Lotin Amerikasi va Afrika mamlakatlarida milliy ozodlik kurashlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1752 KB

Ko'chirib olish

LOTIN AMERIKASI VA AFRIKA MAMLAKATLARIDA MILLIY OZODLIK KURASHLARI. REJA 1. LOTIN AMERIKASI XALQLARINING MILLIY- OZODLIK KURASHI UNING BOSHLANISHI. 2. MEKSIKADA MUSTAQILLIK URUSHI. VENESUELA MUSTAQILLIGI. MUSTAQILLIK YOIIDAGI URUSHLARNING TUGASHI. 3. SHIMOLIY AFRIKADA MUSTAMLAKACHILIKNING O'RNATILISHL 4. TROPIK AFRIKA MAMFAKATLARI 5. MISR MUSTAMLAKACHILIKKA QARSHI OZODLIK KURASHI www.arxiv.uz

Lotin Amerikasi xalqlarining milliy-ozodlik kurashi Mustaqillik uchun kurashning boshlanishi . Lotin Amerikasida Ispaniyadan mustaqil bo ` lish yo ` lidagi ozodlik harakati borgan sari kuchayib bordi . Ispaniyadan yuborilgan amaldorlar , generallar va boshqa zobitlar mustamlakalarda katta boylik jamg ` ardilar . Ular kreollarga mensimay qaraganlar . Kreollar orasida pomeshchiklar , savdogarlar , monaxlar va ruhoniylar taba qa lari mavjud edi . Ispaniya amaldorlari kreollarni mustamla ka lardagi oliy ma ' muriy lavozimlarga yo ` latmas , ular bilan takab burona muomala qilar edilar . Kreollar Ispaniya xazinasiga to ` la na digan og ` ir soliqlardan , mustamlakachi amaldorlarning be bosh ligidan va Ispaniya ma ' murlarining mustamlakalarning bosh qa davlatlar bilan savdosini taqiqlab qo ` yganligidan aziyat chekkanlar .www.arxiv.uz

• Mustamlakachilik zulmi qishloq xo ` jaligi va savdo - sotiqni yanada rivojlantirish uchun asosiy to ` siq bo ` lib qoldi . Shu sababli , mustamlakalarda mustaqil davlatlar tuzishga intilish kuchaydi , Ispaniyaning mustamlakachilik zulmiga qarshi ozodlik harakati vujudga keldi . Kreollardan chiqqan ma ' lumotli pomeshchiklar , va ayniqsa , zobitlar orasida ozodlik g ` oyalari keng tarqaldi . Mustamlakalarda burjuaziya hali zaif edi . Shu sababli kreol dvoryanlardan chiqqan inqilobchilar ozodlik harakatiga boshchilik qildilar . Ozodlik harakatining arboblari xalq ommasining - hindular , metislar va mulatlardan chiqqan dehqonlar bilan hunarmandlarning , hatto Ispaniya hukmronligidan xalos bo ` lish o ` z qismatining yengillashuviga olib kelishiga umid bog ` lagan negr qullarning ham madadiga tayandi . www.arxiv.uz

Meksikada mustaqillik urushi . 1810- yilda mustamlakalarda ommaviy qo ` zg ` olon boshlandi . Amerika xalqlari o ` zining ozodlik kurashida ko ` pgina ajoyib vatanparvarlarni yetishtirib berdi . Meksika xalqi ozodlik kurashining shonli qahramonlari , eng kambag ` al dehqonlar qo ` zg ` olonlarining yo ` lboshchilari Migel Idalgo va Xose Morelosning nomlarini hozir ham hurmat bilan eslaydi . Qishloq ruhoniysi Idalgoni mahalliy aholi , ayniqsa , hindular sevar edi . U hindularning tillarini bilardi . 1810- yilda Idalgo dehqonlarning eng kambag ` al tabaqalariga mansub bo ` lgan hindular bilan mulatlarni mustaqillik uchun kurashga va o ` zlaridan tortib olingan yerlarni qaytarib olishga chaqirdi . Qo ` zg ` olon ko ` targan hindular va mulatlardan butun bir qo ` shin tuzildi . Idalgo quldorlarga o ` zlarining hamma qullarini o ` n kunlik muddatda ozod qilib yuborishni buyurdi va hindu jamoalari mustamlakachi ma ' murlarga to ` lab kelgan o ` lponni bekor qildi . Biroq Ispaniya qo ` shini qo ` zg ` olonchilarni qirib tashladi . Asir olingan Idalgo 1811- yilda otib o ` ldirildi . Uning kallasi temir qafasga solinib, hammaga ko`rinadigan joyga osib qo`yildi. Idalgoning eng yaqin safdoshi Morelos uning ishini davom ettirdi. Biroq Ispaniyaning muntazam qo`shini bu safar ham qo`zg`olonchilarni tor-mor etdi, Morelos esa otib tashlandi. Keyinchalik ozodlik harakatiga rahbarlikni badavlat pomeshchiklar qo`lga oldilar. Meksikadagi mustaqillik uchun kurash davom etdi. Nihoyat, 1821yilda Meksika mustaqillikka erishdi. Inqilob qullikni bekor qildi. Venesuela mustaqilligi. Venesuelada mustaqillik urushiga Simon Bolivar rahbarlik qildi. U Janubiy Amerika xalqlarining eng mashhur qahramoni bo`lib qoldi. Bolivar venesuelalik badavlat kreol - pomeshchik va savdogar oilasida tug`ildi. Juda yaxshi ma'lumot olgan Bolivar Yevropabo`ylab safarqildi. «Ispaniya mening mamlakatimni bandi qilgan zanjirlarni parchalab tashlamagunimcha xotirjam bo`lmayman» - derdi u. Bolivar Venesuela ozodlik qo`shini tuzdi. U ispan qo`shinlariga qarshi olib borgan muvaffaqiyatli janglari uchun general unvoni va «Xaloskor» degan faxriy nom oldi. Bolivar faqat zamindor kreollargagina tayanib qolmay, qora tanlilar bilan hindularni ham kurashga otlantirdi. www.arxiv.uz

