O’zbekistonning antik davr davlatchiligi. Salavkiylar va Yunon–Baqtriya, Xorazm, Qang’, Davan, Yuechji–Kushon va Kushon davlatlari - Tarix - Slaydlar

O’zbekistonning antik davr davlatchiligi. Salavkiylar va Yunon–Baqtriya, Xorazm, Qang’, Davan, Yuechji–Kushon va Kushon davlatlari

Yuklangan vaqt:

02.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

9083.8359375 KB

Ko'chirib olish

O‘ZBEKISTONNING ANTIK DAVR DAVLATCHILIGI. SALAVKIYLAR VA YUNON–BAQTRIYA, XORAZM, QANG‘, DAVAN, YUECHJI–KUSHON VA KUSHON DAVLATLARI 01 0E 1516 0E0D 0E 0C

REJA • Salavkiylar davlati. Yunon Baqtriya davlati. • Dovon davlati. • O'zbek davlatchiligi Kushonlar davrida. • Insoniyat tarixida savdo yo'llarining ahamiyati.10051C0D 01 0102 01 13 01 14 01 1E

• Македониялик Александр вафот этади. МИЛ.АВ 323 ЙИЛ нинг 13 ИЮНИ да У яратган давлат уч қисмга бўлиниб кетади. Булар : МАКЕДОНИЯ МИСР СУРИЯ Бу давлат ва шаҳарлар Александрнинг энг яқин лашкарбошилари томонидан бошқарилган 01141513 1914 0708071A 0B0B1B 14 0502 1E0B 03 010C 0114 2C1E

Узоқ давом этган ўзаро урушлардан кейин, МИЛ. АВВ 312-ЙИЛДА Македониялик Александрнинг лашкарбошиларидан бири САЛАВКА Бобил давлати ҳукмдори бўлди. Салавка давлати таркибига Месопотамия, Эрон, Парфия, Бақтрия, Сўғдиёна, Марғиёна кирар эди. Ўз давлати таркибига кирган Ўрта Осиёни Салавка сатрапликларга бўлди.1E 12 1F 03 0114 0C16 010203 0C 0A022E03 23080E 2C0C 0B 05020F 23

Уларнинг ҳар бирига сатрап ҳукмронлик қилар эди. Давлат мудофааси ва қўшинларни ташкил этиш билан собиқ лашкарбошилардан тайинланган стратег шуғулланар эди. МИЛ.АВВ 293 ЙИЛДА САЛАВКА Шарқий вилоятлар−Парфия, Марғиёна, Бақтрия, Сўғдиёна ноиби этиб ўз ўғли Антиохни тайинлаган. 01 191415290C 3B02 0F 01 2C 24

САЛАВКА

• Салавка вафотидан сўнг АНТИОХ улкан давлат ҳукмдорига айланди ва 20 йилча мамлакатни бошқарди. МИЛ.АВВ 280 ЙИЛДА Юнон-македон босқини даврида издан чиққан турмуш тарзи Сўғдиёна, Бақтрия ва Марғиёнада аста-секин тиклана бошлади. Бу ерларда янги манзилгоҳлар, шаҳарлар бунёд этилди. Савдо-сотиқ, ҳунармандчилик ва деҳқончилик ривожлана бошлади. Бақтра, Мароқанда, Марғиёна Антиохияси (Марв), Термиз йирик шаҳар ва маданият марказларига айланди. 01 2C 0C 0B 1F 0F 0114 18 19

АНТИОХНИНГ ТАНГАДАГИ ТАСВИРИ

Ўз навбатида юнонлар ҳам Бақтрия биносозлик ва ҳунармандчилик анъаналарини ўзлаштирдилар. Бақтрияда юнон ёзуви, юнон оғирлик ўлчов бирликлари, пул муносабатлари, ҳунармандчилик ва санъат буюмлари намуналари тарқалди. Бу юришлар провардида Ғарб ва Шарқ ўртасида маданий муносабатлар ва алмашинув кенгайишига олиб келди.Юнон-македон истелоларидан кейин Ўрта Осиё тарихида антик ёки эллинлаштириш даври бошланди. 39 2F 25 34 07 25 22 1C07 0207110803

Бақтрия салавкийлар салтанатидан ажралиб чиқади ва мил.ав. 250 йилда унинг давлат мустақиллиги қайта тикланади. Унинг таркибига Бақтрия (ҳозирги Қашқадарё, Сурхондарё, Тожикистон жануби), Суғдиёна (Зарафшон воҳаси), Ҳозирги Афғонистоннинг шимоли Турманистоннинг шарқий ерлари - Марғиёна ҳам кирган1D 2E 20 1D 3E 3C 43 3E 27

Юнон-Бақтрия деб аталишининг боиси: Унинг маркази Бақтрия ҳудудлари эди, Ҳукмдорлари эса асосан юнон аслзодалари бўлган. 48

