Zamburug’lar va lishayniklarning tuzilishi hamda ularning qishloq xo’jaligidagi ahamiyati - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Zamburug’lar va lishayniklarning tuzilishi hamda ularning qishloq xo’jaligidagi ahamiyati

Yuklangan vaqt:

12.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

816.1298828125 KB

Ko'chirib olish

ZAMBURUG’LAR VA LISHAYNIKLARNING TUZILISHI HAMDA ULARNING QISHLOQ XO’JALIGIDAGI AHAMIYATI

ASOSIY SAVOLLAR 1. Zamburug’larning tuzilishi, oziqlanishi, ko’payishi va sistematikasi 2. Lishayniklar bo’limi

Zamburug’lar qadimiy organizmlar bo’lib, organik dunyo hali o’simliklar va hayvonlar olamiga ajralmasdan, avval yer yuzida paydo bo’lgan. Dastlab ular dengiz suvlarida yuzaga kelgan. Paleozoy erasining silur davrida zamburug’lar suvdan quruqlikka (430 mln yil oldin) chiqa boshlaydi. Uzoq evolyutsiya jarayonida zamburug’toifalar xivchinlilar guruhidan yoki suvo’tlari dan kelib chiqqan degan farazlar mavjud. Shuning uchun ham zamburug’lar o’simliklar olami doirasida o’rganiladi. Ammo zamburug’lar oziqlanish xususiyatlari bilan o’simliklardan farq qiladi, chunki ularning hujayrasida xlorofill pigmenti bo’lmaydi. Ular geterotrof oziqlanish ga moslashgan. Assimilyatsiya vaqtida zamburug’toifalarning hujayrasida kraxmal emas, balki mochevina, glikogen hosil bo’ladi. Bundan tashqari, hujayra devorlarida xitin to’planadi. Mana bu belgilari bilan zamburug’toifalar hayvonlar olamiga ham yaqin turadi. ZAMBURUG’LARNING TUZILISHI, OZIQLANISHI, KO’PAYISHI VA SISTEMATIKASI

Hozirgi vaqtda ko’pchilik olimlar zamburug’toifalarni eukariotik organizmlarning alohida olamiga ajratishni taklif etishadi. Bularning eng xarakterli belgilari shundaki, ularda hujayra devorlari aniq shakllangan, ovqatni shimib oladi, sporalar yordamida ko’payadi. Zamburug’toifalar tuban o’simliklar orasida eng katta bo’lim hisoblanib, o’z ichiga 100 ming dan ortiq turni oladi. Zamburug’lar ayniqsa, qalpoqchali zamburug’larni insoniyat qadimgi davrlardan boshlab bilishgan. Antik davr olimlari: Aristotel (er.av. IV asr), Teofrast (er.av. III asr), Dioskorid (I asr) va Pliniylar (I asr) o’zlarining asarlarida iste‘mol qilinadigan va zaharli zamburug’lar haqida yozib qoldirganlar hamda zamburuglar haqida ilk klassifikatsiya ham ularga tegishlidir. Pliniy zamburug’larni iste‘mol qilinadigan va zaharli zamburug’lar ga bo’lgan. ZAMBURUG’LARNING TUZILISHI, OZIQLANISHI, KO’PAYISHI VA SISTEMATIKASI

ZAMBURUG’LARNING TUZILISHI, OZIQLANISHI, KO’PAYISHI VA SISTEMATIKASI Tuzilishi. Zamburug’larning vegetativ tanasi mitseliy deb ataladi. Mitseliy mayda ipchalar yig’indisi - gifa lardan tashkil topgan. Mitseliy shoxlangan giflardan tashkil topgan bo’lib, uchiga o’sish va yon tomonga shoxlanish xususiyatiga ega. Gifalar qisqa yoki uzun, oddiy yoki shoxlangan bo’ladi. Bir yoki ko’p hujayrali mitseliy bir, ikki hamda ko’p yadroli bo’ladi. Mitseliyning tuzilishi turlicha bo’ladi: Hujayrasiz mitseliy – bunday mitseliy faqat bitta yirik hujayradan iborat bo’lib, hujayra ichida hech qanday bo’g’inlar bo’lmaydi, bunday hujayra ko’p yadroli bo’ladi. Hujayrali mitseliy – bo’g’inlarga bo’lingan bo’lib, hujayra alohida-alohida qismlarga ajralgan. Hujayra tarkibida bitta yoki ko’p miqdorda yadro bo’ladi. Tuban taraqqiy etgan zamburug’lardan (xitridiomikotalar va zigomikotalarda) mitseliy hujayrasiz tuzilgan bo’ladi.

