Antik dunyo sotsiologiyasi. Sharq mutaffakkirlarining sotsiologik qarashlari - Sotsiologiya - Slaydlar

Antik dunyo sotsiologiyasi. Sharq mutaffakkirlarining sotsiologik qarashlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

386.5 KB

Ko'chirib olish

Mavzu:Mavzu: Antik Antik dunyo dunyo sotsiologiyasi.Sharq sotsiologiyasi.Sharq mutaffakkirlarining mutaffakkirlarining sotsiologik sotsiologik qarashlari.qarashlari. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

REJAREJA ::  Antik dunyo sotsiologlari inson mavqei Antik dunyo sotsiologlari inson mavqei to’g’risida. to’g’risida.  Antik dunyoda jamiyat va shaxs omillari.Antik dunyoda jamiyat va shaxs omillari.  Platon va Aristotelning antik dunyo falsafiy Platon va Aristotelning antik dunyo falsafiy fikrlar taraqqiyotida tutgan o’rni.fikrlar taraqqiyotida tutgan o’rni.  Qadimgi Xitoyda sotsiologik qarashlar.Qadimgi Xitoyda sotsiologik qarashlar.  Motrudiy va uning “Murosaviy Muvozanat” Motrudiy va uning “Murosaviy Muvozanat” konsepsiyasi.konsepsiyasi.  Farobiy,Beruniy,Ibn Sinolarning jamiyat va Farobiy,Beruniy,Ibn Sinolarning jamiyat va shahs to’g’risidagi qarashlarishahs to’g’risidagi qarashlari .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

