18 asr ohiri 19 asr boshlarida taʼlim, ilm-fan sohasidagi oqim - Tarix - Slaydlar

18 asr ohiri 19 asr boshlarida taʼlim, ilm-fan sohasidagi oqim

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

213.7265625 KB

Ko'chirib olish

XX ASR ADABIYOTI. JADID ADABIYOTI 18 asr ohiri 19 asr boshlarida taʼlim, ilm-fan sohasidagi oqim. www.arxiv.uz

 Jadid adabiyotining boshlanishi.  Jadidchilarning asosiy gʻoya va maqsadlari  Jadidchilik oqimining asoschisi  Jadidchilar va ular haqida ma’lumot.  Harakatlar natijasi.  Test Reja: www.arxiv.uz

Jadidchilik (arab, jadid - yangi) — 19-a. oxiri 20-a. boshida Turkiston, Kavkaz, Qrim, Tatariston hayotida muhim ahamiyat kasb etgan ijtimoiy-siyosiy, maʼrifiy harakat. J. dastlab 19-a.ning 80-y.larida Krimda Ismoilbek Gasprinskiy rahbarligida qrim tatarlari oʻrtasida vujudga keldi. J. harakati namoyandalari koʻpincha oʻzlarini taraqqiyparvarlar, keyinchalik jadidlar deb atashgan. Oʻsha davrning ilgʻor taraqqiyparvar kuchlari, birinchi navbatda, ziyolilar mahalliy aholining umumjahon taraqqiyotidan orqada qolayotganligini his etib, jamiyatni isloh qilish zaruriyatini tushunib yetgandilar. Millat istiqbolini oʻylovchi taraqqiyparvar kuchlar xalqning deyarli barcha tabaqalari — hunarmand, dehqon, savdogar, mulkdor, ulamolar orasida mavjud edi. Ziyolilar dastlab chorizmga qarshi kurashni xalqni asriy qoloqlikdan uygʻotish — siyosiy-maʼrifiy jabhadan boshlashga qaror qildilar. J. harakati ana shunday tarixiy bir sharoitda Turkiston mintaqasida rivojlanish uchun oʻziga qulay zamin topdi. Jadidlar orasidan yetuk olimlar, sanoat va ziroatchilik sohalarining zamonaviy bilimdon mutaxassislari, madaniyat arboblari yetishib chiqib, yurtni obod va Vatanni mustaqil koʻrishni orzu qildilar va shu yoʻlda fidoyilarcha kurashdilar. Jadidlarning Turkiston mustaqilligi uchun kurashida asosan quyidagi yoʻnalishlar ustuvor edi: yangi usul maktablari tarmogʻini kengaytirish; qobiliyatli yoshlarni chet elga oʻqishga yuborish; turli maʼrifiy jamiyatlar va teatr truppalari tuzish; gaz. va jur.lar chop qilish, xalqning ijtimoiy-siyosiy ongini yuksaltirish bilan Turkistonda milliy demokratik davlat qurish. Jadid ziyolilarining kuchli partiyasi tashkil qilingan taqdirdagina bu ishlarni amalga oshirish mumkin edi. www.arxiv.uz

J.ning asosiy gʻoya va maqsadlari quyidagilar edi: Turkistonni oʻrta asrlarga xos qoloqlik va diniy xurofotdan ozod etish, shariatni isloh qilish, xalqqa maʼrifat tarqatish, Turkistonda muxtoriyat hukumatini barpo etish uchun kurash, Buxoro va Xivada konstitutsiyey monarxiya va parlament, keyinchalik demokratik respublika tuzumini oʻrnatish orqali ozod va farovon jamiyat qurish, barqaror milliy valyutani joriy qilish va milliy qoʻshin tuzish. Toshkent, Fargʻona, Buxoro, Samarkand va Xivada hur fikrli va taraqqiyparvar kishilarning ayrim guruhlari tomonidan ochilgan madaniy-maʼrifiy yoʻnalishdagi jamiyat va uyushmalardan J. harakati shakllandi . www.arxiv.uz

