Arxeologiya asoslari faniga kirish - Tarix - Slaydlar

Arxeologiya asoslari faniga kirish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

9999 KB

Ko'chirib olish

Arxeologiya asoslari faniga kirishArxeologiya asoslari faniga kirish Reja:Reja: 1. Arxeologiya fanining rivojlanish tarixi.1. Arxeologiya fanining rivojlanish tarixi. 2. Arxeologiya fanining maqsad va vazifalari.2. Arxeologiya fanining maqsad va vazifalari. 3. Arxeologik davrlashtirish va xronologiya.3. Arxeologik davrlashtirish va xronologiya. 4. 4. Arxeologiya fanining yordamchi tarmoqlari. Arxeologiya fanining yordamchi tarmoqlari. 5. 5. Arxeologik tadqiqot usullari.Arxeologik tadqiqot usullari. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

AdabiyotlarAdabiyotlar 1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T., 2008. 2. Karimov I .A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. – T., 1998. 3. Kabirov J., Sagdullayev A. O'rta Osiyo arxeologiyasi. – Т ., 1990. 4. Авдусин Д.А. Основы археологии. – М., 1989. 5. Авдусин Д.А. Полевая археология СССР. 2-е изд. – М., 1980. 6. Амальрик А.С., Монгайт А.Л. Что такое археология. – М., 1966. 7. Амальрик А.С., Монгайт А.Л. В поисках исчезнувших цивилизаций. М., Наука, 1966. 8. Археологи рассказывают. Таджикгосиздат. – Сталинабад, 1959. 9. Мартынов А.И. Археология СССР. – М., 1973. 10. Мартынов А.И., Чер Я.А. Методика археологического исследования. – Л., 1989. 11. Методика полевых археологических исследований. – М., Наука, 1983. 12. Методические проблемы реконструкций в археологии и палеоэкологии. – Новосибирск, 1989. палеоэкологии. – Новосибирск, 1989. 13. 13. Новые методы в археологических исследованиях. – М., Новые методы в археологических исследованиях. – М., 1963.1963. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O’quv maqsadlariO’quv maqsadlari  Ta’limiyTa’limiy :: Talabalarga arxeologiya fanining maqsad va Talabalarga arxeologiya fanining maqsad va vazifalari haqidagi bilimlarni shakllantirish.vazifalari haqidagi bilimlarni shakllantirish.  TarbiyaviyTarbiyaviy :: Talabalarda qadimgi madaniyatga hurmat Talabalarda qadimgi madaniyatga hurmat va ularni asrash munosabatlarini rivojlantirish.va ularni asrash munosabatlarini rivojlantirish.  Rivojlantiruvchi - Rivojlantiruvchi - Talabalarda arxeologiya fani Talabalarda arxeologiya fani sohasida mustaqil va erkin fikrlash qobiliyatlarini sohasida mustaqil va erkin fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish.rivojlantirish. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Tayanch tushunchalarTayanch tushunchalar Arxeologiya, tarixiy antropologiya, Arxeologiya, tarixiy antropologiya, antropogenez, numizmatika, antropogenez, numizmatika, epigrafika, sfragistika, epigrafika, sfragistika, arxeologik arxeologik davrlashtirish, madaniy qatlamdavrlashtirish, madaniy qatlam ,, tarixiy geografiya, radiokarbon tarixiy geografiya, radiokarbon analiz, dendroxronologiya, suv osti analiz, dendroxronologiya, suv osti arxeologiyasi, kosmik arxeologiya.arxeologiyasi, kosmik arxeologiya. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1. 1. Arxeologiya fanining rivojlanish Arxeologiya fanining rivojlanish tarixitarixi ArxeologiyaArxeologiya – tarix fanining mustaqil – tarix fanining mustaqil yo’nalishi bo’lib, o’zining tadqiqot obyekti, yo’nalishi bo’lib, o’zining tadqiqot obyekti, shuningdek, ularni ochib o’rganishda shuningdek, ularni ochib o’rganishda maxsus uslublardan foydalaniladi. Ya’ni maxsus uslublardan foydalaniladi. Ya’ni zamonaviy tushunchada arxeologiya zamonaviy tushunchada arxeologiya ibtidoiy, antik, o’rta asrlarga oid ibtidoiy, antik, o’rta asrlarga oid yodgorliklarni o’rganish va qayta tiklash yodgorliklarni o’rganish va qayta tiklash ishlarini olib boradi.ishlarini olib boradi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologiya – yosh ijtimoiy fanlardan Arxeologiya – yosh ijtimoiy fanlardan biri bo’lsa-da, uning ildizlari uzoq biri bo’lsa-da, uning ildizlari uzoq tarixga borib taqaladi. Yozma tarixga borib taqaladi. Yozma manbalardan ma’lumki, mil. avv. VI manbalardan ma’lumki, mil. avv. VI asrda Bobil podshosi asrda Bobil podshosi NavonidNavonid (Nabunaid, Nabonagid, mil. avv. 555-(Nabunaid, Nabonagid, mil. avv. 555- 538 yy.) saroy va ibodatxonalarning 538 yy.) saroy va ibodatxonalarning asos qismida qazuv ishlarini olib asos qismida qazuv ishlarini olib borgan. Ayni paytda borgan. Ayni paytda Britaniya Britaniya muzeyidamuzeyida Nabonid tomonidan Nabonid tomonidan topilgan yozuvli taxtacha topilgan yozuvli taxtacha saqlanmoqda. saqlanmoqda. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

