Qishloq xo’jaligining ishlab chiqarish infratuzilmasi va undan foydalanish samaradorligi - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Qishloq xo’jaligining ishlab chiqarish infratuzilmasi va undan foydalanish samaradorligi

Yuklangan vaqt:

25.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

610.474609375 KB

Ko'chirib olish

Qishloq xo’jaligining ishlab chiqarish infratuzilmasi va undan foydalanish samaradorligi

REJA: Infrotuzilmaning ahamiyati va mohiyati Qishloq xo’jaligida infrotuzilmaning turlari va ularning tashkil etilishi Qishloq xo’jaligida infrotuzilmaning rivojlanishi

 Infratuzilma so‘zi lotincha «infrastructure» so'zidan olingan bo‘lib, «infra» - quyi, asos va «structure» - tuzilish, joylashish kabi ma'nolarni anglatadi. Jahon tajribasida infratuzilma tushunchasi XX asr boshlarida birinchi bor «zarur yordamchi obyektlar va inshootlar majmuasi» sifatida muomalaga kiritilgan bo‘lsa, 1940-yillarga kelib g‘arb davlatlarida infratuzilma «ishlab chiqarish sohalarining faoliyatiga zamriy shart-sharoitlar yaratuvchi subyektlaming yaxlit bir tarkibi» sifatida qo‘llanila boshlandi. lnfratuzilma subyektlari har qanday iqtisodiy tizimning asosiy tarkibi hisoblanib, ko‘rsatayotgan turli yo'nalishdagi xizmatlari bilan barcha tarmoq va sohalaming iqtisodiy barqaror rivojlanishida asosiy poydevor hisoblanadi.

 Infratuzilma subyektlari ishlab chiqarish, ijtimoiy va iqtisodiy jarayonlami to‘la qamrab olib, tashkiliy- iqtisodiy, ijtimoiy, huquqiy, axborot, ekologik, boshqamv va boshqa turdagi xizmatlar ko'rsatish faoliyatini o‘z ichiga oladi, eng asosiysi ishlab chiqarish jarayoniga bevosita ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.  Ma'lumki, infratuzilma subyektlari o‘zaro iqtisodiy munosabatlarda bajariladigan vazifalari, maqsadlari va faoliyat yo‘nalishlarida bir nechta tarkibiy unsurlarni birlashtirib, umumiy tizimda infratuzilma subyektlari majmuasini hosil qiladi. Infratuzilma majmuasiga kiruvchi subyektlar (sohalar) tadbirkorlaming ishlab chiqarish-iqtisodiy munosabatlariga bevosita ijobiy ta’sir ko'rsatib, takror ishlab chiqarish jarayonini ta'minlashda ijobiy rol o'ynaydi

 Ishlab chiqarish infratuzilmasi ishlab chiqarish jarayoniga xizmat ko‘rsatuvchi sohalar majmuasidan iborat bo‘lib, ular tomonidan mahsulotlami ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash, qadoqlash, joylashtirish, tashish, ta'minot, ta'mirlash va boshqa shu kabi xizmatlar ko‘rsatiladi. Mazkur infratuzilma subyektlari korxonalarda ishlab chiqarishning muntazam va bir maromda davom etishi hamda barqaror rivojlanishi uchun zarur shart- sharoitlar yaratib beradi

 Ijtimoiy, ma'rifiy, ilmiy va boshqa faoliyat yo‘nalishlari, o‘zaro munosabatlarini bir-birlariga bog‘lash va aloqasini ta’minlash hamda rivojlantirishga xizmat ko‘rsatuvchi subyektlar majmuidan iborat. Ijtimoiy infratuzilma subyektlari aholining turmush darajasini belgilaydigan uy-joy qurilishi, sog‘liqni saqlash, ta'lim, jismoniy tarbiya va sport, aloqa, transport, umumiy ovqatlanish xizmatlari, umuman aholining tunnush farovonligiga ijobiy ta’sir etuvchi sohalami o‘z ichiga olgan va bog'lovchi tizim sifatida faoliyat ko‘rsatadi.

 Institutsional infratuzilma subyektlari iqtisodiyotni yuritish va faoliyatini tashkil etish, davlat tomonidan boshqarishni amalga oshirish bilan bog'liq tashkiliy jarayonlami o‘z ichiga oladi. Institutsional infratuzilma subyektlari boshqaruvchi rolida xizmat ko‘rsatadi va boshqaruvchilik vazifalari darajasida iqtisodiyotning hududiy, tarmoq va alohida ishlab chiqarish qismlariga bo‘linadi.

