Antik davr tamaddunining tarqalishi. G’arb va Sharq misolida - Tarix - Slaydlar

Antik davr tamaddunining tarqalishi. G’arb va Sharq misolida

Yuklangan vaqt:

11.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6001.6728515625 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Antik davr tamaddunining tarqalishi. G’arb va Sharq misolida Reja: 1. Antik davrning boshlanishi 2. Antik davrning rivojlanish davri va tarqalishi (Gʼarb va Sharq) 3. Antik davrning inqirozi

A N T I K DAV R – ( LO T. A N T I Q U U S – Q A D I M I Y ) Q A D I M G I Y U N O N L A R VA R I M L I K L A R M A DA N I YAT I G A XO S DAV R. U Y G ʻ O N I S H DAV R I D A Y UZ A G A K E L G A N ATA M A . B O L Q O N YA R I M O RA L I VA O ' RTAY E R D E N G I Z I O R O L L A R I DA G I Q A D I M G I Y U N O N DAV L AT L A R I N I N G U M U M I Y N O M I . Q A D I M G I Y U N O N I S T O N D E B ATA L G A N K L A S S I K A N T I K DAV R M A DA N I Y TA R I X N I N G M I LO D DA N AV VA L G I 8 - A S R DA N E RA M I Z N I N G 6 -A S R L A R I G A C H A B O ʻ L G A N DAV R I . M A R K A Z I O ʻ RTA Y E R D E N G I Z I DA J OY L A S H G A N B O ʻ L I B , Q A D I M G I Y U N O N I S T O N VA Q A D I M G I R I M N I N G B I R-B I R I G A B O G ʻ L A N G A N S I V I L I Z AT S I YA L A R I N I O ʻ Z I C H I G A O L A D I .

 O D AT D A , U G O M E R N I N G ( M I L O D D A N AV VA L G I 8 — 7 - A S R L A R ) E N G Q A D I M G I Y U N O N E P I K S H E ʼ R I YAT I D A N B O S H L A N I B , M I L O D I Y 4 7 6 -Y I L D A G ʻ A R B I Y R I M I M P E R I YA S I N I N G Q U L A S H I B I L A N T U G AY D I . TA R I X VA H U D U D N I N G B U N D AY K E N G D O I R A S I KO ' P L A B T U R L I M A D A N I YAT L A R VA D AV R L A R N I Q A M R A B O L A D I . K L A S S I K A N T I K D AV R , S H U N I N G D E K , E D G A R A L L A N P O TA ' B I R I B I L A N AY T G A N D A , " Y U N O N S H O N - S H A R A F I VA R I M B O ' L G A N U L U G ' V O R L I K " B O ' L G A N N A R S A H A Q I D A K E Y I N G I O D A M L A R N I N G I D E A L L A S H T I R I L G A N TA S AV V U R I G A H A M I S H O R A Q I L I S H I M U M K I N .

Rim imperiyasi (miloddan avvalgi 1- asr - milodiy 5-asrlar)

Qadimgi yunonlar madaniyati , qadimgi Yaqin Sharqning ba'zi ta'sirlari bilan birga , Rim imperiyasi davrigacha O'rta er dengizi va Yaqin Sharqda san'at falsafa, jamiyat va ta'limning asosi bo'lgan. Rimliklar bu madaniyatni Yevropa bo‘ylab saqlab qolishdi, taqlid qilishdi va tarqatishdi , toki ular u bilan raqobatlasha oldilar va klassik dunyo yunon tili bilan birga lotin tilida gaplasha boshladilar. Ushbu yunon-rum madaniy poydevori zamonaviy dunyoning til, siyosat, huquq, taʼlim tizimlari, falsafa , ilm-fan, urush, sheʼriyat, tarixshunoslik, axloq, ritorika, sanʼat va meʼmorlikka katta taʼsiri boʻlgan.