ZAMBURUG’LARNING TUZILISHI, OZIQLANISHI, KO’PAYISHI VA SISTEMATIKASI Yuksak taraqqiy etgan xaltachali va bazidiyali zamburug’larning mitseliysi ko’p hujayrali to’siqlar bilan ajraladi. To’siq hujayraning devoridan markazga qarab o’sadi, markazda ochiq joy qoladi, bunga teshikchalar ( pora ) deyiladi. Mitseliylar substrat ichida rivojlansa, endogen mitseliy, substrat yuzasidan o’ssa, ekzogen mitseliy deyiladi. Ko’pchilik zamburug’toifalarda endogen mitseliy uchraydi. Bunday mitseliy oziq moddalar bilan to’la ta‘minlanishiga imkon beradi hamda ularning vegetativ tanasini haroratning keskin o’zgarishidan: sovuqdan muzlab, issiqdan qurib qolishdan saqlaydi. Mitseliyda ko’payish organlari taraqqiy etadi. Mitseliy hujayralari po’st, sitoplazma va yadro dan iborat.

ZAMBURUG’LARNING TUZILISHI, OZIQLANISHI, KO’PAYISHI VA SISTEMATIKASI Zamburug’lar hujayrasida devor bo’lib, 0,2 mkn qalinlikda bo’ladi. Hujayra devori tashqi va ichki qismidan tashkil topadi. Tashqi qismi shakllanmagan, ichki qismi esa g’adir-budir yoki o’ymali to’siqdan iborat bo’ladi. Hujayra devori 80-90 % polisaxarid lardan iborat bo’lib, oqsil va lipidlar bilan bog’langan. Xitridiomikotalar, askomikotalar, bazidiyamikotalar va deyteromikotalarning hujayra devorida xitin va glyukan moddasi bo’ladi. Zigomikotalar bo’limining vakillarida hujayra devorida xitozan moddasi bo’lishligi bilan boshqa ajdod vakillaridan keskin farq qiladi.

ZAMBURUG’LARNING TUZILISHI, OZIQLANISHI, KO’PAYISHI VA SISTEMATIKASI Zamburug’larning hujayra sitoplazmasida ribosoma, mitoxondriya, goldji apparati va yadrosi bo’ladi. Protoplast sitoplazmatik parda plazmolemma bilan qoplanadi. Zamburug’ hujayrasida bittadan 20-30 tagacha yadro bo’ladi. Ayrim zamburug’larning vegetativ tanasi murakkab tuzilgan bo’lib, ularning spora hosil qiluvchi organi mevatana ham mitseliy gifalarining o’zaro zichlashib, birikib o’sishidan hosil bo’ladi. Ko’p zamburug’larning mitseliysi noqulay sharoitda tinim davrini o’taydi va bu davrni kechirishga o’tish oldidan bir-muncha quriydi. Shu bilan unda fermentatsiya jarayonlari ham to’xtaydi, lekin qulay sharoitga tushishi bilan unda mitseliy yoki mevatana hosil bo’ladi.

ZAMBURUG’LARNING TUZILISHI, OZIQLANISHI, KO’PAYISHI VA SISTEMATIKASI Oziqlanishi. Mitseliy substratga o’rnashib, undagi ozuqa moddalarni so’rib (shimib) oladi. Zamburug’larda plastidalar bo’lmaganligi sababli ular geterotrof oziqlanadi. Ko’pchilik zamburug’lar saprofit holda o’simlik qoldiqlari bilan oziqlanadi. Ular fermentlar ta‘sirida sellyuloza li hujayra devori va lignin ni parchalaydi. Bir muncha kamroq zamburug’lar hayvon qoldiqlari bilan saprofit oziqlanadi. Ayrim zamburug’lar parazit holda hayot kechirib, tirik organizmlar hujayrasidan oziqa moddalarni so’rib oladi. Parazit zamburug’larning 10 mingdan ortig’i o’simliklarda, 1000 ga yaqin turlari esa hayvonlar va odamlarda parazitlik qiladi. Ayrim zamburug’lar hayotining ma‘lum davrlarida ba‘zan parazitlik qilib, ba‘zan saprofit holda hayot kechiradi. Shuningdek, ba‘zi zamburug’lar suvo’tlari ( lishayniklar ) va yuksak o’simliklar bilan birgalikda ( mikoriza ) simbioz hayot kechiradi. Zamburug’larda zaxira oziq moddalar sifatida - glyukogen, mochevina, valyutin va moy tomchilari hosil bo’ladi.

