidagi amerikalik ekspeditsiya, 1937 yil B. B. Piotrovskiy, A. A. Marushchenko va 1947 yil S. A. Vyazigin , 1950—1992 yillarda M. E. Masson rahbarligi ostida Janubiy Turkmaniston arxeologiya kompleks ekspeditsiyasi tomonidan olib borilgan tadqiqotlar Erk qal’aning mil. av. 1-ming yillikning 2-choragida bunyod etilganini ko‘rsatdi. Sosoniylar davrida (3—5-asrlar) markaziy tepalikda ma’muriy bino qad ko‘targan, u keyinchalik arablar tomonidan xalifa Ma’munning Marvdagi qarorgohi sifatida foydalanilgan. YOzma manbalarga ko‘ra, Erk qal’a 10-asrdan xarobaga aylangan. Erk qal’adan ko‘plab SopOl va shisha idishlar, sosoniylar tangalari, jez pichoqlar, toshqolip, jez paykonlar topilgan.

• O’lkada saqlanib qolgan antik yodgorliklar arxeologik belgilariga ko’ra qadimgi shaharlar va qadimgi dehqon jamoalarining qishloqlarini tashkil etadi. Vohaning antik dariga oid manzilgohlaridan Gyaurqal’a, Erkqal’a, Ko’hna Kishman, Jintepa, Takirjatepa, Durnali va Devqal’a kabi yodgorliklar arxeologik jihatdan yaxshi o’rganilgan. • Marg’iyoni madaniyati o’ziga xos taraqqiyot yo’nalishiga ega bo’lganining guvohi bo’lish mumkin. Zardushtiylik asosiy diniy e’tiqod sifatida mavqeyi yuqori bo’lgan. Mahalliy mabudalar kultiga sig’inish odatlari ham saqlanib qolgan. • Moddiy madaniyatda terrakotik haykalchalar namunalaridan muhim ahamiyat kasb etadigan san’at, Sapol idishlari tez aylantiradigan charxda ishlangan. Yodgorliklardan temirdan ishlangan ro’zg’or anjomlari, mehnat qurollari va qurol yarog’lar yasalgan. Shuningdek, zeb-ziynat buyumlari, ayol va ma’buda tasvirlari berilgan terrakotik haykalchalar qadimgi marg’iyonaliklarning boy moddiy madaniyatidan dalolat beradi.

SHOSHTEPA VA MINGO’RIK YODGORLIKLARI • Toshkent mikrovoxasida Shoshtepa ko’hna shahar xarobasi alohida o’rin tutadi. Uning markaziy tepaligida asrlar davomida muntazam yig’ilib borgan ko’p metrli qatlamlar qoplamida dehqonlarning ilk muqim kasabasi vujudga kelganidan to Amir Temur davriga qadar Chirchiq vodiysida kechgan tarixi o’z ifodasini topgan. • Ko’xna shahar hozirgi Toshkentning janubiy qismida, Salor bilan Bo’rijarning qo’shilish joyi yaqinida Salordan suv olib, Bo’zsuvga quyiluvchi yirik Jun kanali sohilida joylashgan. Ko’xna shahar balandligi 18-19 m bo’lgan qal’a tepaligidan va hozirgi vaqtda undan g’arbroqda kuzatilayotgan ikki qasabadan tashkil topgan. Qasabalardan birining qatlamlari qalinligi qal’a balandligiga teng bo’lib, undan sayozroq soylik orqali ajralib turadi, yon bag’irlari tik jarliklardan iborat. Maydoni 1,8 ga. Jo’n kanali birinchi kasaba bilan qal’ani er usti tuzilishi ancha pastak va bir vaqtlar kariyb 25 ga maydonni egallagan ikkinchi - tashqi kasabadan ajratib turadi.