Ellinistik davr (miloddan avvalgi 323-146) Klassik Yunoniston ellinistik davrga Makedoniyaning yuksalishi va Makedoniyalik Iskandarning zabt etishlari bilan kirdi . Yunon tili Yunonistonning o'zidan ham uzoq tilga aylandi va ellinistik madaniyat Fors , Isroil Qirolligi va Yahudo Qirolligi , Markaziy Osiyo va Misr madaniyatlari bilan o'zaro aloqada bo'ldi . Ilm-fanda ( geografiya , astronomiya , matematika va boshqalar), xususan, Aristotel ( Aristotelizm ) izdoshlari tomonidan sezilarli yutuqlarga erishildi . Miloddan avvalgi 2-asrda Rim respublikasining supermintaqaviy davlatga koʻtarilishi va miloddan avvalgi 146-yilda Rimning Gretsiyani bosib olishi bilan ellinistik davr tugadi

Miloddan avvalgi 330-yilda makedoniyaliklar Ahmoniylar imperiyasini bosib olgandan soʻng va uning parchalanishidan koʻp oʻtmay, butun janubi-gʻarbiy Osiyo ( Salevkiylar imperiyasi , Pergamon qirolligi ), shimoli- sharqiy Afrika ( Ptolemeylar qirolligi ) va Janubiy Osiyoda ( Yunoniston ) ellinistik qirolliklar tashkil topdi. Baqtriya podsholigi , hind-yunon qirolligi ). Bu yunon mustamlakachilarining kirib kelishiga va yunon madaniyati va tilining hozirgi Hindistongacha boʻlgan yangi hududlarga eksport qilinishiga olib keldi.

Ellinistik davrda yunon madaniy ta'siri va kuchi O'rta er dengizi va undan tashqarida o'zining eng yuqori cho'qqisiga chiqdi. San'at , adabiyot , teatr , arxitektura , musiqa , matematika , falsafa va fanning gullab-yashnashi va taraqqiyoti davrni tavsiflaydi. Ellinistik davrda Yangi Komediya , Iskandariya she'riyati , Septuaginta kabi tarjima harakatlari va stoitsizm , epikürizm va pirronizm falsafalari paydo bo'ldi . Miloddan avvalgi 70-yillarda qurilgan va eramizdan avvalgi 79-yilda Vezuviy togʻining otilishi natijasida koʻmilgan Pompey Amfiteatrida bir vaqtlar gladiatorlar ishtirokidagi tomoshalar boʻlgan .

Platon akademiyasi tasvirlangan mozaika , Pompeydagi T. Siminius Stefan villasidan (milodiy 1-asr)

Ellinistik fan yunon fanidan kamida ikki jihati bilan farq qilar edi: birinchidan, u yunoncha g’oyalarni boshqa noellin sivilizatsiyalarida rivojlangan g’oyalar bilan o’zaro urug’lantirishdan foyda ko’rdi; ikkinchidan, u qaysidir darajada Iskandarning vorislari tomonidan asos solingan qirollikdagi qirollik homiylari tomonidan qo'llab- quvvatlangan . Ayniqsa, Iskandariya shahri miloddan avvalgi 3-asrda yirik ilmiy tadqiqot markaziga aylandi. Ptolemey I Soter (miloddan avvalgi 367–282) va Ptolemey II Filadelf (miloddan avvalgi 309–246) davrida u yerda tashkil etilgan ikkita muassasa kutubxona va muzey edi . Platon akademiyasi va Aristotel litseyidan farqli o'laroq , bu muassasalar Ptolemeylar tomonidan rasman qo'llab- quvvatlangan, ammo homiylik darajasi hozirgi hukmdorning siyosatiga bog'liq bo'lishi mumkin edi.

Harmonia Macrocosmica (1661) da tasvirlangan Ptolemey samoviy harakati tizimiELLINISTIK OLIMLAR O'ZLARINING ILMIY TADQIQOTLARIDA, MASALAN, HODISALARGA MATEMATIKANI QO'LLASH YOKI EMPIRIK MA'LUMOTLARNI ATAYLAB YIG'ISH KABI OLDINGI YUNON TAFAKKURIDA ISHLAB CHIQILGAN TAMOYILLARDAN FOYDALANGANLAR. ELLINISTIK ILM-FANGA BERILGAN BAHO JUDA XILMA-XILDIR. INGLIZ KLASSIK OLIMI KORNFORD "BARCHA ENG MUHIM VA O'ZIGA XOS ISH MILODDAN AVVALGI 600 YILDAN 300 YILGACHA BO'LGAN UCH ASRDA AMALGA OSHIRILGAN" DEB HISOBLAGAN NUQTAI NAZARDAN BIR CHETDA. IKKINCHI TOMONDA ITALYAN FIZIGI VA MATEMATIGI LUSIO RUSSONING FIKRI MAVJUD BO'LIB, U ILMIY USUL ASLIDA MILODDAN AVVALGI 3-ASRDA TUG'ILGAN, FAQAT RIM DAVRIDA BUTUNLAY UNUTILGAN VA UYG'ONISH DAVRIGACHA QAYTA TIKLANMAGAN DEB DA'VO QILADI.

