Arab manbalarida o’lkashunoshlikka oid ma’lumotlar - Tarix - Slaydlar

Arab manbalarida o’lkashunoshlikka oid ma’lumotlar

Yuklangan vaqt:

29.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3145.7080078125 KB

Ko'chirib olish

ARAB MANBALARIDA O’LKASHUNOSHLIKKA OID MA’LUMOTLAR REJA: • 1. ARAB SAYYOH VA GEOGRAFLARNING MAMLAKATLARGA SAYOHATI • 2. O’RTA OSIYONING ARABLAR TOMONIDAN O’RGANILISHI • 3. ARAB MANBALARI VA ASARLARI

. Arablar oʻzlarining geografik tavsiflarida uzoq shimol, Osiyoning janubiy yarmi, Shimoliy Afrika va Sharqiy Afrika qirgʻoqlaridan tashqari butun Yevropani qamrab olgan. Arablar Ispaniyadan tortib Turkistongacha va Hind daryosining ogʻzigacha boʻlgan barcha mamlakatlarning toʻliq tavsifini aholi punktlarini batafsil sanab oʻtgan, madaniy joylar va choʻllarni tavsiflagan holda madaniy oʻsimliklarning tarqalishi, foydali qazilmalarning joylashishini koʻrsatgan. Ular nafaqat jismoniy-geografik yoki iqlim sharoiti, balki kundalik hayot, sanoat, madaniyat, til va diniy ta'limotlarga ham qiziqdilar.Uzoqshimol SharqiyAfrika SharqiyTurkiston Mo’g’ulistonButunYevropa Janubiyosiyo ShimoliyAfrika MarkaziyOsiyo JanubiySharqiyOsiyo

O‘rta asrlarda O‘rta Osiyo tabiati arab olimlari tomonidan o‘rganilgan. Arab sayyohlari va olimlari tomonidan O‘rta Osiyo tabiati va uning tabiiy geografik o‘lkalari haqida juda ko‘p geografik ma’lumotlar yozib qoldirilgan. Abul Hasan Ali Ma’sudiy (X asr) O‘rta Osiyo va Kavkaz geografiyasi haqida asar yozgan, Abu Is’hoq Istaxriy (X asr) «Iqlimlar kitobi», Yoqut ibn Abdulla (XII—XIII asrlar) «Mamlakatlarning alifbo tartibida ro‘yxati» nomli asar yozgan.

Arab sayohatchilaridan Ibn Hardadbeh, Qudama ibn Jafar, Ibn al-Fakiha, al- Mukaddasiy, al- Istaxriylarni ajratib ko‘rsatish kerak, ular Buyuk ipak yo‘lining shimoliy tarmog‘iga o‘zlarining geografik tavsiflarini berganlar. O'z navbatida, shimoliy tarmoq ikkita asosiy tarmoqdan iborat edi: Janubiy va Shimoliy. Arab sayohatchilarining tavsifiga ko'ra, ular ikkala filialni ham bosib o'tishga muvaffaq bo'lishdi, bundan tashqari, ushbu yo'nalishlarni tavsiflash uchun

Arab sayohatchilari Bag'doddan Shimoliy Mesopotamiya orqali ko'chib o'tib, Eronga etib kelishgan, so'ngra Fors bo'limi bo'ylab shimoliy-sharqga, Xuroson mintaqasiga o'tib, O'rta Osiyo bo'limi o'sha yerda boshlangan. Marv shahri (hozirgi Maryam, Turkmaniston) Oʻrta Osiyoga kirish darvozasi boʻlib xizmat qilgan, ikkinchisi esa 9—10- asrlarda muhim siyosiy va tijorat ahamiyatiga ega boʻlgan. Sayohatchilar Marvdan Amulya (hozirgi Turkmanistonning Chachjou) shahriga, soʻngra Buxoroga, u yerdan Samarqandga yoʻl oldilar. Arablar bu shaharlar orasidagi masofani koʻrsatib, 36 dan 39 farsaxgacha (1 Farsa — 6—7 km.) egallagan.