Gasprinskiy Ismoilbek  GASPRINSKIY (Gaspralik) Ismoilbek (1851.21.3, Boqchasaroy yaqinidagi Ajikoʻy qishlogʻi —1914.11.9, Boqchasaroy) — jadidchilik harakatining asoschisi, yozuvchi va publitsist. G.ning otasi Mustafo Gasprinskiy Rossiya harbiy dvoryani (praporshchik) boʻlib, Yalta sh. yaqinidagi Gaspra qishlogʻidan edi. G. qishloq musulmon maktabi, Oqmachit (hoz. Simferopol) gimnaziyasi va Voronejda, Moskva kadetlik korpusida oʻqidi (1864—67). Qrimga qaytgach, rus tili oʻqituvchisi boʻlib ishladi (1867 —70). Istanbul va Sorbonna (Parij) un-tlarida oʻqidi (1871 —75). Jazoir, Tunis, Misr, Gresiyada boʻldi. Parijda fransuz sotsialistlari va liberallariga yaqinlashdi. Turkiyada Yosh turklar harakati rahbarlari b-n tanishdi (1875—77). Boq- chasaroy sh. meri qilibsaylandi(1877). G. turkiy xalklar tarixi va adabiyotini oʻrganib, Sharq b-n Gʻarb olamini taqqoslash imkoniyatiga ega boʻldi. G. "Rusiya musulmonligi" (Simferopol, 1881) ilk risolasida Yevropa sivilizatsiyasidan koʻr-koʻrona andoza olishga qarshi chiqib, uni tanqidiy qabul qilishga, musulmonlarni ilm- fanni egallashga, texnika yutuqlaridan foydalanishga daʼvat etdi. www.arxiv.uz

"Ovrupo madaniyatiga bir nazar muvozini" (Istan-bul, 1885) asarida esa sotsializm gʻoyalari b-n bahsga kirishib, uning asosiy tamoyillarini shubha ostiga oldi. G. Rossiya mustamlakasidagi barcha musulmon xalqlar maorifini tubdan isloh qilish, dunyoviy fanlarni oʻqitish masalasiga alohida eʼtibor berdi. Boqchasaroyda dastlabki "usuli jadid" (yangi usul) maktabini ochdi (1884). Turkiston general- gubernatori N. O. Rozenbaxga musulmon maktablarini isloh qilishga doir loyihasini yubordi. Rad javobini olgach, 1893 y. Turkistonga oʻzi keldi, Buxoro, Samarkand, Toshkentda boʻlib, taraqqiyparvar ziyolilar b-n uchrashuvlar oʻtkazdi. G. jadidchilik gʻoyalarini kengroq yoyish uchun "Tarjimon" (1883 y. 10 alr. dan), "Millat" (1908), "Bolalar olami" (1908—15), "Uygʻonish" (Qohira, 1908, arab tilida) gaz.lari, "Ayollar olami" jur. (1908—10), "Xa-xa-xa!" hajviy haftanomasini chiqardi. Jadid maktablari uchun "Xoʻjai sibyon" ("Bolalar muallimi") darsligini, "Rahbari muallimin yoki muallimlarga yoʻldosh" (1898) kitobini yozdi. G. musulmon milliy ozodlik harakatining yoʻlboshchisi sifatida tanildi. U Kavkaz, Volgaboʻyi, Misr va Hindistonga borib, umummusulmonlar qurultoyini chaqirishga harakat qildi. Butun Rossiya musulmonlari 3 ta kongressi ishida faol qatnashdi (1905—06). Dastlabki umummusulmon siyosiy partiyasi "Ittifoq ul-muslimin"ni tuzish tashabbuskorlaridan biri boʻldi (1906). "Dor ul-rohat musulmonlari" ilmiyfantastik asari, "Yuz yildan soʻng . 2000sana" badiiy-publitsistik romani, "Turkiston ulamosi" kitobining muallifi. www.arxiv.uz

