Manbashunoslik va tarixshunoslik - Tarix - Slaydlar

Manbashunoslik va tarixshunoslik

Yuklangan vaqt:

06.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3004.783203125 KB

Ko'chirib olish

Manbashunoslik va tarixshunoslik

Mavzu:XVI-XIX asrning 1-yarmida O’rta osiyo haqidagi tarixiy geografik tadqiqotlar • Reja: • Kirish • 1.XVI-XIX asrning 1-yarmida O’rta osiyo haqidagi tarixiy geografik adabiyotlar • 2.Asosiy manbalar:’’Shayboniynoma,, • 3.‘’Tarixi Muqimxoniy,, asari • Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

• Mamlakat tarixshunosligi o’rta Osiyoning O’rta asr tarixini o’rganush bo’yicha oz ish qilgani yo’q.Lekin shunga qaramay biz shu kunga qadar O’rta Osiyoning qadimiy hayotini manbalar asosida o’rganish bo’yicha maxsus tadqiqotlarga ega emasmiz,tarixshunoslik tadqiqotchiligi to’g’risida gapirmasak ham bo’ladi deb yozadi tarixshunos olim Bo’riboy Ahmedov o’zining 1985-yili Toshkentda nashr etilgan ‘’XVI-XVIII asrlarda O’rta Osiyoning tarixiy jo’g’rofiy adabiyoti (yozma yodgorliklari) nomli mukammal asarida. 16-19 asrlar o’rtalarigacha bo’lgan davr tariximizning eng kam o’rganilgan davrlaridir.1917-yilgacha bo’lgan davrda bu masalaga juda kam e’tabor berilgan.Rossiya sharqshunoslari asosiy e’tiborini temurgacha va temuriylar davrini o’rganishga qaratishgan.Sovet davrida esa keying 30 yilda bir qator qimmatli tadqiqotlar paydo bo’ladi.Biroq 16-19 asrdagi O’rta Osiyo xalqi tarixini mufassal ko’p sonli tarixiy manbalarga asoslangan tahlili juda kam.Ular jumlasiga Ahmedov,Chexovich,G’afurov,Davidovich,Ziyoyev,Muqminova,Muxtorov va boshqalarning bir qator asarlarini kiritish mumkin.

• 1988-yil “O’zbekiston tarixiy manbalarda,, degan navbatdagi kitob nashrdan chiqadi.O’rta Osiyo tarixi bilimdoni sharqshunos B.V.Lunin to’plagan 16-19 asrlarning sayohatchilari jo’g’rofiyon olimlar aytgan ma’lumotlari o’rin olgan.Muallif ‘’Kirish,,da Samarqand va Buxoro barcha asrlarda dunyoga ma’lim va mashhur bo’ganini ta’kidlaydi.Qadimda aynan shu O’rta osiyo orqali Uzoq Sharq mamlakatlari Osiyo va Ovrupaga boradigan asosiy savdo yo’llari o’tgan edi.Biroq dengizda suzuvchilarning XV asrda Amerikaga Ovrupadan Hindistonga boradigan dengiz yo’lini ochgani bois o’rta osiyoda asta sekin yirik savdo sotiq ishlari va xalqaro madsniy aloqalari susaya boshladi.

• B.Ahmedov ilk manbalar bilan shug’ullanuvchi tadqiqotchilar ishini yengillatadigan ish qildi voqea faktlarini aniqlashga intildi.Bu juda og’ir va ma’suliyatli uning manbashunosik mehnati qadrini ikki baravar oshiradigan,O’rta Osiyo xVI-xIX asr tarixini o’rganishni osonlashtiradigan asardir.Bundan tashqari u tarixshunoslikning muhim sharti qiyoslash va bor ma’lumotlarni jiddiy tubdan qayta tekshirish qoidalariga amal qilgan.Buning uchun B.Ahmedov o’z tahliliga muayyan bir davr bo’yicha bir necha asarlarni kiritgan,Bular “Tavorixi Guzida,, (Nusratnoma), “Fatxnoma,, “Shayboninoma,, “Mehmonnomai Buxoro,, “Zubdat ut-tavrix,, “Badoye ul vaqoye,, dir.Abulg’ozi Bahodirxonning yetuk tarixchi olim sifatida e’tiborga sazovordir.Uning “Shajarayi Tarokima,, va “Shajarayi turk,, asarlari o’rta osiyo xalqlari tarixiga oid qimmatli manbalardan hisoblanadi.

• Shayboniynoma — oʻzbek xoni Muhammad Shayboniy tarixi toʻgʻrisida tarixiy- jangnoma doston. Oʻzbek tarixchisi va shoiri, Muxammad Solihning asari . Turkiy tilda (chigʻatoy yoki eski oʻzbek tilida ) yozilgan. • Asar 1506—1507-yillarda yozilgan. Doston Muhammad Shayboniyning harbiy yurishlari tasviriga bagʻishlangan. Shayboniynoma 8902 misradan iborat boʻlib, 76 bobdan tashkil topgan. 16 bob dostonning muqaddimasi, shundan 1—3- boblar hamd va naʼtlardir. 4-bob soʻz taʼrifiga, 5—14-boblar Shayboniyxonning tavsif va taʼrifiga bagʻishlangan; 15-bob esa „Kitob nazmining sababi“ bayonidadir. 16-bob Mullo Abdurahim haqida. Asarning syujeti — asosiy qismi 17-bobdan boshlanadi. Keyingi boblarda 1499—1500; 1505—1506-yillarda roʻy bergan tarixiy voqealar xronologik izchillikda bayon etilgan [1] . • Dostonda XVI asrning boshlaridagi Markaziy Osiyo xalqlarining turmush tarzi, kasb-kori, harbiy hunariga doir qiziqarli maʼlumotlar ham mavjud. Dostonda Sulton Mahmud , Temur Sulton , Bobur , Husayn Boyqaro , Boqi Tarxon , Sulton Ali , Badiuzzamon singari oʻnlab tarixiy siymolar ham tasvirlangan.