““ Arxeologiya” atamasi yozma Arxeologiya” atamasi yozma manbalarda ilk marta yunon manbalarda ilk marta yunon faylasufi faylasufi PlatonPlaton (mil. avv. 427- (mil. avv. 427- 347 yy.) ning 347 yy.) ning “Katta Gippiy “Katta Gippiy bilan suhbat”bilan suhbat” asarida tilga asarida tilga olinadi. Arxeologiya ikkita olinadi. Arxeologiya ikkita qdimgi yunon so’zidan iborat qdimgi yunon so’zidan iborat bo’lib, bo’lib, “arxeos”“arxeos” – qadimgi, – qadimgi, “logos”“logos” – fan degan – fan degan ma’nolarni anglatadima’nolarni anglatadi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Yunon yozuvchisi Diodor Sitsiliyskiy (mil. avv. 80-29 yy.) ham bu so’zni o’z asarlarida qayd etgan. Ya’ni Troya urushigacha bolgan davr ellinlar nazarida “Ellinlar arxeologiyasi” hisoblangan. Diodor Sitsiliyskiyning zamondoshi Dionisiy Galikarnasskiy Rim tarixini Puni urushi gacha bo’lgan davrini “Rim arxeologiyasi” deb atagan www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Rim imperiyasining Rim imperiyasining lotin mualliflari lotin mualliflari “qadimiyat” – “qadimiyat” – a n t i a n t i q u i t a t e s q u i t a t e s -- atamasini qo’llaganlaratamasini qo’llaganlar www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Rim imperiyasida shuningdek Rim imperiyasida shuningdek “ “ a n t i q u a r i e u s” – a n t i q u a r i e u s” – antikvariy, ya’ni qadimiyatga antikvariy, ya’ni qadimiyatga qiziquvchi atamasi ham qiziquvchi atamasi ham qo’llanilgan. O’rta asrlarda qo’llanilgan. O’rta asrlarda antikvariylar jumlasiga turli antikvariylar jumlasiga turli qadimiy qo’lyozmalarni qadimiy qo’lyozmalarni yig’uvchi kishilar kirgan bo’lsa, yig’uvchi kishilar kirgan bo’lsa, Uyg’onish davriga kelib asosan Uyg’onish davriga kelib asosan klassik madaniyat namunalarini klassik madaniyat namunalarini yig’uvchilarni, ya’ni antik davr yig’uvchilarni, ya’ni antik davr madaniyatiga qiziquvchilarni madaniyatiga qiziquvchilarni shunday ataganlarshunday ataganlar www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1767 yilda 1767 yilda GettingenGettingen universiteti prof. universiteti prof. Xristian Xristian Gottlib Geyni Gottlib Geyni “arxeologiya” atamasiga “arxeologiya” atamasiga “Yunon va “Yunon va rimliklarning qadimgi rimliklarning qadimgi san’ati arxeologiyasi” san’ati arxeologiyasi” kursi bo’yicha ma’ruza kursi bo’yicha ma’ruza o’qib, uni qaytadan o’qib, uni qaytadan muomalaga kiritadimuomalaga kiritadi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Shu davrdan boshlab Shu davrdan boshlab arxeologiyaning yordamchi arxeologiyaning yordamchi tarmoqlari – tarmoqlari – numizmatikanumizmatika (tangashunoslik), (tangashunoslik), epigrafikaepigrafika (toshlardagi (toshlardagi bitiklarni o’rganish), bitiklarni o’rganish), sfragistikasfragistika (muhrlarni (muhrlarni o’rganuvchi fan) vujudga o’rganuvchi fan) vujudga kela boshlaydikela boshlaydi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1753-1756 yy. Juda ko’plab arxeologik 1753-1756 yy. Juda ko’plab arxeologik ashyolarni qo’lga kiritgan ashyolarni qo’lga kiritgan Britaniya Britaniya muzeyimuzeyi ociladi ociladi 1718 yilda Rossiyada 1718 yilda Rossiyada Pyotr IPyotr I boshchiligida ilk boshchiligida ilk marta antikvar materiallarni izlash, to’plash marta antikvar materiallarni izlash, to’plash va o’rganish boshlanadi. Barcha topilmalar va o’rganish boshlanadi. Barcha topilmalar KunstkameraKunstkamera ga joylashtirilganga joylashtirilgan Arxeologik topimalarni saqlash uchun Arxeologik topimalarni saqlash uchun turli ilmiy jamiyat va muzeylar tashkil turli ilmiy jamiyat va muzeylar tashkil etiladi (1806 yil Nikolayevoda, 1811 yil etiladi (1806 yil Nikolayevoda, 1811 yil Feodeasiyada, 1825 yil Odessada, Feodeasiyada, 1825 yil Odessada, 1826 yil Kerchda)1826 yil Kerchda) www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1818 yil1818 yil Kunstkamera tarkibida Kunstkamera tarkibida Osiyo Osiyo muzeyimuzeyi tashkil etiladi. tashkil etiladi. 1846 yil1846 yil Peterburgda arxeologiya va Peterburgda arxeologiya va numizmatika jamiyati tashkil qilinadinumizmatika jamiyati tashkil qilinadi 1855 yil1855 yil Peterburg universitetida Peterburg universitetida Sharq fakultetiSharq fakulteti ochiladi. Uning birinchi ochiladi. Uning birinchi dekani dekani KazanbekKazanbek O’rta Osiyoda bir O’rta Osiyoda bir necha marta ekspeditsiyalar necha marta ekspeditsiyalar uyushtirib, qator tarixchi olimlarni uyushtirib, qator tarixchi olimlarni yuboradiyuboradi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1895 yil 11 1895 yil 11 dekabrdadekabrda Turkiston Turkiston arxeologiya arxeologiya havaskorlari to’garagihavaskorlari to’garagi tuziladituziladi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Mirza Buxoriy Mirza Mirza Buxoriy Mirza Abdullo, Mirza Barat Abdullo, Mirza Barat Mullaqosimov, Akram Mullaqosimov, Akram Polvon Asqarov, Polvon Asqarov, Muhammad Vafo, Alixo’ja Muhammad Vafo, Alixo’ja Yunusov, Mirza Hakim Yunusov, Mirza Hakim va va boshqalar qadimgi boshqalar qadimgi buyumlar hamda buyumlar hamda chaqatangalarni to’plash chaqatangalarni to’plash bilan shug’ullanishganbilan shug’ullanishgan www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Afrosiyob, Ulug’bek Afrosiyob, Ulug’bek rasadxonasi va rasadxonasi va Poykand xarobalarida Poykand xarobalarida dastlabki qazuv ishlari dastlabki qazuv ishlari olib borilganolib borilgan www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

