Eftaliylar davlatining ijtimoiy-iqtisodiy tuzumi - Tarix - Slaydlar

Eftaliylar davlatining ijtimoiy-iqtisodiy tuzumi

Yuklangan vaqt:

13.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

23989.948242188 KB

Ko'chirib olish

Eftaliylar davlatining ijtimoiy-iqtisodiy tuzumi

REJA: Eftaliylar davlatining tashki topishi 1 Eftaliylar davlatining ijtimoiy-iqtisodiy tuzumi 219 1A

K i r i s h Markaziy Osiyo tarixida muhim bosqichlardan biri bo‘lgan Eftaliylar hukmronligi davri o‘zbek tarixchiligida juda kam o‘rganilgan davrlardan biri hisoblanadi. Bugungi kunda asosiy tadqiqotlar davr jihatidan oladigan bo‘lsak, X asrdan keyingi davrlarni qamrab oladi. Biroq undan oldingi davr bilan, xususan, eftaliylar davri borasida holat maqtagulik emas. Bu davr bo‘yicha ancha-muncha ishlar qilingan va qilinmoqda. Mazkur tadqiqotlarni shartli ravishda ikki xil davriy guruhga ajratish mumkin. Bular klassik tadqiqotlar hamda zamonaviy tadqiqotlar.

T a s h k i l t o p i s h i V asrning 20-yillaridan VI asrning 70-yillarigacha bo‘lgan davrda O‘rta Osiyoda Eftaliylar davlati faoliyat ko‘rsatgan. Yozma manbalarda eftaliylar eftallar, eftalitlar, xaytallar kabi turli nomlar bilan atalgan. Bu nomlar Eftallar shohi “Eftalon”, ba’zi manbalarda “Vaxshunvar”dan olingan. Eftallar davlati – ilk o‘rta asrlarning qudratli davlati. V asrning ikkinchi yarmi va VI asrning boshlarida Eftallar davlati O‘rta Osiyo, Sharqiy Eron, Shimoliy Hindiston va Sharqiy Turkiston hududlarini o‘z ichiga olgan.

Xioniylar va kidariylarga nisbatan eftalitlar haqidagi ma'lumotlar nisbatan ko‘proq saqlangan. Shunga qaramadan eftalitlarning kelib chiqishi haqidagi olimlarning fikrlari turlicha. Misol uchun, S.P. Tolstov, A.N.Bernshtom, K.V.Trever kabi olimlar eftalitlarning ilk vatani Sirdaryoning quyi oqimi deb hisoblasalar, A.Mandelьshtam, R.Grishman, L.Gumilyov, K.Enoki kabi olimlar esa eftalitlar vatanini Badaxshon deb hisoblaydilar. B.Litvinskiy va K.Inostrantsevlar eftalitlarning ilk vatani Farg‘onaning tog‘ oldi hududlari bo‘lganligi haqidagi fikrni ilgari suradilar. Ularning turkiy halqlar bo‘lganligi haqidagi masala o‘zil-kesil yechimini topmagan.

E n t e r T i t l e Enter Subtitle Click here to add content of the text ， and briefly explain your point of view.01 Enter Subtitle Click here to add content of the text ， and briefly explain your point of view.02 Enter Subtitle Click here to add content of the text ， and briefly explain your point of view.03 Enter Subtitle Click here to add content of the text ， and briefly explain your point of view.04

Prokopiy Kesarskiy eftalitlar haqida shunday ma'lumot beradi:eftalitlar xun xalqlari qabilasi bo‘lib, barcha xunlar ichida ular yagona oq tanlidir. Turmush tarzi jihatidan ham ular boshqa xunlarga o‘xshamaydilar va boshqa xunlarga o‘xshab xayvonlardek yashamaydilar. Ular bitta podsho boshqaruvida turadilar. Bu podsho rimliklar yoki boshqalardan qolishmaydigan holda aholiga g‘amxo‘rlik ko‘rsatadi, o‘zaro va qo‘shnilar bilan bo‘lgan munosabatlarda adolat mezonlariga amal qiladi.” V asrda yashagan Lazar Parbskiy eftalitlarni yetti qabiladan iborat massagetlarning yetakchi urug‘laridan biri ekanligi haqida ma'lumot beradi.