"Sosiologiya" atamasi "Sosiologiya" atamasi O.KontO.Kont tomonidan ilmga nisbatan yaqinda tomonidan ilmga nisbatan yaqinda kiritilgan bo’lishiga qaramay sosiologik kiritilgan bo’lishiga qaramay sosiologik mazmunga ega bo’lgan qarashlar va mazmunga ega bo’lgan qarashlar va kuzatishlar insoniyatning eng qadimgi kuzatishlar insoniyatning eng qadimgi davrlari- ga borib taqaladi.davrlari- ga borib taqaladi. Antik dunyo sosiologiyasi, jahon Antik dunyo sosiologiyasi, jahon sosiologiya maktabining nazariy-sosiologiya maktabining nazariy- ma'naviy poydevori va unga doimiy ma'naviy poydevori va unga doimiy ilhom bag’ishlovchi bebaho obidasi ilhom bag’ishlovchi bebaho obidasi hisoblanadi.hisoblanadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Antik dunyo sosiologiyasining ilk namunalari Antik dunyo sosiologiyasining ilk namunalari Kichik Osiyoning g’arbiy sohillari Ioniya o’lkasi Kichik Osiyoning g’arbiy sohillari Ioniya o’lkasi shaharlarida yashovchi greklar tomonidan shaharlarida yashovchi greklar tomonidan dunyoga keltirildi.dunyoga keltirildi. Antik dunyo sosiologiyasining yuzaga kelishi Antik dunyo sosiologiyasining yuzaga kelishi hamda taraqqiyot tendensiyalari xususiyatlaridan hamda taraqqiyot tendensiyalari xususiyatlaridan kelib chiqqan holda uni shartli ravishda kelib chiqqan holda uni shartli ravishda quyidagicha guruhlash mumkin:quyidagicha guruhlash mumkin: 1.1. Eng qadimgi grek sosiologiya maktabi.Bu Eng qadimgi grek sosiologiya maktabi.Bu guruhga eramizdan oldingi XII asrda yashab ijod guruhga eramizdan oldingi XII asrda yashab ijod etgan Gomerdan boshlab eramizdan oldingi VI etgan Gomerdan boshlab eramizdan oldingi VI asrgacha ijod qilgan Milet (Kichik Osiyodagi eng asrgacha ijod qilgan Milet (Kichik Osiyodagi eng yirik shahar)maktabi vakillari (Fales, Anaksimandr, yirik shahar)maktabi vakillari (Fales, Anaksimandr, Anaksimen) hamda Gresiyaning turli shaharlarida Anaksimen) hamda Gresiyaning turli shaharlarida yashab faoliyat yuritgan Ksenofan, Pifagorning yashab faoliyat yuritgan Ksenofan, Pifagorning sosiologik qarashlarini kiritish mumkin.sosiologik qarashlarini kiritish mumkin. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Eng Eng qq adimgi grek sosiologiyasi adimgi grek sosiologiyasi mustamusta qq il ijtimoiy nazariy tadil ijtimoiy nazariy tad qq ii qq ot ot predmeti sifatida emas, balki anipredmeti sifatida emas, balki ani qq tabiiy fanlar (matematika, tabiiy fanlar (matematika, tabiatshunoslik) bergan ilk tabiatshunoslik) bergan ilk tadtad qq ii qq ot natijalari bilan, ijtimoiy ot natijalari bilan, ijtimoiy fanlar (Mifologiya, san'at) fanlar (Mifologiya, san'at) borasida erishilgan tafakkur borasida erishilgan tafakkur mama hh sullarining uysullarining uy g’g’ unlashuvi unlashuvi oo qq ibatida yuzaga kelganibatida yuzaga kelgan .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Milet maktabining yana bir vakili Milet maktabining yana bir vakili AnaksimenAnaksimen esa olamning asosini esa olamning asosini tashkil etuvchi dastlabki modda tashkil etuvchi dastlabki modda sifatida sifatida hh avoni kavoni k o’o’ rsatadi. Uning rsatadi. Uning fikricha, fikricha, hh avoning tabiatda yiavoning tabiatda yi g’g’ ilishi va ilishi va sisi qq ilishi natijasida suv, tuproilishi natijasida suv, tupro qq , tosh va , tosh va olovdan iborat zaruriy olovdan iborat zaruriy qq ismlar yuzaga ismlar yuzaga keladi. keladi. HH avo insonning amal avo insonning amal qq ilish ilish makoni makoni hh isoblanadi va isoblanadi va hh avosiz avosiz qq olgan olgan paytda paytda hh ar ar qq anday jism tarkibiy va anday jism tarkibiy va mazmuniy mazmuniy o’o’ zgarishga yuz tutadi.zgarishga yuz tutadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

