Temuriylar yozma manbalarida Markaziy Osiyo - Tarix - Slaydlar

Temuriylar yozma manbalarida Markaziy Osiyo

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

698.814453125 KB

Ko'chirib olish

1MAVZU: Temuriylar yozma manbalarida Markaziy Osiyo.

Amir Temur • Amir Temur ibn amir Tarag‘ay 1336 yil 9 aprelda Kesh (Shahrisabz) viloyatining Xo‘ja Ilg‘or qishlog‘ida dunyoga kelgan. Uning otasi amir Muhammad Tarag‘ay barlos ulusiga mansub beklardan, bahodir jangchi, ulamoyu fuzaloga ixlosmand, ilm ahliga homiy va ishtiyoqmand kishi bo‘lgan. 2

Amir Temurning yoshligi haqida ma'lumotlar kam uchrasa- da, ayrim manbalarga qaraganda, u yoshligida xat-savod chiqarib, o‘z davrining tibbiyot, riyoziyot, falakiyot, me'morchilik va tarix ilmlarini o‘rgangan. Amir Temur bilan suhbatlashish sharafiga muyassar bo‘lgan buyuk arab faylasufi Ibn Xaldun jahongir turk, arab, fors xalqlari tarixini, diniy, dunyoviy va falsafiy bilimlarning murakkab jihatlarigacha yaxshi o‘zlashtirganini ta'kidlaydi. Amir Temur siyosat maydoniga kirib kelgan paytda, Movarounnahr mo‘g‘ullar istibdodi ostida bo‘lib, Chingizxon va Botuxon bosib o‘tgan shahar va qishloqlar vayronaga aylangan, suv inshootlari buzib tashlangan yoki ishga yaroqsiz holga keltirilgan, Chingizxon Movarounnahrni o‘zining ikkinchi o‘g‘li Chig‘atoyxonga suyurg‘ol sifatida in'om qilgan edi. 3

• Markaziy Osiyo - Osiyo materigining ichki qismidagi tabiiy oblast. Mayd. 6 mln. km2. Shim. va gʻarbiy chekkasi Mongoliya, XXR bilan RF oʻrtasidagi davlat chegarasigacha boʻlib, sharqi Katta Xingan, jan. esa Tibet hudoʻdidagi Sangpo (Brahmaputra) daryosi va Hind daryosining yuqori qismi bilan oʻralgan. M.O. dengiz sathidan ancha baland joylashgan. Relyefi kenglik boʻylab choʻzilgan togʻ tizmalari (Mongoliya Oltoyi, Xangay, Xentey, Tyan- shan, Nanshan, Kunlun) va keng hamda ancha chuqur botiklar (Jungoriya, Gʻarbiy Mongoliyadagi Katta Koʻllar soyligi, Tarim, Saydam)dan iborat. Ayrim joylarida mutlaq balandlik dengiz sathidan past (mas, Turfon botigʻi — 154 m). Qum va shagʻalli baland tekisliklar, kichik togʻ koʻp. Iqlimi hamma yerda keskin kontinental, choʻl iqlimi; yogʻin kam, yiliga oʻrtacha 100—200 mm, markaziy qismlarida 10—30 mm, chekkalarida 300— 400 mm, jan.-sharqida, Tibet togʻlarining chetlarida 1000 mm va undan ham koʻproq. Qishda antitsiklon taʼsirida qattiq sovuq boʻladi, yanvarning oʻrtacha t-rasi —10°, — 25°, eng past t-ra —50°, —52°. Tyanshan, Nanshan, Qoraqurum togʻlarida muzliklar bor. Selenga, Irtish, Xuanxe, Yanszi, Brahmaputra, Hind, Mekong , Tarim, Xaydikgol, Kobdo, Tes, Manas, Urungu, Edzin-gol daryolari togʻlardan boshlanadi. 5Markaziy Osiyo