■ Olib borilgan arxeologik tadqiqotlar natijasida O‘rta Osiyoning janubiy hududlaridan ellinizm madaniyati bilan bog‘liq bo‘lgan turar-joylar, moddiy- ma’naviy madaniyat buyumlari, tanga pullarning topilishi bu hududlardagi mahalliy madaniyatga ellin an’analari (shaharsozlik, haykaltaroshlik, badiiy- amaliy san’at, alifbo va boshq.) kuchli ta’sir etganidan dalolat beradi. Shu bilan birgalikda bu topilmalar mahalliy madaniyatdagi rivojlanish qadimgi (antik) davr Sharq va G‘arb madaniyatining o‘zaro uyg‘unlashuvi natijasida o‘ziga xos madaniyat darajasiga ko‘tarilishining ham guvohidir. Ellinlashgan Sharq» tushunchasida aks etgan bo‘lib, uning tarkibiga Mesopotamiya, Eron, O‘rta Osiyoning janubiy viloyatlari, Afg‘oniston, Pokiston va Hindistonning Aleksandr bosib olgan hududlari kirgan.  Aleksandr Makedonskiy yurishlari natijasida keng miqyosda boshlangan ellinizm madaniyatining kirib kelishi Baqtriya, Parfiya va Sug‘diyona shaharlari, hunarmandchiligi va badiiy-amaliy san’atiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Yozma manbalar Aleksandr nomi bilan bog‘liq uchta shahar: Aleksandriya Oksiana (Oks bo‘yidagi Aleksandriya), Aleksandriya Marg‘iyona (Marg‘iyona Aleksandriyasi), Aleksandriya Esxata (Uzoq yoki Chekkadagi Aleksandriya) haqida ma’lumotlar beradi.

A Y X O N I M S A R O Y I N I N G B E Z A K L A R I . C H A P D A N O ' N G G A : S H L A K L I N I Q O B , K O R I N F U S T U N L I B O S H A N T E F I X P A L M E T T A , Z A M O N A V I Y E L L I N I S T I K S A N ' A T N I E S L A T U V C H I V A M O Z A I K A , K O N T R A P O S T O U S L U B I D A

Miloddan avvalgi 5-asrda skiflar va yunon shaharlari oʻrtasidagi munosabatlar keskinlashdi, birinchisi xoraylar va qishloq aholi punktlarini vayron qildi, shu sababli ularning gʻalla yetishtiruvchi chekka hududlari vayron boʻldi, natijada skiflar oʻz nazorati ostida iqtisodiy siyosat oʻrnatdilar. shimoldagi oʻrmon dashtlarining oʻtroq xalqlari donning asosiy ishlab chiqaruvchilariga aylangan, keyinchalik Bux va Dnepr daryolari orqali janubdagi Yunonistonning Tira, Nikoniy va Pontiy Olbiya shaharlariga olib kelingan, shu yerdan shaharlar uni eksport qilgan. materik Gretsiyaga o'zlari uchun foyda. Bu tartib miloddan avvalgi 435-400 yillar oralig'ida tugaydi, yunon shaharlari o'z mustaqilligini tikladilar.

Yunonlar va skiflar o'rtasidagi savdo-sotiqning yana bir natijasi shundaki, yunon san'ati skiflar san'ati va badiiy afzalliklariga sezilarli ta'sir ko'rsatdi va so'nggi skiflar davrida skif qabrlaridagi san'at asarlarining aksariyati skif motiflari va skiflar hayotini aks ettiruvchi sahnalardan iborat edi. Miloddan avvalgi 520-500 yillardagi Epiktetos tomonidan skif kamonchisining (Afinadagi politsiya kuchi) chordoqdagi vaza rasmi