V.L. Vyatkin Afrosiyob xarobasini V.L. Vyatkin Afrosiyob xarobasini (1925, 1929-30), B.P. Denike qadimgi (1925, 1929-30), B.P. Denike qadimgi Termizni (1926-27), M.Ye. Masson Termizni (1926-27), M.Ye. Masson Ohangaron vodiysini (1925-28), Ayritom Ohangaron vodiysini (1925-28), Ayritom xarobalarini (1932-33), qadimgi xarobalarini (1932-33), qadimgi Termizni (1936-38), A.Yu. Yakubovskiy Termizni (1936-38), A.Yu. Yakubovskiy Zarafshon vodiysini (1934, 1939), V.A. Zarafshon vodiysini (1934, 1939), V.A. Shishkin Tali Barzu (1936-38) va Shishkin Tali Barzu (1936-38) va Varaxshani (1936-39), S.P. Tolstov va Varaxshani (1936-39), S.P. Tolstov va Ya.G’. G’ulomov qadimgi Xorazm Ya.G’. G’ulomov qadimgi Xorazm vohasida (1937-50), A.P. Okladnikov vohasida (1937-50), A.P. Okladnikov Teshiktosh va Machay g’orlarini (1938-Teshiktosh va Machay g’orlarini (1938- 39), V.V. Grigorev Qovunchitepa 39), V.V. Grigorev Qovunchitepa xarobalarini qazib o’rgandilarxarobalarini qazib o’rgandilar www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1940 yilda O’rta Osiyo 1940 yilda O’rta Osiyo Davlat universitetining Tarix Davlat universitetining Tarix fakulteti bazasida M.Ye. fakulteti bazasida M.Ye. Massonning tashabbusi Massonning tashabbusi bilan O’rta Osiyo bilan O’rta Osiyo arxeologiyasi kafedrasi arxeologiyasi kafedrasi tashkil etiladitashkil etiladi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Kafedra bazasida 1963 Kafedra bazasida 1963 yilda Qashqadaryo yilda Qashqadaryo vohasining yuqori qismini vohasining yuqori qismini tadqiq etish uchun Kesh tadqiq etish uchun Kesh arxeologik-topografik arxeologik-topografik ekspeditsiyasi tashkil ekspeditsiyasi tashkil etiladietiladi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1970 yilda O’zR FA 1970 yilda O’zR FA Arxeologiya Arxeologiya institutining tashkil institutining tashkil etilishi arxeologik etilishi arxeologik tadqiqotlarning tadqiqotlarning ko’lamini yanada ko’lamini yanada kengaytirdikengaytirdi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2001 yil 24 oktabrda 2001 yil 24 oktabrda Termiz Arxeologiya Termiz Arxeologiya muzeyi Termiz shahrining muzeyi Termiz shahrining 2500 yilligi munosabati 2500 yilligi munosabati bilan (2 aprel 2002 yil) bilan (2 aprel 2002 yil) tashkil etildi. Ushbu muzey tashkil etildi. Ushbu muzey O’rta Osiyodagi yagona O’rta Osiyodagi yagona mutaxassislashtirilgan mutaxassislashtirilgan muzey hisoblanadimuzey hisoblanadi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2. 2. Arxeologiya fanining Arxeologiya fanining maqsadi va vazifalarimaqsadi va vazifalari Arxelogiya fani yer qa`rida tepaliklar Arxelogiya fani yer qa`rida tepaliklar shaklida bizni davrimizgacha saqlanib shaklida bizni davrimizgacha saqlanib qolgan shahar va qishloqlarni, tog`lardagi qolgan shahar va qishloqlarni, tog`lardagi g`or makonlarni arxeologik tadqiqotlar g`or makonlarni arxeologik tadqiqotlar yordamida o`rganadi.yordamida o`rganadi. Arxeologiya fanining asosiy maqsadi -Arxeologiya fanining asosiy maqsadi - arxeologik yodgorliklarni o`rganish asosida arxeologik yodgorliklarni o`rganish asosida insoniyat tomonidan yaratilgan moddiy insoniyat tomonidan yaratilgan moddiy madaniyat yutuqlarining uzviy taraqiyot madaniyat yutuqlarining uzviy taraqiyot jarayonini aniqlash va ilmiy xuloslar berish.jarayonini aniqlash va ilmiy xuloslar berish. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologiya fanining vazifalari:Arxeologiya fanining vazifalari:  1. Insoniyat tomonidan yaratilgan moddiy-1. Insoniyat tomonidan yaratilgan moddiy- madaniyatning paydo bo`lishi va rivojlanish madaniyatning paydo bo`lishi va rivojlanish bosqichlarini o`rganadi.bosqichlarini o`rganadi.  2. Moddiy madaniyat asosida jamiyat 2. Moddiy madaniyat asosida jamiyat taraqqiyotini o`rganadi.taraqqiyotini o`rganadi.  3. Har bir tarixiy davrga xos bo`lgan tarixiy 3. Har bir tarixiy davrga xos bo`lgan tarixiy jarayonlarni moddiy madaniyatda aks ettiradi.jarayonlarni moddiy madaniyatda aks ettiradi.  4. Arxelogiya tarixiy fanlar, xususan 4. Arxelogiya tarixiy fanlar, xususan antrapologiya, etnografiyalar bilan antrapologiya, etnografiyalar bilan hamkorlikda odamning paydo bo`lishi, hamkorlikda odamning paydo bo`lishi, rivojlanishi va migratsiya jarayonlarini rivojlanishi va migratsiya jarayonlarini o`rganadi. o`rganadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Maxsus ilmiy muzeylar barpo etildi Maxsus ilmiy muzeylar barpo etildi Arxeologik yodgarliklarni saqlash va t a ’ mirlash ishlari yo`lga qo`yildi Arxeologik yodgarliklarni saqlash va t a ’ mirlash ishlari yo`lga qo`yildi Tabiy fan yutuqlari asosida rivojlantirildi Tabiy fan yutuqlari asosida rivojlantirildi Fundam е ntal tadqiqotlar yaratildiFundam е ntal tadqiqotlar yaratildi Xalqaro aloqlarga asos solindi Xalqaro aloqlarga asos solindiO`zbekistonning qadimgi tarixi yaratilmoqdaO`zbekistonning qadimgi tarixi yaratilmoqda Arxeologiya mustaqillik yillarida Arxeologiya mustaqillik yillarida www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1. Arxeologik 1. Arxeologik yodgorlikning yodgorlikning umumiy ko`rinishiumumiy ko`rinishi 2. Arxeologik 2. Arxeologik qazishma qazishma jarayonijarayoni 3. Arxeologik 3. Arxeologik tadqiqot natijasida tadqiqot natijasida olingan madaniy olingan madaniy qatlamqatlam www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