Ibn-Hardodbeh, Qudama ibn Jafar va ibn al-Fakih bu shaharlar orasidagi masofalarni turlicha ko‘rsatadilar va bu farq 3 dan 5 farsaxgacha bo‘ladi. Ularning zamonaviy ekvivalentini o'rnatishda yo'l va kartografik masofalar o'rtasidagi farqni, qadimgi va hozirgi masofalar orasidagi farqni hisobga olish kerak. Gap shundaki, sayohatchilar, agar geografik rel'ef imkon bersa, yo'llarni to'g'rilashga va mustahkamlashga intilib, yangi yo'llar yoki ularning uchastkalari va boshqa bir qator nuqtalarni ochdilar. Buni arab sayohatchilarining marshrutlarining keyingi tavsifida ko'rish mumkin .

Xuroson Qashqadaryovohasi ZarafshonBuxorovaXorazmFargonavodiysiArab sayyohlari ning O'rta Osiyo bo'ylab sayohat i

Keyinchalik sayohatchilar Samarqanddan Zominga (O'zbekiston) ko'chib o'tdilar, bu erda savdo yo'li Farg'ona (janubiy) va Shosh (turkiy) deb ataladigan tarmoqlarga bo'lingan. 7 V.V.ning fikricha. Bartold uchun bu yo'l Sabatda bo'lingan. 8 Zomindan yoʻl Axsiket shahriga (hozirgi Iski- ahsa xarobalari, Oʻzbekiston) boradi. O.K.ning soʻzlariga koʻra. Qoraevning taʼkidlashicha, bu shaharlar oʻrtasida janubiy yoʻldan yana toʻrt tarmoq: ikkita Sabat qishlogʻi, uchinchisi Xodjent shahrida va toʻrtinchisi Axsiket shahrida joylashgan. 9 Bu yoʻllar musulmon hududlarini Oʻrta Osiyo hududlari bilan bogʻlagan. Keyinchalik yoʻl Axsiket shahridan Kuba orqali Oʻshga, keyin esa Oʻzganga borgan.

Arab georaflariHurdodbeh, Qudama ibn-Jafar, al- Istaxriy va boshqalar oʻz asarlarida Buyuk Ipak yoʻlining shimoliy tarmogʻiga geografik tavsif berib, unda shahar va aholi punktlarining mavjudligini qayd etganlar. 9-10-asrlar. Qirg'iziston hududida. Arab geograflarining maʼlumotlariga qaraganda, Buyuk ipak yoʻlining barcha tarmoqlari kabi savdo yoʻlining shimoliy tarmogʻi ham alohida oʻrin tutganligini aytish mumkin

Ibn Battuta Yoqubibn Abdulla IbnIstahriy AlMasudiy IbnHurdodbek Ibn alFaqihO'rta Osiyoga kelgan arab sayyohlari

Ibn Battuta 1325 yili yozida Marokashdan hajga boruvchilar karvoniga qo‘shilib safarga chiqqan va deyarli barcha musulmon mamlakatlarida bo‘lga Ibn Battuta fors va turkiy tillarni ham yaxshi bilgan. Uning «Tuhfat an-nuzzor fi g‘aroyib al-amsor va ajoyib al-afsar» («Turli shahar va safarlardagi ajoyibotlar shohidi bo‘lganlar uchun tuhfa») asari Yaqin Sharq va O‘rta Osiyo geogpafiyasi tarixini tadqiq etishda muhim manba hisoblanadi. Ushbu asar Ibn Battuta zamonidagi (turmushga oid) adabiyotning namunasi bo‘lib, o‘z davrining adabiy va psixologik yodgorliklaridan biridir. U ilmiy manbalarda «Sayohatnoma» deb ataladi. Ibn Battuta asarlari 80 dan ortiq Yevropa va Osiyo xalqlari tillarigatarjima qilingan. I. B. faoliyati ustida o‘zbek olimi N. Ibrohimov tadqiqot ishlari olib borgan va u haqda o‘zbek, rus, arab, ingliz tillarida asarlar yaratdi.

Istaxriyning geogr. sohasidagi ilmiy merosi 930— 933 yillarda arab tilida yozilgan "Kitob masolik va-l- mamolik" ("Yoʻllar va mamlakatlar kitobi; boshqa nomi "Kitob al-aholim" — "Iqlimlar kitobi") asarida oʻz aksini topgan Oʻlkalar tavsifiga ularning haritalari ham chizib ilova qilingan. Movarounnahr tavsifi va haritasida Oʻrta Osiyoning suvlari (Orol dengizi, Amudaryo, Sir-daryo, Zarafshon, kanallar), aholi mas-kanlari kabilar toʻgʻrisida maʼlumot bor Китаб ал-масалик вал-мамалик» асарининг бевосита Марказий Осиё минтақаси тарихий географияси билан боғлиқ «Хуросон» ва «Мовароуннаҳр» иқлимларининг таржимаси амалга оширилган. Асар таржимасига ўзига хос тарзда янгича ёндашилган. Таржима учун асарнинг араб тилидаги (11 та) ва форсий таржимасидаги (8 та) қўлёзма ва нашрлардаги матнлари жалб этилган.