2 Eftalitlar halqlarimiz haѐtida o‘zidan avval o‘tgan markazlashgan davlatlar kabi o‘chmas izlar qoldirdi. Ular davrida Ishtixon, Samarqand, Buxoro, Termiz kabi shaharlar rivojlandi. Jayxun, Sayxun, Oqxun kabi nomlar, atamalar ularning tarixi bilan bog‘liqdir. Siyosiy tuzum. Prokopiy Kesariyskiy bergan ma'lumotlarga Karaganda, eftaliylar yagona podsho boshkaruviga,rivoj toptan obod fukaro jamiyatiga ega bulishgan. Jamiyatdagi fukarolar orasida va kushni davlatlar bilan munosabatlarda adolat ular uchun asosiy mezon sanalgan.Oilaviy munosabatlarini kuzatish ularda patriarxal tartibga xos jixatlar rivoj topganligini kursatadi.

Eftalitlar davrida hunarmandchilik ham rivojlangan.Ayniqsa,kulolchilik, shishasozlik, chilangarlik, bo‘zchilik, zargarlik, qurolsozlik kasb-hunarlari ravnaq topgan. Chochda yasalgan o‘q va yoy “kamoni chochiy” nomi bilan mashhur bo‘lgan. Birgina Zarafshon vohasida Rivdad, Kushoniya, Xariman, Arqud, Romitan, Varaxsha, Poykand kabi savdo-hunarmandchilik shaharlari mavjud edi. Ayrim ma'lumotlarga ko‘ra Poykand shahri eftalitlarning poytaxti bo‘lgan.

Eftalitlar davrida dexqonchilik asosan sug‘orma dexqonchilikka asoslangan edi. Bunday sharoitda kanallar qazish va ularni mavsumiy tozalab turish muhim ahamiyat kasb etgan. Vaxsh vohasidan,Ustrushonadan, Sug‘ddan, Xorazmdan va Toshkent vohalaridan shunday kanallarning izlari topib o‘rganilgan. V-VI asrlarda dehqonchilik vohalarida eftalitlarning o‘troqlashuvi kuchayadi va buninng natijasida sug‘orma yerlarga bo‘lgan ehtiyoj ortadi. Sug‘orish uslubi takomillashadi,shohariqlar chuqurlashib, sersuv sug‘orish tarmoqlariga aylanadi. Xozirgi vaqtda ham mavjud bo‘lgan Zahariq, Bo‘zsuv,Darg‘om kanallari V asrda barpo etilgan eng yirik sug‘orish tarmoqlaridan bo‘lgan.

Enter Subtitle Enter Subtitle Enter SubtitleEnter Subtitle Enter your text here, or paste your text here. EnterSubtitle Enter your text here, or paste your text here. Enter Subtitle Enter SubtitleE n t e r T i t l e

Tohariston va Sug‘dda dehqonchilik bilan birgalikda bog‘dorchilik ham rivojlangan. Qashqadaryo va Zarafshon vodiylarida g‘alladan tashqari sholi ham yetishtirilgan. Xitoy manbalarining maьlumot berishicha, V-VI asrlarda Sharqiy Turkiston va O‘rta Osiyo ikkidaryo oralig‘i yerlarida ko‘plab paxta yetishtirilar edi. O‘rta Osiyoning paxta tolasi Xitoyda ham mashhur bo‘lgan. Bu davrga kelib yer egaligi munosabatlarining takomillashuvi natijasida sug‘oriladigan yer maydonlarining maьlum bir qismi mulkdor zodagon tabaqa vakillari- “dehqonlar”qo‘lida to‘plana boshlangan edi

Dilberjin tepaligidagi devoriy suratlar erta eftalitlarni ifodalaydi. Hukmdor " Eftalitlarning Yabg'u " muhridagi podshoh tojiga qiyoslanadigan nurli toj kiyadi

Buxoro Sug‘dida o‘ng tomonida soqoldor hukmdorlar tasviri tushirilgan kumush va mis tangalar zarb etilgan bo‘lsa, Samarqand Sug‘dida V-VI asrlarda ters tomonida tik turgan kamonchi tasviri tushirilgan kumush tangalar zarb etilgan. Qarshi vohasida o‘ng tomonida podsho boshini tasviri tushirilgan mahalliy kumush va mis tangalar muomalada bo‘lgan. Xorazmda esa o‘ng tomonida hukmdor boshi, ters tomonida otliq chavandoz tasviri tushirilgan kumush va mis tangalar zarb etilgan. Yevrosiyo mintaqasidagi umumiy vaziyat va kushon davlatining inqirozi xalqaro savdoga birmuncha salbiy taьsir ko‘rsatgan edi. Sosoniylar Eroni bilin munosabatlar ko‘p hollarda urushlarga aylanib ketishi tufayli o‘zaro savdo aloqalariga putur yetgan edi.