SavollarSavollar 1. Arxeologiya so`zi qanday lug`aviy ma’noni anglatadi?1. Arxeologiya so`zi qanday lug`aviy ma’noni anglatadi? 2. Arxeologiya fani nimani o’rgatadi?2. Arxeologiya fani nimani o’rgatadi? 3. Arxeologiya fanining vazifalarini ayting?3. Arxeologiya fanining vazifalarini ayting? 4. Vatanimiz hududida ilk bora arxeologik tadqiqot ishlarini olib borgan 4. Vatanimiz hududida ilk bora arxeologik tadqiqot ishlarini olib borgan olim kim?olim kim? 5. Quyidagi suratlardan qaysi biri arxeologik yodgarlik bo`lib hisoblanadi?5. Quyidagi suratlardan qaysi biri arxeologik yodgarlik bo`lib hisoblanadi? www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologik manbalarni shartli ravishda Arxeologik manbalarni shartli ravishda 2 turga bo’lish mumkin:2 turga bo’lish mumkin:  1. Tabiiy manbalar inson va hayvon 1. Tabiiy manbalar inson va hayvon suyaklari, o’simliklar qoldiqlari va suyaklari, o’simliklar qoldiqlari va geologik qatlamlar bo’lib, ularni geologik qatlamlar bo’lib, ularni asosan zoologlar va botaniklar asosan zoologlar va botaniklar o’rganadi.o’rganadi.  2. Sun’iy yoki inson tomonidan 2. Sun’iy yoki inson tomonidan yaratilgan manbalar. Ular mehnat yaratilgan manbalar. Ular mehnat qurollari, yarog’-aslahalar, sopol qurollari, yarog’-aslahalar, sopol idishlari, san’at va zeb-ziynat idishlari, san’at va zeb-ziynat buyumlari, qoyatosh rasmlari, yozuv buyumlari, qoyatosh rasmlari, yozuv hamda uning manbalari va hakozolarhamda uning manbalari va hakozolar www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologik ekspeditsiyalar deyilganda viloyat, shahar, deyilganda viloyat, shahar, tuman, qishloq va boshqa tuman, qishloq va boshqa joylarda moddiy madaniyat joylarda moddiy madaniyat yodgorliklarini dala tadqiqot yodgorliklarini dala tadqiqot yo’li bilan o’rganish usuli yo’li bilan o’rganish usuli tushuniladitushuniladi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologik ekspeditsiya va otryadlarning ish uslubi uch bosqichli bo’lib, arxeologik qidiruv, sinov va qazish ishlari ni amalga oshirishdan iboratdir www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Madaniy qatlamMadaniy qatlam deyilganda insoniyatning deyilganda insoniyatning turmushi, xo’jaligi va g’oyaviy faoliyatining turmushi, xo’jaligi va g’oyaviy faoliyatining izlari saqlanib qolgan tuproq qatlami izlari saqlanib qolgan tuproq qatlami tushuniladi. Chunonchi, g’or-makon, ochiq tushuniladi. Chunonchi, g’or-makon, ochiq manzilgoh, qishloq va shahar madaniy manzilgoh, qishloq va shahar madaniy qoldiqlarning jamiyat rivojlanishi bilan bog’liq qoldiqlarning jamiyat rivojlanishi bilan bog’liq holda joylanishi madaniy qatlamni ifodalaydi. holda joylanishi madaniy qatlamni ifodalaydi. Bu qatlam yillar, asrlar va ming yillar osha asta-Bu qatlam yillar, asrlar va ming yillar osha asta- sekin vujudga keladi. Arxeologik yodgorliklar sekin vujudga keladi. Arxeologik yodgorliklar bir yoki bir necha o’n madaniy qatlamdan iborat bir yoki bir necha o’n madaniy qatlamdan iborat bo’lib. Ularning qalinligi bir necha santimetrdan bo’lib. Ularning qalinligi bir necha santimetrdan 30-35 metrgacha borishi mumkin30-35 metrgacha borishi mumkin www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Madaniy qatlam u yoki bu yodgorlikda Madaniy qatlam u yoki bu yodgorlikda shurfshurf tashlash, keng ko’lamdagi qazish ishlari tashlash, keng ko’lamdagi qazish ishlari natijasida aniqlanadinatijasida aniqlanadi  Shurf tashlashdan asosiy maqsad madaniy Shurf tashlashdan asosiy maqsad madaniy qatlamni aniqlash va yodgorlik haqida qatlamni aniqlash va yodgorlik haqida dastlabki ma’lumot olishdir. Shurf ko’pincha dastlabki ma’lumot olishdir. Shurf ko’pincha kvadrat va to’g’ri to’rtburchak shaklllarida kvadrat va to’g’ri to’rtburchak shaklllarida bo’lib, chuqurligi va kengligi madaniy bo’lib, chuqurligi va kengligi madaniy qatlamga qarab har xil bo’lishi mumkinqatlamga qarab har xil bo’lishi mumkin  ““ MaterikMaterik ” – ” – bezovta qilinmagan yerbezovta qilinmagan yer degani degani www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Ibtidoiy jamoa davri tarixi То sh davri ( paleolit ) Bronza davri ( jez ) Те mir davi Paleolit Mezolit Neolit Eneolit Ilk – оо lduvaylduvay , , ashel , shell O’rta – mustyemustye So’nggi – О rinyanik , solyutre , madlen Davrlar : То sh davri – 3-2 mln . yil avvaldan – m .а vv. 3 ming yilgacha  Bronza davri - m . а vv . 3 – 1 ming yilgacha Те mir davri - m . а vv . 1 ming yildan milodiy 1 а srgacha www.arxiv.uzwww.arxiv.uz24 1A 0A 25 0C 27 28 29 2A02 27 12 29 25 19 2C 23 0A 2D040506 2E0E040506 24 2F 0B0B 2626 0606 300B300B 0A0C 300B 0C 14 0B 2F 0B0B 19171917 310515 0B 2F 0B0B 32 02 30 0C 30 19 33 13 25 0C 0B 1A 0B2F0B341F 1906 210B 0908 0B2F0B 19 2136 18 0B 1908 02 2A02 0B1F0B 19 21 0B 36 18 210B 34 1908 0B 0908 252B 1908 0B1F0B 19 21 0B 36 1818 21 0B 200B 1908 0B 09 0B 0B0B0B0B 19 0B200B36 0C