 Бу давлат мил.авв. 250 йилда ташкил топган;  Бу давлатнинг асосини Бақтрия мулклари ташкил қилиб, юнон ҳукмдорлари томонидан бошқарилганлиги учун тарихда Юнон- Бақтрия давлати деган ном олган;  Евтидем, Деметрий, Евкратид сингари ҳукмдорлар даврида Ҳиндистоннинг шимоли-ғарбий қисми ҳамда Амударё ва Сирдарё ўртасидаги ерлар ҳам унинг таркибига қўшиб олинади;  Пойтахти Шимолий Афғонистондаги Бақтра шаҳри булган;  Унинг тараққий қилган даври мил. авв. III асрнинг иккинчи ярми ва II асрнинг биринчи ярмига тўғри келади;  Мил. авв. II асрнинг учинчи чорагида Шарқий Туркистон орқали кириб келган кўчманчи юечжи қабилаларининг ҳужумлари натижасида бутунлай тугатилади;  Македониялик Александрнинг юришлари натижасида Ўрта Осиёга юнон (эллин) маданияти кириб келди, маҳаллий маданият билан қўшилиб, уйғунлашган янги маданият таркиб топди ва у эллинизм даври деган ном олган. 02 01 02 01 1E 01 02 24 260A15 2B 02 2C120F08 02 2F 30 02 31 110A190A1B03 1505 02 31 1D 182B 0405

Парфия давлати Асосчиси Аршак Даврий чегараси III аср ўрталари - милоднинг III асри 20 йиллари Пойтахти Ҳозирги Ашхабод шаҳри яқинидаги қадимги Нисо2C0519 49 49 43 23

Қанғ давлати Ўрта Осиё юнон-македон истилоси ва салавкийлар сулоласи ҳукмронлигидан кейин мил. авв. III аср бошида ҳозирги Тошкент воҳасида ва Сирдарёнинг ўрта ва шимолий оқими ҳудудларида вужудга келган. Мамлакат аҳолисининг асосий таркибини туркий этнослар ташкил этган. Уларнинг анча қисми ўтроқ ҳаёт кечирганлар. Аҳолининг маълум қисми кўчманчилик билан шуғулланган. III аср ўрталарида Қанғ давлати заифлаша бошлади. Қанғ давлатидан биринчи бўлиб хоразм ажралиб чиқди. Хоразм давлатининг пойтахти дастлаб ҳозирги Тупроққалъа шаҳар ҳаробаларининг ўрнида бўлган. 391E 5021 363227 26 26 471E2E 20 44 07 2A1E26 2A1E26 361E21

ҚАНҒ ДАВЛАТИ Мил. авв. III аср ўрталарида ташкил топган Ҳудудлари: Тошкент соҳаси, Талас водийси, қисман Чу водийсининг қуйи оқимидаги ерлар, Амударё ва Сирдарёдаги ерлар, Хоразм Қанғ подшоларининг иккита: ёзги ва қишки қароргоҳлари бўлган. Ёзгиси – Ўтрор, қишкиси – Қанқа – ҳозирги Тошкент вилояти Оққўрғон туманида жойлашган Қанғда подшо билан бирга оқсоқоллар кенгашининг ўрни ҳам катта бўлган. Вилоят бошлиқлари жобу ёки ёбу деб аталган Қанғ давлатининг энг кучайган даври: мил.авв. II-I асрлар Қанғ шаҳарлари Ўрта Осиёнинг бошқа шаҳарлари каби қалин ва баланд деворлар билан ўралган Деворларининг ташқарисида қалъа атрофи гир айлантирилиб чуқур ва кенг қилиб ҳандақ қазилган. Шаҳарлар ичида мустаҳкам истеҳком (арк) ва шаҳристонлар-нинг ҳам мудофа деворлари бир неча деворлари, бир неча дарвозалари бўлган Тошкент воҳасидан топиб ўрганилган Қовунчи маданияти қанғарларга тегишлидир3944 310A 2602 1218 3D05 34 33 3D05 400A 39 3D05 04 25 18 04 04 32

Даван давлати Мил. ав. II аср охирлари. Фарғона водийсидаги давлат Фарғонада 300 минг нафар аҳоли яшаган. Унинг 70дан зиёд катта-кичик шаҳарлари бўлиб, уларда савдо-сотиқ, ҳунармандчилик юксак даражада ривожланган. Мамлакат пойтахти Эрши (ҳозирги Андижон вилоятнинг Марҳамат туманида жойлашган) 4D 47 59 38 36 47 47

• Бу давлат ва ундаги шаҳарлар мавжуд бўлиб, Фарғонада жойлашган.МИЛ.АВВ III АСРДАН ТО МИЛОДИЙ II АСРГАЧА • Тарихчилар учун муҳим бўлган унинг ташкил топган ва инқирозга учраган йиллари аниқланмаган. Довон тарихида (Хитой манбаларида бу ўлка шу ном билан тилга олинади), бошқа манбаларда Паркана дейилган. 0114 0C 01 0C 01 3E 22 1102 0807 31080A 0207 29 43 2202 24 1108 2306 3602

Довон давлати тарихи ҳақидаги батафсил маълумот Хитой йилномаларида учрайди ва улар милодий I-II аср ларга оиддир. Хитой тарихчисининг ёзишича, бу давлат аҳолиси 70 дан ортиқ шаҳарларда истиқомат қилган. Масалан, Довонда бўлган хитой сайёҳи Чжан Сян шундай ёзади: “Довон диёрида 70 тача шаҳар бор, аҳолисининг сони бир неча юз мингга етади. Ўқ-ёй ва найзалар билан қуролланишган. Халқи от чоптириб, ўқ отишда машҳур”. Бошқа бир хитой солномасида: “Анси (Эрон) шаҳарлари Довондагига ўхшашдир”, деб ёзилади. 01 4B 2E1F 38 0D 211F 25 29