QQ adimgi grek sosiologlari orasida (Somos adimgi grek sosiologlari orasida (Somos shasha hh rida turida tu g’g’ ilib, faoliyat yuritgan)ilib, faoliyat yuritgan) PifagorPifagor aloalo hh ida ida o’o’ rin tutadi.Pifagor davrida turli rin tutadi.Pifagor davrida turli arxaik diniy arxaik diniy qq arashlar arashlar o’o’ rniga nisbatan umumiyrniga nisbatan umumiy roro ll mo mo hh iyat kasb etuvchi xudolarga siiyat kasb etuvchi xudolarga si g’g’ inish inish taomilga kira boshladi. Pifagor nutaomilga kira boshladi. Pifagor nu qq tai nazariga tai nazariga kk o’o’ ra, olam abadiy bra, olam abadiy b o’o’ lib, insondagi rulib, insondagi ru hh ma'lum ma'lum muddatdan smuddatdan s o’o’ ng boshng bosh qq a narsalargaa narsalarga kk o’o’ chacha - - di.Pifagorning tabiat va jamiyatdagi "jon"ning di.Pifagorning tabiat va jamiyatdagi "jon"ning kk o’o’ chib yurishi chib yurishi g’g’ oyasi oyasi hh amda atrof-muamda atrof-mu hh itdagi itdagi jamiki narsalarning birligi va jamiki narsalarning birligi va qq arindoshligi dunarindoshligi dun - - yoni yoni o’o’ zaro murosa muvozanatida sazaro murosa muvozanatida sa qq lashga lashga da'vat etuvchi sosiologik da'vat etuvchi sosiologik qq arashlar sifatida arashlar sifatida insoniyat tarixida muayyan roinsoniyat tarixida muayyan ro ll o’o’ ynaydi.ynaydi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2.2. Grek demokratiyasi ravnaGrek demokratiyasi ravna qq i davri i davri sosiologiyasi namoyondalari sosiologiyasi namoyondalari Geraklit Geraklit Parmenid, Zenon, Empedokl, Parmenid, Zenon, Empedokl, Anaksagor, Protogor, Gorgiy Anaksagor, Protogor, Gorgiy va va boshbosh qq alar alar hh isoblanadi.isoblanadi. GeraklitGeraklit fikricha, tabiatda fikricha, tabiatda hh amma narsa amma narsa birlamchi va u birlamchi narsaga albatta birlamchi va u birlamchi narsaga albatta qq aytadi. Bu birlamaytadi. Bu birlam - - chi asos esa olovdir. chi asos esa olovdir. Zero, olov tabiatdagi eng faol Zero, olov tabiatdagi eng faol o’o’ zgaruvchan zgaruvchan hh odisadir. Parmenid va odisadir. Parmenid va Zenon tomonidan Geraklitning bu fikrlari Zenon tomonidan Geraklitning bu fikrlari tantan qq id ostiga olindi. Ular dunyo id ostiga olindi. Ular dunyo o’o’ zgaruvchan emas,zgaruvchan emas, aksincha aksincha o’o’ zgarmasdir, degan zgarmasdir, degan g’g’ oyani asoslashga oyani asoslashga urindilar.urindilar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Grek madaniyatining yirik Grek madaniyatining yirik nomoyondasi nomoyondasi EmpedoklEmpedokl ilm va ilm va ma'rifatning ijtimoiy foydalilik ma'rifatning ijtimoiy foydalilik funksiyasini asoslab berdi. U ilm funksiyasini asoslab berdi. U ilm olish bu befoyda moќiyatlar olish bu befoyda moќiyatlar xususida baxususida ba hh s yuritish emas, balki s yuritish emas, balki uni inson ongiga xizmat uni inson ongiga xizmat qq ildirishdan ildirishdan iborat, deb bildi.Uning fikricha, iborat, deb bildi.Uning fikricha, insonlarni birlashtiruvchi kuch-insonlarni birlashtiruvchi kuch- mumu hh abbat (meabbat (me hh r, r, hh urmat), ayni urmat), ayni paytda ajratib yuboruvchi paytda ajratib yuboruvchi kuchnafrat, kuchnafrat, hh asad, joasad, jo hh illikdir.illikdir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

AnaksagorAnaksagor fikricha, insonning ilm fikricha, insonning ilm ma'rifatga intilishidan kma'rifatga intilishidan k o’o’ zlangan bosh zlangan bosh mama qq sadisadi atrof-muatrof-mu hh itni,koinot moќiyatini itni,koinot moќiyatini anglashdan iboratdir.U anglashdan iboratdir.U "ilm ilm uchun""ilm ilm uchun" degan adegan a qq ida asosida ish tutadi.Antik dunyo ida asosida ish tutadi.Antik dunyo olaminingolamining "oltin davri""oltin davri" da ijod da ijod qq ilgan ilgan mutafakkirlar mutafakkirlar qq atoriga Sakrat,Levkipp,atoriga Sakrat,Levkipp, Demokrit, Platon, Aristotel va boshљalarni Demokrit, Platon, Aristotel va boshљalarni kiritish mumkin.Sokrat ning sosiologik kiritish mumkin.Sokrat ning sosiologik qq arashlarida tabiat va jamiyat jarayonlarida arashlarida tabiat va jamiyat jarayonlarida shunchalik ishtirok etish emas,balki unda shunchalik ishtirok etish emas,balki unda qq anday anday qq ilib yaxshi yashash, kamolatga ilib yaxshi yashash, kamolatga erishish uchun san'at sirlarini bilish zarurligi erishish uchun san'at sirlarini bilish zarurligi g’g’ oyasi etakchidiroyasi etakchidir www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