XronologiyaXronologiya arxeologiyaning asosiy qismi arxeologiyaning asosiy qismi bo’lib, qadimdan boshlab, tarixiy jarayon, eng bo’lib, qadimdan boshlab, tarixiy jarayon, eng asosiysi insoniyat tarixini ilmiy asoslashda asosiysi insoniyat tarixini ilmiy asoslashda muhim ahamiyatga egadirmuhim ahamiyatga egadir Arxeologlar xronologiyadan mutlaq to’g’ri va Arxeologlar xronologiyadan mutlaq to’g’ri va taxminlarga suyanib foydalanadilar. Nisbiy taxminlarga suyanib foydalanadilar. Nisbiy xronologiyada mazkur madaniyat qaysi xronologiyada mazkur madaniyat qaysi qadimiy hududga xosligi, yodgorlikni qadimiy hududga xosligi, yodgorlikni o’rganish jarayonida qaysi biri qadimiyroq o’rganish jarayonida qaysi biri qadimiyroq ekanligiga ahamiyat beradi. Mutlaq ekanligiga ahamiyat beradi. Mutlaq xronologiyada esa arxeologlar biror yilni xronologiyada esa arxeologlar biror yilni aniqlash uchun albatta konkret manbalarga aniqlash uchun albatta konkret manbalarga tayanadilartayanadilar www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologiya va tarixiy fanlarArxeologiya va tarixiy fanlar TARIXIY LINGVISTIKA TARIXIY LINGVISTIKA TOPONOMIKATOPONOMIKA TARIXIY GEOGRAFIYA TARIXIY GEOGRAFIYA EPIGRAFIKAEPIGRAFIKA ETNOGRAFIYAETNOGRAFIYANUMIZMATIKANUMIZMATIKAANTROPOLOGIYAANTROPOLOGIYAANTROPOLOGIYAANTROPOLOGIYA ARXEOLOGIYAARXEOLOGIYA www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologiya va numizmatikaArxeologiya va numizmatika Numizmatika - yunoncha so’z bo’lib, Numizmatika - yunoncha so’z bo’lib, tangahunosliktangahunoslik yoki tangalar tarixi haqidagi yoki tangalar tarixi haqidagi fandir. Arxeologik tadqiqotlar davomida fandir. Arxeologik tadqiqotlar davomida topilgan tanga yordamida har bir inshootning topilgan tanga yordamida har bir inshootning qurilish, mavjud bo’lish va inqirozga uchrash qurilish, mavjud bo’lish va inqirozga uchrash davrlari aniq sanalarda aniqlanadi.davrlari aniq sanalarda aniqlanadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologiya va antropologiyaArxeologiya va antropologiya Antropologiya grekcha so’z bo’lib, “antropos”-Antropologiya grekcha so’z bo’lib, “antropos”- odam, “logos”-fan’ demakdir. Antropologiya odam, “logos”-fan’ demakdir. Antropologiya uning bir tarmog’i tarixiy antropologiya qadimgi uning bir tarmog’i tarixiy antropologiya qadimgi odamning tana tuzilishi va taraqqiyotini odamning tana tuzilishi va taraqqiyotini arxeologik qazishmalar jarayonida to’plangan arxeologik qazishmalar jarayonida to’plangan manbalarga tayangan holda o’rganadimanbalarga tayangan holda o’rganadi . www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologiya va etnografiyaArxeologiya va etnografiya Etnografiya - yunoncha so’z bo’lib, Etnografiya - yunoncha so’z bo’lib, “etnos” - xalq, “etnos” - xalq, “grafikos”-yozish“grafikos”-yozish demakdir. Arxeologik qazuv davomida demakdir. Arxeologik qazuv davomida to’plan-gan moddiy madaniyat namunalari, antropologik to’plan-gan moddiy madaniyat namunalari, antropologik topilmalar yordamida har bir etnik guruhning o’ziga xos topilmalar yordamida har bir etnik guruhning o’ziga xos madaniyati, uning bir hududdan boshqa hududga migratsiya madaniyati, uning bir hududdan boshqa hududga migratsiya jarayoni kompleks yondashuv orqali mintaqada yuz bergan va jarayoni kompleks yondashuv orqali mintaqada yuz bergan va etnik va madaniy jarayonlar etnografiya fani bilan be’vosita etnik va madaniy jarayonlar etnografiya fani bilan be’vosita aloqadorlikda o’rganiladialoqadorlikda o’rganiladi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologiya va tarixiy geografiya Arxeologiya va tarixiy geografiya hamda toponimikahamda toponimika Har bir mintaqaning tarixiy geografiyasi va tarixiy Har bir mintaqaning tarixiy geografiyasi va tarixiy toponimikasini yoritishda, alohida shahar etimologiyasini toponimikasini yoritishda, alohida shahar etimologiyasini aniqlashda yoki tarixiy manbada tilga olingan shaharni ma’lum aniqlashda yoki tarixiy manbada tilga olingan shaharni ma’lum bir arxeologik yodgorlik o’rnida joylashtirishdirda arxeologiya bir arxeologik yodgorlik o’rnida joylashtirishdirda arxeologiya ma’lumoti juda muhimdir.ma’lumoti juda muhimdir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