• Мил. авв. III асрдан мил. II асрга қадар мавжуд бўлган; • Даван давлати ҳақидаги маълумотлар кўпроқ Хитой манбаларида учрайди. Мил. авв. III аср манбаларида бу давлат «Даван», кейинроқ эса «Бохан» ҳамда «Полона» номлари билан эслатилади. Уларда Даваннинг 70 та шаҳри булгани қайд этилган; • Даван давлатининг чегаралари шимолда Кангюйлар мамлакати ва ҳозирги Тошкент воҳасигача, жанубда эса Юечжилар давлатига қадар чўзилган; • Эрши шаҳри (ҳозирги Марҳамат) қадимги Даван давлатининг пойтахти бўлган; • Даван давлати ўзининг «самовий» отлари билан шуҳрат қозонган. Уларнинг довруғи Хитойга ҳам етиб борган. Хитойликлар Фарғона отларининг қаноти борлигига ишонишган ва уларни илоҳийлаштиришган; • Мил. авв. 104-101 йилларда хитойликлар икки марта Фарғонага бостириб кирган.01 31 01 25 31 1E 1B 01 25 32 01 461910 1B 01 25 2F 12 01 31 110A191405

Хитой ҳукмдорлари бир неча бор бу давлатни босиб олмоқчи бўлдилар, бироқ уларнинг ҳаракатлари беҳуда кетди. Хaн сулоласи даврида Ши мулклари Довон давлатининг шимолий туманларини ташкил этарди ва шимолда Қанғ давлатигача, жанубда эса юэчжилар давлатигача борарди. Хитой тарихчиларининг гувоҳлик беришича, Довон давлати ҳудудлари ҳозирги ТОШКЕНТ воҳасигача борган. 3F08 06 2304 3F4F07 0B 3B08 0B 05 0F 46 3F 05020F 3E 0B 2306

Ҳарбий юришларнинг бирида улар Довон давлатининг пойтахти ЭРШИ ни қўлга киритдилар, бироқ аҳолининг тазйиқи остида товон эвазига уни ташлаб чиқишга мажбур бўлдилар. Довон давлати Хитой ва Шарқнинг бошқа шаҳарлари билан бўлган халқаро савдода муҳим ўрин тутган. Хитой ҳукмдорларини кўпроқ Фарғонанинг зотли отлари қизиқтирарди. Отлар наслининг бирига улар, ҳатто, “САМОВИЙ” деб ном берганлар. 51 23 05 352D 07 03 23080E06 110230 11 11022E 22 29 23080A 3F0811 06 2F 4D2C 05

Фарғона давлатининг ШЎРАБАШАТ, УЧҚЎРҒОН сингари ва бошқа кўплаб шаҳарлари атрофидаги аҳолиси ерни ишлаш, буғдой ва шоли етиштириш, боғдорчилик ва узум етиштиришда катта ютуқларга эришган.Олимларнинг аниқлашича, МИЛОДИЙ II АСР да Фарғона давлати барҳам топган.“ Самовий отлар” мукаммал ва гўзал кўринишга эга бўлган. Қадимшунослар топган далиллар Хитой солномаларидаги маълумотларни тасдиқлайди. • Фарғона юксак тараққий этган, аҳолиси кўп сонли, яхши қуролланган ва машқ кўрган қуролли кучларга эга давлат бўлган.МИЛ.АВВ II-I АСРЛАРД А4A02 3B392D 0D 2306 082E0A 04 02 01 05 11 4D 2C 23 0D060A 01 4A 02 211F 211F 0114 49 0C 0C

МИЛ.АВВ 140-130 ЙИЛ лар ораларида кўчманчи юэчжи қабилалари Юнон-Бақтрия давлати ҳудудига бостириб кирганлар. Кушонлар Шимолий Бақтрия ерларига кўчиб келиб ўрнашдилар. Бирлашган беш юэчжи қабиласининг биринчи ҳукмдори КУДЗУЛА КАДФИЗ бўлди. Тарихда бу қабилалар “КУШОНЛАР” номи билан тилга олинади. Кушонларнинг Юнон-Бақтрия давлатига бостириб кириши унинг узил-кесил бўлиниб кетишига олиб келди. 01 1914 0A 0324 21 05 0308

Кушонлар (Юечжилар) сулоласи хонадони Гуйшуан (Кушон) Хюми Шуанми Хисе Думи 5D 3D 4A 3645 3C1D 2D 01 3C0A17 01 25 01

Кудзула Кадфиз ҳукмдорлиги даврида Афғонистон ва Кашмир Кушон давлатига қўшиб олинган. Унинг вориси ВИМА КАДФИЗ ҳукмронлиги даврида Кушон давлати ҳудуди янада кенгайган. Подшо КАНИШКА ҳукмронлиги даврида пойтахт Бақтриядан Пешоварга кўчирилади. 27 05 27 1E 1614 2F 05020F 36 27 0B 05020F 36042E