SokratSokrat fikricha, inson faoliyati fikricha, inson faoliyati yaxshilik, savob, oriyat, insof yaxshilik, savob, oriyat, insof hh aa qq idagi tushunchalar idagi tushunchalar mazmunidan iborat bmazmunidan iborat b o’o’ lib, bu lib, bu tushunchalarni shaxs tushunchalarni shaxs qq anday anday tushunishi katta atushunishi katta a hh amiyatga ega. amiyatga ega. Shunday ekan, inson faoliyatini Shunday ekan, inson faoliyatini yaxshilash uchun uning fe'l-atvori yaxshilash uchun uning fe'l-atvori va tarbiya tva tarbiya t o’g’o’g’ risidagi risidagi qq arashlari, arashlari, tushunchalarini tartibga solish tushunchalarini tartibga solish zarurdir.zarurdir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

.. Sokratning buyuk shogirdi Sokratning buyuk shogirdi PlatonPlaton ijtimoiy ijtimoiy taratara qqqq iyot va inson maviyot va inson mav qq ei xususida bebaei xususida beba hh o o fikrlar fikrlar bayon etgan. bayon etgan. PlatonPlaton "Fileb" "Fileb" nomli asarida nomli asarida insonning ezgulikdan iborat faoliyati insonning ezgulikdan iborat faoliyati qq uyidagi uyidagi talablarni bajarish asnosida rtalablarni bajarish asnosida r o’o’ y berishi aytiladi:y berishi aytiladi: 1.Ilo1.Ilo hh iy iy g’g’ oya moќiyatini anglash;oya moќiyatini anglash; 2.Ilo2.Ilo hh iy iy g’g’ oya talablarini oya talablarini hh ayotga singdirish;ayotga singdirish; 3.Tafakkur va bilimlarga ega b3.Tafakkur va bilimlarga ega b o’o’ lish;lish; 4.Ilm va san'atning biror turini egallash;4.Ilm va san'atning biror turini egallash; 5.Toza, 5.Toza, hh alol alol hh issiyot vositalaridan (musiissiyot vositalaridan (musi qq a, a, tovush, tasviriy san'at) zavtovush, tasviriy san'at) zav qq ola bilish. ola bilish. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Xitoyda Xitoyda KonfusiyKonfusiy aa hh lolo qq iga binoan inson dunyo iga binoan inson dunyo tartiboti tizimida favtartiboti tizimida fav qq ulotda њrin tutishi, umumiy ulotda њrin tutishi, umumiy dunyo tadunyo ta qq diri uchun mas'ullik diri uchun mas'ullik hh issining cheksizligi issining cheksizligi tartar g’g’ ib etilsa, kosmologiya ђoyasida siyosat va ib etilsa, kosmologiya ђoyasida siyosat va kosmik ritm kosmik ritm o’o’ rtasida murosa rtasida murosa o’o’ rnatilishiga rnatilishiga asoslanadi.Xitoy siyosati asoslanadi.Xitoy siyosati "" inson inson o’o’ zi nima"zi nima" deb deb emasemas , , "inson davlat uchun nima""inson davlat uchun nima" degan savolga degan savolga javob izlar edi.Inson jamiyatda faљat њz javob izlar edi.Inson jamiyatda faљat њz qq obiliyatiga tayanib, obiliyatiga tayanib, qq achon undan foydalanishlari achon undan foydalanishlari muddatini kutib yashashga mamuddatini kutib yashashga ma hh kum etilgan edi. kum etilgan edi. Shu boisdan Shu boisdan hh am Xitoyda davlat jamiki jarayonlarni am Xitoyda davlat jamiki jarayonlarni boshbosh qq aruvchi kuch sifatida jamiyatda aruvchi kuch sifatida jamiyatda hh ar bir ar bir individning individning ijtimoiy mavijtimoiy mav qq eini belgilab olish vazifasini eini belgilab olish vazifasini o’o’ tar tar ediedi .. Konfusiy kishilarni jamiyatda egallab turgan Konfusiy kishilarni jamiyatda egallab turgan o’o’ rinlarini, ijtimoiy mavrinlarini, ijtimoiy mav qq elarinielarini o’ o’ zgartirishlariga zgartirishlariga qq arshi turgan. U insonlar arshi turgan. U insonlar o’o’ z ijtimoiy maz ijtimoiy ma vqvq elarini elarini o’o’ zgashtirish yzgashtirish y o’o’ lida emas, balki shu mavlida emas, balki shu mav qq e e mazmunini teran bilimlar bilanmazmunini teran bilimlar bilan boyitishga chaboyitishga cha qq iradi.iradi.www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