.• Shosh qasabasida ilk dehqonchilik taxminan miloddan avvalgi VI asrda to’xtaydi. Uning aholisi, chamasi, xo’jalikning chorvachilik tarziga o’tib, Evroosiyo dashtlaridan kelgan ko’chmanchi qabilalar to’lqiniga singib ketgan. Bu butun Evroosiyo miqyosida skiflar va saklar madaniyatlarining qo’shilish davri edi. • Shoshtepaning navbatdagi qatlamini ko’chmanchilarning o’ziga xos dafn anjomlari to’plamli qabriston egallagan. Shunday anjomlardan biri yotgan tuya shaklli to’g’riburchakli bronza to’qadir. Bunday ashyo Qora dengiz bo’yidan Sirdaryoning o’rta oqimigacha bo’lgan sarmat qabrlarida uchraydi. Barcha dafn anjomlari Evroosiyoda miloddan avvalgi III asrda yirik etnik siljishlar davrida boshlangan Orol bo’yidan Amudaryoning o’rta oqimlariga qadar aholi migratsiyasining yo’nalishidan dalolat beradi. • Burg’uluq qasabasi va ko’chmanchilar qabristoni xarobalarida halqa devor bilan o’ralgan o’ziga xos xochsimon tarhli bino barpo etilgan. U quyoshning qadimiy ramzlari bo’lgan xoch va doira uyg’unligi uslubida qurilgan. Arxeologik ma’lumotlariga ko’ra, u Sirdaryoning quyi oqimlari vohalaridan kelib chiqqan hamda o’zlari bilan xom g’isht va paxsa asosida me’moriy qurilish bilimlarini olib kelgan aholi tomonidan bunyod etilgan. Toshkent ekspeditsiyasi arxeologlari xom g’ishtli devorlar, o’tish arklari, gumbazli xonalarni o’rganishdiki, ularning ayrimlari qizil rangga bo’yalgan. Bino tarxining gayrioddiyligi, xonalardan biridagi yorug’lik mehrobi, shuningdek, kalla suyagi dafinasi uning maxsus vazifa bajarganligidan - quyoshga sig’inuvchilar ibodatxonasi bo’lib, keyinchalik diniy-memorial markazga aylanganligidan dalolat beradi.

• Stratigrafik tadqiqot natijasida tepalikning butun maydonida arxaik, ilk o’rta asrgacha bo’lgan qadimgi davrni o’z ichiga oluvchi Shosh I, Shosh II, Shosh III, Shosh IV, Shosh V shifri ostida material majmualari aniqlandi. Shoshtepa tepaligining quyi qatlamida Burg’uluq madaniyati deb ataluvchi ilk dehqon qasabalari aniqlandi (Shosh I) • Shoshtepaning xochsimon binosini o’rganish asosida shunday xulosaga kelish mumkinki, uning me’moriy qurilish uslubi Sirdaryo deltasining janubiy qismida tarqalgan dehqonlar va chorvadorlar madaniyati doirasida shakllangan. Tadqiqotchilar tomonidan qayd etilgan miloddan avvalgi III-II asrlardan boshlab iqlimning o’zgarishlari va o’zanlarning qurib qolishi tufayli qabilalarning bir qismi o’z xo’jaligini yurgizish uchun qulay sharoitlar izlab, Sirdaryo bo’ylab yuqoriga tomon ko’cha boshlaydi. Aholining ma’lum bir guruxi Toshkent voxasida joylashib, bu erda o’zlarining moddiy va ma’naviy madaniyati xamda Chirikrabot madaniyati doirasida ega bo’lgan shaharsozlik tajribasini rivojlantirish uchun qulay imkoniyatga ega bo’lishgan. Diniy-memorial binoli tepalik qariyb 25 ga maydonni egallagan qasaba tizimiga kirgan. • Shunday qilib, mazkur o’ziga xos inshoot kechi bilan miloddan avvalgi II asrda barpo etilgan.