ZAMBURUG’LARNING TUZILISHI, OZIQLANISHI, KO’PAYISHI VA SISTEMATIKASI Ko’payishi. Zamburug’lar vegetativ, jinssiz va jinsiy usullarda ko’payadi. Vegetativ ko’payish mitseliyning alohida bo’laklarga bo’linishi va kurtaklanish hisobiga bo’ladi. Jinssiz va jinsiy ko’payish organlari turlicha ko’rinishda bo’lganligi uchun, ularning tuzilish xususiyatlari zamburug’larning sistematikasiga asos bo’lgan. Jinssiz ko’payishi zoospora, sporangiospora, va konidiyaspora lar ishtirokida boradi. Zoosporalar va sporangiosporalar ona hujayra sporangiyda, konidiya esa mitseliyning uchida yoki yonida konidiyaband deb ataluvchi gifalarda hosil bo’ladi. Bitta sporangiyda 10000 tagacha spora bo’ladi.

Zamburug’larning spora hosil qilish organlari: 1-sprolegniyaning zoosporangiyasi; 2-mog’orning sporangiysi; a,b-yetilib yorilgan sporangiy; 3-penitsillning konidiyasporali konidiya bandi; 4-xaltachada askosporalar; 5-bazidiyasporalar.

ZAMBURUG’LARNING TUZILISHI, OZIQLANISHI, KO’PAYISHI VA SISTEMATIKASI Jinsiy ko’payishi bir muncha reduksiyalangan bo’ladi, tuban zamburug’larda ( izogamiya, oogamiya geterogamiya va zigogamiya ko’rinishida) ikkita jinsiy hujayra va ularning yadrolari qo’shilishi bilan yuzaga keladi. Bazi bir turlarida jinsiy jarayon natijasida zigota, boshqalarida esa maxsus sporalar: xaltachali zamburug’larda endogen askosporalar, bazidiyalarda ekzogen bazidiosporalar hosil bo’ladi. Bu sporalardan yangi zamburug’ tanasi rivojlanadi.

Zamburug’larda jinsiy ko’payish xillari

ZAMBURUG’LARNING TUZILISHI, OZIQLANISHI, KO’PAYISHI VA SISTEMATIKASI Sistematikasi. Zamburug’lar klassifikatsiyasida ularni muhim belgilari ya‘ni hujayra devorining tuzilishi, xivchinlarning joylashuvi, ko’payish xususiyatiga qaraladi. Keyingi yillarda butun tirik organizmlarning DNK tahlili bilan molekulyar sistematika yoki genosistematika yordamida avvalo fenotipga emas balki, ularni genotipiga qarab sistemaga solinmoqda. Hozirda zamburug’lar lug’ati (www.indexfungorum.org) saytida zamburug’larni zamonaviy sistemasiga oid ma‘lumotlar berilgan. Zamburug’lar va zamburug’simon organizmlar olami zamburug’simon organizmlar yoki psevdozamburug’lar va haqiqiy zamburug’lar (tuban va yuksak zamburug’lar) dunyosiga bo’linadi. Zamburug’simon organizmlar suvo’tlaridan yoki rangsiz geterokant xivchinlilardan kelib chiqqan.

ZAMBURUG’LARNING TUZILISHI, OZIQLANISHI, KO’PAYISHI VA SISTEMATIKASI Zamburug’lar va zamburug’simon organizmlar quyidagi bo’limlarga bo’linadi: Zamburug’simon organizmlar yoki psevdozamburug’lar dunyosi : 1. Labirintulomukotalar yoki to’rsimon shilimshiqlar bo’limi; 2. Hifoxitrdiomikotalar bo’limi; 3. Oomikotalar bo’limi. Haqiqiy zamburug’lar dunyosi: Tuban zamburug’lar; 1. Xitridiomikotalar bo’limi; 2. Zigomikotalar bo’limi. Yuksak zamburug’lar 3. Xaltachali zamburug’lar yoki askomikotalar bo’limi; 4. Bazidiyali zamburug’lar yoki bazidiyamikotalar bo’limi; 5. Takomillashmagan zamburug’lar bo’limi.