 Siddiqiy Ajziy Siddiqiy Ajziy 1864 yilda Samarqandda tugʻilgan. Madrasa taʼlimini olgan.  Karimbek Kamiy Karimbek Sharifbek oʻgʻli Kamiy — Milliy uygʻonish davri oʻzbek adabiyoti birinchi davriga mansub shoirlardan biri.  Mahmudhoʻja Behbudiy Behbudiy Turkistonda jadidchilik harakatining rahnamosi. Yoshligida togʻasi Muhammad Siddiq huzurida taʼlim olgan. Keyinchalik mirzalik vazifasida ishlab, soʻngra muftiylik lavozimiga oʻtadi.  Munavvarqori Abdurashidxon oʻgʻli Munavvarqori 1878 yili Toshkentda tugʻilgan. 1931 yil 23 mayida Moskvaning mashhur Butirkasida otilib, Vagankovo qabristoniga pinhona koʻmildi.Jadid adabiyoti davri (1905—1930 yillar), Jadidchilar: www.arxiv.uz

 Abdulla Avloniy Abdulla Avloniy 1878 yil 12 iyulida Toshkentda Mergancha mahallasida tugʻildi. Madrasa taʼlimini oldi.  Soʻfizoda Muhammadsharif Muhammadsharif Soʻfizoda 1880 yilda Chustda hunarmand oilasida tugʻildi.  Tavallo Toʻlagan Xoʻjamyorov Tavallo 1883 yili Koʻkcha dahasida dunyoga keldi. „Beklarbegi“ madrasasida, rus-tuzem maktabida oʻqidi. 1910-yillardan vaqtli matbuotda sheʼr va maqolalari bosila boshlagan. 1914 yili Toshkentda „Nashriyot“ shirkatini tuzishda ishtirok etadi. 1915 yilda esa „Turon“ jamiyatida faoliyat koʻrsatadi.  Hoji Muin Hoji Muin milliy uygʻonish davri Samarqand adabiy muhitining samarali ijod etgan isteʼdodli vakili, jurnalist, shoir, dramaturg va tarjimon. Sidqiy Hondayliqiy www.arxiv.uz

 Sidqiy Hondayliqiy Sidqiy Xondayliqiy 1884 yilda tugʻildi. 1903 yilda oʻqishni davom ettirish niyatida Toshkentga keladi. Ayni paytda sheʼr mashq qila boshlaydi. Tarjima bilan shugʻullanadi.  Abdurauf Fitrat Fitrat Oʻrta Osiyo jadidchilik harakatining mashhur vakillaridan, yangi oʻzbek adabiyotining asoschilaridan, usuli jadid maktablarining nazariyotchisi va amaliyotchisi, dramaturg, nosir, shoir va olim.  Hamza Hakimzoda Niyoziy Hamza jadid adabiyoti namoyandasi, shoir, dramaturg, adib va muallim. www.arxiv.uz

 Abdulla Qodiriy Abdulla Qodiriy oʻzbek milliy romanchiligining asoschisi, publitsist, hajv ustasi, tilshunos va tarjimon.  Saidahmad Vasliy Samarqandiy Saidahmad Vasliy Samarqandiy 19 asrning ikkinchi yarmi va 20 asrning boshlari Samarqand adabiy muhitiga mansub ijodkor. Muallimlik qilgan.  Abdulhamid Sulaymon oʻgʻli Choʻlpon Oʻzbek yangi sheʼriyatining asoschilaridan biri, dramaturg, nosir, publitsist va tarjimon. www.arxiv.uz