Кушон давлати эса улкан салтанатга айланади. Унинг ҳудуди Ҳиндистон ва Хўтандан Ўзбекистоннинг жанубий вилоятлари ва Афғонистонгача бўлган ҳудудларни қамраб олади. Рим, Парфия, Хитой давлатлари қаторида Кушон давлати ҳам улкан империялардан бирига айланади. • тўхтовсиз урушлар оқибатида Кушон давлати инқирозга юз тутди ва IV асрда парчаланиб кетди.МИЛОДИЙ III АСРДА 27 1E 39 0C 06 2D 27 23 01 11 27 0F 0114 49

Вима Кадфиз ҳукмронлиги давридан Кушон подшолиги шаҳарларида ҳукмдор номи кўрсатилган танга зарб қилиш бошланди. Ҳукмдор пул ислоҳоти ўтказади, зарб қилинган тангалар қадри ошади. Тангалар олтин, кумуш ва мисдан зарб қилинган. МИЛОДИЙ I-II АСР ларда Канишка ҳукмронлиги даврида (милодий 78-123 йиллар) Кушон подшолиги ўз тараққиётининг чўққисига эришади. Янгидан-янги шаҳарлар бунёд этилади

Ҳиндистон, Хитой ва Рим империяси билан савдо ва элчилик муносабатлари йўлга қўйилади. Кушон давлати ёдгорликлари бўлмиш ҲОЛЧАЁН , ДАЛВАРЗИНТЕПА, АЙРИТОМ, ЗАРТЕПА, ҚОРАТЕПА ва бошқаларни ўрганиш жараёнида аниқланган топилмалар ҳам буни тасдиқлайди. Кушон давлати шаҳарлари иқтисодиётининг асосини суғорма деҳқончилик, савдо-сотиқ ва ҳунармандчилик ташкил қилган. Кушон давлати даврида сув тегирмони, чиғир турларидан кенг фойдаланилди, ерга ишлов бериш қуроллари такомиллаштирилди5108 0D 21 27 51 320B 29 0B 0F 11 27 02 2F 27 11 23

Қадимги Ўрта Осиё давлатлари шаҳарларида яшаган халқларнинг ўзаро маданий ва савдо-сотиқ алоқалари туфайли минтақада қадимги оромий ёзуви кенг тарқалган. Бу ёзув Ғарбий Осиёда пайдо бўлиб, алифбога асосланганлиги туфайли, ўзлаштириш анча осон бўлган. Қадимги Термиз шаҳар ёдгорликларини ўрганиш натижасида оромий ёзуви асосидаги кушон-бақтрия алифбосидаги ёзув намуналари топилган. Кушон мамлакатида яна бир хил ёзув−кушон шаклли ёзуви мавжуд бўлган, бунда ҳарфлар бурчакли, тўртбурчакли ва айлана шаклида бўлган. 5002 05 09 22 02 22 3830 25 3402 02 24 23 5002 38 0702 02 02 0702 27 23 3830 2F 11 2E

Ёзувнинг турли кўринишларига оид топилмалар Кушон империясининг жаҳондаги кўплаб давлатлар билан кенг кўламдаги алоқаларидан гувоҳлик беради.Амударёнинг қуйи оқимида, Зарафшон ва Қашқадарё водийларида оромий алифбоси асосидаги хоразмий ва сўғдий ёзувлар ҳам кенг тарқалган эди.Кушон подшолигида ёзув қадимдан мавжудлигини СУРХКЎТАЛ (Афғонистондаги Қуддуз шаҳри яқинида) ёдгорлигида топилган юнон алифбосидаги кушон битиклари ҳам тасдиқлайди.5530 08 03 0C 0F 0D2437 27 2C 0B 38 23

Кушон давлатига КУДЗУЛА КАДФИЗ томонидан асос солинган. У, аввал Кушон беклиги сифатида ҳозирги Сурхондарё вилоятининг Шўрчи туманида жойлашган Далворзинтепа ни Кушон беклигининг пойтахти қилиб олган.

КУШОН ИМПЕРИЯСИ5D

 Мил. авв. II асрнинг иккинчи чорагида Хитойнинг шимолий-ғарбида яшовчи кўчманчи хунн, сак-усун ва юечжи қабилалари ўртасида қонли тўқнашув юз бериб, юечжилар Шарқий Туркистон ва Тибетдан Ўрта Осиё ерларига суриб чиқарилади;  Хуннлар сиқуви остида Шарқий Туркистон орқали Ўрта Осиёга келган юечжилар Даван ва Сўғдни эгаллагач, жанубга томон ҳаракат қиладилар ва Бақтрияни босиб олиб, Юнон-Бақтрия давлатининг фаолиятига чек қўядилар;  Юечжилар беш хонадондан иборат бўлган: Хюми, Шуанми, Гуйшуан, Хисе ва Думи;  Мил.авв. I аср охирида Гуйшуан ябғуси Киоцзюкю (Кужула Кадфиз) қолган тўртта хонадонни ўз қўли остида бирлаштириб, ўзини Гуйшуан (Кушон) ҳукмдори деб эълон қилади ва шу тариқа Кушон давлатига асос солади;  Кушонлар давлатининг дастлабки пойтахти Шўрчи туманидаги Далварзинтепа ёдгорлиги ўрнида бўлган, у Хитой манбаларида Ходзо деб номланади. Кужула Кадфиз даврида Афғонистон ва Кашмир Кушонлар давлатига қўшиб олинган;  Кушонлар даври мил. авв. I аср охирларидан милодий IV аср ўрталарига қадар бўлган даврни ўз ичига олади;  Кушонлар даврини шартли равишда иккига бўлиш мумкин: 1) илк кушонлар даври (Кадфиз I ва Кадфиз II), бу даврда сиёсий марказ Ўзбекистоннинг жанубида ва шимолий Афғонистонда бўлган; 2) Канишка ва унинг ворислари даври, бу даврда сиёсий марказ шимолий-ғарбий Ҳиндистонга кўчади;  Кушон подшолиги (Кужула Кадфиз, Вима Кадфиз, Канишка I, Васишка, Хувишка, Канишка II, Васудева, Канишка III) 1-4 асрлар. 02 31 11 1D 02 3C 25 12 02 21 25 02 31 20 37 02 45 29 45 02 45 1B 02 45 36 10 17 02 45 45