SavollarSavollar  Arxeologiya qaysi fanlar bilan uzviy aloqador?Arxeologiya qaysi fanlar bilan uzviy aloqador?  Arxeologiya fanida numizmatika qanday o`rin Arxeologiya fanida numizmatika qanday o`rin tutadi?tutadi?  Arxeologiya fani rivojida antropologiyaning Arxeologiya fani rivojida antropologiyaning o`rni nimalarda ko`rinadi?o`rni nimalarda ko`rinadi?  Arxeologiya va etnografiyaning bog`liqligini Arxeologiya va etnografiyaning bog`liqligini tushuntiring.tushuntiring.  Arxeologiyaning tarixiy geografiya va Arxeologiyaning tarixiy geografiya va toponimika bilan aloqadorligi nimalarda toponimika bilan aloqadorligi nimalarda namoyon bo’ladi? namoyon bo’ladi? www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologiya va tabiiy fanlarArxeologiya va tabiiy fanlar Arxeologiya o’z taraqqiyoti davomida Arxeologiya o’z taraqqiyoti davomida geologiya, biologiya, fizika, ximiya, va geologiya, biologiya, fizika, ximiya, va matematika fanlari bilan bog’liq holda matematika fanlari bilan bog’liq holda rivojlanib kelganrivojlanib kelgan www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologiya va tabiiy fanlarArxeologiya va tabiiy fanlar MATEMATIKAMATEMATIKA GEOLOGIYAGEOLOGIYA GEOGRAFIYA GEOGRAFIYA XIMIYAXIMIYABIOLOGIYABIOLOGIYAFIZIKA FIZIKA ARXEOLOGIYAARXEOLOGIYA www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologiya va tabiiy fanlarArxeologiya va tabiiy fanlar BiologiyaBiologiya fanining metodlaridan biri fanining metodlaridan biri dendroxronologiya yo-g’ochdan yasalgan topilmalar dendroxronologiya yo-g’ochdan yasalgan topilmalar yoshini aniqlashda qo’llaniladi.yoshini aniqlashda qo’llaniladi. FizikaFizika fanining yutuqlaridan biri radiokarbon (c-14) fanining yutuqlaridan biri radiokarbon (c-14) metodi yordamida organik qoldiqlar asosida qadimgi g’or metodi yordamida organik qoldiqlar asosida qadimgi g’or makon yoki inshoot yoshi +,- 25 yil aniqlikda aniqlanadimakon yoki inshoot yoshi +,- 25 yil aniqlikda aniqlanadi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologiya va tabiiy fanlarArxeologiya va tabiiy fanlar Kimyo va uning tarmoqlari yordamida Kimyo va uning tarmoqlari yordamida san’at namunalari, xususan haykallar, devoriy san’at namunalari, xususan haykallar, devoriy suratlar, qadimgi qo’lyozmalar kimyoviy suratlar, qadimgi qo’lyozmalar kimyoviy usulda qotiriladi va ularning tarkibi aniqlanadi.usulda qotiriladi va ularning tarkibi aniqlanadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologiya va tabiiy fanlarArxeologiya va tabiiy fanlar Zamonaviy Zamonaviy arxeologiya arxeologiya fanida matematik fanida matematik statistika, statistika, aerofotografiya aerofotografiya va hozirda va hozirda ayniqsa kosmik ayniqsa kosmik fotografiya fotografiya usullaridan keng usullaridan keng qo’llanilmoqdaqo’llanilmoqda www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