PlatonPlaton murakkab ijtimoiy murakkab ijtimoiy siyosiy musiyosiy mu hh itit - - da yashaganligi da yashaganligi sababli ideal davlat tusababli ideal davlat tu - - zumini zumini orzu orzu qq ilgan.Bu ideal davlat ilgan.Bu ideal davlat qq uyiuyi - - dagi fazilatlarga ega bdagi fazilatlarga ega b o’o’ lishi lishi lozim.lozim. 1.1. Donishmandlik;Donishmandlik; 2.2. Jasorat;Jasorat; 3.H3.H ar ishda oar ishda o qq ilona me'yorni ilona me'yorni sasa qq laylay bilish;bilish; 4.4. Adolat.Adolat. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Movarounnaќr jamoatchilik fikri tarixini Movarounnaќr jamoatchilik fikri tarixini o’o’ rganishda rganishda MoturidiyaMoturidiya maktabining asoschisi maktabining asoschisi Abu Mansur al- MoturidiyAbu Mansur al- Moturidiy asarlari asarlari mumu hh im im o’o’ rin tutadi.Uning asarlarini nafarin tutadi.Uning asarlarini nafa qq at dinshunoslik, at dinshunoslik, balki jamiyat, jamoa, ijti moiy jarayonlar va xususan shaxs balki jamiyat, jamoa, ijti moiy jarayonlar va xususan shaxs hh aa qq idagi ta'limot sifatida yondashish,ularni Movarounnaќr idagi ta'limot sifatida yondashish,ularni Movarounnaќr ќududi ќayot tarzi, mentalitetiga muvofiќududi ќayot tarzi, mentalitetiga muvofi qq keluvchi, ularni keluvchi, ularni g’g’ oyaviy,e'tioyaviy,e'ti qq odiyodiy yakdilyakdil - - likka undovchi yaxlit ilmiy likka undovchi yaxlit ilmiy sosiologik konsepsiya sifatida baќolash va sosiologik konsepsiya sifatida baќolash va hh ar tomonlama ar tomonlama o’o’ rganish marganish ma qq sadga muvofsadga muvof iqiq dir. Ulrix Rudolf shaxsning dir. Ulrix Rudolf shaxsning islom e'tiislom e'ti qq odi darajasidagi faoliyati, erkin fikrlash xuodi darajasidagi faoliyati, erkin fikrlash xu quqquq i va i va imkoniyatlarini atroflicha katta mavimkoniyatlarini atroflicha katta mav qq ega muvofiega muvofi qq keluvchi keluvchi nazariya deb banazariya deb ba hh olaganda, buyuk yurtimizning xarakterli olaganda, buyuk yurtimizning xarakterli qirqir ralarini ochib berdi. Darralarini ochib berdi. Dar hh aa qiqqiq at, inson shaxsi va mavat, inson shaxsi va mav qq ei ei masalasi uni turli ijtimoiy-siyosiy, kerak bmasalasi uni turli ijtimoiy-siyosiy, kerak b o’o’ lsa, diniy lsa, diniy tazyitazyi qq lardan lardan hh imoya imoya qq iluvchi aliluvchi al -- MotuMotu - - ridiyning murosaviy ridiyning murosaviy muvozanat konsepsiyasini, islomni anglash jarayonmuvozanat konsepsiyasini, islomni anglash jarayon - - laridagi laridagi ijobiy jiќatlar yiijobiy jiќatlar yi g’g’ indisigina emas, balki Movaraunnaindisigina emas, balki Movaraunna hh rdagi rdagi real ijtimoiy-siyosiy mureal ijtimoiy-siyosiy mu hh it, xalit, xal qq turmush tarzi, mentaliteti, turmush tarzi, mentaliteti, boy madaniy-tarixiy tajribasi bilan boyitilgan insoniy boy madaniy-tarixiy tajribasi bilan boyitilgan insoniy yondashuvlar sintezi,deb, bayondashuvlar sintezi,deb, ba hh olash maolash ma qq sadga muvofidir.sadga muvofidir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