Badiiy asarlarda skiflar kavkazoid xususiyatlarini namoyon etgan holda tasvirlangan. Miloddan avvalgi 5-asr yunon tarixchisi Galikarnaslik Galikarnas “ Tarixlar ” asarida skifiyalik Budini qizil sochli va kulrang koʻzli deb taʼriflaydi. Miloddan avvalgi 5-asrda yunon shifokori Gippokrat skiflar ochiq teriga ega . shuningdek, urushga taʼsir qiladigan darajada gipermobillik darajasi yuqori ekanligini taʼkidlagan. Miloddan avvalgi 3-asrda yunon shoiri Kallimax Skifiyadagi Arismapesni (Arimaspi) oq sochli deb taʼriflagan. Miloddan avvalgi 2-asrda yashovchi Xan Xitoy elchisi Chjan Tsyan skiflar bilan yaqindan bogʻliq boʻlgan sharq xalqi boʻlgan Say (Saka)ni sariq (ehtimol, findiq yoki yashil degan maʼnoni anglatadi) va koʻk koʻzli deb taʼriflagan. " Tabiat tarixi ” asarida eramizning 1- asridagi Rim muallifi Pliniy Elder baʼzan saklar yoki toxarlar deb atalgan Serlarni qizil sochli , koʻk koʻzli va gʻayrioddiy uzun boʻyli deb taʼriflaydi. Milodiy 2-asr oxirlarida nasroniy ilohiyotchisi Klement Iskandariya skiflar va keltlarning uzun qora sochlari borligini aytadi. 2-asr yunon faylasufi Polemon skiflarni shimoliy xalqlar orasida qizil sochlari va koʻk-kulrang koʻzlari bilan ajralib turadi. Milodiy 2-asr oxiri yoki 3-asr boshlarida yunon shifokori Galen skiflar, sarmatlar, iliriyaliklar , german xalqlari va boshqa shimoliy xalqlarning sochlari qizil rangga ega ekanligini yozadi.

IV asrda yashagan Rim tarixchisi Ammian Marcellinus skiflar bilan yaqin qarindosh boʻlgan alanlar xalqi baland boʻyli, sargʻish va och koʻzli boʻlganligini yozgan. IV asr episkopi Nissalik Grigoriy skiflar ochiq teri va sarg'ish sochli ekanligini yozgan. Polemonga tez -tez ergashgan V asr shifokori Adamantiy skiflarni oq sochli deb ta'riflaydi.Yunonlar tomonidan ishlangan skiflarning skif oltin tarogʻi, Solokha, miloddan avvalgi IV asr boshlarida, Ermitaj muzeyi

Oltin toj. Tillatepa xazinasi, Afg'oniston .Skiflar oʻz hududining gʻarbiy chekkasida yunonlar bilan aloqada boʻlganligi sababli, ularning sanʼat asarlari yunon sanʼatiga taʼsir koʻrsatgan va undan ilhomlangan; Shuningdek, skif mijozlari uchun yunon ustalari tomonidan koʻplab buyumlar yasagan. Zargarlik ishi qadimgi yunon sanʼatining muhim sohasi boʻlganligini bilsak ham, yunon dunyosining oʻzagidan juda oz narsa saqlanib qolgan va skif qabristonlaridan topilgan topilmalar bizda mavjud boʻlgan eng katta topilmalardir. Rassomlar sanʼat asarlarining kelib chiqishi, shakl va uslublarning paydo boʻlishi va obʼektlarning tarixi nuqtai nazaridan ikki madaniyatning qorishmasi murakkab savollarni tugʻdiradi.

Kech antik davr - bu klassik antik davrdan o'rta asrlarga o'tish davri bo'lib, odatda Evropada va O'rta er dengizi havzasi bilan chegaradosh hududlarda 4-6 asrlarni qamrab oladi. Ushbu davrlashtirishning ingliz tilida ommalashishi, odatda, tarixchi Piter Braunning "Kechki antik davr olami" (1971) asari nashr etilganidan keyin hisoblangan. Davr uchun aniq chegaralar davom etayotgan munozarali masala, ammo Braun eramizning 3-8-asrlari orasidagi davrni taklif qiladi. Umuman olganda, buni Rim imperiyasining III asrdagi inqirozi oxiridan boshlab tasavvur qilish mumkin. (235–284) musulmonlarning ilk istilolarigacha (622–750) yoki taxminan Sosoniylar imperiyasi bilan zamondosh (224–651).