MINGO’RIK KO’HNA SHAHAR XAROBASI • Toshkent hududidagi antik hamda ilk o’rta asr davrining eng yirik arxeologik yodgorliklaridan biridir, u chamasi, Toshkentning qadimiy yadrosi hisoblangan. Ko’hna shahar hozirgi Toshkentning markaziy qismida, Salor kanalining shimolida, Shimoliy vokzal yonida joylashgan. O’tgan asrning 20-yillarida M.E. Masson mazkur ko’hna shaharni bir sira tekshirib ko’rgan edi. 1967 yilda Toshkent arxeologiya otryadi tashkil etilganidan boshlab, ko’hna shaharda qazishmalar keng miqyosda olib borilgan, bunday qazishmalar 2008 yilda qayta tiklandi. • 1871 yilda tuzilgan xaritada ko’hna shaharning umumiy maydoni 35 ga dan iborat qal’a va Shahristondan tashkil topganligini ko’rish mumkin. Mingo’rik ko’hna shahar hududi zamonaviy qurilishlar bilan egallangan va uning kichik bir qismi — uchburchak shakldagi balandligi 15 metrli tepalik saqlanib qolgan. G’arb va janub tomondan esa tepalik qariyb etagiga taqab qirqilgan.

• Quyi qavatlarda, ikkinchi qurilish qatlamida tomonlari 14,5 m bo’lgan, deyarli dunyo tomonlariga yo’nalgan va bir necha bosqichlarni o’tgan kvadrat shakldagi bino qoldiqlari aniqlandi. Majmua ichkarisida bir o’q bo’ylab joylashgan, yo’lakli bir qator parallel binolardan tashkil topgan. Qiziqarlisi shundaki, binoning qisqa yon tomoni to’g’riburchak tarzida ishlangan, g’arbiy va janubiy old tomonlari markazida ichida kvadrat tarzidagi xonalari bo’lgan yarim cho’ziqroq doirasimon minoralar mavjudligi aniqlandi Minora va devorlar to’g’ri to’rtburchak shakldagi xom g’ishtdan qurilgan, lekin kvadrat shakldagi (39x40x30 sm) g’ishtlar ham uchraydi, bu holat mazkur inshootni milodiy dastlabki yillarga mansub, deb hisoblash imkonini beradi. Minoralar asosiy devorlarga taqab qurilganki, bu ham antik davr istehkomlar qurish an’analariga mos keladi

 Tinimsiz olib borilgan urush harakatlari mamlakat harbiy qudratiga salbiy ta’sir etib, mil.avv.140/130 yillarda sak-yuyechji qabilalarining hujumi uning batamom tanazuliga sabab bo’lgan. Mil. avv. I asrda besh guruhdan da-yuyeji qabilalari (da-katta, buyuk) ittifoqidan tashkil topgan davlat o’rnida Kushon podsholigi qaror topadi. Kanishka hukmronligi davridan mamlakat hududi Hindistonning shimoliga qadar kengayib, o’z qudratining yuqori cho’qqisiga chiqadi. Kanishkadan keyingi hukmdorlar davrida mamlakat qudrati susayib ketadi. Bu vaziyatdan foydalangan Eronda sosoniylari, mamlakatni bosib olib, III asrning ikkinchi choragidan mamlakat boshqaruvi forslarga hukmronligiga o’tgan.  Baqtriyaning antik davri moddiy madaniyati XIX asrning oxirgi choragida (1877 yil) Amudaryo xazinasi o’rganishdan boshlangan. O’tgan asrning birinchi yarmida aniq ilmiy maqsadlarga qaratilgan arxeologiya dala qidiruv ishlari Termiz shahrining atrofidagi antik davriga oid yodgorliklarni o’rgangan.