XO’JALIGI Sobiq Ittifoq davrida Markaziy Osiyoning barcha respublikalarida iqtisodiyot uchun eng zarur bo’lgan xomashyo va yarim xomashyo mahsulotlar ishlab beruvchi tarmoqlarni rivojlantirishga erishildi. Ular, eng avvalo, tog’-kon sanoat tarmoqlari, qishloq xo’jalik (avvalo, paxta) mahsulotlari yetishtirish va ularni dastlabki qayta ishlash sohalari edi. Markaziy Osiyo ishlab chiqarish hajmiga ko’ra sobiq Ittifoqning paxta, pilla, qorako’l terilari, sholi, quritilgan mevalar, mis, volfram, xrom, simob, uran, oltin, qo’rg’oshin kabi sanoat va qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqaruvchi birinchi rayoni bo’lib keldi. Neft, tabiiy gaz, elektr energiyasi, paxtachilik majmuasida xizmat qilishga mo’ljallangan mashina va uskunalar yetkazib berishda ham regionning salmog’i ancha katta edi. 6

Markaziy Osiyo tabiati • Markaziy Osiyoning maydoni 4 mln. km 2 (jahon quruqlik maydonining 3,0 foizi), aholisi 57 mln. kishini (jahon aholisining salkam 1,0 foizi) tashkil qiladi. Uning hududi g’arbdan sharqqa 3 ming km, shimoldan janubga 2,5 ming km masofaga cho’zilgan bo’lib, Osiyoning o’rta kengliklarida joylashgan, • Iqlimi, asosan, quruq, keskin kontinental. • Tabiiy namlik asosida bahorikor dehqonchilik Markaziy Osiyoning Shimoliy Qozog’iston va baland tog’oldi adirlari va tog’yonbag’irlarida olib boriladi. Mintaqaning oqar suv manbalariga ega bo’lgan vodiy va vohalarda har jihatdan iqtisodiy rivojlangan hududlari joylashgan. 7

SANOATI • Barcha respublikalar sanoatida undiruvchi sanoat tarmoqlarining ahamiyati katta. Bu tarmoqlar guruhiga kiruvchi yoqilg’i-energetika, metallurgiya, kimyo sanoatlari salmog’i, ayniqsa, Qozog’iston, O’zbekiston, Turkmaniston Respublikalarida ancha katta. • Yoqilg’i tarmoqlari orasida neft sanoatining ahamiyati tobora oshib bormoqda. Neftni qazib chiqarishda Qozog’iston (48 mln.t,), O’zbekiston (7 mln.t.) va Turkmaniston (5,5 mln.t.) ajralib turadi. Tabiiy gaz qazib chiqarishda bu respublikalarning imkoniyati yanada kattadir. Bu borada, ayniqsa, Turkmaniston alohida ajralib turadi. Gaz zaxiralari hajmiga ko’ra u sobiq Ittifoq respublikalari ichida Rossiyadan keyin ikkinchi o’rinda turadi. Gazni qazib chiqarishda esa O’zbekiston yetakchilik qiladi. Bu boyliklarni keng doirada o’zlashtirish va ularni jahon bozorlariga olib chiqisti endigina amalga oshmoqda. 8