1.1. Movaraunnaќrda tabiat va jamiyatni Movaraunnaќrda tabiat va jamiyatni sosiologik anglash va sosiologik anglash va o’o’ rganish ulug mutafakkir rganish ulug mutafakkir Al ForobiyAl Forobiy tomonidan jiddiy kengaytirildi. U tomonidan jiddiy kengaytirildi. U al-Moturidiy tomonidan ilmiy-teal-Moturidiy tomonidan ilmiy-te xnxn ologik ologik jiji hh atdan asoslangan inson erki nazariyasini atdan asoslangan inson erki nazariyasini yanada rivojlantirdi. U yanada rivojlantirdi. U o’o’ zining zining "Fozil odamlar "Fozil odamlar shasha hh ri" ri" asarida insondagiasarida insondagi insonlik moinsonlik mo hh iyati iyati o’o’ zlikni anglashdan boshlanishini, fozil shaxs zlikni anglashdan boshlanishini, fozil shaxs vovo qq ea va ea va hh odisalarning moodisalarning mo hh iyatini idrok eta iyatini idrok eta bilishini, mobilishini, mo hh iyatga intilishi , insonga berilgan iyatga intilishi , insonga berilgan ruru hh a a qq lni rivojlantirishga, unga lni rivojlantirishga, unga qq uvvat uvvat baba g’g’ ishlashga mas'ul iloishlashga mas'ul ilo hh iy kuch ekanligini, aiy kuch ekanligini, a qq l l esa inson tomoni dan narsalarni moќiyatan esa inson tomoni dan narsalarni moќiyatan tanlab firtanlab fir qq lashga klashga k o’o’ mak berishini asoslab mak berishini asoslab beradiberadi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