Bozor infratuzilmasi - jamiyatda bozor munosabatlarini shakllantiruvchi va iming rivojlanishi uchun shart- sharoit yaratib beruvchi sohalar majmuidir. Bozor aloqalari faol bo'lishi uchun bozor infratuzilmasi yaxshi ishlashi lozim. Bozor infratuzilmasini biijalar, savdo uylari, savdo kompaniyalari, konsalting firmalari, auditorlik firmalari, yarmarkalar, bojxona idoralari, banklar, sug‘urta kompaniyalari, kredit uyushmalari va boshqa shu kabilar tashkil etadi.

 Ekologik infratuzilma subyektlari bevosita tabiat, atrof-muhit, atmosfera ifloslanishining oldini olish, toza ichimlik suvi bilan ta'minlash, fuqarolaming tabiat va atrof-muhitga bo‘ladigan salbiy ta’sirlarini kamaytirish bo‘yicha vakolatli davlat organlari, muhandislik inshootlari va laboratoriyalari, shuningdek ekologiya bilan shug‘ullanadigan xalqaro va ijtimoiy tashkilotlardan iborat. Ekologik infratuzilma subyektlari fan-texnika taraqqiyoti natijasida yuzaga kelayotgan salbiy ekologik oqibatlarni kamaytirish asosida tabiatning musaffoligini saqlash, eng asosiysi cheklangan yer va suv resurslaridan yanada samarali foydalanish, bu borada xalqaro miqyosida o‘zaro hamkorlikda faoliyat yurgizishni o‘z ichiga oladi.

2. Qishloq xo‘jaligida infratuzilmaning turlari va ularning tashkil etilishi.  Qishloq xo‘jaligi infratuzilmasi - tarmoqdagi korxonalarning samarali faoliyatini ta'minlash, qishloq xo'jaligining pirovard mahsulotini ko'paytirish va sifatini yaxshilashga yo‘naltirilgan sohalar majmuidir. Qishloq xo'jalik korxonalarining faoliyatida infratuzilma sohalari, jumladan elektr energiyasi ta'minoti, transport xizmati, aloqa xizmati, mahsulotni saqlash joylari, ta'mirlash va texnik xizmat, moddiy-texnika ta'minoti tashkilotlari, muhandislik, zooveterinariya, agrokimyo xizmati, mahsulotlami iste'molchiga yetkazib berishni ta'minlaydigan tashkilotlar va boshqa shu kabilaming rivojlanishi ham muhim ahamiyat kasb etadi.

 Qishloq xo‘jaligi yalpi mahsulotining hajmi tarmoqning ishlab chiqarish fondlari, mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik darajasi bilan birga xizmat qiluvchi sohalaming rivojlanganlik darajasiga ham bevosita bog'liq. Infratuzilma qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini intensivlashtirish va samaradorligini oshirishning muhim omili hisoblanadi. Xomashyo, material va tayyor mahsulotning o‘z vaqtida olib kelinishi xo‘jalik aylanmasida bo'lgan resurs hajmini belgilaydi. Elektrlashtirish, kimyolashtirish, melioratsiya va ishlab chiqarishning boshqa asosiy omillari tez sur'atda o‘sishiga nafaqat qishloq xo‘jaligi uchun ishlab chiqarish mablag‘larining miqdoran o'sishi hisobiga, balki mablag1 resurslaridan samarali foydalanishni ta’minlaydigan xizmat tizimi tashkil etilishi hisobiga ham erishiladi. Bozor munosabatlari rivojlangan shart-sharoitda infratuzilmaning tarmoq va ishlab chiqarish vazifalari ham o‘zgaradi

 Qishloq xo‘jaligi infratuzilmasining asosiy maqsadi tarmoq korxonalarining ishlab chiqarish faoliyatiga shart-sharoit yaratish va qishloq aholisining turmush farovonligini yaxshilashga xizmat qilishdir. Infratuzilmaga kiradigan sohalar ishlab chiqarish jarayoniga bir xilda ta'sir ko'rsatmaydi va ishlab chiqarish jarayonida o‘ziga xos o‘rin egallaydi. Shu tufayli infratuzilma tarmoqlarini asosiy ko‘rsatkichlari bo‘yicha turkumlash muhim ahamiyatga ega. Infratuzilma turkumlanishi alohida elementlari bilan birga butun sohaning jamiyat ishlab chiqarish tizimidagi o‘rinlarini belgilashga yordam beradi. U tannoqlararo aloqalami o‘rganishga va asosiy ishlab chiqarish bilan xizmat ko'rsatish tarmoqlari orasida optimal muvozanatni belgilashda ko‘maklashadi.