• Temuriylar , Temuriylar davri — oʻrta asrlarda sohibqiron Amir Temur asos solgan markazlashgan buyuk saltanatni idora etgan sulola. T. hududi shim.da Ili daryosi va Xorazm (Orol) dengizidan jan.da Fors qoʻltigʻiga qadar, sharqda Xitoy va Hindistondan gʻarbda Trabzun (Qora dengiz)ga qadar ulkan maydonni qamragan. Davlat tuzilishi, qonun va qoidalari jihatidan T. musulmon Sharqida oʻrta asrlarda hukm surgan davlatlardan katta farq qilmasada, ammo uning boshqaruv tizimi Turkiston va Movarounnahr davlatchiligining asriy anʼanalari, saltanatga kirgan mamlakatlar bilan madaniy aloqalar asosida yangi tartib va qoidalar bilan takomillashtirilgan. • Markazlashgan davlat tepasida: Temur ibn Taragʻoy Bahodir (1370—1405); Shohrux ibn Temur (1409—47); Ulugʻbek ibn Shoxrux (1447—49); Abu Sayd ibn Sulton Muhammad (1458—69);Movarounnahrda (poytaxti Samarqand): Xapil Sulton (1405—09); Ulugʻbek (140949); Abdullatif (144950); Abdullo Mirzo (1450—51); Abu Sayd ibn Sulton Muhammad (1451—69); Sulton Ahmad Mirzo (1469—94); Sulton Mahmud Mirzo (1494—98); Sulton Ali Mirzo (14981500). • Xurosonda (poytaxti Hirot): Shohrux (13961447); Ulugʻbek (144749); Abulqosim Bobur (1449—57); Shoh Mahmud Mirzo (1457); Abu Savd ibn Sulton Muhammad (1458—69); Yodgor Mirzo (1470), [[ Husayn Boyqaro (1470— 1506); Badiuzzamon ibn Sulton Husayn (1506—07); Muzaffar Mirzo (150607). 9

10Registon maydoni XV-XVII Bibiхоnim mаsjidi(1399-1404)Shоhi Zindа аrхitеkturа аnsаmbli Ulug`bеk оbsеrvаtоriyasi(1428-1429)SAMARQAND

11Ark qal’asi Labi-hovuz majmuasiPoyi Kalon majmuasi Ismoil Somoniy maqbarasiBUXORO

12XIVA

13Diniy turizm Hazrati Imom majmuasi 2007 yil 20 fevralda «Hazrati Imom jamoatchilik jam-g`armasini qo`llab- quvvatlash to`g`risida» maxsus Qaror qabul qilindi. Mazkur hujjatda Haz-rati Imom majmuasining tariximiz, ma`naviy hayotimizdagi o`rni va ahamiyatini inobatga olib, uning asl tarixiy qiyofasini tiklash, bu erda keng ko`lamli qurilish-ta` mirlash va obodon-lashtirish ishlarini amalga oshirish, majmua-ning infratuzil- masini har tomonlama rivoj-lantirish bosh maqsad qilib belgilandi. Hazrati Imom jome` masjidi hovlisida balandligi 52 metrga teng ikkita yirik mi- nora ham qad ko`tardi. Shu bilan birga, jami maydoni 10 gektarga yaqin bo`lgan Hazrati Imom majmuasi oldidan oqib o`tadigan «Kaykovus» arig`i ham jiddiy ta`mirlandi.

14 ZANGI OTA YODGORLIK MAJMUASI XIV asr oxiri - XV asr boshi. Tug`ilgan yillari noma`lum. O`rta osiyolik avliyo yoki "podachilar piri ". Ba`zi ma`lumotlarga ko`ra, Zangi ota Toshkent shahrida tug`il- gan va yashagan. Zangi otaning asli ismlari Oyxo`ja ibn Toshxo`ja bo`lgan. Ahmad Yassaviyning ustozi Arslonbob Eshonning avlodi (evarasi) hisoblanadi. O`ta qora tanli bo`lganligi uchun zangi (zanji), deyishgan. Tasavvuf ilmining targ`ibotchisi, Zangi ota turk-Islom olamidagi ulug mutafakkir va mutasavvif donishmandlardan biri bo`lib, uning nomi faqat Movarounnahrda emas, balki Xuroson xalqlari orasida ham ma`lum va mashhurdir.

O'xshashlar

Markaziy Osiyoda Temur va temuriylar davrida fan va texnika taraqqiyoti

Markaziy Osiyo xalqlari tarixi bo`yicha qadimgi manbalar

O’rta Osiyo haqida XVII asrgacha yozilgan Yevropa tillaridagi yozma ma’lumotlar

Temuriylar shajarasi

Yozma manbalar