Masʼudiy, Abul Hasan Ali ibn al-Husayn Ali al- Masʼ-udiy (9-asr oxiri, Bagʻdod — 956 yoki 957, Fustot, Misr) — arab tarixchisi va sayyohi. 915—945 yillarda M. Eron, Hindiston, Shri Lanka, Shim. Afrika, Zanjibar, Movarounnahr, Xitoy, Ozarbayjon, Armanistonda sayohatda boʻlgan, keyinchalik Suriya va Misrda yashagan O’rta Osiyo va Kavkaz geografiyasi asari ham MA’sudiyga tefgishli

Manbalardan Yo. H.ning qariyb oʻnta asarining nomi maʼlum. Shulardan 1224-yil yozib tugatgan 14 jildli toponimik asari "Muʼjam ulbuldon" ("Mamlakatlar lugʻati")da Fargʻona vodiysi shahar va qishloqlariga oid maʼlumotlar ham bor. 7 jildli "Muʼjam uludabo" ("Adiblar lugʻati") biografik asarida 7—13-asr boshigacha yashagan va arab tilida ijod qilgan qariyb 1100 adib va olimlar haqida maʼlumot jamlagan. Asarda, jumladan, Oʻrta Osiyoning Xorazm, Buxoro, Marv, Axsikat, Samarqand, Fargʻona,. "Muʼjam uludabo"da muallif buxorolik Ifriqiy ijodidan bahramand boʻlganligini taʼkidlagan. Bu ikki yirik asar qoʻlyozmasi bizgacha yetib kelgan, ular Yevropa va Yaqin Sharq mamlakatlari kutubxonalarida saqlanmoqda..

Ahsan at- taqosim"" Ahsan at- taqosim" yoki" Ahsan at- taqosim fi ma'rifat al- aqolim" (" Iqlimlarni o`rganishuchun eng yaxshi qo`llanma") nomli asar muallifi X asrning yirik geograf olimi al- Muqaddasiydir Al- Muqaddasiy sayohat vaqtida to'plagan hamda boshqa manbalardan olingan aniq ma'lumotlar asosida 985 yili o'zining qimmatli asarini yozib qoldirgan. Kitobning ikkita tahriri mavjud. Birinchi tahriri 986 yilda amalga oshirilgan bo`lib Somoniylarga, 989 yilgi ikkinchisi esa Fotimiylarga bag`ishlangan

Arab tilida yaratilgan tarixiy asarlar yoki yozma yodgorliklar quyidagi umumiy xususiyatlarga ega. Ular garchi arab tilida yozilgan bo`lsa- da, barchasida umumiy tarixni qamrab olishga, ya`ni tarixni jahon tarixi sifatida idrok etishga, talqin qilishga intilish alohida sezilib turadi. Bu manbalar uchun ilk tarixiy asar va namuna sifatida" Qur'oni karim" olinadi. Kitoblar ichida tarixchi o`zining" Qur'oni karim", hadislar va" Payg'ambarlar qissalari", diniy rivoyatlarni ya`shi bilishini namoyish etishga va ulardagi mashhur va ma`lum voqea, hodisa, rivoyat, aqidalardan unumli foydalanishga intilganlar.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR • 1. F.SULAYMONOVA SHARQ VA GARB T O’ZBEKISTON 1997 • 2 IBRAGIMOV.N. IBN BATTUTA M 1998 • 3 O’ZBEKISTON MILLIY ENSIKLOPEDIYASI TOSHKENT 2000 YIL

O'xshashlar

Xitoy va Arab manbalarida Farg’ona shaharlari

Temuriylar yozma manbalarida Markaziy Osiyo

Arab davlati tarixi

Arab mamlakatlari tarixi

Arab davlatlarining paydo bo’lishi va rivojlanishi