E n t e r T i t l e Enter Subtitle Click here to add content of the text ， and briefly explain your point of view.

Mil.IV-VI asrlar O‘rta Osiyo xalqlarining diniy qarashlari zardo‘shtiylik, buddaviylik, xristianlik va moniylik diniy eьtiqodlari bilan bog‘liq edi.IV-V asrlarga oid zardo‘shtiylik anьanalari bilan bog‘liq bo‘lgan otashkadalar Qashqadaryodagi Yerqo‘rg‘ondan, Panjikent atroflaridan, Buxoro vohasidan topib o‘rganilgan. Ularning barchasida zardo‘shtiylik bilan bog‘liq bo‘lgan ossuariy (astadon) lar uchraydi. Tadqiqotchilarning fikricha,bu davrda zardo‘shtiylik diniga O‘rta Osiyoning markaziy va shimoliy hududlarida sig‘inishgan bo‘lsa,mintaqaning janubiy hududlarida buddaviylik dini tarqalgan edi.

Buddaviylik dinining ibodatxonalari Qoratepa, Fayoztepa (Termiz), Ushturmullo (Kobadiyon), Ajinatepa,G‘ishttepa, Qalaikofirnihon (Toxariston), Marv kabilardan topib tadqiq etilgan. O‘rta Osiyodagi xristianlikning markazi Marv shahri edi. Beruniy maьlumotlariga ko‘ra, Iso payg‘ambar tug‘ilganidan 200 yil o‘tgach xristianlar Marvda paydo bo‘lgan edilar. “Tojik xalqi tarixi” kitobida berilishicha, 334 yildayoq Marvda yepiskoplik, keyinroq esa Mitropoliya mavjud edi. Govurqalьadan xristianlik ibodatxonasi qoldiqlari va xristianlar dafn etilgan qabriston ochib o‘rganilgan. Sug‘dning ayrim hududlarida xristianlik tarqalgan.

E n t e r T i t l e Enter subtitleEnter Subtitle Click here to add content of the text, and briefly explain your point of view.01 Enter Subtitle Click here to add content of the text, and briefly explain your point of view.02 Enter Subtitle Click here to add content of the text ， and briefly explain your point of view.Enter Subtitle Click here to add content of the text ， and briefly explain your point of view.Enter Subtitle Click here to add content of the text ， and briefly explain your point of view.

Manbalar va adabiyotlar 1.Trever K.V. Eftaliyы i xioniyы. Istoriya narodov Uzbekistana. – T., 1950. 2.Muhammadjonov A.R. O‘zbekiston tarixi (V asrdan XVI asr boshlarigacha). – T.: O‘qituvchi, 1994. 3.Azamat Ziyo. O‘zbek davlatchiligi tarixi. Eng qadimgi davrdan Rossiya bosqiniga qadar. – T.: Sharq, 2000. 5.Sagdullayev A., Aminov B.B., Mavlonov O‘.M., Norqulov N. O‘zbekiston tarixi: davlat va jamiyat taraqqiyoti. – T.: Akademiya, 2000. 6.O‘zbekiston davlatchiligi tarixi ocherklari / Mas'ul muharrirlar: D.A. Alimova, E.V.Rtveladze. – T.: Sharq, 2001. 8.Rtveladze E. Sivilizvtsii, gosudarstvo, kulьturы Sentralnoy Azii. – Tashkent, 2005.

O'xshashlar

Tongo va Taitiliklar ijtimoiy tuzumi

Avestoning O'rta Osiyo viloyatlari qadimgi tarixi, ijtimoiy tuzumi, iqtisodiy hayoti va ma'naviy madaniyatini o'rganishdagi ahamiyati

Somoniylar davrida ijtimoiy-iqtisodiy hayot

Qoraqalpog’iston ijtimoiy iqtisodiy rivojlanish istiqbollari

Saljuqiylar davrida movarounnahrdagi ijtimoiy–iqtisodiy munosabatlar