 Jadidlarning birinchi gazetasi «Taraqqiy» (1906 yil boshlaridan 1907 yil o‘rgalarigacha nashr qilingan. Muharriri Ismoil Obidiy bo‘lgan) millat manfaatlari yo‘lida vatandoshlarni birlashishga da’vat etdi, «Xurshid» nomli gazeta 1906 yilning sentyabridan noyabrigacha chiqqan bo‘lib, unga Munavvarqori Abdurashidxonov muharrirlik qilgan.  Bu gazeta ham qaysi guruh yoxud partiyaga mansub emasligini e’lon qilsa- da, yerli bo‘lmagan sarmoyadorlarni tanqid ostiga olgani, millatni uyg‘otish yo‘lida harakkat qilgani uchun yopildi. Jadidlar millatni ma’rifat orqati ozodlikka chiqarsa bo‘ladi deb bilishardi. «Turon» gazetasida Mirmuhsin Shermuhamedovning «Tarixiy ikki voqea» (1917) maqolasi e’lon qilinib, muallif unda ma’rifat dushmanlarini qattiq tanqid qildi, hatto Buxorodagi bunday kishilarni «Buxoro mikroblari» deb atadi. Bu maqolani e’lon qilgan «Turon» gazetasi yopib qo‘yildi, muallifi esa dinsizlikda ayblanib, sazoyi qilindi.  Umuman olganda, jadidchilik harakati Turkistonning rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etdi. Jadidchilik harakatining natijasi o‘laroq Turkiston hayotida jiddiy ilg‘or madaniy jarayonlar kechdi. O’lkada teatr vujudga keldi, fan-texnikaga qiziqish kuchaydi, milliy til qadriga ahamiyat ortdi, tor biqiqlikdan chiqib, farzandlarni jahon ma’naviyatiga, ma’rifatiga oshno qilish tamoyili mustahkamlandi, uy-joy tutish, muomala-munosabat, kiyim- kechak, tabobat, me’morchilik, matbaa, aloqa masalalarida jahonning ilg‘or tajribalarini o‘zlashtirish boshlandi, ommaviy kutubxonalar ochildi va hok. www.arxiv.uz

 1. Jadidchilik oqimining asoschisi qaysi variantda tog’ri korsatilgan a) Munavvarqori Abdurashidxon oʻgʻli b) Mahmudhoʻja Behbudiy c) Gasprinskiy Ismoilbek d) Gasprinskiy Islombek 2. Jadidchilar to’g’ri korsatilgan qatorni belgilang. e) A.Oripov, A.Avloniy, A.Qodiriy, I.Gaspirinskiy f) Karimbek Kamiy, Cho’lpon, Hoji Muin, Tavallo g) Sidiqy Hondayliqiy, Cho’lpon, Ogahiy, A.Fitrat h) Soʻfizoda, Muhammadsharif, Mahmudhoʻja Behbudiy, Tavallo, Oybek 3.Jadidchilik nechinchi asrda paydo bolgan. i) 18-asr oxiri 19-asr boshida j) 20 asrda k) 20-asr yarmida l) 19-asr oxiri, 20-asr boshidaTEST: www.arxiv.uz

4.Jadidchilarning birinchi gazetasining nomi. a) “ Taraqqiy” b) “ Turkiston” c) “ Jadid” d) “ Omi xalq” 5.I.Gaspirinskiy nechinchi yilda tug’ilgan. e) 1881 f) 1950 g) 1851 h) 1889 6.Qaysi Jadidchi Moskvaning mashhur Butirkasida otilib, Vagankovo qabristoniga pinhona koʻmilgan. i) Munavvarqori Abdurashidxon oʻgʻli j) Abdulla Avloniy k) Abdulla Qodiriy l) So’fizoda Muhammadsharif www.arxiv.uz

E’tiboringiz uchun rahmat Tursunxo’jayev D. www.arxiv.uz

O'xshashlar

XIX asr oxiri XX asr boshlarida Italiya

XIX asr oxiri XX asr boshlarida Shimoliy Afrika

XIX asr oxiri-XX asr boshlarida Turkistonda sanoat va madaniyat

XIX-asr oxiri XX-asr boshlarida Rossiya Qrim urushidan so’ng ahvoli

XIX-asr oxiri XX-asr boshlarida maorif tizimi, Turkistonda jadidchilik maktablari