 O’tgan asrning ikkinchi yarmidan boshlab Baqtriyaning antik davri arxeologiya yodgorliklarini o’rganish ishlari yangi pog’onaga ko’tariladi.  Baqtriyaning antik davri yodgorliklari shakli va vazifasi jihatdan bir necha turlari ajralib turadi. Ular maydoni jihatdan o’zaro farq qiladigan katta-kichik shahar markazlari, dehqonchilik qishloqlari, alohida joylashgan saroylar, diniy inshoot-ibodatxonalardan iborat bo’lgan. Ularni tadrijiy jihatda ham ahamoniylar, yunon-baqtriya va kushonlar davrlarida shakllangan  Antik davriga oid ko’hna shaharlarini tadrijiy jihatan bir necha guruhga bo’lish mukin. Birinchi guruh shaharlari mil.avv. I ming yillikning o’rtalarida shakllanib, ellinlar davrida ham faoliyat yuritgan (Talashkontepa II, Jondavlattepa, Hayitabodtepa, Qal’ai Mir). Ikkinchi guruh shaharlar Yunon-Baqtriya davrida (Eski Termiz, Dalvarzintepa, Kampirtepa-Kofirqal’a, Keykabodshoh, Saksanoxur), uchinchi guruh shaharlar esa Kushonlar davrida (Zartepa, Budrach, Garovqal’a, Shaxtepa va boshqalar) vujudga kelib, faoliyat yuritgan.

2.Dalvarzintepa yodgorligi.  Dalvarzintepa tuzilishiga ko’ra O’rta Osiyoda keng tarqalgan antik shaharlar (Zartepa, Kayqubodshoh, Qumqal’a, Xayrobodtepa, Hayitobodtepa) singari barpo qilingan. U har biri hayotni ta’minlashning mustaqil tizimiga ega bo’lgan ikki alohida qismdan iborat. Ularning biri – shaharning janubiy hududida eng baland tepalikka joylashgan qo’rg’on va ikkinchisi – shaharning o’zi.  Qal’a devorlari o’qlari bo’yicha eng yirik o’lchamlari 300 va 330 m bo’lgan noto’g’ri ko’p qirrali shaklda qurilgan. Devorlarning balandligi 15 m, uzunligi 800 m, qiyaligi 30 daraja, qal’a maydoni 6 ga atrofida.  Dalvarzintepaning ikkinchi qismi – shaharning o’zi to’g’ri burchakli shaklda. Devorlarining umumiy uzunligi 2300 m, minoralarining soni 30 dan ziyod, handag’ining eni 10-15 m. Handaq kengligi va devorlar qo’shqavat ekanligi tufayli ham shaharni istilo qilish qiyin bo’lgan. Mabodo Kampirtepa, Zartepa kabi tuzilishi yaxshi o’rganilgan shaharlarni misolga oladigan bo’lsak, Dalvarzintepa shahri umumiy hududining 34 foizini mudofaa inshootlari, 41 foizini asosiy istiqomat qismi, 7 foizini maydonlar va ko’chalar, 18 foizini boshqa binolar egallagan deb taxmin qilish mumkin. Shahar qurilishining umumiy maydoni 470000 kv m ga yaqin bo’lgan.

Uchta burchak asosiy maydon bo’lib, mikrorelyef ko’rinishlari aks ettirilgan. Janubiy tomon devorlarining o’lchami 150 metr, shimoliy devorlarining o’lchami 200 metr, shimoliy qismi 170 metrni tashkil qiladi. Ikkita minoralar aniqlab olindi. Devorlarining balandligi 11 metr, shimoliy qism balandligi esa 14 metr. Markaziy qism 15 metr. Asosiy maydon barcha tomondan o’rab olingan. Shahar xarobalarining tomonlari 20-25 metrni tashkil qiladi. Daryo oqimi yaqin bo’lganligi ma’lum bo’ldi. Ushbu oqim Karmanasoy deb nomlangan. «Qadimgi mikrorelyeflarning o’zgarishiga qaramasdan, qurilish shosselari saqlanib qolingan. Shahar xarobalarining shimoliy-g’arbiy qismi bilan chegaradosh Karmakisoy doimo suv bilan to’ldirilgan. Hozirgi vaqtda shahar maydonining katta qismi qo’rg’on shaklidagi ko’rinishga ega. Arxeologik qazuv shimoliy-g’arbiy qismda olib borilmoqda. Devorlarning qalinligi 5,2 metr, pishiq g’ishtlar 45x45x12-13 sm o’lchamda.