Qishloq xo‘jaligi infratuzilmasi elementlari hududiy xususiyati bo‘yicha; tarmoqlar xususiyati orqali.ishlab chiqarish jarayoniga ta'siri darajasi bo'yicha; 0C 1A 0B

 Qishloq xo'jaligi korxonalari faoliyatida ishlab chiqarish infratuzilmasining bir turi bo‘lgan aloqa xizmatining o‘mi va ahamiyati juda muhimdir. Chunki, qishloq xo'jalik korxonalarida operativ hisobni yuritishda aloqa xizmati muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda xo'jalikning ichki tizimida bo‘layotgan barcha jarayonlardan operativ hisob orqali xabardor boiib turish hamda yuzaga kelgan muammolami o‘z vaqtida hal etish imkoni yaratiladi. 137 www.ziyouz.com kutubxonasi Bundan tashqari, yetishtirilgan mahsulotlami sotishda bozor konyunkturasini o‘rganish va baholaming o‘zgarib turishidan xabardor bo‘lish jarayonida ham aloqa xizmati zarur bo'ladi. Aloqa tizimining eng zamonaviy uskunalaridan foydalanish qishloq xo'jalik korxonasida ishlab chiqarish jarayonini to‘g‘ri tashkil etish va xarajatlami tejashga ko'maklashadi.

 Ishlab chiqarish infratuzilmasining asosiy sohalaridan biri yo‘l xo‘jaligidir. Qishloq xo'jaligida eng ko‘p tarqalgan va asosiy tarmoq avtomobil yo'llari hisoblanadi. Tarmoqlararo xarakterga ega bo‘lgan yoMlar qishloq xo'jaligida ishlab chiqarilgan mahsulotlarni iste’molchilargacha yetkazish kabi keng koMamli va salmoqli vazifalami bajaradi. Xo‘jalik ichidagi yoMlar mahsulot ishlab chiqarish bilan bogMiq boMgan barcha faoliyatlarga xizmat qiladi. Qishloq xo‘jaligida yoMlaming joylashishi, asfaltlanganlik darajasi va tekisligi ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda o‘z ta'sirini ko'rsatadi.

 Chorvachilikda elektr energiyasidan foydalanish mehnat sarfini keskin kamaytirishga olib keladi. Elektr energiyasidan foydalanish fermadagi bir qator ishlar, shu jumladan, suv bilan ta’minlash, ozuqalami hayvonlarga berish, sigirlami sog'ish, yuklarni tashish, qo‘y junlarini qirqish, sutga dastlabki ishlov berish, inkubatsiya va hokazo ishlami mexanizatsiyalar yordamida bajarish imkonini beradi. Yem-xashakni molga berish oldidan tayyorlash ishlarida elektr energiyasidan foydalanish mehnat sarfini 75-90 foizga kamaytiradi, ozuqa sifatini yaxshilaydi. Chorva mollarini sog‘ishni elektrlashtirish katta ahamiyatga ega. Sigir sog'ish apparatlari yordamida sog‘ilganda mehnat sarfigina tejalib qolmay, balki sog'uvchilarning mehnati ham yengillashadi. 1 sentner sut qo‘lda sog‘ilganda 4,4 kishi-soat sarflangani holda, sog'ish apparati yordamida sog‘ilganda 2,5 kishi-soat, sog‘ish zalida sog‘ilganda esa 1,8 kishisoat sarflanadi. Chorvachilikda elektr energiyasidan foydalanish sut sog'ib olish mehnatini tejabgina qolmay, balki sog'iladigan sutning tozalik darajasini ham oshiradi.

 Qo‘y junini mexanizmlar bilan qirqish mehnat unumdorligini 3-4 barobar oshiradi. Qirqib olingan jun sifati ham ancha yuqori bo'ladi. Parrandachilik femialarini tunda elektr energiyasi bilan yoritish natijasida tovuq va o'rdaklardan olinadigan tuxum 25-30 foizga ko‘payadi. Elektr energiyasidan xo‘jalikdagi yordamchi tarmoqlarda, jumladan, ustaxona, tegirmon, yog‘och arralash va hokazo ishlarda foydalanish katta iqtisodiy samara beradi. Qishloq xo'jaligida ishlab chiqarish infratuzilmasining yirik tarmoqlaridan yana biri transport xo‘jaligi hisoblanadi. Qishloq xo‘jaligida transport xizmati yordamida korxonalar bir-biri bilan bog‘lanib, ishlab chiqarish jarayoni uzluksiz davom etishi uchun barcha sharoitlar yaratiladi. Transport vositalaridan foydalanish mahsulot ishlab chiqarish va uni realizatsiya qilish uchun sarflanadigan xarajatlami kamaytiradi, vaqtni qisqartiradi, mehnat unumdorligini oshiradi va pirovard natijada mahsulot tannarxini pasaytiradi.

