Amir Temurning taxtga kelishidagi tarixiy ahvol - Tarix - Slaydlar

Amir Temurning taxtga kelishidagi tarixiy ahvol

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1967.5 KB

Ko'chirib olish

1Amir Temurning Amir Temurning taxtga kelishidagi taxtga kelishidagi tarixiy ahvoltarixiy ahvol

2Amir Temur hokimiyat tepasiga Amir Temur hokimiyat tepasiga kelgach, dastlabki vaqtlardayoq kelgach, dastlabki vaqtlardayoq mamlakatda ro`y bergan og`ir mamlakatda ro`y bergan og`ir iqtisodiy tanglikni bartaraf qilish iqtisodiy tanglikni bartaraf qilish uchun eng avvalo soliq tizimini uchun eng avvalo soliq tizimini tartibga sotartibga so ll di. di.

3 Davlat soliqlarini Davlat soliqlarini yig`ishda aminlar, yig`ishda aminlar, kalontarlar va soliq kalontarlar va soliq yig`uvchilarni yig`uvchilarni ra`iyatga nisbatan ra`iyatga nisbatan insof va adolatli insof va adolatli bo`lishga, qonunga bo`lishga, qonunga xilof ish tutmaslikka xilof ish tutmaslikka chaqirdi, chunki chaqirdi, chunki saltanatning saltanatning barqarorligi ko`p barqarorligi ko`p jihatdan ra`iyatning jihatdan ra`iyatning hol-ahvoli, uning hol-ahvoli, uning davlat va davlat davlat va davlat boshlig`iga bo`lgan boshlig`iga bo`lgan sadoqatiga bog`liq. sadoqatiga bog`liq.

4 Ra`iyatni himoya qilish qonun bilan mustahkamlangan, qonun barchaga barobar bo`lgan. Amir Temur nafaqat o`z xalqini, balki zabt etilgan mamlakat - larning aholisini ham imkoni boricha qonun himoyasiga olgan. Ularni asirlik va talon-tarojlardan saqlagan.

5 XIV asrning 40-50 yillarida CHig’atoy ulusining g’arbiy (Movarounnahr) qismida ham, uning sharqiy va sharqiy- himoliy qismi mo’g’ulistonda ham ijtimoiy-siyosiy vaziyat barqaror emas edi.  Movarounnahrda o’troqlik hayot tarzi, mahalliy xalq bilan yaqinlashish va markazlashgan davlat tarafdorlari bo’lgan turk-mo’g’ul feodallari va aksincha ko’chmanchilik hayot tarzini yoqlovchi va feodal tarqoqlik tarafdorlari bo’lgan feodal guruhlar o’rtasidagi ziddiyatlar ko’payib ketdi. Natijada C h ig’atoy ulusi ikki mustaqil davlatga aylanib ketdi.

6 Shunga qaramay, ko’chmanchilik va feodal tarqoqlik tarafdorlari bu bilan tinib-tinchib ketmadilar. Ular Movarounnahrning o’troq aholisini talon-taroj va ekinzorlarni payhon qilishda davom etdilar. Bu yo’lda ular hatto o’zaro kelishmovchiliklar va raqobatlarni ham yig’ishtirib qo’yib, kechagi dushmanlar ittifoqqa kelshdilar. 1323 yili elxoniylarning Xurosondagi noibi Esudor o’g’li CHig’atoyxonning nabirasi Nikpay bilan qo’shilib. Bir tuman askar bilan Buxoro ustiga yurish qiladi va uni talon-taroj etdi. So’ngra, ular Kesh (Shahrisabz) bilan nasar (Qarshi)ni ham talon-taroj qildilar.

7 Amir Temur Movarounnahrni mo`g`ullar hukmronligidan ozod etib, bu qad. mamlakatda mustaqil davlat barpo etgan bo`lsada, hali mamlakatda barqaror tinchlik o`rnatilgan emas edi. Bir tomondan ayrim viloyat hokimlari Amir Temur hakimiyatini tan olishdan bosh tortib turgan bo`lsalar, ikkinchi tomondan mamlakatning sharqiy va shim. hududlari notinch edi. Mo`g`uliston bilan Oq O`rda hukmdorlari Farg`ona vodiysining sharqi, O`tror, Yassi (Turkiston) va Sayram sh.lariga xavf solib, bu hududlarga tez-tez hujum qilar va aholini talontaroj qilardi. Shuning uchun ham Amir Temur dastlabki yillarda mamlakat sarhadlari xavfsizligini ta`minlashga katta ahamiyat berdi. Isyonchi amirlarga qarshi shafqatsiz kurash olib bordi.