D A L V A R Z I N T E P A A N ’ A N A V I Y T O ’ G ’ R I B U R C H A K L I S H A K L D A Q U R I L G A N , D E B T A X M I N Q I L S A B O ’ L A D I . S H A H R I S T O N T U Z I L M A S I S H U N I K O ’ R S A T A D I K I , K O ’ C H A L A R B O ’ Y L A B M A Y D O N L A R N I N G K E N G T A R M O G ’ I M A V J U D E D I . M I S O L U C H U N S H A H A R N I N G S H I M O L I Y O ’ Q I B O ’ Y L A B , A S O S I Y K O ’ C H A L A R D A N B I R I N I N G S H I M O L I Y Q I S M I D A , M A H A L L A O ’ R N I D E B T A X M I N Q I L I N A Y O T G A N J O Y D A N O Y O B B U D D A M A J M U A S I T O P I L D I . D A L V A R Z I N T E P A S H A H R I S T O N I N I N G 4 7 G A , C H I Z M A D A T O ’ G ’ R I B U R C H A K L I S H A K L D A , D U N Y O T O M O N L A R I G A Q A R A T I B Q U R I L G A N , L E K I N B O ’ Y L A M A O ’ Q I G ’ A R B G A O G ’ G A N I S E Z I L A R L I D A R A J A D A . O G ’ I S H B U R C H A G I 2 5 D A R A J A G A Y A Q I N , B I R O Q G . A . P U G A C H E N K O V A N I N G T A K L I F I G A B I N O A N T A V S I F N I S O D D A L A S H T I R I S H M A Q S A D I D A D E V O R L A R V A I N S H O O T L A R N I N G Y O ’ N A L I S H I S H A R T L I R A V I S H D A S H I M O L I Y , J A N U B I Y , S H A R Q I Y V A G ’ A R B I Y D E B B E L G I L A N A D I

z Foydalanilgan adabiyotlar. 1. Жабборов И. Антик маданият ва маънавият хазинаси. Т. "Ўзбекистон", 1999. 2. Кдырниязов О.-Ш. Жанубий Оролбўйи шаҳар маданияти тарихи (VII-XV асрлар) // Тарих фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертация Афтореферати. Самарқанд, 2018. 3. Турабеков М. Оборонителние сооружения древних поселений и городов Согд Нукус, "Каракалпакстан", 1990. 4. Беленицкий А.М. Бентович И.Б, Большаков О.Г. Средневековый город Средней Азии. Л. 1973. 5. Буряков Ю.Ф. Генезис и этапы развития городской культуры Ташкентского оазиса. Т. 1982. 6. Древнейшие государства Кавказа и Средняя Азия в раннем железном веке. Средняя Азия в античную эпоху Археология СССР с древнейших времен до средневековья Отв.ред. Г.А. Кошеленко. М. 1985. 7. Древний и средневековый город Восточного Мавераннахра Отв.ред. д.и.н. Ю.Ф.Буряков. Т.1990. 8. Исамиддинов М.Х., Сулайманов Р.Х. Ерқўрғон. Т. "Фан" , 1984. 9. Исамиддинов М.Х. Сополга битилган тарих. Т. "Фан", 1993. 10. Исамиддинов М.Х. Истоки городской культуры Самаркандского Согда. Ташкент, 2002.

O'xshashlar

O‘rta Osiyoning IX-X asrlar me’morchiligi

Antik davr davlatlari va madaniyati

O’rta Osiyoning temir davri me’morchiligi

O’rta Osiyoning bronza davri me’morchiligi

O’zbekistonning antik davr davlatchiligi. Salavkiylar va Yunon-Baqtriya davlatlari