 Transport vositalaridan unumli foydalanish qishloq xo‘jaligida yoTlar qurish, ulaming yuk tashish qobiliyatini oshirish, ta’mirlash ishlarini muntazam 140 www.ziyouz.com kutubxonasi ravishda olib borish, yo‘l xo'jaligi ixtiyoridagi texnikani takomillashtirish va ulardan unumli foydalanishni talab etadi. Kuzatishlar avtomobilning yuk ko'tarish qobiliyati qattiq qoplamali yo‘llarda qattiq qoplamasiz yo‘llardagiga nisbatan 25-80 foiz, tezligi 2-3 marta oshishini, yonilg‘i sarfini esa 2 marta kamayishini ko‘rsatadi. Shuning uchun xo‘jaliklararo va xo‘jalik ichidagi yo'llami rekonstruksiyalash va o‘z muddatida ta'mirlash, yo‘l qurilishini kengaytirish va qishloq xo‘jaligini yanada intensiv rivojlantirish uchun real sharoitlar yaratadi.

Qishloq xo‘jaligida transport vositalaridan foydalanish xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlariga nisbatan o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Bu xususiyatlarga quyidagilar kiradi:  - qishloq xo'jaligi mahsulotlari keng hududda yetishtirilishi tufayli ularni tashish bir qator qiyinchiliklami keltirib chiqaradi;  - qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining mavsumiyligi tufayli yuk tashishni yil mobaynida bir me’yorda amalga oshirib bo'lmaydi, ayrim hollarda katta miqdordagi yuklami qisqa vaqt ichida tashish zarurati paydo bo‘ladi;  - turli xil transport vositalari talab etiladi;  - tashiladigan yuklar turi, hajmi, xususiyatiga ko‘ra turlicha boiadi;  - yuk tashish masofasi odatda uzoq boiadi.

 Nazorat va muhokama uchun savollar:  1. Infratuzilmaning mohiyati nimadan iborat?  2. Qishloq xo‘jaligida inffatuzilma qanday ahamiyatga ega?  3. Qishloq xo'jaligida infratuzilma qanday xususiyatlariga ko‘ra lurkumlanadi? 4. Qishloq xo'jaligida infratuzilma qanday turlarga bo‘linadi?  5. Ishlab chiqarish infratuzilmasining vazifalari nimalardan iborat?  6. Ijtimoiy infratuzilmaning vazifalari nimalardan iborat?  7. Qishloq xo'jaligida bozor infratuzilmasining mohiyati va vazifalari nimalardan iborat?  8. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida mamlakatimizda qishloq xo'jaligi infratuzilmasini rivojlantirish bo'yicha qanday tadbirlar amalga oshirilmoqda?

 Tavsiya etiladigan adabiyotlar:  1. «Ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani yanada rivojlantirish yuzasidan qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009-yil 20-yanvardagi 1041-sonli Qarori  2. “Tijorat banklarida aholi omonatlari shartlarini liberallashtirish hamda kafolatlarini ta’minlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 20- fevraldagi Farmoni  3. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, 0 ‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. -T: « 0 ‘zbekiston», 2009  4. Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi. Prezident Islom Karimovning 2010- yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011-yilga moTjallangan eng muhim ustuvor yo‘nalishlarga bag‘ishlangan O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. «Xalq so‘zi», 2011-yil 22- yanvar  5. Otaboyev O. Infratuzilma va samaradorlik. // «Iqtisod va hisobob>, 10- 12-sonlar, 2005  6. Salimov B.T., O'raqov N.I. Qishloq xo'jaligi infratuzilmasi iqtisodiyoti. - T.: 0 ‘zbekiston yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg'armasi nashriyoti, 2004

O'xshashlar

Muqobil yonilg‘ilarni ishlab chiqarish va ulardan qishloq xo‘jaligi texnikalarida foydalanish istiqbollari

Fermentlar va ularni qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishidagi o‘rni

Sutni qayta ishlash va sut mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi

Aniq qishloq xo’jalik tizimlari fanining asosiy tushunchalari va tizim ishini o’rganish

Sug’oriladigan yerlarni meliorativ holatini yaxshilash chora-tadbirlari