Кушон давлати Мил. ав. II асрнинг иккинчи ярмида, Шарқий Туркистон ҳудудларида яшовчи юечжи қабилалари ўз қўшниси - хунлар тазйиқига учраб, уларнинг сиқувига бардош беролмай ғарбга томон силжийдилар. Юечжилар Иссиқкўл атрофида сак қабилалари билан тўқнашиб уларни жанубий-ғарб томонга сурадилар. Милоднинг I асрида Кушонлар хонадони бошлиғи Кужула Кадфиз (Киоцзюкю) барча юечжи (тохар) қабилаларини бирлаштиради ва кушон подшолиги (Тохаристон)га асос солади. 353 йилда. Хионийлар Кушонларга зарба бериб, Сирдарёдан то Амударё ҳавзасигача бўлган ҳудудларда ўз ҳукмронлигини ўрнатадилар.5D 4722 23 32 4845 2B 4722 35 27 5A30 361E

 Унинг даврида Шарқий Туркистон ҳудудлари мамлакат таркибига қўшиб олинади, Ҳиндистонда ҳокимият мустаҳкамланади. Мамлакат пойтахти шимоли-ғарбий Ҳиндистонга - Пешоварга кўчирилади. Ҳозирги Покистон ҳудудидаги Пурушапур шаҳри кушонларнинг пойтахти бўлган деган фикрлар ҳам мавжуд;  Канишка даврида Кушонлар давлатида буддавийлик дини кенг ёйилди, чунки ҳукмдор Канишканинг ўзи ҳам шу динда эди;  Кушон давлати тараққиётнинг чўққисига кўтарилган;  Канишка даврида давлат улкан салтанатга айланиб, унинг ҳудуди Шимолий Ҳиндистон ва Хўтандан Ўзбекистоннинг жанубий вилоятларигача бўлган ерларни қамраб олади;  105 - йили Шарқий Туркистоннинг шаҳар-давлатлари Кушонлар ихтиёрига ўтади. Канишка ҳукмронлигининг охирига бориб Хўтан, Қошғар ва Ёркент Кушонлар давлати таркибига киради;  Канишка даврида Кушон ўз даврининг энг кучли салтанатларидан саналган Рим, Хитой билан бирга тенг турган;  Эски Термиз, Холчаён, Далварзинтепа, Айритом, Зартепа, Қоратепа, Кампиртепа, Фаёзтепа, Чингизтепалар кушон даври ёдгорликларидир;  Термиз ва Айритом ёдгорликларидан оромий ёзуви асосидаги юнон-бақтрия алифбосидаги ёзув намуналари топилган. Алоҳида кушон ёзуви ҳам мавжуд бўлган. Афғонистоннинг Қундуз яқинидаги Сурх-Котал деган жойдан юнон алифбосидаги кушон ёзуви топилган. 02 2F 260A 260A 10 02 45 1E 02 45 02 45 260A 18 02 48 45 04 02 45 3C0A 02 4617 47 02 32 05 28 11

Кушонлар даврида ўтказилган муҳим ислоҳотлар қуйидагилар: - Пул ислоҳоти; -Будда дини расман давлат дини бўлди; -Кушон ёзувига асос солинди; -Энг илғор суғориш ускуналари барпо этилди; -Дипломатик муносабатлар кенгайди.5D 22 22 22 22 22 3708 2225

Кушонлар давридаги маданий ёдгорликлар: - Айритом; - Фаёзтепа; - Холчаён; - Далварзинтепа ва х.к.5D 3B 22 22 22 22