• Binoiy «Shayboniynomasi» tadqiqotchilar (E.G.Braun, K.G.Zaleman, A.N.Samoylovich, M.A.Salye, A.A.Semyonov, A.N.Boldirev, R.G.Muqminova, A.M.Mirzayev, S.K.Ibrohimov, B.A.Ahmedov va boshqalar) tomonidan keng foydalanilmoqda. • Binoiyning yozishicha, hatto 1494—1500 yillarda ham Ko'hak etagida, Obirahmat arig'i bo'yida Ulug'bek rasadxonasi buzilmagan holda qad ko'tarib turgan. Bu ma'lumot Boburning Ko'hak tepaligi joyida Mirzo Ulug'bekning yulduzlar jadvalini tuzish uchun zarur asboblar joylashgan rasadxonani ko'rgani haqidagi gaplarga moye keladi. Demak, Ulug'bek rasadxonasi asboblari XVI ayerda ham saqlangan. Shu bois rasadxonaning Ulug'bek o'limidan so'ng (853 yil) ramazon oyining 8 kuni (1449 yilning 25 oktabri) talon-toroj qilinib, buzib tashlangani haqidagi fikr tarixiy manbalarga to'g'ri kelmaydi. • B.A.Ahmedovning yozishicha, Binoiyning «Shayboniynoma» siga nisbatan Muhammad Solih asaridagi yangi o'rinlar quyidagicha: • 1. XX—XXIII boblar Qorako'l, Qarshi, G'uzordagi Shaybrniy-xonga qarshi qo'zg'olonlarga bag'ishlangan. • 2. Shayboniylarning Shohruhiya, Uratepa, Farg'ona, Buxoro, Termiz va boshqajoylargayurishlari bor. • 3. Shayboniylarning Xorazmga qarshi 1503—1505 yillardagi yurishlari bor. • 4. Yana bu asardan ko'chmanchi uzbek feodallari, ular lashkarining • Urta Osiyoda qilgan beboshliklari va shayboniylar bosib olgan hududlardagi aholining og'ir ahvoli haqida muhim ma'lumotlar o'rin olish.

Tarixi Muqimxoniy (yoki Muqimxon tarixi ) — tarixiy asar. Muallifi XVII asrda oʻtgan yirik tarixchi Muhammad Yusuf Munshiydir . Asarda keltirilgan ma’lumotlarga qaraganda, Muhammad Yusuf Munshiy asli balxlik boʻlgan va Subhonqulixon (1651—1680-yillarda Balx, 1680—1702-yillarda Buxoro xoni) hamda Muhammad Muqimxon (1697— 1707-yillarda Balx xoni) saroyida munshiy boʻlib xizmat qilgan. U “Tarixi Muqimxoniy” nomli asarini yozgan. Mazkur asar 1697—1704-yillar orasida fors tilida yozilgan boʻlib, Balx va qisman Buxoro xonligining XVII asrdagi ijtimoiy- siyosiy tarixini bayon etadi. “Tarixi Muqimxoniy”da turkiy xalqlarning afsonaviy onasi Alanquva, Chinngizxonning ota-bobolari va moʻgʻullar tomonidan Movarounnahr, Balx va Badaxshonning bosib olinishi tarixi qisqacha bayon etilgan. Ikkinchi bobda Balx va qisman Buxoro xonligining XVII asrdagi ijtimoiy-siyosiy ahvoli, shuningdek, Buxoro va Balx xonliklarining Hindiston, Turkiya va Koshgʻar bilan boʻlgan siyosiy munosabatlari, uchinchi bobda esa 1702—1704-yillar voqealari, xususan Buxoro bilan Balx oʻrtasida boshlangan qurolli kurash oʻrin olgan. Asar toʻla oʻzbekchaga 1861-yili taijima qilingan, undan ayrim parchalar fransuz va rus tillarida e’lon qilingan. 1956-yili toʻliq ruscha taijim asi A.A.Semenov tom onidan chop etilgan

Xulosa • XVI-XIX asr 1-yarmida O’rta Osiyo tarixi haqida turli manbalar bor ammo ular haligacha to’liq o’rganilmagan.Afsuski shu paytgacha bu davrga doir ma’lumotlar va ilmiy adabiyotlar juda kam.Mashhur tadqiqotchi olimlar tomonidan o’rganilgan lekin ular ham to’liq emas.Shu sababli ham biz hozirda universitetda o’rganayotgan fors tili yordamida yuqorida keltirilgan tarixiy manbalarni chuqurroq o’rganishimiz va aniq ma’lumotlarini kelajak avlodaga yetkazishimiz lozim.

Foydalanilgan adabiyotlar • 1.B.Ahmedov ’’XVI-XVIII asrlarda O’rta Osiyoning tarixiy jo’g’rofiy adabiyoti • 2. X.Bobobekovning “Qo’qon tarixi” T. 1996 • 3. O’.Sultonovning “Muhammad Solihxo’janing “Tarixi jadidayi Toshkand” • 4. U.Lunin. «Uzbekiston tarixiy manbalarda» 1988

O'xshashlar

Manbashunoslikning asosiy yo’nalishlari. Nazariy va amaliy manbashunoslik

Manbashunoslik fanining maqsad va vazifalari. Manbashunoslikning yo’nalishlari

O’zbekistonning eng yangi tarix faning metodologik asoslari

Sovetlar rejimiga qarshi qurolli kurash tarixshunosligi

Manbashunoslikning yo`nalishlaril