Zamburug’lar tabiatda katta ahamiyatga ega. Ularning saprofit vakillari bakteriyalar bilan birga, organik moddalarni anorganik moddalarga aylantirishda muhim rol o’ynaydi. Tuproqdagi organik qoldiqlarning mineral moddalarga aylanishi tuproq unumdorligining oshishi, bakteriyalar bilan zamburug’lar faoliyatiga bog’liq. Zamburug’lar, yuksak o’simlik ildizi bilan birga simbioz holda yashab, mikoriza hosil qiladi. Mikoriza o’simliklarda mineral elementlar va azot bilan oziqlanish sharoitini yaxshilaydi. Qo’ziqorin va qalpoqchali zamburug’lar oziq-ovqat sifatida keng iste‘mol qilinadi. Tarkibida ko’p miqdorda oqsil bo’lganligi uchun ular juda to’yimli ovqat hisoblanadi. ZAMBURUG’LARNING TUZILISHI, OZIQLANISHI, KO’PAYISHI VA SISTEMATIKASI

Achitqi zamburug’lar har xil spirtli ichimliklar tayyorlash va non yopishda ishlatiladi. Tibbiyotda zamburug’lardan antibiotiklar olinadi. Zamburug’lardan olingan fermentlar yengil va oziq-ovqat sanoatining ko’plab tarmoqlarida foydalaniladi. Zamburug’lar xilma-xil vitaminlarga boy. Achituvchi zamburug’lardan polivitaminlar tayyorlanadi. Biroq zamburug’larning salbiy tomonlari ham bor. Masalan, ayrim zamburug’lar oziq-ovqat mahsulotlarini tez buzadi, yog’ochlarni chiritadi, odam, hayvon va o’simliklarda har xil kasalliklarni keltirib chiqaradi.ZAMBURUG’LARNING TUZILISHI, OZIQLANISHI, KO’PAYISHI VA SISTEMATIKASI

Lishayniklar simbioz organizmlar bo’lib, avtotrof fikobiont (suvo’tlar) va geterotrof mikobiont (zamburug’lar) dan iborat. Zamburug’lar bilan suvo’tlarining qo’shilib o’sishi tufayli ulardagi modda almashinuvi shu qadar chambarchas bog’lanib ketganki, oqibatda yangi bir butun organizm hisoblangan lishayniklar vujudga kelgan. Lishayniklarni botanikaning bo’limi lixenologiya fani o’rganadi. Lishayniklarning hozirda 20 ming turi ma‘lum. Lishayniklar tarkibida zamburug’larning 98% askomitsetlarga va 2% bazidiomitsetlarga hamda kamroq deyteromitsetlarga tegishli. Askomitsetlarning 85% bir hujayrali yoki ipsimon yashil suvo’tlar bilan, 10%i esa ko’k- yashil suvo’tlari va 3-4% ham yashil suvo’tlar ham ko’k-yashil suvo’tlar bilan birikadi. LISHAYMIKLAR BO’LIMI

LISHAYMIKLAR BO’LIMI Lishayniklarning fotobiontlari (suvo’tlari) asosan, yashil suvo’tlarga, kamroqlari esa ko’k-yashil (sianobakteriyalar) suvo’tlarga tegishli. Ushbu suvo’tlar asosan bir hujayrali, ipsimon va ba‘zan koloniyali bo’ladi. Ko’k-yashil suvo’tlardan lishayniklar tarkibida Dichotrix, Chlorococcus, Scytonema, Stigonema va odatda Nostoc va Gleocapsa ko’p uchraydi. Yashil suvo’tlardan– Myrmecia, Coccomyxa, Chlorococcum, Gloeocystis, Trentepohlia, Stichococcus, Asterochloris va 50% askomitsetli lishayniklarning tarkibida bir hujayrali yashil suvo’tlardan Trebouxia turkumining 20 turi uchraydi. Ba‘zan lishayniklar tarkibida sariq-yashil va qo’ng’ir suvo’tlar uchraydi. Umuman lishayniklarda suvo’tlarning (26-28 turkumga oid) 100 turi uchrashligi ma‘lum.