2.2. Birinchi ming yillikning sBirinchi ming yillikning s o’o’ ngida (973 yil 4 sentyabr) ngida (973 yil 4 sentyabr) tavallud topgan ulutavallud topgan ulu g’g’ bobokalonimiz bobokalonimiz Abu RayxonAbu Rayxon BeruniyBeruniy hh am sosiologiya nazariyasini rivojlantirish ishiga ulkan am sosiologiya nazariyasini rivojlantirish ishiga ulkan hh issa issa qo’qo’ shdi. Abu Rayxon Beruniy dunyoning sosiologik shdi. Abu Rayxon Beruniy dunyoning sosiologik manzarasi evolyusion jarayon natijasida tarkib topganligini manzarasi evolyusion jarayon natijasida tarkib topganligini aloalo hh ida ida qq ayd etadi."Tuzilish va buzilish natijasida unsur ayd etadi."Tuzilish va buzilish natijasida unsur bb o’o’ laklari bir-biriga laklari bir-biriga qo’qo’ shilib, dunyo obod bshilib, dunyo obod b o’o’ lgan va olam lgan va olam tartibga tushgan"-deydi u.tartibga tushgan"-deydi u. Ayni choAyni cho g’g’ da Beruniy olamni ijtimoiy tarada Beruniy olamni ijtimoiy tara qqqq iyotga olib iyotga olib keluvchi kuch ziddiyat va keluvchi kuch ziddiyat va qq arama-arama- qq arshiliklar emas balki, arshiliklar emas balki, turli ijtimoiy darajalardagi murosa va konsensus ekanligini turli ijtimoiy darajalardagi murosa va konsensus ekanligini uu qq tiradi. “tiradi. “ qq arama-arama- qq arshiligi ravshan ayon barshiligi ravshan ayon b o’o’ lgan narsaga lgan narsaga qq anday ishonib banday ishonib b o’o’ ladi", deb mutafakkir ladi", deb mutafakkir qq arama-arama- qq arshiliklardan arshiliklardan hh oli boli b o’o’ lgan jarayonlarida lgan jarayonlarida o’o’ zgarish extiyoji zgarish extiyoji kuchayishiga ishora kuchayishiga ishora qq iladi. Beruniy sosiologiyadagi muiladi. Beruniy sosiologiyadagi mu hh im im soso hh a ijtimoiy tabaa ijtimoiy taba qq alashuv alashuv hh aa qq ida fikr yuritib shunday ida fikr yuritib shunday deydi: Tillarning turlicha bdeydi: Tillarning turlicha b o’o’ lishiga sabab odamlarning lishiga sabab odamlarning guruguru hh larga ajralib ketishi, bir-biridan uzolarga ajralib ketishi, bir-biridan uzo qq turishi, ularning turishi, ularning bir-birida turli xobir-birida turli xo hh ishlarni ifodalash uchun (zarur) bishlarni ifodalash uchun (zarur) b o’o’ lgan lgan ss o’o’ zlargazlarga ee hh tiyojlar tutiyojlar tu g’g’ ilishidir. Uzoilishidir. Uzo qq zamonlar zamonlar o’o’ tishi bilan tishi bilan hh aligi iboralar kuchayib, yodda saaligi iboralar kuchayib, yodda sa qq lanishi va takrorlanishi lanishi va takrorlanishi natijasida tarkib topib tartibga tushgan. natijasida tarkib topib tartibga tushgan. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