SavollarSavollar 1.1. Arxeologiyada qo’llaniladigan radio-Arxeologiyada qo’llaniladigan radio- karbon usuli qaysi tabiiy fanga aloqador?karbon usuli qaysi tabiiy fanga aloqador? 2.2. Arxeologik topilmalarni saqlashda qaysi Arxeologik topilmalarni saqlashda qaysi fan yutuqlaridan foydalaniladi?fan yutuqlaridan foydalaniladi? 3.3. Arxeologiya biyologiyaning qaysi Arxeologiya biyologiyaning qaysi tarmog’i bilan bog’liq?tarmog’i bilan bog’liq? 4.4. Arxeologiya va matematika fanlarining Arxeologiya va matematika fanlarining o’zaro aloqadorligini izohlab bering.o’zaro aloqadorligini izohlab bering. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologik tadqiqot turlariArxeologik tadqiqot turlari Arxeologiya Yer usti arxeologiya Suv osti arxeologiya Kosmik arxeologiya www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Yer usti arxeologiyasiYer usti arxeologiyasi Yodgorlik turlariYodgorlik turlari 1. Shaharlar (Afrasiyob, 1. Shaharlar (Afrasiyob, YY erqo’rg’on...)erqo’rg’on...) 2. Qishloqlar (Oqqo’rg’on, 2. Qishloqlar (Oqqo’rg’on, Dingilji…)Dingilji…) 3. Qal’alar (Xotomtoy, 3. Qal’alar (Xotomtoy, Tavka...)Tavka...) 4. Karvonsaroylar (Raboti 4. Karvonsaroylar (Raboti Malik…)Malik…) 5. Ibotadxonalar (Fayoztepa…)5. Ibotadxonalar (Fayoztepa…) 6. Mozorlar (Bo’ston, 6. Mozorlar (Bo’ston, Rabot…)Rabot…) www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Suv osti arxeologiyasiSuv osti arxeologiyasi Suv ostida qolib ketgan moddiy madaniyat qoldiqlarini Suv ostida qolib ketgan moddiy madaniyat qoldiqlarini o’rganish.(Qora dengiz yodgorliklari)o’rganish.(Qora dengiz yodgorliklari) www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Harbiy arxeologiyaHarbiy arxeologiya www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Kosmik arxeologiyasiKosmik arxeologiyasi  Kosmik ma’lumotlar Kosmik ma’lumotlar asosida voha arxeologik asosida voha arxeologik yodgorliklari joylashuvi yodgorliklari joylashuvi aniqlanadi. aniqlanadi.  Har bir yodgorlikning Har bir yodgorlikning topografik tarxi olinadi.topografik tarxi olinadi.  Yodgorliklar taqqoslanadi.Yodgorliklar taqqoslanadi.  Yangi yodgorliklar Yangi yodgorliklar aniqlanadi.aniqlanadi.  Qadimgi yollar va suv Qadimgi yollar va suv inshootlari eski o’zanlari inshootlari eski o’zanlari aniqlanadi.aniqlanadi.  Mavjud ma’lumotlar Mavjud ma’lumotlar asosida migratsiya jarayonlari va asosida migratsiya jarayonlari va yo’nalishlari aniqlanadiyo’nalishlari aniqlanadi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