Холчаён ибодатхона саройининг тикланган холати3C 20

Қоратепа ер ости монастири қолдиқлари3D1219

Фаёзтепа ёдгорлиги47

Фаёзтепа топилмаси47

Кушонлар даври кулолчилигидан намуналар 45

SAVDO YO’LLARINING SHAKLLANISHI Qadimgi savdo-tranzit yo'llari bronza davridayoq paydo bo'ladi. Ko'pchilik tadqiqotlar bu yo'lni “Lojuvard yo'li” deb ataydilar. Bronza davridagi O‘rta Osiyoning savdo yollaridan biri Baqtriya va Marg'iyonani qadimgi Xorazm, So'g'diyona, Markaziy Qozog'iston va Ural bilan bog'langan. Mil. avv. Ill ming yillikda Mesopotamiyada Badaxshon lojuvardi mashhur bo'lgan. Tadqiqotchilarning fikricha, bronza davridagi yana bir yo'l Badaxshondan janubi-sharqqa tomon Afg'oniston orqali O'rta Osiyoning qadimgi xalqlarini Mesopotamiyaning shaharlari- Ur, Uruk, Kish, Lagash va boshqalar bilan bog‘lagan. Bronza davrining uchinchi yo'li O'rta Osiyoning janubidagi Baqtriya va Marg'iyonani Hindistondagi Xarappa va Erondagi Mohinjo Daro madaniyat markazlari bog’langan. Mil. avv. II ming yillikka kelib Farg'ona va Choch hududlari ham Qadimgi Sharq bilan aloqalar o’rnatadi. Arxeologik tadqiqotlar natijalariga ko‘ra bu davrda Mesopotamiya shaharlaridan chiqqan savdo yo’llari Eron va Janubiy Turkmaniston orqali Baqtriya va So'g'diyonadan o‘tib Farg‘onaga kelgan. Bu yo’lning bir tarmog'i Farg‘onadan g'arbga Qozog‘iston cho’llari orqali Ural va Volga bo'yiga ketgan. Yana bir tarmog’i esa Farg'onadan sharqqa Dovon orqali Sinszyan, Shimoliy Xitoyga ketgan.4F 01 5B 64 52 4F 68 7D 50 7A 68 62 68 63 616F 62 60 75

“ BUYUK IPAK YO’LI ” Tadqiqotchilarning fikrlariga qaraganda, mil. avv. Ill asrning oxiri-II asrlarda xalqaro ahamiyatga va aniq yo'nalishga ega bo'lgan savdo-tranzit yo'li shakllana boshlaydi. Bu yo‘l XIX asrning ikkinchi yarmida (1877) nemis olimi Ferdinand Paul Vilgelm Rixtgofen tomonidan dastlabki marta “Ipak yo'li" degan nom oldi va keyinchalik butun dunyo tadqiqotchilari tomonidan “Buyuk ipak yo'li” deb e’tirof etildi.72 767A537A 03 7C 306A 5C 61 7671 636A5E5F 63 64 73 03 636A5D 64

BUYUK IPAK YO’LIDAGI KARVON76

BUYUK IPAK YO’LINING SHAKLLANISHI * Mil. avv. 111-105 yillarda imperator U-di Parfiya (Xitoy manbalarida Ansi deb eslatiladi) podsholariga, Qang' hukmdorlariga, keyinroq esa Baqtriya yerlariga (Kushonlar) o'z elchilarini jo'natib ular bilan diplomatik-savdo aloqalarini o'rnatadi. * Shu tariqa, mil. avv. II-I asrlarda Sharq bilan G'arbni bog'lovchi Buyuk ipak yo'liga asos solinadi. * O‘z davrida nihoyatda katta ahamiyatga ega bo‘lgan bu yo'lning dastlabki tarmog'i Xitoydagi Sian shahridan boshlanib, Sharqiy Turkiston, O‘rta Osiyo, Eron, Mesopotamiya orqali O'rta Yer dengizigacha cho'zilgan. 767A 4F59 01 02 78 16 825C 5F 6F71 6369 5C 8403 6B63 8403 6863 6B63 78

BUYUK IPAK YO’LINING XARITASI767A53

BUYUK IPAK YO’LINING CHEGARALARI • Buyuk ipak yo’li deganda uchta katta yo’l tushunilgan: Yoyloq (Shimol), Bo‘stonliq (Markaz, asosiy yo’l) hamda Dengiz yo’li. • Asosiy yo‘l tarmoqlari esa quruqlikdan o‘tgan. • Masalan, Bo‘stonliq yo’li Chanan Humul - Oqsu - Qoshg‘ar - Farb - Shosh - Samarqand - Buxoro - Urganch - Astraxan, so‘ngra esa Yevropaga o‘tib, nuqul quruqlikdan iborat bo’lgan. • Ushbu yo’llardan turli vaqtda o‘tgan sayyoh va ayg‘oqchilar ular haqida o‘z xotiralarida yozib qoldirganlar. Ingliz ayg‘oqchisi va sayyohi Jenkinson Ipak yo’li bo‘ylab o‘tgan yo’llardan yettitasi haqida ma’lumot bersa, hindistonlik kotib Moxan Lal va Byornslar Panjob - Qobul - Balx - Buxoro - Hirot o‘rtasidagi yo‘l tarmoqlarining 40 ta varianti haqida yozib qoldirgan. 76 01 76 364F 01 50 01 78 4F 53 01 7A 6F5C 61 6F5C 82 64