Qullik bekor etilganini e'lon qildi va shu tariqa qora tanli qullarning bir qismini o`z qo`shiniga jalb etdi. Hindu dehqonlarga esa urush tamom bo`lishi bilanoq ular o`z yerlariga ega boiishiga va'da qildi. Bolivar Yevropaning ilg`or jamoatchiligiga murojaat etib yordam so`raganida, uning da'vatiga ko`plab ko`ngillilar javob berib, asoratga soluvchi mustamlakachilarga qarshi kurashayotgan Lotin Amerikasi xalqlariga yordam berishga qaror qildilar. Irlandiyaliklar, inglizlar, nemislar, italyanlar, polyaklar, ruslar Venesuelaga keldilar. 1819- yil boshlarida Venesuela mustaqil deb e'lon qilindi. O`sha yilning o`zida Bolivar Venesueladan And tog`ining qorli cho`qqilari orqali o`tib, Yangi Granadaning ispanlardan ozod bo`lishiga yordam berishga qaror qildi. Mashaqqatli And tog`i yo`llaridan mardonavor o`tildi. Bolivar qo`mondonligidagi qo`shin ispan qo`shinlari ustidan g`alaba qozondi. Yangi Granada Venesuela bilan birlashdi va Bolivar birlashgan respublika - Buyuk Kolumbiya Prezidenti lavozimini egalladi. Bolivar hindularga solinadigan o`lponni bekor qildi. Yirik pomeshchiklarning yerlarini musodara qilish to`g`risidagi qonun loyihasini ishlab chiqdi.www.arxiv.uz

Ammo bu tadbir pomeshchiklarning qarshiligiga duch kelib, amalga oshmay qoldi. Bolivar Ispaniyadan ozod qilingan barcha Amerika respublikalari konfederatsiyasini tuzishni orzu qilar edi. Inqilobning eng qiyin, hal qiluvchi davrida Bolivar xalq bilan birga bo`ldi va unga fidokorona xizmat qildi. Shuning uchun ham u yirik pomeshchiklarga yoqmadi. Ular Bolivarni jismonan yo`q qilishga qaror qildilar. Oxir- oqibatda u 1830- yilda iste'foga chiqishga majbur bo`ldi. U afsus bilan bunday deb yozgan edi: «Inqilobga xizmat qilish - bu dengizni shudgor qilish bilan barobardir». Lotin Amerikasi xalqlari shu paytga qadar atoqli qahramon - Amerikadagi mustamlakalarning xaloskori Bolivarni hurmat bilan eslaydilar.www.arxiv.uz

Mustaqillik yoiidagi urushlarning tugashi. Argentinada mustaqillik uchun qurolli kurash 1810- yilda boshlandi. Kurash boshlangan 25- may kuni Argentina xalqining milliy bayram kuni bo`lib qoldi. Argentinani Xose San-Martin qo`mondonligidagi inqilobiy qo`shin ozod qildi. So`ngra uning qo`shini Chili bilan Peruning ozod bo`lishiga yordam berdi. Mustaqillik yoiidagi urushlarning tugashi. Argentinada mustaqillik uchun qurolli kurash 1810- yilda boshlandi. Kurash boshlangan 25- may kuni Argentina xalqining milliy bayram kuni bo`lib qoldi. Argentinani Xose San-Martin qo`mondonligidagi inqilobiy qo`shin ozod qildi. So`ngra uning qo`shini Chili bilan Peruning ozod bo`lishiga yordam berdi. www.arxiv.uz