3.3. UluUlu g’g’ mutafakkir mutafakkir Abu Ali Ibn SinoAbu Ali Ibn Sino ning ning sosiologik sosiologik qq arashlari arashlari o’o’ zining ilmiy teranligi, zining ilmiy teranligi, vovo qq e'likka xushyor bae'likka xushyor ba xx o berish xususiyati o berish xususiyati bilan ajralib turadi.Ibn Sino olamning bilan ajralib turadi.Ibn Sino olamning barљaror amal barљaror amal qq ilishi jamiyat va tabiatning ilishi jamiyat va tabiatning sinergetik, ya'ni sinergetik, ya'ni o’o’ z-z- o’o’ zini iroda zini iroda qq ilish, ilish, mustamusta qq il boshil bosh qq arisharish xususiyatining ishga xususiyatining ishga tushishi va tushishi va hh arakatlanishi bilan izoarakatlanishi bilan izo hh lanadi lanadi deb izodeb izo hh laydi.Ibn Sino Ollolaydi.Ibn Sino Ollo hh ning aning a qq ldan ldan tashtash qq ari faoliyatlarga ari faoliyatlarga hh am am qq obilligi obilligi g’g’ oyasiga oyasiga qq arshi chiarshi chi qq ib, Olloib, Ollo hh faoliyati a faoliyati a qq ldan tashldan tash qq ari ari bb o’o’ lishi mumkin emasligi, yaratilgan lishi mumkin emasligi, yaratilgan narsalarning barchasi insoniy anarsalarning barchasi insoniy a qq ll tomonidan tomonidan idrok eta olishi kerakligini idrok eta olishi kerakligini hh am asoslab am asoslab beradi.beradi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Tayanch atamalar.Tayanch atamalar. 1.1. Antik davr sosiologiyasiAntik davr sosiologiyasi -- eramizdan avvalgi XII-IV asarlarda yasha eramizdan avvalgi XII-IV asarlarda yasha gan mutaffakkirlarning jamiyat Tgan mutaffakkirlarning jamiyat T o’g’o’g’ risidagi risidagi qq arashlari. Antik dunyo arashlari. Antik dunyo sosiologiyasining ilk namunalari Kichiksosiologiyasining ilk namunalari Kichik OsiyoOsiyo - - ning ђarbiy soning ђarbiy so hh ili Ioniya ili Ioniya o’o’ lkasi lkasi shasha hh arlarida vujudga kelgan.arlarida vujudga kelgan. 2. Antik dunyo olamining "oltin davri"2. Antik dunyo olamining "oltin davri" -- insoniyatning buyuk insoniyatning buyuk daќolari Sokrat, Levkipp, Demokrit, Platon, Aristotellar yashab ijod daќolari Sokrat, Levkipp, Demokrit, Platon, Aristotellar yashab ijod qq ilgan davr.ilgan davr. 3. Ijtimoiy tenglik3. Ijtimoiy tenglik -- mazmuniga kњra 2 xil mi mazmuniga kњra 2 xil mi qq dor jiќatdan va mavdor jiќatdan va mav qq e e martabaga kmartabaga k o’o’ ra fikrlanadi.Fura fikrlanadi.Fu qq arolarning iarolarning i qq tisodiy, siyosiy, ma'naviy jitisodiy, siyosiy, ma'naviy ji hh atdan atdan tengligi tushuniladi.tengligi tushuniladi. 4. Mitraizm o4. Mitraizm o qq imiimi -- yaxshilik va yomonlik њrtasida kurash, ijtimoiy ja yaxshilik va yomonlik њrtasida kurash, ijtimoiy ja rayonlarni rayonlarni konfmentologik yondashuv orљali konfmentologik yondashuv orљali hh al etishga urinishlar. Bu al etishga urinishlar. Bu G’G’ arbiy Yevropa, arbiy Yevropa, butun Rim butun Rim imperiyasi, Aimperiyasi, A hh amoniylar, Kushon va Sosoniylar imperiyalarida ta'sirli oamoniylar, Kushon va Sosoniylar imperiyalarida ta'sirli o qq im im bb o’o’ lgan.lgan. 5. Jabariylar5. Jabariylar -- insonning ќamma amallari oldindan uning tainsonning ќamma amallari oldindan uning ta qq diriga yozib diriga yozib qo’qo’ yiladi, shuning yiladi, shuning uchun u uchun u o’o’ zi zi qq ilayotgan ishlarga ma'sul emas, degan ilayotgan ishlarga ma'sul emas, degan g’g’ oyani ilgari suruvchilar.oyani ilgari suruvchilar. 66 . Moturidiya. Moturidiya -- inson yaxshi va yomon amallari њz erkiga k inson yaxshi va yomon amallari њz erkiga k o’o’ ra tanlash va ra tanlash va bu ybu y o’o’ lda Ollolda Ollo hh ning ning madadini olishi nazariyasini ilgari suruvchi madadini olishi nazariyasini ilgari suruvchi g’g’ oya. oya. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Sharq mutafakkirlarining sotsiologik qarashlari

Sharq mutafakkirlarining sotsiologik qarashlari 2

Sotsiologiya fanining yuzaga kelishi va taraqqiy etishi

Sotsiologiyaning mustaqil fan sifatida shakillanish bosqichlari

Klassik sotsiologiya maktabi vakillari hayoti va ijodi