BUYUK IPAK YO’LINING CHEGARALARI • Angliyaning Hindistondagi vakili Mir Izzatulla ana shunday yo’llarning 22 variantini sanab o‘tadi. • Jenkinson savdo yo’llari orasidagi masofani kunlar bilan qayd qiladi va uning ta’kidlashicha, “Turkman cho’llaridan Urganchgacha - 10 kun, Urganchdan Buxorogиha - 15 kun, Buxorodan Koshg‘argиha - 30 kun, Koshg‘ardan Pekingacha - 30 kunlik yo’ldir”. • Umuman turkman cho’llaridan Xitoy poytaxti Pekinga qadar 3 oyda yetib olish mumkin. Sharqiy Turkiston- dan G‘arbiy Turkistonga o‘tishda olti quruqlik va bitta suv yo’li bo’lganligi ma’lum. Quruqlik yo‘l variantlariga Andijon - Koshg‘ar (554 km), Pishpak - Koshg‘ar (689 km), Pishpak - Olmaota - Koshg‘ar - G‘ulja (854 km), Say- gan - Sarsumba (256 km), Simay - Chunguchak (640 km), Saygan - Chun- guchaklar (256 km) kiritilib, har bir karvon o‘zi uchun qulay yo‘nalishlarni tanlagan. Bundan tashqari, Ili va Irtish daryolari orqali suv yo’li ham bo’lgan. 76 01 5066 68 01 8175 62 70 85 01 7A5F 68 63 68 3686 4F5C656171 60 68 6171

BUYUK IPAK YO’LI CHEGARALARI767A53

YURTIMIZDAGI BUYUK IPAK YO’LINING SAVDO MARKAZLARI • Xitoyning Anosi shahriga kelib, Ipak yo'li bir necha tarmoqlarga bo'linib ketgan. Xususan bir tarmoq Anosi-Xami-Qoshg'ar orqali Qo'qonga, undan esa Toshkentga o'tgan. • Bu yerdan Jizzax va Samarqand orqali Buxoroga kelgan yo‘l Urganch orqali Guryevga, u yerdan Oqsaroy orqali Qora dengiz bo'ylariga chiqqan. Yana bir tarmoq esa Dunxuan orqali Xo'tanga, undan Lohurga o'tib ketgan. • Undan tashqari, Buxoroga kelgan tarmoq ikkiga bo'lingan. Bu tarmoqning janubiy yo'nalishi Buxoro-Qarshi-G'uzor-Kesh-Termiz orqali Nishopurga o'tgan va Hirot orqali Hindistonga o'tib ketgan. Nishopurdagi tarmoqlardan biri Tehron- Qazvin-Hamadon-Bog'dod-Palmira yo'nalishi bo‘ylab O'rta Yer dengizi bo'yidagi Tir shahrigacha cho'zilgan. • Umuman olganda Ipak yo‘lining janubiy tarmog'i O'zgan orqali O'shga o'tib, Quva-Marg'ilon-Qo'qon orqali Xo'jand, Samarqand, Buxoroga o'tgan. Shimoliy yo'nalishi esa Xazar xoqonligi va Bulg'or davlati orqali Kiyev Rusi va Yevropa mamlakatlariga borib, bu tarmoq VI asrdan boshlab rivojlana boshlagan. Ipak yo'lining asosiy karvon yo'llaridan tashqari ichki savdo yo'llari ham mavjud edi53 53 01 79 79 7C 01 76 58 64 01 7A 73 62 5B 7C 01 7A 5B 68 5F 68

SAVDO YO’LI KESIB O’TAN DAVLATLAR4F

Savdo karvonlarini taxminan uch guruhga bo'lish mumkin: • Birinchi guruh: kichik savdo karvonlari, ularda 20 - 50 tuya, ot, xиhir yoki yuk ortilgan ishchi hayvonlaridan foydalanilgan. • Ikkinchi guruh: o'rtиha kattalikdagi savdo karvonlarida 50 - 100, ba'zida 200 - 300 gиha yuk ortilgan ishchi hayvonlari, • uchinchi guruh: uzoq masofalarga mo'ljallangan savdo kar vonlarida 500 - 1000, hatto 3000 tuya yuk ortilgan noodatiy katta savdo kar vonlari ham bo'lgan.0869 01 04676567687A7B67 705E6E6F5E7003 0D0E 6F5C686263666A5C65 01 07 636965645C6E6F5C03 705C65 6365 01 6B 7167 61036263666A5C655E5D5C03 6365 0362

Savdo karvonlarini taxminan uch guruhga bo'lish mumkin:  Har bir ishchi hayvoniga qancha miqdorda yuk ortilgani haqidagi ma’lumotlar juda kam uchraydi.  Bu to'g'risida Jenkinson va tadqiqotchi N.Baykova asarlaridan ma'lumot olish mumkin.  Jenkinson har bir otga 10 pud (160 kg) mahsulot ortilgani haqida yozadi.  N.Baykova esa tuyaga o'rtacha 16 pud (266 kg), otga esa 10 pud (160 kg) yuk ortilib, birinchi joy dan ikkinchi joyga olib borilganligini qayd etadi.0869 03 595C 6365645E6A605C 716E 03 7671 570B 03 81 6365645E6A605C 03 570B 636460 5D5C