8 1346-1348 yillarda chig’atoy ulusi Ugadayxon avlodi Donishmandxon o’tirdi, ammo amir Qazag’an bilan kelisha olmagach, uning hayotiga nuqta qo’yildi. endi taxatga CHig’atoy Bayonqulixon o’tqazildi. Lekin ikki o’rtadagi adovat kuchaya borib 1355 yili Amir Qazag’onning o’limi bilan yakun topdi. Amirning o’g’li Abdulla uning tarafdorlari tomonidan otasi o’rniga amir ul-umaro qilib qo’yildi. U esa o’z navbvtida Bayonqulixonni yo’q qilish payiga tushdi. 1358 yili uyushtirilgan fitna natijasida Bayonqulixon halok bo’ldi. Taxtga esa Abdullaxon tomonidan CHig’atoy hali balog’atga etmagan Temurshoh o’tqazildi. Shunga qaramay hokimiyat uchun kurash to’xtamadi. Abdullaxonning o’zi ham ko’p o’tmay Bayon sulduz va Hoji Barlos uyushtirilgan fitna qurboni bo’ldi.

9 S arbadorlar harkati XIV asrning 60-yillarida Movarounnahrda mo’g’ul xonlarining hujumi tufayli kuchayib ketadi. Samarqand bunday harakatning markaziga aylanadi. Qo’zg’olonga madrasa talabasi Mavlonzoda, paxta tituvchilar mahallasining oqsoqchilikoli Abu Bakr Kuluyi (Naddof) va mergan Xurdaki Buxoriylar boshchilik qilgan. Sarbadorlar mo’g’ullarga Samarqand shahrida qaqshatqich zarba beradilar. Ilyosxo’ja dastlab Samarqandni, so’ngra esa butun Movarounnahrni tashlab chiqib ketishga majbur bo’ladi. Shundan so’ng sarbadorlar ichki dushman-ka’’a er va mulk egalariga qarshi kurash olib bordilar. Ularning ko’shk va uy-joylari vayron etilib, mol-mulklari talon- taroj qilinadi. Shu tariqa Samarqandda sarbadorlar hokimiyati o’rnatiladi. Ular butun qish davomida Samarqandni o’zlari idora qilib turadilar. Sarbadorlar boshliq samarqandliklarning mo’g’ullar xoni Ilyosxo’ja ustidan g’alabasi to’g’risidagi xabar amir Xusayn bilan Temurga ham borib etgan. Temur qishni Qarshida, Xusayn esa, Amudaryo bo’yida o’tkazib, 1366 yil bahorida ular sarbadorlar qo’zg’olonini bostirish uchun Samarqandga yo’l oladilar. Ular Samarqand yaqinidagi Konigil mavzeida to’xtaydilar. Har ikkala amir sarbadorlarning dushman ustidan qozongan g’alabalaridan mamnun bo’lganliklarini va ular bilan uchrashmoqchi ekanliklarini bildiradilar. Sarbadorlar amirlarni «yaxshi» niyatda ekanliklariga ishonadilar, ularga izzat-xurmat ko’rsatadilar. Biroq ertasi kuni Sarbadorlarning boshliqlari Xusayn Temur qarorgohiga borganlarida ular qatl etiladi. Faqat Mavlonzoda Temurning iltimosi bilan o’limdan qutqarib qolinadi. Shu tariqa sarbadorlar boshliqsiz qoldirilib, harakat bostiriladi.

10 Sarbadorlar harkati tariximizda demokratik va milliy-ozodlikka intiluvchi xalq harakati sifatida mashhur. Bu ularning boshqaruv tizimidan ham ma`lum. 1365 yil iyunida mo’g’ullar hujumi arafasida Samarqand sarbadorlari jome` masjidiga yig’ilib yakdillik bilan Mavlonzodani o’zlariga rahnamo, Abubakr Kalaviy va Xurdak Buxoriyni uning yordamchilari etib tayinlagan edilar. ertasi kuni bomdod nomozidan keyin Mavlonzoda va uning o’rinbosarlari muhim bir qarorni- shaharda hokimiyat shu kundan e`tiboran sarbadorlar qo’liga o’tganligi, boju-xiroj va boshqa soliqlarning miqdori birmuncha kamaytirilgani, islom joriy etilganiga 700 yil kechganiga qaramay, hamon xalqdan undirib kelinayotgan jizya solig’i bekor qilinganligi va qul mehnati bir qadar engillashtirilganligi haqidagi qarorni e`lon qilganlar. Samarqand sarbadorlari Xuroson sarbadorlaridan farqli o’laroq, o’zlarini podshoh deb e`lon qilmadilar. Hukumat ishlarini jamoa bo’lib ado etganlar.