 G'arbda uning oxiri avvalroq bo'lgan, erta o'rta asrlarning boshlanishi odatda 6-asrda yoki undan oldin G'arbiy Rim imperiyasining chekkalarida joylashgan. Rim imperiyasi Diokletian hukmronligi davridan boshlab sezilarli ijtimoiy, madaniy va tashkiliy o'zgarishlarni boshdan kechirdi, u imperiyani bir vaqtning o'zida bir nechta imperatorlar tomonidan boshqariladigan Sharqiy va G'arbiy qismlarga bo'lish odatini boshladi. Sosoniylar imperiyasi Parfiya imperiyasini siqib chiqardi va Rim-Fors urushlarining yangi bosqichini, Rim-Sosoniy urushlarini boshladi. Sharqiy Yunoniston va Lotin G'arbi o'rtasidagi bo'linish yanada aniqroq bo'ldi. VI - asr boshlarida nasroniylarning Diokletian tomonidan ta'qib qilinishi Galerius tomonidan va Buyuk Konstantin davrida tugatilgan. Xristianlik imperiyada qonuniylashtirildi. IV asrda Rim imperiyasining nasroniylashuvi Armanistonning Buyuk Tiridatesi, Iberiyadagi Mirian III va Kush Qirolligini keyinchalik bosib olgan va tugatgan Axumlik Ezanning o'zgarishi bilan kengaytirildi. IV-asr oxirida Feodosius I hukmronligi davrida Nicene xristianligi Rim imperiyasining davlat cherkovi deb e'lon qilindi.

 K O ' P G I N A Y O Z U V C H I L A R A N T I K D AV R N I N G R A M Z I Y " O X I R I " G A M A ' L U M B I R S A N A Q O ' Y I S H G A H A R A K AT Q I L I S H D I , E N G M U H I M S A N A L A R : 4 7 6 Y I L D A OX I R G I G ' A R B I Y R I M I M P E R AT O R I N I N G TA X T D A N A G ' D A R I L I S H I A F I N A D A G I O X I R G I P L AT O N A K A D E M I YA S I N I N G Y O P I L I S H I . 5 2 9 Y I L D A S H A R Q I Y R I M I M P E R AT O R I Y U S T I N I A N I 6 3 4 Y I L D A N 7 1 8 Y I L G A C H A YA N G I M U S U L M O N E ' T I Q O D I T O M O N I D A N O ' R TA E R D E N G I Z I N I N G K O ' P Q I S M I N I B O S I B O L I S H B U M U S U L M O N L A R S U R I YA N I ( 6 3 7 ) , M I S R N I ( 6 3 9 ) , K I P R N I ( 6 5 4 ) , S H I M O L I Y A F R I K A ( 6 6 5 ) , I S PA N I YA ( 7 1 8 ) , J A N U B I Y G A L L I YA ( 7 2 0 ) K R I T ( 8 2 0 ) VA S I T S I L I YA ( 8 2 7 ) , M A LTA ( 8 7 0 ) ( VA S H A R Q I Y R I M P O Y TA X T I N I Q A M A L Q I L I S H , KO N S TA N T I N O P O L N I N G B I R I N C H I A R A B Q A M A L I ) ( 6 7 4 - 7 8 ) KO N S TA N T I N O P O L N I N G I K K I N C H I A R A B Q A M A L I ( 7 1 7 - 1 8 ) A N ' A N AV I Y R AV I S H D A O ' RTA Y E R D E N G I Z I AT R O F I D A K L A SS I K M A D A N I YAT L A R N I B I R L A S H T I R G A N I Q T I S O D I Y, M A D A N I Y VA S I YO S I Y A LO Q A L A R N I U Z I B , A N T I K L I K N I T U G AT D I .

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Античные государства Северного Причерноморья. Археология СССР. Том.9. М.1984.С.22-24, 2. Кругликова И.Т. Античная археология. М.1984.С. 6-11 3. Кругликова И.Т. Античная археология. М.1984.С. 41-56 Bugh, Glenn. R., ed. 2006. The Cambridge Companion to the Hellenistic world. Cambridge, UK: Cambridge Univ. Press. Burkert, Walter. 1992. The Orientalizing revolution: The Near Eastern influence on Greek culture in the early Archaic age. Translated by Margaret E. Pinder and Walter Burkert. Cambridge, MA: Harvard Univ. Press. Erskine, Andrew, ed. 2003. A companion to the Hellenistic world. Malden, MA, and Oxford: Blackwell. Flower, Harriet I. 2004. The Cambridge Companion to the Roman Republic. Cambridge, UK: Cambridge Univ. Press. Green, Peter. 1990. Alexander to Actium: The historical evolution of the Hellenistic age. Berkeley: Univ. of California Press. Hornblower, Simon. 1983. The Greek world 479–323 BC. London and New York: Methuen,

O'xshashlar

Antik davr davlatlari va madaniyati

O'lkamizning antik davr memorchiligi va san'ati

O’zbekistonning antik davr davlatchiligi. Salavkiylar va Yunon-Baqtriya davlatlari

O‘rta Osiyoning antik davr me’morchiligi (mil. av. IV –mil. IV asrlar)

Sin davlatining g’arb mamlakatlari bilan munosabatlari