• 1824- yil dekabrida Peruni mustaqillikdan mahrum qilmoqchi bo`lgan ispan qo`shinlarini Bolivar qo`shini tor-mor etdi. Peru Ispaniya zulmidan uzil-kesil ozod bo`ldi. Kelgusi yil yangi respublika-Boliviya barpo etildi, bu mamlakat mustamlakachilikka qarshi kurashda o`ziga yordam bergan Bolivar nomi bilan shunday atala boshlandi. • 1826- yilda Argentina, 1830- yilda Urugvay, 1869- yilda Kuba mustaqil Respublika deb e'lon qilindi. • Lotin Amerikasidagi mustaqillik uchun urushlar yakunida Ispaniya zulmi ag`darib tashlandi va bir qancha yangi mustaqil milliy davlatlar barpo etildi. Braziliyadan tashqari ularning hammasida respublika tuzumi o`rnatildi. Lotin Amerikasidagi mustaqillik uchun urushlar mustamlakachilikka qarshi milliy ozodlik urushi hamda burjua inqiloblari ham edi. • Bu inqiloblarda yerli aholi - Ispaniya bilan Portugaliyaning mustamlakachilik zulmidan ozod bo`ldi. • Konfederatsiya - o`z mustaqilligini to`la saqlagan holda bir necha davlatlarning, asosan, mudofaa va tashqi siyosat masalalarini muvofiqlashtirish maqsadida tuziladigan ittifoqi. • Kreollar - Lotin Amerikasiga dastlab ko`chib kelgan ispan va portugallarning avlodlari. www.arxiv.uz

AFRIKADA MUSTAMLAKACHILIKKA QARSHI OZODLIK KURASHI SHIMOLIY AFRIKADA Mustamlakachilikning o ' rnatilishl Afrika qit ' asi kattalik jihatidan Yevroosiyodan so ' ng ikkinchi o ' rinni egallaydi . Uning umumiy maydoni , yondosh orollarni ham qo ' shib hisoblaganda , 30 mln . kv . km . ni tashkil qiladi . Butun yil davomida kuydiruvchi oftob , yog ' ingarchilik miqdorining ozligi , yirik suv havzalarining mavjud emasligi qit ' ada inson yashashi va taraqqiyotning yuksalishini qiyin qilib qo ' ygan . Afrika hududining 80% ini cho ' llar ( dunyoda eng yirik hisoblangan Sahroi Kabir ) va o ' simliklar siyrak o ' suvchi savanna egallagan . Liviya sahrosi va Kalaxari sahrosi bu o ' lik va unumsiz hududlarni to ' ldiradi . www.arxiv.uz

Shu bilan birga qit ' aning sohilga yaqin yerlarida savannaga borib ulanuvchi siyrak tropik o ' rmonlar mavjud , shimol va janubdagi ayrim ko ' kalamzor hududlarda esa daraxtning qimmatbaho turlari o ' sadi . Bu hududlarga boshqa qit ' alardan aholi kelib joylashib , yirik davlat tuzilmalarini tashkil qilgan . Afrika shimoliga VII asrdayoq arab xalqlari kelib o ' rnasha boshlaganlar , ular Pireney yarim oroligacha o ' tib borganlar va butun Shimoliy Afrikani bo ' ysundirgan Kardov xalifaligini tashkil qilganlar . Keyinchalik bu yerda mustaqil davlatlar — Marokash , Jazoir , Tunis , Liviya , Misr va Sudan tashkil topdi . www.arxiv.uz

$A holining asosiy qism i (90% i)ni arablar tashkil qilib, islom hukm ron dinga aylandi. B u yerda m usulm oncha turm ush tarzi qaror topdi. Shim oliy A frikada islom m arkazlaridan biri joylashgan. M usulm on davlatlari A frika hududining . 20% ini egallagan. A holining 25% i m usulm onlardir. K alaxari sahrosidan janubga, A frikaning eng janubiy «qism iga X V II asrda G ollandiyaning O st- Indiya kom paniyasi kelib o'rnashdi. U bu yerda K ap koloniyasini ! tashkil qildi. U nga burlar — G ollandiyadan chiqqan \ afrikans tilida so'zlashuvchilar (afrikanerlar) joylashdilar. www.arxiv.uz$