SavollarSavollar 1.1. Qanday arxeologik tadqiqot turlarini Qanday arxeologik tadqiqot turlarini bilasiz?bilasiz? 2.2. Arxeologik yodgorliklar turlarini sanab Arxeologik yodgorliklar turlarini sanab bering.bering. 3.3. Arxeologik madaniy qatlamdan topilgan Arxeologik madaniy qatlamdan topilgan ashyolar yoshi qanday usullar yordamida ashyolar yoshi qanday usullar yordamida aniqlanadi?aniqlanadi? 4.4. Kosmik arxeologiya deganda nimani Kosmik arxeologiya deganda nimani tushunasiz?tushunasiz? www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Arxeologiya fanining ilmiy Arxeologiya fanining ilmiy muammolarimuammolari 1.1. O`rta Osiyoda ilk insoniyat izlarini aniqlash. O`rta Osiyoda ilk insoniyat izlarini aniqlash. 2.2. Insoniyatning ishlab chiqarishga o’tish jarayonlarini Insoniyatning ishlab chiqarishga o’tish jarayonlarini aniqlash.aniqlash. 3.3. Ilk sinfiy munosabatlarning o’rnatilishini o’rganish.Ilk sinfiy munosabatlarning o’rnatilishini o’rganish. 4.4. Ilk shahar va davlatchilik tarixini yanada mukammal Ilk shahar va davlatchilik tarixini yanada mukammal o’rganish.o’rganish. 5.5. Moddiy madaniyatda an’anaviy va innovatsion Moddiy madaniyatda an’anaviy va innovatsion jarayonlarni o’rganish.jarayonlarni o’rganish. 6.6. Moddiy madaniyat asosida jamiyat taraqqiyoti tarixini Moddiy madaniyat asosida jamiyat taraqqiyoti tarixini o’rganish.o’rganish. 7.7. Etnogenez va etnik tarixni o’rganish.Etnogenez va etnik tarixni o’rganish. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Dunyodagi asosiy arxeologiya maktablar

Termiz shahridagi Surxondaryo viloyati arxeologiya muzeyi

O’zRFA qoshidagi Arxeologiya institutining tashkil etilishi

Arxeologiya yodgorliklari va ularni tarixni o’rganishdagi ahamiyati

O‘zFA Arxeologiya instituti va uning qoshidagi muzey va laboratoriya bilan tanishuv