LISHAYMIKLAR BO’LIMI Zamburug’lar gifalari bilan suvo’tni o’rab olib, u bilan birga simbioz holda o’sadi va bir butun organizmni tashkil qiladi. Lishayniksimonlar vakillari avtotrofdir, chunki ulardagi suvo’tlar fotosintez jarayonida anorganik moddalardan organik moddalar hosil qiladi. Zamburug’lar esa hosil bo’lgan organik moddaning bir qismi bilan oziqlanadi. O’z navbatida suvo’tini suv va unda erigan mineral moddalar bilan ta‘minlab turadi. Lishayniklarning kimyoviy tarkibi o’ziga xos va turlicha bo’lib, unda ikkita moddalar guruhi: birlamchi va ikkilamchiga bo’linadi. Birlamchi moddalar lishaynik tallomi tarkibiga kiradi, gifalar xitin, lixenin, gemisellyuloza, fermentlar, vitaminlar va pigmentlardan iborat bo’ladi. Ikkilamchi moddalar moddalar almashinuvining oxirgi mahsulotlari hisoblanadi. Ularga lishaynik kislotalari (salitsil, usnin, lekanor va boshq.) kiradi.

LISHAYMIKLAR BO’LIMI Lishayniklar tashqi ko’rinishi, shakli va hajmi juda xilma-xil. Ularning kattaligi bir necha mm dan o’nlab sm gacha etishi mumkin. Zamburug’ gifalari po’stida turli pigmentlar to’planib, lishayniklarga o’ziga xos rang beradi. Ularning rangi kulrang, sariq, qo’ng’ir, qizil ba‘zan qora tusda bo’ladi, tanasining morfologik tuzilishiga qarab uch guruhga bo’linadi. Lekin ular orasida oraliq shakllar ham bor. Yopishqoq yoki po’stloqsimon lishayniklar. Ular eng sodda tuzilgan va keng tarqalgan, tallomi yupqa, qobiqsimon, substratga juda mahkam yopishadi - ularni butunicha ajratib bo’lmaydi. Qoyalarda, toshlarda va daraxt po’stloqlariga yopishgan holda yashaydi. Bargsimon yoki plastinkasimon lishayniklar. Bunday lishayniklar ancha yuqori tuzilishga ega bo’lib, ularning tallomi oddiy yaproq ko’rinishda bo’lib, substratga rizoid ga o’xshash - rizinlar o’simtasi bilan birikadi - uni butunligicha ajratib olsa bo’ladi.

LISHAYMIKLAR BO’LIMI Butasimon yoki shoxlangan lishayniklar. Tallomi birmuncha murakkab tuzilgan bo’lib, tik o’sadi, butaga o’xshab shoxlaydi. Tog’larda uchraydigan kladoniya , Rossiya‘ning shimolida o’sadigan bug’i lishaynigi va yolli lishayniklar shular jumlasidandir. Lishayniklarning anatomik tuzilishi ham o’ziga xos xususiyatga ega. Tallomidagi suvo’tlarning zamburug’ mitseliysi orasida joylashishiga qarab ikki guruhga: gomeomer va geteromer lishayniklarga bo’linadi. Gomeomer lishayniklar ning tarkibi ustki va ostki po’stloqdan iborat. Ular o’rtasida har tomonga tarmoqlanib ketgan zamburug’lar gifasi orasida bir tekisda suvo’tlar hujayrasi joylashadi.

LISHAYMIKLAR BO’LIMI Geteromer tuzilgan lishayniklar ancha murakkab bo’lib, zamburug’ gifalarining tugunidan iborat bo’lgan po’stloq, uning ostidagi suvo’t qatlami zamburug’ gifasidan tashkil topgan o’zak qatlami hamda ostki po’stloq qatlamdan iborat. Yopishqoq lishayniklar ko’pincha gomomer tallomga ega. Bargsimon va butasimon lishayniklarni ko’pchiligi geteromer tallomga ega (145- rasm). Lishayniklar vegetativ, jinssiz va jinsiy usulda ko’payadi. Bunda faqat mikobiont yoki lishaynik ko’payadi. Lishayniklar asosan vegetativ usulda ko’payadi. Ularning mo’rt tallomi qurib oson maydalanadi va shamol, hayvonlar vositasida uzoq yerlarga tarqaladi. Shuningdek, ular maxsus ko’payish hosilalari - sorediy va izidiylar vositasida ham ko’payadi. Sorediy -suvo’tining bitta yoki bir necha hujayrasidan va uni o’rab olgan zamburug’ giflaridan iborat mayda tuzilmalardan tashkil topgan. Ular suvo’tlar qismida hosil bo’ladi.