11 Amir Temur 1371-1395 yillar davomida ularga qarshi kurash olib borishga majbur bo’lgandi. Bu endigina tuzilgan davlatning birligi va xavfsizligini mustahkamlashga qaratilgan edi. Yuqoridagi jarayonlarda sohibqiron Amir Temurning vatanparvar. Dono siyosatdonligi namoyon bo’ladi. Ibn Xoldun ta`biri bilan aytganda, Amir Temur o’z tarixiy vazifasini bajargan.

12Amir Temurning tarix sahnasiga chiqishi.  Amir Temur 1336 yil 9 aprelda Qashqadaryo vohasining Shahrisabz (Kesh) bekligiga qarashli Xoja Ilg’or qishlog’ida, barlos urug’ining boshlig’i bo’lgan Tarag’ay xonadonida tavallud topgan. Amir Temur «Sohibqiron» nomi bilan mashhur edi. Ikki sayyora-Zuhal bilan Mushtariyning yaqinlashuvi natijasida dunyoga kelgan o’g’ilgina shunday nomni olishga muyassar bo’lgan. Bu ikki yulduzning yaqinlashuvi har sakkiz yuz yilda takrorlanadi. Bunday kunda tug’ilgan baxtli zotlar dunyoda uchta bo’lgan: Iskandar Zulqarnayn, muhammad alayhis-s- salom va Amir Temurdir.

13 Temurning shaxsiy qiyofasi, kuch- qudrati to’g’risida Ibn Arabshohninig quyidagi iboralari g’oyatda asoslidir. «Amir Temur jismu-jasadi kelishgan, qaddi-qomati tik, uzun bo’yli, go’yo qadimgi pahlavonlar avlodlari misoli bo’lib, boshi katta, g’oyatda kuchli va salobatli, oqish yuzini och qizil rang jonlantirgan bilan hech bir dog’siz, bug’doyrang emas. Qo’l oyoqlari baquvvat, elkalari keng, o’ng oyoq- qo’li cho’loq va shol, ikki ko’zi bamisoli ikki shamdek bo’lsada, shodligi bilinmas, yo’g’on ovozli edi. U o’limdan qo’rqmas, yoshi saksonga etgan bo’lsada, iztirobsiz, vazmin bo’lib, hazil-mazax va yolg’onni yoqtirmas, garchi unda o’ziga ozor etadigan biron so’z bo’lsa ham haqiqat unga yoqar edi. U bo’lib o’tgan ishga aziyat chekmas va qo’lga kiritiladigan yutuqlardan shodlanmas edi».

14 Sohibqiron Amir Temur tarixan o’ta murakkab vaziyatda-XIV asrning 60-yillarida siyosat maydoniga chiqdi. Bu davrda CHingizxon avlodlari o’rtasida toju-taxt, davlat va mol talashishlar shu darajada kuchayib ketdiki, bu CHig’atoy ulusiga qarashli hududlarga feodal tarqoqlikning yanada chuqurlashuviga sabab bo’ldi. Mahalliy hokimlarning o’zboshimcha harakatlari natijasida CHig’atoy ulusiga qarashli Movarounnahr hududida o’nlab mustaqil bekliklar vujudga keldi.

15 Amir Temur Xusayn ustidan g’alaba qozongach, butun Movarounnahrni o’z qo’li ostiga birlashtiradi. Balxda chaqirilgan qurultoyda Temur CHig’atoy saltanatining vorisi deb e`lon qilinadi. Lekin o’sha davrdagi vaziyatni hisobga olib va mo’g’ullarning qarshiligini kuchaytirmaslik maqsadida xon taxtiga Suyurg’otmish o’tqazilgan edi. Amalda esa Samarqand taxtini sohibqiron Amir Temur tomonidan boshqarilgan.

O'xshashlar

Amir Temurning zamondoshlari nazaridagi tarixshunosligi

Amir Temurning shaharlar qurilishiga oid siyosati

Amir Temurning Jahon tarixshunosligi va manbashunosligida tutgan o`rni

Amir Temur

Buyuk tarixiy shaxs Amir Temur-bizning sha'n-shavkatimiz, g`urur iftixorimizdir