BUYUK IPAK YO’LIDAN OLIB O’TILGAN MAHSULOTLAR BUYUK IPAK YO’LIDAN OLIB O’TILGAN MAHSULO TLAR O‘rta Osiyodan uzum, yong‘oq, anor va boshqa dehqonchilik mahsulotlari So‘g‘ddan jun, gazlamalar, zeb-ziynat va qimmatbaho toshlar Farg‘onadan zotdor otlar va urugliklar Badaxshondan qimmatbaho va yarim qimmatbaho toshlar G‘arb davlatlaridan Xitoyga: shisha, jun mahsulotlari, gilamlar, poloslar, metall va boshqa buyumlar Xitoydan G‘arbiy davlatlarga: ipak va ilk o‘rta asrlardan boshlab, qog‘oz, sholi, ko‘zgu, har xil dorilar 76 7850 76 30 53 52 52 78 7C 52 5D75 67 6364 68 01 58 5F 6B 79 5C 5D

SAVDO YO’LI VA SAVDO MAHSULOTLARI4F50

SAVDO MAHSULOTLARI VA KARVONSAROYLAR  Buyuk Ipak yo’li orqali savdoda  Hindistondan O‘zbekistonga doka, ziravor, mo‘miyo, yelim, inbar, inbar guli, kashmir sholi, fil va morj suyaklari keltirilgan.  Kashmir sholilaridan buxoroliklar to‘shak sifatida foydalansa, yevropaliklar uylari devoriga osib qo‘ygan va bezak sifatida e’zozlaganlar.  Xitoyga pilik, jundan ishlangan har xil gazlamalar, gilam, polos, oyna, metall, zeb-u ziynat buyumlari Markaziy Osiyo orqali Yevropadan olib borilgan.  Savdogarlarning kunlik belgilangan masofani bosib o‘tgandan so‘ng o‘zi va ishchi hayvonlari dam oladigan qarorgohlari bo’lgan.  Bu qarorgoh karvonsaroy deb atalgan. 080D 04 76 03 59 5E66 03 5A 68 75 03 79 6D 63 03 4F 61 6B 03 76

SAVDO MAHSULOTLARI VA KARVONSAROYLAR • Ularda oziq-ovqat, yonilg‘i, suv, yem-hashak jamlab qo‘yilgan. • Karvonsaroylarda omborxona, do‘konlar bo’lib, tongotargacha savdo-sotiq qizigan. • Ularda ish, madaniyat, iqtisodiyot kabilarga oid suhbatlar uyushtirilgan. • Hukumatlarga tegishli va xususiy karvonsaroylar, har bir yurtdan kelgan savdo ahlining o‘z karvonsaroylari bo‘lgan. • Markaziy Osiyoda eng katta “Doya xotin” karvonsaroyi bo‘lib, u Haqoboddan 210 km uzoqdagi Chorjo‘y temir yo‘li stansiyasi o‘rnida joylashgan. • YUNESKO ekspeditsiyasi mazkur karvonsaroy XI-XII asrlarda qurilib, salkam besh asr xizmat qilganligini aniqlagan. 08 01 7A6A5C 01 5A5C 615C62 01 7A6A5C 71 01 5971 68 01 78 71 63 01 537A 6C

SAVDO “TRANSPORT”LARI VA KARVONSAROYLAR08

BUYUK IPAKYO’LINING BUGUNGI AHAMIYATI • Buyuk ipak yo’lini o‘rganish va qayta tiklashda O'zbekiston rahbariyati ham alohida e’tibor qaratmoqda. • Chunonchi, respublikamiz hududlarida uyushtirilgan ekspeditsiyalar natijasida ko'pgina tarixiy madaniy obidalar o'rganildi. • Qadimgi yo‘llar va yo'nalishlar aniqlandi milliy-ma’naviy boyligimiz hamda an’analarimiz o'rganildi • Samarqandda Markaziy Osiyo tadqiqotlari Xalqaro Instituti ochilgan bo’lib, uning asosiy yo‘nalishlaridan biri Buyuk ipak yo'li va uning bo‘ylarida joylashgan shaharlarni o‘rganishdir. • 1997-yilning mayida O'zbekiston ham o‘z hissasini qo‘shgan Mashhad-Saraxs, Saraxs- Mashhad temir yo'li ochildi. 767A537A 01 76 65 01 80 75 63 01 5B 6B 01 4F 63 68 01 48 78

BUYUK IPAKYO’LINING BUGUNGI AHAMIYATI • Bu bilan O’rta Osiyo mamlakatlari Fors qo‘ltig‘iga, Yevropa xalqlari esa O‘rta Osiyoga temir yo‘l orqali chiqish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. • 1998-yil Boku shahridagi Buyuk ipak yo’lini quruqlikda Yevropadan Yaponiyagacha qayta tiklash masalalariga bagishlangan xalqaro anjuman bo’lib o‘tdi. • Yevropa-Kavkaz-Osiуоni bog‘laydigan ushbu transport yo‘li (TRASEKA) qurilishida O‘zbekiston ham ishtirok etmoqda va bu yo‘l butun dunyo iqtisodiyotini yuksaltirishiga xizmat qilishi shubhasizdir.767A537A 01 76 53 6E 01 4887 53 6B5C605E 01 53 6863 75 6871

BUYUK IPAK YO’LINING BUGUNGI AHAMIYATI767A53

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!05 100D131B

O'xshashlar

O’zbekistonning antik davr davlatchiligi. Salavkiylar va Yunon-Baqtriya davlatlari

O’zbek davlatchiligining tarixiy bosqichlari

Antik davr davlatlari va madaniyati

O'lkamizning antik davr memorchiligi va san'ati

Kushon davlati