Lishayniklar tuproqda, daraxtlardada, toshda va boshqa 200 dan ortiq sharoitlarda o’sishi mumkin. Lishayniklar muhitga va tashqi omillarga munosabatiga ko’ra bir qancha ekologik guruhlarga bo’linadi: epigey, epilit, epifit, epiksil, epibriofit, va epifil lishayniklar. Lishayniklar o’sishining asosiy sharti muhitning uzoq vaqt davomida harakarsiz bo’lishidir. Epigey lishayniklar tuproqda (qumli, torfli, shag’alli) tarqalgan. Ularning ko’chib yuruvchi va doimiy birikib o’suvchi shakllari mavjud. Epilit lishayniklar tosh muhitida rivojlanadi. Epifit lishayniklar daraxt va butalarning poya hamda novdalarida o’sadi va o’z ichiga yopishqoq, butasimon va bargsimon shakllarni oladi. Epiksil lishayniklar ishlov berilgan, yalong’och va chiriyatgan yog’ochlikda rivojlanadigan bargsimon va butasimon turlari bor. Epibriofit lishayniklar moxli chimlarda (shimoliy mintaqalardagi o’rmonlarda) o’sadi. Epifil lishayniklar doim yashil o’simliklarning barg va ninabarglarida o’sadi, ularning soni oz odatda, tropik va subtropikda uchraydi. LISHAYMIKLAR BO’LIMI

Lishayniklarning tarqalish areallari xilma-xil. Mo’tadil va sovuq mintaqalarda, tog’larda ular ayniqsa ko’proq rivojlanadi. Lishayniklar ichida keng tarqalish arealga ega evritop turlar va qisqa arealga ega stenotop turlar ham farqlanadi. Lishayniklar tarqalishiga juda ko’p omillar sabab bo’ladi. Ularning asosiylari tashqi muhitning noqulay ta‘siriga qarshi tura olish qobiliyati, juda tez va ko’p ko’payishi, diasporalarining tarqalish uzoqligi va tezligi. Tashqi omillardan lishayniklarning tarqalishiga harorat, namlik va yorug’lik ta‘sir ko’rsatadi. LISHAYMIKLAR BO’LIMI

Lishayniklarning ahamiyati katta. Ular tog’ jinslari va qoyatoshlarni emirib, tuproq hosil qiluvchi omil ham hisoblanadi. Ular havoning ifloslanish va tozalik darajasini ko’rsatuvchi tabiiy indikatorlar bo’lib xizmat qiladi. Havoning ifloslanganligi oshib borgan sari lishayniklar birin ketin yo’qolib boraveradi. Bunda dastlab butasimon lishayniklar, keyin bargsimon, so’ngra yopishqoq lishayniklar yo’q bo’lib ketadi. Lishayniklar tarkibida uglevodlar to’planadi. Ulardan esa ovqat sifatida foydalanish mumkin. Lishayniklarning ayrim vakilaridan tabobatda dorivor sifatida, parfyumeriya sanoatida esa efir moyi olish uchun foydalaniladi. Shuningdek, ulardan glyukoza, spirt, lakmus bo’yoqlar olinadi LISHAYMIKLAR BO’LIMI

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

Ochiq va yopiq o’simliklarning umumiy tuzilishi hamda ularning qishloq xo’jaligidagi ahamiyati

Poya, novda vazifasi, tuzilishi, tiplari va qishloq xo’jaligidagi ahamiyati

Bargning vazifasi, tuzilishi, tiplari va ularning insonlar hamda qishloq xo‘jaligidagi ahamiyati

Gul tuzilishi va to‘pgullar. O‘simliklarning gullash davri, changlanish, urug‘lanish va ularning qishloq xo‘jaligidagi ahamiyati

Qishloq xo’jaligida sug’orishning fiziologik ahamiyati